Morgunblaðið - 31.12.1994, Side 28

28 LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1994 29

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
BREYTINGAR OG
TÆKIFÆRI
MIKILVÆGAR breytingar hafa orðið á íslensku samfé-
lagi á því ári sem nú er að renna skeið sitt á enda.
Með gildistöku samningsins um Evrópskt efnahagssvæði í
upphafi ársins urðu tímamót. Með EES-aðildinni er viður-
ken.nt að íslenskt samfélag getur ekki lokað sig af frá
umheiminum og þeirri þróun sem þar á sér stað í átt til
frjálsra viðskipta og að ríki setji sér sameiginlegar reglur
um mikilvæg mál, þar sem hagsmunir þeirra skarast.
Á árinu var samið um stóraukna fríverslun á alþjóðavétt-
vangi með undirritun nýs GATT-samkomulags og ákvörðun-
ar um stofnun Alþjóða viðskiptastofnunarinnar. Island verð-
ur stofnríki hinnar nýju stofnunar.
Um bæði þessi mikilvægu mál hefur náðst samstaða
meðal stjórnmálaflokkanna í landinu. Sú samstaða náðist
raunar ekki fyrr en eftir á um EES, en sýnir engu að síður
að afturhvarf til einangrunarhyggju verður ólíklegra með
tímanum. Á það mun reyna í lagasetningu um framkvæmd
GATT-samkomulagsins hvort áfram verður haldið á þeirri
braut að opna íslenskt atvinnulíf á öllum sviðum fyrir er-
lendri samkeppni.
Opnun íslensks samfélags lýsir sér einnig með öðrum
hætti. Umræða um stjórnmálamenn og stjórnkerfið jafnt
sem fyrirtæki og atvinnulíf er opnari og beinskeyttari en
hún hefur áður verið. Þessi umræða hefur orðið til góðs og
varðar leiðina til framtíðar.
Á árinu sagði ráðherra af sér embætti vegna embættis-
færslu sinnar í fyrsta sinn í íslenskri stjórnmálasögu. Slíkt
verður viðmiðun og fordæmi í framtíðinni þegar fjallað verð-
ur um störf og ábyrgð stjórnmálamanna. Umgjörð stjórn-
sýslunnar hefur verið að færast til nútímahorfs til dæmis
með nýjum stjórnsýslulögum og tillögum um lagasetningu
um upplýsingaskyldu stjórnvalda. Það er engu að síður ljóst
að stjórnsýslan á langt í land með að uppfylla kröfur nútíma-
þjóðfélags um gagnsæi og skilvirkni.
Líkt og þjóðin gerir aðrar og meiri kröfur til stjórnmála-
manna er fara með völdin í umboði kjósenda gerir hún kröf-
ur til stjórnenda fyrirtækja er fara með völd í umboði hlut-
hafa, eins og fram kom á aðalfundum nokkurra stórfyrir-
tækja á árinu.
Á árinu 1994 hafa orðið umskipti til hins betra í efnahags-
- lífi heimsins eftir nokkur mögur ár. Efnahagsbatinn virðist
vera að skila sér til íslendinga jafnt sem annarra, þótt draga
megi í efa hversu ábyggilegur batinn er hér á landi vegna
óvissrar stöðu fiskveiða jafnt í eigin landhelgi sem á úthafs-
veiðislóðum.
Engu að síður eru mörg tækifæri til að nýta hina alþjóð-
legu efnahagslegu uppsveiflu. íslendingum dugar ekki ein-
vörðungu að treysta á góðan feng og skjótfenginn gróða.
I atvinnulífinu verður að eiga sér stað langtímastefnumótun
með það í huga að koma á frekari skipulagsbreytingum og
skilvirkni, efla rannsóknir og þróunarstarf, skapa skilyrði.
fyrir erlenda fjárfestingu, starfa með öðrum þjóðum að
framfaraverkefnum og fjárfesta á uppgangssvæðum erlend-
is. Þar eru margir möguleikar, ekki síst á sviði sjávarútvegs.
Stjórnvöld mega heldur ekki láta sér úr hendi sleppa það
tækifæri, sem þau hafa á næsta ári og árum til að nota
efnahagsbatann til að koma jafnvægi á fjármál ríkisins.
Þótt ríkisstjórninni, sem nú situr, hafi tekist að draga úr
hinni sjálfvirku útgjaldaaukningu ríkissjóðs, er hallinn á
fjárlögum yfirþyrmandi og ljóst að það lendir á komandi
kynslóðum að greiða skuldirnar.
Árið sem fer í hönd er kosningaár og kjarasamningar
eru lausir frá og með áramótum. Styrk stjórn og stöðugleiki
í efnahagsmálum er forsenda þess að þau tækifæri nýtist
sem bjóðast. Á síðustu sólarhringum ársins, sem nú er að
líða, gerðu stjórnvöld kjarasamninga við sjúkraliða, sem
hafa verið í margra vikna verkfalli. Ljóst er að þar er sam-
ið um kaupbreytingar, sem eru verulega umfram það, sem
atvinnulífið getur staðið undir, Verði þessir samningar
stefnumarkandi fyrir þá kjarasamninga, sem nú fara í hönd,
er mikil hætta á ferðum, ekki bara fyrir atvinnufyrirtækin
heldur líka fyrir heimilin í landinu, sem þola ekki hækkandi
lánskjaravísitölu og hækkandi vexti.
Það er löngu kominn tími til að stjórnmálamenn axli
ábyrgð til lengri tíma en eins kjörtímabils í senn þegar
ákvarðanir um ríkisfjármál eru teknar. Sú kynslóð, sem nú
er að koma út á vinnumarkaðinn, mun ekki sætta sig við
sligandi skattbyrði vegna ákvarðana líðandi stundar.
Morgunblaðið óskar lesendum sínum og landsmönnum
öllum farsældar á komandi ári.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
og formaður Sjálfstæðisflokksins .
VIÐ
ÁRAMÓT
Það kvað vera fallegt í Kína
keisarans hallir skína
kvað Tómas Guðmundsson. Ég átti þess kost nú fyrir fáein-
um vikum að sjá með eigin augum að þessi orðrómur sem
skáldið vitnaði til á við rök að styðjast. Hitt vissi ég fyrir
að vorkvöld í vesturbæ höfuðborgarinnar stenst allan fegurð-
arsamanburð. Kína hefur verið mikið ríki um langan aldur.
Löngum lokað og dularfullt í augum þeirra sem annars stað-
ar hafa búið, en framúrskarandi menningarheimur í margar
aldir áður en vitneskja um Kína barst Vesturlandabúum. Enn
er Kína um margt lokuð bók og stærð þess og s,á manngrúi
sem þar býr gefur landinu sérstöðu og vekur sumum ótta.
Sagan, hefðir og hugsunarháttur þjóðarinnar eru enn sem
fyrr okkur framandi. Og Kína er áminning um að öllum
spumingum í alþjóðamálum hefur ekki verið svarað til fulls,
þótt kalt stríð í okkar heimshluta virðist á enda og lögmál-
in, sem stýrðu afstöðu manna til utanríkismála, hafí breyst
afar mikið. Hvað verður um Kína? Hvaða sess mun það skipa
í heiminum? Hvaða áþrif mun þróunin þar hafa á gang
mála annars staðar? í þessu stórbrotna iandi er nú gerð
merkileg tilraun í efnahagslegri uppbyggingu þjóðar, en þó
er ekki gott að sjá hversu markviss sú tilraun er, né á hve
traustum grunni hún er reist. I orði kveðnu er kommúnisminn
í fullu gildi í Kína, en um leið er viðurkennt að lausnir mark-
aðarins, fijálshyggjunnar, séu þær einu sem dugi í Kína
nútímans. Hafni Kína töfrabrögðum markaðarins muni hið
mikla ríki bera skarðan hlut frá borði í samanburði við önn-
ur lönd.
Forðum tíð, þegar Sovétríkin sálugu voru heimsótt, dundi
sífellt í hlustum gestanna háttbundinn og hefðbundinn áróð-
ur um sigurgöngu sósíalismans og allt það mikla ágæti sem
hann hefði fært íbúum hins mikla sovéska ríkis. Á sjö daga
ferð um Kína minntust gestgjafar aldrei á sósíalisma af fyrra
bragði, né ráku þeir til hans árangur í nútímasögu Kína.
Ótal sinnum var hins vegar bent á tækifærin sem væru að
ophast vegna einkavæðingar, samstarfs við erlenda auð-
hringi og stórkostlega fjárfestingu slíkra fyrirtækja í Kína,
bæði einna sér og í samstarfi við kínversk yfirvöld, hvort
sem um sé að ræða ríkis, héraðs eða borgaryfirvöld. Deng
Xiaoping er enn viðurkenndur æðsti valdamaður í Kína.
Hann er níræður að aldri og hefur engan annan opinberan
titil en þann, að vera heiðursforseti Kínverska bridgesam-
bandsins. Samt er sagt við gesti í einkaviðtölum eitthvað á
þessa leið: „Þú mátt ekki halda, að Kína muni sveigja af
þeirri leið sem landið er á nú, þótt Deng hætti að stjórna.
Aftur verður ekki snúið.“ Orðalagið „þótt Deng hætti að
stjórna", um mann, sem gegnir ekki annarri stöðu opinber-
lega en að vera heiðursforseti Kínverska bridgesambandsins,
er afar athyglisvert. Lærðir sagnfræðingar og stjómmála-
fræðingar segja að Kína sé enn keisaraveldi. Keisarinn geti
sagt af sér hinum og þessum störfum og losað sig við titla
en hann stjórni þangað til hann deyr. Hið Maóíska keisara-
veldi hafi tekið við 1949 og Dengtímabilið hafist eftir það.
Þegar spurt er hvemig kommúnisminn geti lifað í Kína þeg-
ar úrræðum kapítalismans er beitt í vaxandi mæli við lausn
vandamála, er svarið einfalt. „Deng telur ekki að það brjóti
í bága við sósíalismann að stuðla að erlendri íjárfestingu og
leita Iausnar á sviði markaðarins. Deng hefur sagt, að það
skipti ekki máli hvort kötturinn er svartur eða hvítur, heldur
hvort hann veiði mýs.“
SUMIR telja að slíkar þverstæður geti gengið lengi.
Sósíalismmn í orði og fijálshyggjan á borði standist
hlið við hlið í hinu mikla Kínaveldi á meðan hagvöxtur-
inn sé jafn ör og hann er nú og á meðan valdakerfmu
fatist ekki flugið. í raun séu menn þó ekki að tala um að
sósíalismi og fijálshyggja fylgist að, heldur eingöngu að þau
öfl, sem hlutu völdin í Kína 1949 í nafni sósíalismans, geti
haldið þeim völdum áfram, þótt markaðslögmálin sæki á að
öðru leyti. Með öðrum orðum, að Kína breytist í einhverskon-
ar ríkiskerfí í líkingu við það sem var á dögum Franco á
Spáni, þar sem að stjórnsýslan og forræði landsmála var í
höndum alræðisstjórnar, en lögmál markaðarins fengu að
ýmsu leyti að njóta sín á sama tíma. Á meðan hagvöxturinn
sé meiri í Kína en annars staðar gerist og fólkið, sem hefur
búíð við ótrúlega ömurlega fátækt um langa hríð, skynji
þann bata, sem er að verða, að þá muni þessi tvö kerfí ekki
splundrast. Því er þannig haldið fram að allt geti gengið
fram sem nú meðan að hagvöxturinn sé ör og lífskjörin batni.
Að þessu leyti er framþróuninni í Kína líkt við reiðhjól. Á
meðan sæmileg ferð er á hjólinu er auðvelt að halda jafn-
vægi, en ef hjólið stöðvast verður það mikii kúnst.
Það vekur hins vegar undrun og nokkurn ugg, að kín-
versk yfirvöld hafa notað þær miklu tekjur, sem erlend fjár-
festing hefur skapað, til þess að hefja á ný gríðarlega upp-
byggingu á hefðbundnum herafla landsins. Augljós rök fyrir
þessari uppbyggingu blasa ekki við og þessi hemaðarupp-
bygging veldur töluverðum áhyggjum og óróleika hjá næstu
nágrönnum á því svæði veraldarinnar þar sem efnahagslegur
vöxtur er mestur. Kína er okkur enn fjarlægt veldi, en þróun-
in þar mun þó á næstu árum hafa gríðarleg áhrif í alþjóðamál-
um og versiun og viðskipti munu hneigjast til þess að færast
í áttina til þessara mikíu markaða og miðjan í alheimsvið-
skiptum því að færast til. íslendingar verða sem aðrir að
gefa þessu'gaum.
HN sjálfumglaða Evrópa hlýtur að taka mið af slíkum
umskiptum. Hún getur ekki eingöngu treyst á foma
frægð og tæknilega yfírburði. Segja má að þróunin
í Evrópu hafí verið jákvæð, allt frá lokum heimsstyij-
aldarinnar síðari, og það má einnig viðurkenna, að margir
forystumenn álfunnar hafí meðvitað eða jafnveí ómeðvitað
undirbúið lönd sín undir harða samkeppni, annars vegar við
Bandaríkin og hins vegar við Asíu, með hinum nána efnahags-
lega samruna, sem orðið hefur í Evrópu. íslendingar hafa
ekki skorist úr leik, þótt þeir hafí tekið varkár skref. íslend-
ingar tóku þá ákvörðun árið 1992 að fylgja ekki að svo stöddu
öðrum EFTA-ríkjum og sækjast eftir því að gerast aðilar
að Evrópusambandinu. Það var skynsamleg ákvörðun og hún
bar hvorki með sér heimóttarskap né einangrunarhyggju.
íslendingar hafa á sama tíma tryggt stöðu þjóðar sinnar
með samningum um Evrópska efnahagssvæðið og nú skömmu
fyrir áramótin gerst stofnaðilar að GATT-samningi. Allir
mikilvægustu viðskiptahagsmunir íslands innan Evrópu eru
tryggðir með samningnum um Evrópska efnahagssvæðið.
Skömmu fyrir hátíðar var formlega staðfest að samingurinn .
um Evrópska efnahagssvæðið gildi óbreyttur, þrátt fyrir
aðild AusturríkiS, Finnlands og Svíþjóðar að Evrópusamband-
inu. Jafnframt var gengið frá þeim breytingum, sem verða
á eftirlitsstofnunum og dómstóli á þessum tímamótum. Þar
með var staðfest, sem ég hafði áður sagt, að ekki væri nein
ástæða til þess að óttast, að samningurinn um Evrópska
efnahagssvæðið dygði ekki eftir inngöngu EFTA-ríkjanna í
Evrópusambandið. Fjölmargir urðu til þess að gera þetta
mál tortryggilegt og ýmsir fréttamenn, ekki síst ljósvakam-
iðla, fluttu í sífellu fréttir af því, að ýmsir mætir menn, stund-
um „ónafngreindir háttsettir embættismenn", væru að halda
því fram, að allt væri i stórkostlegri óvissu um framhald
samningsins um Evrópska efnahagssvæðið nú eftir áramótin.
Fréttaflutningur af þessu tagi er mikið umhugsunarefni.
Þótt einstakir fréttamenn séu persónulega áhugasamir um
tiltekið málefni, verða þeir að gæta þess að fara ekki offari
í predikunum og boðunum, því þá glata þeir því trausti, sem
þeir verða að njóta sem fréttamenn.
Hin formlega staðfesting á breytingum vegna EES-samn-
ingsins, nú fyrir jól, er í fullu samræmi við það sem Jacques
Delors, forseti framkvæmdastjómar ESB, og Jacques Sant-
er, verðandi forseti framkvæmdastjómarinnar, sögðu mér í
Brussel og Lúxemborg í júlí síðastliðnum og ég byggði fullyrð-
ingar mínar á um að auðvelt yrði að tryggja stöðu EES-samn-
ingsins, þrátt fyrir að að ýmis EFTA-ríki gengju nú til inn-
göngu í sambandið sjálft.
Hagsmunir íslendinga í Evrópusambandinu eru margvís-
legir og fjölbreyttir, því er ekki að neita. Vandinn er hins
vegar sá, að engar áþreifanlegar vísbendingar hafa komið
fram um að Evrópusambandið geti með nokkm móti fallist
á skilyrði íslendinga um forræði í sjávarútvegsmálum þeirra.
Á meðan svo stendur, er vita tilgangslaust fyrir íslensku
þjóðina að sækja um aðild eða ræða kosti og galla aðildar,
nema á mjög almennum og óljósum nótum. Ekki er vafi á
að Evrópusambandið stendur á tímamótum nú, og full ástæða
er til að fylgjast vel með þróun mála þar á bæ og þeim breyt-
ingum sem kunna að verða á sambandinu á næstu ámm.
Óbreytt er sú ákvörðun Evrópusambandsins að taka ekki inn
ný aðildarríki fyrr en undir næstu aldamót, að lokinni ríkjar-
áðstefnu sambandsins. Það hefur engin vandkvæði í för með
sér fyrir íslendinga, ekki síst vegna þess að við höfum tryggt
okkar brýnustu hagsmuni með samningnum um hið Evr-
ópska efnahagssvæði, og engir hagsmunir utan þess samn-
ings kalla á skjóta aðild. Allir þessir þættir lágu ljósir fjnir
áður en Norðmenn höfnuðu, með sögulegum hætti, aðild að
Evrópusambandinu. En jafnvel þótt niðurstaðan í Noregi
hefði orðið önnur, er rétt að ítreka að sú niðurstaða hefði
ekki haft nein áhrif á stöðu íslands, né heldur breytt þeim
skilyrðum, sem við hljótum ætíð að setja fyrir aðild okkar
að sambandinu. Svo lengi sem við kjósum að standa utan
Evrópusambandsins þurfum við að halda þannig á okkar
utanríkismálum, að við tryggjum okkur áhrif eftir öllum
öðrum leiðum. Við hljótum að nýta út í hörgul aðild okkar
að öðrum stofnunum og samtökum og með þeim hætti skapa
okkur sem flest tækifæri til að eiga samráð um og hafa áhrif
á okkar eigin hagsmuni í Evrópu. Til þess munum við hafa
fjölmörg tækifæri. Þótt við höfnum að svo stöddu aðild að
Evrópusambandinu af framangreindum ástæðum, verðum
við að vinna markvisst að því að efla pólitísk tengsl okkar
við sambandið og ekki síst aðildarríki þess. Þar höfum við
góða stöðu og heimatökin eiga að vera hæg. Við höfum
byggt á mjög nánum tvíhliða samskiptum við flest Evrópu-
sambandsríkin og þá auðvitað ekki síst hinar nýju aðildarþjóð-
ir, frændur okkar og vini í Svíþjóð og Finnlandi. Ilin nor-
ræna samvinna, sem í áranna rás er orðin þróuð og skilvirk,
gefur okkur mörg tækifæri til að rækta tengsl okkar við
Evrópusambandið og aðild okkar í Atlantshafsbandalaginu
og ákvörðun ríkisstjórnarinnar og þingsins um að gerast
aukaaðilar að Vestur-Evrópusambandinu gefa okkur bestu
tækifæri til þess að fjalla um öryggismál okkar og þessa
heimshluta í nánu sambandi við Evrópuríkin.
Á fundi mínum með Jacques Delors í júlí, taldi hann að
auðgert ætti að vera að koma á margháttuðum reglubundn-
um fundum íslands og Evrópusambandsins og þau tengsl
gætu verið á milli ráðherra. EES-samningurinn tryggði þess
háttar samskipti að mati Delors. Þá má benda á, að í yfirlýs-
ingu leiðtogafundar Evrópusambandsins í Essen, hinn 10,
desember síðastliðinn, var undirstrikað að sambandið mundi
Ieitast við að þróa nánari pólitísk og efnahagsleg tengsl við
ríki innan Evrópska efnahagssvæðisins, og reyndar einnig
við Sviss, sem stendur utan við öll þessi samtök.
Ákvörðun norsku þjóðarinnar hlýtur að leiða til þess, að
samvinna íslands og Noregs muni aukast og ríkin eiga sam-
eiginlegra hagsmuna að gæta gagnvart Evrópusambandinu.
Hinu má ekki gleyma, að íslendingar og Norðmenn hafa
svipaða hagsmuni í hafréttarmálum almennt, og á Norður-
Atlantshafínu, sérstaklega varðandi marga fískistofna. Það
er mjög mikilvægt að leysa þá deilu sem nú er á milli ís-
lands og Noregs, og reyndar Rússlands einnig, vegna veiða
sem íslensk skip hafa stundað á alþjóðlegu hafsvæði í Bar-
entshafi. Viðræður hafa farið fram á milli þjóðanna og þeim
viðræðum er ekki lokið. íslendingar hafa ítrekað að þeir eru
reiðubúnir til samninga um að takmarka veiðar sínar á alþjóð-
legu hafsvæði gegn sanngjörnum kvóta á þorski í Barents-
hafí, þannig að okkur verði tryggður reglubundinn afli og
varanlegur aðgangur að veiðum þar. íslendingar eru jafn-
framt refðubúnir til að tengja slíkan kvóta við stærð þorsks-
stofnsins í Barentshafí megi það greiða fyrir samningum.
Jafnvel kemur til greina að kvóti félli niður ef stofnstærð
þorsks færi niður fyrir ákveðin mörk. Við hljótum að binda
vonir við að takast megi á nýju ári að greiða úr þeirri mis-
klíð sem komið hefur upp milli hinna fornu vinaþjóða, svo
þær fái tóm til að vinna af fullri einurð og atorku að sameig-
inlegum hagsmunamálum sínum. Staðfesting íslands á samn-
ingnum um stofnun Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar í fram-
haldi af niðurstöðu svokallaðra Uruguay-viðræðna innan
GATT, snerist mjög um ímynd og trúverðugleika, ekki síst
fyrir þjóð sem á allt slíkt undir milliríkjaviðskiptum. Við
gerum heldur ekki lítið úr þeim hagsmunum smáríkja, að til
séu öflugar alþjóðastofnanir, sem leita má til eftir úrskurðum
í deilumálum þjóða á milli. Með Alþjóðaviðskiptastofnuninni
er stigið mikilvægt skref í átt til þess að tryggja slíka réttar-
vernd og jafnræði milli ríkja í viðskiptum. I svari mínu á
Þorláksmessu við bréfí Peter Sutherland, framkvæmdastjóra
GATT, sagðist ég fullviss þess að Alþingi myndi nú fyrir
áramótin staðfesta samninginn sem að framan greindi og
hefur sú orðið raunin. Jafnframt liggur fyrir samkomulag
um hvemig staðið verði að þeim Iagabreytinum sem nauðsyn-
legar eru hér á landi vegna, niðurstöðu Uruguay-viðræðnanna
um aukið frelsi í milliríkjaviðskiptum.
SAMSTARF innan Norðurlandaráðs hefur breyst nokkuð
á undanfömum árum og forsætisráðherrar landannna
hafa tékið ákveðna forystu um grundvallarstefnu sam-
starfsins. í kjölfar samninganna um Evrópska efna-
hagssvæðið létu þeir endurmeta þetta samstarf og breyta
áherslum þess þannig að nú er lagður meiri þungi á norrænt
menningar-, ménnta- og vísindastarf, en jafnframt er verið
að draga úr samstarfi á þeim sviðum sem samningurinn um
Evrópska efnahagssvæðið tekur til. Jafnframt hefur vægi
samstarfsins við Eystrasaltsríkin og önnur grannsvæði Norð-
urlanda aukist. Á því ári, sem senn er liðið, höfðum við íslend-
ingar með höndum formennsku f norrænu samstarfi. Það
kemur því í okkar hlut að hafa forystu fyrir þeim breytingum
á norrænu samstarfi, sem leiða af aðild Finna og Svía að
Evrópubandalagiriu. Norðurlandaþjóðirnar hafa lengi átt sam-
leið og við teljum varða miklu að á því verði ekki breyting,
þótt þær hafí kosið mismunandi leiðir í samskiptum sínum
við Evrópusambandið. Forsætisráðherrar Norðurlandanna
hafa falið norrænu samstarfsráðherrunum og nokkrum for-
ystumönnum í Norðurlandaráði að leggja fyrir næsta Norður-
landaráðsþing tillögur um aðlögun samstarfsins að þeim
aðstæðum, sem nú hafa skapast. Skýra þarf með ljósum
hætti, hvaða sameiginlegu hagsmunir og gildismat standi
áfram að baki samstarfinu og efla samvinnuna um þau at-
riði. Norrænt samstarf verður áfram snar þáttur í utanríkis-
samskiptum norrænu ríkjanna, þrátt fyrir mismunandi stöðu
þeirra innan Evrópu og þar þurfa menn að halda opinni leið
til umfjöllunar um þau norrænu og evrópsku mál, sem efst
eru á baugi hveiju sinni.
Ársins 1994 verður minnst fyrir margra hluta sakir. Þá
héldu íslendingar hátíðlegt 50 ára afmæli lýðveldisins og
höfðu gilda ástæðu til þess að horfa um öxl og meta með
sæmilegu stolti þann mikla árangur sem þjóðin hefur náð í
hálfa öld. Allt er það ævintýri líkast. Það er gömul saga og
ný, það krefst þrotlausrar vinnu að byggja traust mannvirki
eða öfluga starfsemi. Og með sama hætti er það ljóst, að
oft þarf aðeins örskotsstund til að skaða og jafnvel eyði-
leggja það sem svo langan tíma tók að byggja upp. Viðreisn-
arstjómin, sem laut forystu þeirra Ólafs Thors og Bjama
Benediktssonar, gerði mestu efnahagsbyltingu sem gerð var
á þessari öld og færði ísland inn í nútímann. Að því verki
komu margir mætir menn og sú vinna byggði á góðum undir-
búningi. Auðvitað vom viðreisnarárin ekki einn sældartími,
þó efnahagslegar umbætur væru gríðarlegar. Náttúruöflin
hér á norðurslóð hafa mikil áhrif á gengi þjóðarinnar og í
lok viðreisnarskeiðsins varð hmn í mikilvægum fískitegund-
um. Viðreisnarstjóminni tókst með staðfestu og þrautseigju
að rétta' efnahagslífið úr þeim kút, sem þessi efnhagsafla-
brestur kom því í. Er hún fór frá, var komin efnahagsleg
kyrrð á ný, verðbólgan var lág og stöðugleiki virtist vera
tryggður. Sundurþykk vinstristjóm tók við völdum og á fáein-
um misserum var brostin á óðaverðbólga, sem tók 20 ár að
ráða niðurlögum á. Árið 1988 hófst 6 ára nýtt stöðnunarskeið
í íslensku þjóðlífi. Á sama tíma tók við vinstri stjóm með
afar nauman meirihluta á Alþingi. Núverandi ríkisstjórn hef-
ur, þrátt fyrir efnahagsleg áföll, tekist að skapa ný og betri
skilyrði fyrir atvinnulífið, í fyrstu til þess að veijast þeim
áföllum sem yfir hafa dunið og nú til þess að taka fljótt og
vel við þeim efnahagsbata, sem gerir vart við sig. Stöðugleik-
inn hefur ekki verið meiri í annan tíma, verðbólga ekki ver-
ið lægri um jafnlangt skeið í sögu lýðveldisins og vaxtastig
er lægra en við höfum búið við. Islendingar hafa greitt niður
erlendar skuldir sínar í þijú ár í röð um tugi milljóna króna,
slíkt hefur ekki gerst áður. Það var höfuðmarkmið ríkisstjóm-
arinnar að ijúfa langvarandi kyrrstöðu í hinum íslenska þjóð-
arbúskap. Það var ekkert áhlaupsverk og vegna óhagstæðra
ytri skilyrða tók það reyndar lengri tíma en forystumenn
ríkisstjórnarinnar ætluðu sér. En nú hafa kaflaskipti orðið í
efnahagslífmu og í fyrsta skipti í sjö ár verður töluverður
hagvöxtur í landinu. Áætlað er að landsframleiðslan aukist
um 2% milli áranna 1993 og 1994 og talið er að efnahagur
muni áfram fara batnandi á næstu árum. í þessu felst að
sá várnarleikur sem mótað hefur svip efnahagsstefnunnar
undanfarin ár er að baki og sóknarleikurinn er framundan.
Stöðugleiki er í þjóðarbúskapnum, verðbólga er svipuð eða
minni en í grannlöndunum heilt kjörtímabil, skuldasöfnun
erlendis er engin, viðskipti við útlönd em í góðu jafnvægi.
Það er þjóðarsigur, að erlendar raunskuldir skuli hafa lækk-
að um tæpa 30 milljarða á þremur ámm. Fyrir síðustu kosn-
ingar var megináhyggjuefnið að ísland væri á sömu leið og
Færeyjar fóm og erlendar skuldir mundu að lokum sliga
þjóðina. Þá er mjög mikilvægt að samkeppnisstaða atvinnu-
lífsins er nú hagfeldari en hún hefur verið um langt árabil.
Sókndjarfír atvinnurekendur eiga því nú mjög góð færi og
reyndar era mörg merki þess að íslenskir framleiðendur hafí
verið að nýta sér batnandi skilyrði að undanfömu. Tölur
tala þar sínu máli. Mikill vöxtur er í útflutningi á þessu ári,
ferðaþjónustan blómstrar og fleiri greinar hafa tekið við sér.
Hin mikla raunvaxtalækkun sem varð með átaki ríkisstjómar-
innar og Seðlabanka fyrir rúmu ári hafa ýtt undir þessa
þróun. Auðvitað era margvíslegar ástæður að baki þessum
árangri. Ekki fer þó á milli mála, að þar vegur þyngst sú
efnahagsstefna sem fylgt hefur verið og ekki hefur verið
vikið frá, hvað sem á hefur dunið, og að aðilar vinnumarkað-
arins hafa' lagt mjög raunsætt mat á þjóðhagsleg -skilyrði
landsins. Stefna ríkisstjórnarinnar í ríkisfjármáluin, peninga-
og gengismálum, hefur miðað að því að koma á og viðhalda
stöðugleika í þjóðarbúskap og skapa jafnframt hagstæð skil-
yrði fyrir vöxt og viðgang atvinnulífsins. Forystumenn á
vinnumark.aði hafa lagst á sömu sveif. Þeir hafa ýtt til hlið-
ar skammtíma sjónarmiðum og stuðlað að því að árangur
hefur náðst, þegar til lengri tíma er horft, og nú bætist loks
við að efnahagur á alþjóðavettvangi hefur verið að ná sér á
strik og léttir það róðurinn hjá okkur sem öðram. Það er
auðvitað meginverkefni hagstjórnar nú að stuðla að því að
hið nýja vaxtarskeið verði öflugt og varanlegt. Það má skipta
þessu verkéfni í tvo meginþætti. I þeim fyrri era viðfangs-
efni næstu framtíðar, en hinn síðari snýst um að búa í hag-
inn fyrir varanlegar framfarir. Varðandi fyrri áfangann skipt-
ir tvennt mestu máli. Tryggja þarf að stjórn peningamála
og ríkisfjánnála veiti nægilegt aðhald að efnahagslífínu á
næstu mánuðum, til að koma í veg fyrir að verðbólga ágerist
á ný. íslendingar þekkja þá sögu, að oft hefur það gerst að
ríkisstjómir hafi sleppt fram af sér beislinu í aðdraganda
kosninga með afdrifaríkum afleiðingum fyrir efnahagslífíð.
Núverandi ríkisstjórn mun ekki falla í þá gryfju. í annan
stað er nauðsynlegt að kjarasamningar verði leiddir til lykta
á þeim forsendum að þeir skili launþegum góðum hag, þeg-
ar litið er til nokkurra ára í senn. Aðeins hefur borið á vanga-
veltum um að nú sé rétti tíminn til að sprengja stöðugleikann
í loft upp með verkföllum sem hlytu að standa f marga
mánuði. Slíkt era óráðsorð, sem engum verða til góðs. Það
má ekki líða neinum að kæfa langþráðan efnahagsbata í
fæðingunni. Menn verða að standa fastir fyrir í aðdraganda
kosninga, en kosningamánuðir hafa æði oft reynst óróasam-
ir og stundum hefur tekið langan tíma að bæta fyrir þann
skaða sem orðið hefur við slíkar aðstæður. í öðrum áfangan-
um er verkefnið að tryggja góð vaxtaskilyrði í efnahagslífinu
til framtíðar og skapa almenna tiltrú á að ekki hafí verið
tjaldað til einriar nætur. Þá þarf að gæta þess, að almenning-
ur fái jafnt og öragglega að njóta efnahagsbatans, með vax-
andi kaupmætti, sem sé í takt við þróun efnahagslífsins.
Spoma þarf gegn því að þeir,. sem betur mega sín, fleyti
ijómann af batanum á kosnað hinna. Þá má nefna nokkur
mikilvæg atriði enn. í fyrsta lagi þarf að tryggja viðvarandi
stöðugleika í þjóðarbúskap með því að halda verðbólgu í
skefjum og hafa öraggt jafnvægi í viðskiptum við útlönd.
Stuðla betur að góðri samkeppnisstöðu atvinnulífsins og stöð-
ugleika í starfsskilyrðum þess. Samkeppnisstaða atvinnulífs-
ins er traust um þessar mundir og til að tryggja að svo verði
áfram þarf raungengi krónunnar að vera stöðugt, skattaum-
hverfí hagstætt og vextir mega ekki vera hærri en gerist í
helstu samkeppnislöndum. i þriðja lagi þarf að koma á jafn-
vægi í ríkisfjármálum, án þess að auka skatta á heimili og
fyrirtæki. Það hefur tekist að koma nokkram böndum á
aukningu ríkisútgjalda og reyndar að draga úr þeim, en slík-
ur árangur hefur ekki náðst áður. Það þarf að vera sam-
staða um það í þjóðfélaginu að hallarekstur við batnandi
skilyrði er óviðunandi, bæði með tilliti til áhrifa hans á vexti
í þjóðfélaginu og ekki síður á hag komandi kynslóða, en lenska
hefur verið í stjómmálum að henda vandanum inn í framtíð-
ina og gera ungar, eða óbornar kynslóðir ábyrgar fyrir hon-
um. í íjórða lagi er nauðsynlegt að auka framleiðni í þjóðarbú-
skapnum sem er undirstaða bættra lífskjara. Öll þessi atriði
eru mikilvæg og sagan kennir okkur að festa í þjóðfélaginu
og stöðugleiki verður ekki tryggður nema að samskonar festa
og stöðugleiki ríki í stjórnkerfinu sjálfu.
MIKIL upplausn ríkir nú á vinstri væng stjórnmál-
anna. Ekki fer á milli mála að sú ákvörðun félags-
hyggjuflokkanna að bjóða ekki fram í eigin nafni
í höfuðborginni sjálfri var glapræði út frá þeirra
sjónarmiði, þótt stundarávinningi kunni að vera fagnað.
Flokkar, sem eiga ekki erindi við 40 prósent þjóðarinnar í
eigin nafni, setja auðvitað spumingarmerki við tilveru sína
í landinu öllu. Mikil sundrung ríkir innan allra þessara flokka
um þessar mundir og óróinn er gríðarlegur. Niðurstaða kosn-
inga, sem gæti gefið tilefni til þess að þessir fimm flokkar
settust að stjóm landsmála sameiginlega, mundi á auga-
bragði gera að engu allar tilraunir til þess að viðhalda þeim
árangri og þeim stöðugleika, sem áunnist hefur. Kostir ís-
lenskra kjósenda verða því óvenjulega skýrir í þeim kosning-
um sem fram fara 8. apríl næst komandi. Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur farið með forystu í þeirri ríkisstjórn sem hefur
bundið enda á kyrrstöðuna og tryggt grundvöll þjóðfélags-
ins. Sterk staða hans er eina öryggið sem kjósandinn hefur,
eigi sá.ávinningur, sem allir skynja nú, ekki að fara fyrir lítið
á markaðstorgi stjórnmálanna. Ég óska landsmönnum öllum
gleðilegs árs.