Morgunblaðið - 11.02.1995, Side 37

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 11. FEBRÚAR 1995 37
AÐSENDAR GREINAR
Skipulögð fátækt
Guðrún S. Gunnar
Krisljánsdóttir Einarsson
HÉR Á LANDI náði miðstýring
og skömmtunarkerfí meiri tökum
en víðast hvar annars staðar í hin-
um vestræna heimi. Þó mikið hafi
miðað í átt til frjálsræðis er enn
margt sem ekki hefur náð að að-
laga sig breyttum tímum. Þar á
meðal eru kaup og saia á hluta
hinnar hefðbundnu landbúnaðar-
framleiðslu, svo sem mjólk og
kindakjöti.
Búvörusamningurinn sem gerð-
ur var 1991 olli verulegum breyt-
ingum. Meðal annars hætti ríkið
að bera ábyrgð á sölunni og viss
samábyrgð kom í staðinn innan
greinarinnar. Ef við tölum um
kindakjöt og sölu þess þá sýnir
það sig að þessi samábyrgð hefur
undarlegar hliðar. Þegar einhveij-
um gengur vel að selja og selur
allt sitt kjöt vel fyrir haustið, fær
hann þá að njóta þess, færa út
kvíamar og efla sitt fýrirtæki?
Nei, hann verður að draga hina
sem illa hefur gengið að selja á
árinu og selja fyrir þá. Það sér
hver maður að ekki er þetta hvetj-
andi, hvorki fyrir viðkomandi af-
urðastöð né framleiðendur. Okkur
er sem við sæjum framan í þann
bakarann í bænum sem væri sagt,
þegar ljóst væri að hann seldi
grimmt og væri að auka sína
markaðshlutdeild, að nú yrði hann
að hætta að baka og selja fyrir
hinn bakarann sem gengi illa að
selja sitt brauð. Það var ljóst fyrir-
fram að þessi höft sem enn em
fyrir hendi yrðu greininni fjötur
um fót. Enda er það að koma bet-
ur og betur í ljós. Það var rökrétt,
fyrst ríkið bar ekki lengur ábyrgð
á sölunni, að gera hvem framleið-
anda ábyrgan fyrir sinni sölu.
Beingreiðslumar hefði átt að festa
og hafa þær óháðar framleiðslu.
Þeir sem ekki treystu sér til að
framleiða fyrir markaðsverð hefðu
getað hætt en samt haldið svipuð-
um tekjum og þeir höfðu. Síðan
þessi samningur var gerður hafa
laun sauðfjárbænda lækkað um
Að kalla þann sem gefur
af góðri uppskeru
sauðaþjóf, segja þau
Guðrún S. Kristjáns-
dóttir og Gunnar
Einarsson, er dæmi-
gert fyrir andléysi
kerfisþrælanna.
50% og aftur verður skerðing í
haust.
í skýrslu frá Ríkisendurskoðun
kom fram að eitt meginmarkmið
búvörasamningsins, það að auka
hagræðingu í sauðfjárrækt, hafi
ekki gengið eftir. Þróunin hafí orð-
ið sú að dregið hafí úr framlegð.
Við þessar aðstæður mætti ætla
að forsvarsmenn bænda væra að
gera allt til að breyta þessum
samningi. Svo er ekki, þeir beijast
á móti breytingum. Vegna þess að
þeir dásömuðu svo þennan samn-
ing þegar hann var gerður, má
engu breyta í dag. Fátæktin er að
grípa æ fleiri sauðfjárbændur og
bændaforastan á ekki önnur ráð
en að auka enn miðstýringuna.
Því er haldið að bændum að í
samkeppni beijist menn innbyrðis,
allir tapi. Fyrirtæki, þá gildir einu
hvort það er sauðfjárbú eða versl-
un, verður að haga verðlagningu
þannig að það sé rekið með hagn-
aði, annars koðnar það niður og
deyr. Það era vissulega til dæmi
um það að menn fjárfesti og tapi
öllu vegna mikillar samkeppni.
Forastumenn bænda virðast halda
að það sé almennt þannig í hinum
vonda heimi fijálsrar verslunar og
viðskipta, að fyrirtæki byiji með
mikið eigið fé sem þau tapi smátt
og smátt í samkeppni hvert við
annað.
Því er líka haldið fram, að vegna
offramboðs sé ekki hægt að leyfa
fijálsa samkeppni í sölu á kinda-
kjöti. Það er rétt að það hefur
verið offramboð á kjöti hér á landi
í áraraðir. Kindalqötsframleiðslan
hefur verið undir strangri miðstýr-
ingu um magn og verð. Þó ótrú-
legt megi virðast, hefur þeirri stýr-
ingu verið hagað eins og kinda-
kjötsmarkaðurinn væri einhver
sérmarkaður óháður öllu öðra.
Aðrir kjötframleiðendur, eins og
t.d. svínakjötsframleiðendur, hafa
þrátt fyrir fullan kjötmarkað
stækkað búin og byggt ný. Þeir
hafa með nýjustu tækni stóraukið
framleiðslu á starfsmann og getað
selt allt með því að lækka verð
meira en við sauðfjárframleiðendur
höfum gert. Þessi uppbygging í
svínarækt hefði aldrei orðið ef verð
á öllu kjöti hefði verið háð fram-
boði og eftirspurn.
Það er að vísu rétt að svín henta
til verksmiðjuframleiðslu, en kind-
ur ekki. Það era aftur á móti mikl-
ir möguleikar á að auka fram-
leiðslu á ársverk í kindakjötsfram-
leiðslu. Það má til gamans nefna
að í kringum 1960 birtist grein í
Tímanum um fjármann í Gunnars-
holti sem gaf 1.000 kindum þar
og svo 150 heima hjá sér í frítím-
anum. Árangur þessarar stýringar
er, að þrátt fyrir miklar tækni-
framfarir þarf að fara áratugi aft-
ur í tímann til að benda"á mögu-
leika greinarinnar.
Það sem við sauðfjárframieið-
endur eram að gera minnir óneit-
anlega nokkuð á það sem prentar-
ar í Bretlandi gerðu. Þeir stóðu
þétt saman og vora ekki til við-
ræðu um að taka upp nýja tækni
sem var að gerbylta allri prentun.
Þeir misstu síðan vinnuna í stóram
hópum þegar prentunin var flutt
annað.
Samkvæmt skilgreiningu
bændapressunnar era þeir sem
selja framhjá kerfínu sauðaþjófar.
Það er vissulega bölvað ólán að
það skuli vera til svartur markaður
á kindakjöti. Framhjásala er aftur
á móti afleiðing en ekki orsök.
Svarti markaðurinn dregur sjálf-
sagt eitthvað úr sölu á kindakjöti
í búðum en það er alls ekki hægt
að setja samasemmerki á milli að
fyrir hvert kíló sem er selt eða
gefíð framhjá, dragi það jafnmikið
úr sölu annars staðar. Þessi sala
eykur án efa heildameysluna. Að
kalla einhvem sem gefur af góðri
uppskera krökkunum sínum sem
era i skóla eða skítblönkum göml-
um frænda sínum kjöt, sauðaþjóf,
er dæmigert fyrir andleysi kerfis-
þrælanna. Svarta markaðnum hef-
ur tekist að koma kostnaði sem
leggst á vörana frá því hún fer frá
bóndanum þangað til hún kemur
til neytendans, niður í það sem við
hinir þyrftum að ná honum.
Nú er rekinn áróður af kerfínu
meðal bænda fyrir því að koma á
allshetjar kjötsamsölu. Það væri
með því verra sem gæti hent okk-
ur bændur ef þetta tækist. Stórt
skref afturábak. Það er vonandi
að aðilum vinveittum bændum og
neytendum takist að koma í veg
fyrir það.
í dag höfum við marga mark-
aði, hvítan, svartan og útflutnings-
markað. Kjötmarkaður þar sem
allt kjöt eða veralegur hluti þess
væri selt væri miklu farsælli lausn.
Það mætti hugsa sér aiisheijar
búvöramarkað þar sem flestar af-
urðir bænda yrðu seldar. Ef ein-
hveijir treystu sér til að kaupa
kjöt á þessum markaði til að flytja
það út væri þeim það vitanlega
heimilt. Það er líka
löngu tímabært að
bjóða út mjólkurfram-
leiðsluna.
Það þykir sjálfsagt
að hafa óbein áhrif á
verð á t.d. ijármagns-
mörkuðum. Það kæmi
vel til greina að flytja
út með einhveijum
styrkjum hluta af
kindakjötinu til að
verðið færi ekki allt
of neðarlega. Þó við
hér á Daðastöðum
höfum sett meira kjöt
í útflutning en flestir,
eram við ekki viss um
að útflutningsbætur
séu lausn á vandanum ef áfram
er viðhaldið vonlausu skipulagi.
Það er ekkert algilt, en það er
oft þannig að opinber afskipti
fylgja svipuðum farvegi og hafa
sambærilegar afleiðingar. Það á
líkt við um kakórækt í Afríku, fisk*-
veiðar í Norður-Atlantshafí og
landbúnað hér eða annars staðar.
Það er byijað að hvetja til fjárfest-
inga, umfram það sem annars hefði
orðið með til dæmis föstu verði,
styrkjum og ódýram lánum. Á
nokkram áram fer að bera á brest-
um. Þá er viðkvæðið að það séu
of margir lausir endar. Stýringin
er hert, enn versnar ástandið. Það
verður til svartur markaður. Þeir
sem reka kerfíð tala þá um skort
á samstöðu og félagsþroska.
(Ulbricht sá þýski sagðist hafa
vonlausa þjóð. Bændapressan á
íslandi talar um að það séu marg-
ir sauðaþjófar í sveitunum.) Það
er farið að hvetja menn til að fylgj-
ast með og klaga náungann. Arð-
semi minnkar, eiginfíárstaðan
hrynur og fátæktin kemur í kjöl-
farið.
Ef við horfum til baka er enginn
vafí á að við sauðfjárbændur stæð-
um betur í dag ef meginreglur
verslunar og viðskipta hefðu ráðið
skipulagi og sölu. Ef við horfum
til framtíðar, með innflutning og
harðnandi samkeppni í huga, getur
það fyrirkomulag sem núna er alls
ekki gengið.
Höfundar eru búendur á
Daðastödum.
Bragi Ásgeirsson
fer yfir strikið
hefur enginn kennari
það á valdi sínu að
víkja nemanda úr
skóla. Kennarar jafnt
sem nemendur era
bundnir af reglum
skólans og það er
skólastjórn sem tekur
endanlegar ákvarðan-
ir um brottvikningu
nemenda.
En Braga sjálfum
væri ekkert á móti
skapi þótt helmingur
nemenda fengi að
fjúka, ef ekki kæmu
til, „Þokukenndar
reglur fundarhalda-
fíklanna, sem heiðra meðal-
mennskuna, skoðanaleysið, þræl-
Gunnar J. Árnason
Morgunblaðinu og
veitist að starfsfólki
skólans með að-
dróttunum og skröki
til að reyna að koms
höggi á það og gerE
það tortryggileg
frammi fyrir öllun
lesendum blaðsins
sem hafa takmarkað
ar upplýsingar og inn
sýn inn í starfsem
skójans.
Ég skrifa ekki þess
ar línur í þeim tilgang
að reyna að rökræð;
við Braga Ásgeirsson
MENN era ýmsu vanir þegar
Bragi Ásgeirsson er annars vegar,
en í grein sinni, „Kjarvalsstaðir -
listaskólar", í laugardagsblaði
Morgunblaðsins (4. feb.) keyrir um
þverbak, jafnvel á hans eigin
mælikvarða. Þar lætur hann falla
ærumeiðandi ummæli og ósann-
indi um samstarfsfólk sitt í Mynd-
lista- og handíðaskóla íslands og
talar af ótrúlegu ábyrgðarleysi um
stofnun sem hann hefur starfað
við um árabil. Hann ásakar kenn-
ara um að leggja nemendur í ein-
elti og vísa þeim úr skóla ef þeim
dirfist að hafa aðrar skoðanir en
kennarar í listum og pólitík.
Orðrétt segir hann: „Hér telst
einstefna í málum, listfræðingar
og listheimspekingar fastráðnir og
svo harðir í horn að taka, að jafn-
vel efnilegum nemendum í verk-
legum fögum er vikið úr skóla
dirfist þeir að hafa aðrar skoðanir
en þeir.“ Og hann bætir við að
það sé „afdráttarlaus skylda kenn-
ara að leggja ekki einstaka nem-
endur í einelti fyrir aðrar skoðanir
í listum og pólitík. Að mínu mati
era þeir kennara óhæfír í starfí
sem þannig ganga að nemendum."
Þetta er fullkominn hugarburður
í Braga Ásgeirssyni og hann veit
vel sjálfur að hann getur ekki til-
greint eitt einasta dæmi. Enda
sóttann og þýlyndið ...“ Og þetta
er aðeins örlítið sýnishorn af þeim
svívirðingum sem hann eys yfír
samstarfsfólk sitt. Já, samstarfs-
fólk sitt, því það vill þannig til að
fáir, ef nokkrir, hafa kennt jafn
lengi og reglulega við MHI og
Bragi Ásgeirsson. Ekki hefur hann
fyrir því að leggja fram kvörtun
um meðferð á nemendum, eða
starfsaðferðum innan skólans,
ekki leitar hann skýringa eða legg-
ur fram óskir um breytta skipan
mála við aðra kennara. Þess í stað
misnotar hann aðstöðu sína á
enda hafa þeir sem
það hafa reynt á síðum blaðsins
komist að því að það er tilgangs-
laust. Nei, ég vil vara lesendur
Morgunblaðsins við að taka öllu
trúanlega sem það les í greinum
hans. Og ef grein hans er nokkur
mælikvarði þá hefur hann glatað
öllum trúverðugleika sem list-
gagnrýnandi og greinarhöfundur.
Ein af þeim grillum sem Bragi
Ásgeirsson gengur með og þreyt-
ist ekki á að lýsa, er sú að það sé
til hópur listfræðinga og heim-
spekinga sem eigi sér það eitt
markmið í lífínu að boða einhveija
hugmyndafræði, heilaþvo nem-
endur og kremja alla listamenn
Ég hefi meiri trú á les-
endum Morgunblaðsins
en svo að þeir gleypi við
slíkri vitleysu, segir
Gunnar J. Árnason,
sem hér svarar Braga
Ásgeirssyni gagnrýn-
anda Morgunblaðsins.
sem ekki þýðast þá undir hæl sín-
um hvar sem til þeirra næst. Ég
ætti að þekkja það. Um sjálfan
mig sagði hann eftirfarandi, eftir
að hafa gert mér upp fáránlegar
skoðanir, í grein í Morgunblaðinu
í ágúst síðastliðinn:
„Slíkir tala einmitt um frelsi
tjáningarinnar um leið og þeir
valta yfír öll gildi sem þeim era
ekki þóknanleg og spotta þá og
grafa undan þeim sem þau aðhyll-
ast, telja þá jafnvel líkþráa. Satt
að segja hafa slíkir haft enda-
skipti á hugtökunum íhaldsemi og
tjáningarfrelsi í listum og þannig
telja þíeir alla list úrkynjaða sem
ekki fellur að þeirra níðþröngu
skoðunum."
Ég svaraði þessu ekki á sínum
tíma. Hvemig á líka að svara jafn
geðvonskulegu rausi sem þar að
auki er byggt á uppspuna? En ég
er ekki sá eini sem hefur þurft
að þola aðdróttanir, háðsglósur og
skæting sem hann lætur fjúka í
greinum sínum og laumar oft með
í listgagnrýni, svona rétt til að
krydda skrif sín. Hann virðist
haldinn blindri fyrirlitningu á list-
fræðingum og öðram mennta-
mönnum og eignar þeim allt sem
aflaga fer í heimi listarinnar.
Flestir hafa kosið að láta þetta
framhjá sér fara, því sjaldnast
nefnir hann nöfn eða tilgreinir
dæmi og málflutningurinn er yfír-
leitt mótsagnakenndur og ragl-
ingslegur. Þeim sem til þekkja
veitist þó ekki erfítt að lesa milli
línanna. Smám saman venst mað-
ur þessum skrifum hans og hættir
að taka eftir þeim öðra vísi en sem
óþægilegu suði sem er sífellt í
bakgrunninum en sem manni lær-
ist að ergja sig ekki yfír.
Það er annars kostulegt að
hlusta á Braga Ásgeirsson tala
um tjáningarfrelsi og misnotkun á
því. Hann, sem kennt hefur við
MHÍ lengur en nokkur annar, ver-
ið aðalgagnrýnandi Morgunblaðs-
ins um áratugi og notað hvert!'
tækifæri til að úthúða þeim sem
falla ekki í kramið hjá sér í greina-
skrifum og listgagnrýni, undir yf-
irskini hlutlægrar og ábyrgrar
gagnrýni. Það má vera að öllum
séu tryggð réttindi til að tjá sinn
huga, en sumir eru í betri aðstöðu
en aðrir til að notfæra sér þann
rétt.
Tilvitnunin frá því í ágúst rifjað-
ist upp fyrir mér þegar hann lét
orð falla í lok greinar sinnar á
laugardag þess efnis, að ýmsir,
lærifeður innan skólans hljóti að
vera fullkomlega úrkynjaðir. Ég
hef meiri trú á lesendum Morgun-
blaðsins en svo að þeir gleypi við
jafn dæmalausri vitleysu.
Höfundur er heimspekingur og
kennari við Myndlista- og
handíðaskóla íslands.