Morgunblaðið - 05.04.1995, Blaðsíða 36

36 MIÐVIKUDAGUR 5. APRÍL 1995
MINIMIIMGAR
MORGUNBLAÐIÐ
GUÐRÚNS.
EINARSDÓTTIR
+ Guðrún Solveig
Einarsdóttir
var fædd að
Hróðnýjarstöðum í
Laxárdal í Dölum
7. jan. 1899. Hún
andaðist í Reykja-
vík 27. mars 1995.
Foreldrar hennar
voru Einar Þor-
kelsson, bóndi á
Hróðnýjarstöðum
(1858-1958), og
kona hans Ingiríð-
ur Hansdóttir
(1864-1938 og var
Guðrún sjötta barn
þeirra hjóna. Börn Einars og
Ingiríðar, sem upp komust,
voru níu. Af þeim eru nú tvö á
lífí: Helgi (f. 1905), húsgagna-
smíðameistari í Reykjavík, og
Hróðný (f. 1908), húsfreyja í
Reykjavík. Látin eru, auk Guð-
rúnar: Salome (1888-1977), hús-
freyja í Rauðbarðaholti, Þor-
kell (1889-1974), bóndi á
Hróðnýjarstöðum, Sigríður
(1892-1982), húsfreyja á Leið-
ólfsstöðum og síðar í Reykja-
vík, Sigurhans Vignir (1894-
1974), ljósmyndari í Reykjavík,
Herdís (1897-1965), húsfreyja á
Kollsá og í Reykjavík, og Krist-
ján (1901-1973), organisti og
bóndi á Hróðnýjarstöðum og
síðar búsettur í Reykjavík.
Eiginmaður Guðrúnar var
Arni J. Arnason, húsgagna-
smíðameistari í Reykjavík, ætt-
aður frá Köldukinn í Haukadal
MARGIR telja að tuttugasta öldin
sé mesta ævintýrið í samanlagðri
'"^ögu þjóðarinnar. Guðrún Solveig
Einarsdóttir, en svo hét hún fullu
nafni, lifði þetta ævintýri frá upp-
hafí til enda. Hún fæddist á síðasta
ári liðinnar aldar. Fimm árum áður
en ísland varð frjálst og fullvalda
ríki stóð hún með fermi.ngarsystkin-
um sínum fyrir altarinu í Hjarðar-
holtskirkju. Þegar lýðveldið var
stofnað árið 1944 var hún fímm
barna móðir í blóma lífsins og þeg-
ar landsins böm minntust þess á
síðasta ári að hálf öld var liðin frá
þessum merkisatburði var heilsa
hennar enn svo góð, bæði andleg
og líkamleg, að hún gat fylgst dá-
vel með fréttum af því sem fram
fór. Á þessum fímmtíu lýðveldisá-
rum hafði afkomendum hennar
fjölgað úr fimm í nálega fimm tugi.
Bemsku- og æskuheimili Guð-
rúnar var Hróðnýjarstaðir í Laxár-
dal í Dölum þar sem hún ólst upp
í hópi níu systkina. Þau voru ekki
mörg bændabýlin á þessum löngu
liðna tíma, þar sem hljóðfæraleikur
var um hönd hafður, en Einar og
Ingiríður, foreldrar Guðrúnar,
höfðu fest kaup á orgeli og fengu
kennara til að kenna bömum sínum
að leika á hljóðfærið. Fjölskyldan
var söngelsk og hafði mikið yndi
af ljóðum. Jóhannes úr Kötlum sem
átti fyrir konu Hróðnýju, yngstu
systurina á bænum, orti þannig
áratugum síðar þegar hann minnt-
ist bæjarbragsins á Hróðnýjarstöð-
um:
Hyggjan í þeim hýra bæ
hafði við sig einhvem blæ
sem ég aldrei oftar fæ
upplifað um jörð og sæ.
Þéttbýlisfólk nútímans á eflaust
erfitt með að gera sér í hugarlund
hvað hin mannmörgu sveitaheimili
fyrri tíma voru margþættar og þýð-
ingarmiklar stofnanir. Þar voru
undir einu þaki heimili og skóli,
__-*öggustofa og elliheimili, vinnu-
staður og verknámsstofa. Sérhver
einstaklingur sem alinn var upp á
svona heimili var gæddur ótrúlega
fjölþættri verkkunnáttu og því vel
í stakk búinn til þess að takast á
við þau verkefni sem lífið lagði
honum eða henni á herðar. Þetta
átti svo sannarlega við um tengda-
móður mína sem var óvenju tápmik-
í Dölum, f. 9. maí
1896. Þau gengu í
hjónaband 20. októ-
ber 1928. Árni lést
24. apríl 1949. Þeim
Guðrúnu og Árna
varð fímm barna
auðið og eru þau:
1) Steinunn, f. 15.
maí 1929; hennar
maður er Gunnar
A. Aðalsteinsson,
fyrrverandi bóndi
og sláturhússtjóri í
Borgarnesi, og eiga
þau sex börn, fjórt-
án barnabörn og
eitt barnabarnabarn. 2) Ingiríð-
ur (Inga), f. 5. mars 1932; hún
er gift Sigurði Markússyni
framkvæmdasljóra í Reykjavík
og eiga þau fjögur börn, sjö
barnabörn og eitt barnabarna-
barn. 3) Guðrún Lilja, f. 6. ág-
úst 1934; hennar maður er
Guðmundur Benediktsson
verkstjóri í Reykjavík og eru
börn þeirra tvö og barnabörnin
fjögur. 4) Arni Jón, f. 18. mars
1939, húsgagnasmíðameistari í
Reykjavík; hans kona er Edda
Þorsteinsdóttir og eiga þau
þijú börn og tvö barnabörn. 5)
Brynhildur Erna, f. 7. júlí 1943,
skrifstofumaður í Reykjavík.
Þegar Guðrún lést átti hún 49
afkomendur, alla á lífí.
Útför Guðrúnar S. Einars-
dóttur fer fram frá Hallgríms-
kirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 13.30.
il kona til allra verka.
Þegar Guðrún og Ámi stofnuðu
til hjónabands og heimilis hafði
hann lokið námi í iðn sinni í Kaup-
mannahöfn. Ekki er ósennilegt að
sú borg hafí orðið fyrir valinu vegna
þess að þar bjó föðursystir hans,
Steinunn Árnadóttir Leegard, tann-
smiður og tannlæknir, og ekki að
efa að hún hafi verið frænda sínum
innan handar meðan hann var við
nám og starf í borginni. Eftir heim-
komuna stofnsetti Ámi húsgagna-
smíðaverkstæði í Skólastræti í
Reykjavík og starfrækti það af
miklum dugnaði meðan honum ent-
ist líf og heilsa. Fyrstu árin bjuggu
Guðrún og Ámi á ýmsum stöðum
í borginni en árið 1939 fluttu þau
í nýbyggt hús að Mánagötu 24 í
Reykjavík þar sem þau bjuggu sér
og börnum sínum einstaklega fal-
legt heimili. Á þessum ámm tengd-
ust þau vináttuböndum við margar
fjölskyldur í Reykjavík, vináttu-
böndum sem enst hafa fram á þenn-
an dag og jafnvel gengið í erfðir.
Gestrisni þeirra hjóna var rómuð
enda gestagangur mikill og heimilið
sjálfkjörin miðstöð og griðastaður
hinna fjölmörgu ættingja af lands-
byggðinni sem áttu erindi að rækja
í Reykjavík um lengri eða skemmri
tíma. Ámi var mikill áhugamaður
um bíla, varð snemma bileigandi
og ólatur að ferðast með fjölskyld-
una eftir því sem vegakerfí þeirra
tíma gaf kost á. Systkinin hafa
sagt mér margar sögur af lengri
og skemmri ferðum en þó var ævin-
týrið mest að komast í veiðiferð
vestur í Dali.
En því miður varð óvænt og svip-
leg breyting vorið 1949 á því fagra
mannlífí sem blómgaðist að Mána-
götu 24. Húsbóndinn var skyndi-
lega hrifinn brott af erfiðum sjúk-
dómi, sem læknavísindi þeirra tíma
réðu ekki við, og eftir stóð Guðrún
með bömin sín fímm, hið yngsta
tæplega sex ára. Hún hafði fram
að þeim tíma verið heimavinnandi
húsmóðir, eins og nú mundi sagt,
enda ærinn starfi að sinna stóm
heimili og því gestgjafahlutverki
sem þeim hjónum báðum var í blóð
borið. Ég er þess ekki umkominn
að geta mér til um hugrenningar
Guðrúnar á þessum erfíðu tímamót-
um, en hitt veit ég að hún sýndi
engin merki þess að hún ætlaði sér
að leggja árar í bát. Hún var ótrú-
lega dugleg að verða sér úti um
vinnu og verkefni og má segja að
hún hafi næstu áratugina lagt nótt
við dag, annars vegar við að afla
fjölskyldunni tekna og hins vegar
við að halda heimilinu i því fagra
horfi sem var sérkenni þess meðan
þau hjónin nutu samvista. Gestir
og gangendur héldu áfram að
leggja leið sína að Mánagötu 24
og heimilið hélt áfram að vera fjöl-
skyldunni allri sá griðastaður sem
góðu heimili ber að vera. Guðrún
lét sér afar annt um alla sem á
heimilið komu, skylda sem óskylda.
í tímans rás hurfu börnin að heim-
an eitt af öðru og mynduðu sín eig-
in heimili, en yngsta dóttirin, Bryn-
hildur Erna, hélt heimili með móður
sinni allt til þess að hún fór á Elli-
og hjúkrunarheimilið Grund, 86 ára
að aldri. Af djúpu þakklæti hugsum
við, aðstandendur Guðrúnar, til
þess góða fólks sem þar sinnir göf-
ugu líknarstarfi.
Guðrún Einarsdóttir var mjög
trúuð kona og á erfiðum stundum
lífsins var trúin henni það lífakkeri
sem aldrei bilaði. Ég minnist þess
einhveiju sinni, þegar hún þurfti
að sinna erfíðu erindi, að ég hafði
orð á því við hana eftir á hvort hún
hefði verið kvíðin og hún svaraði
af bragði: Nei, ég signdi mig áður
en ég lagði af stað. Ég held hún
hafi tekið þessa fögru trú í arf frá
móður sinni, sem hún unni mjög,
og í föðurarf hlaut hún létta lund
og jákvætt lífsviðhorf - og langlífíð.
Hún sagði mér stundum sögur
frá æsku sinni, frá þessum löngu
liðna tíma þegar engir voru vegirn-
ir og kom kannske ekki að sök því
ekki voru bílarnir, enginn sími, ekk-
ert. útvarp, engin dagblöð, aðeins
stopular póstsamgöngur. Faðir
hennar, þá á miðjum aldri, hafði
verið fluttur fársjúkur á kviktijám
til sjávar og þar um borð í skip sem
flutti hann til Reykjavíkur. Hann
átti að gangast undir meiriháttar
læknisaðgerð og nú hófst erfiður
biðtími. Lengi vel fréttu Ingiríður
og bömin ekki neitt og í hvert sinn
sem von gat verið á bréfi voru hafð-
ar sérstakar gætur á mannaferðum
innan sveitar. Svo skeður það einn
daginn að Guðrún er úti á túni og
sér þá hvar maður kemur gangandi
neðan úr sveitinni. Fyrst heldur hún
að þama muni á ferðinni sendiboði
frá næsta bæ, en þegar maðurinn
kemur nær sér hún að þarna er
enginn annar á ferðinni en sjálfur
faðir hennar. í frásögn tengdamóð-
ur minnar skynjaði ég áratugum
seinna fögnuð litlu stúlkunnar á
Hróðnýjarstöðum sem hljóp inn í
bæ að segja mömmu sinni að pabbi
væri kominn heim. Endurheimt
heilsa entist Einari bónda í rúmlega
hálfa öld og þegar hann lést árið
1958, nokkrum vikum fyrir hundrað
ára afmælið sitt, flaug Guðrún
ásamt systur sinni með lítilli flug-
vél vestur í Dali í miklu vetrarríki
og tvísýnu veðri til þess að standa
yfír moldum föður síns; og lét sig
ekki muna um að sýna flugmannin-
um hvar Kambsnesflugvöllur kynni
að liggja falinn undir snjóbreiðunni.
Guðrún Einarsdóttir hafði lifað
langan dag og var því vel að hvíld-
inni komin. Að leiðarlokum hafí hún
þökk okkar allra fyrir allt það sem
hún var okkur. Fyrir ástina og
umhyggjuna og allar glöðu og góðu
stundirnar sem við áttum með
henni. Það var háttur hennar að
umvefja okkur fyrirbænum og góð-
um óskum og nú er komið að okkur
að biðja sjálfri henni blessunar
Guðs á landi lifenda.
Sigurður Markússon.
Á kveðjustund rifjast upp kærar
minningar frá heimaslóðum okkar
Guðrúnar systur minnar, svo og frá
fyrstu árum mínum hér í borginni.
Hingað kom ég í febrúar 1929 til
þess að hefja nám í húsgagnasmíði
hjá manni Guðrúnar, Arna Árna-
syni, húsgagnasmíðameistara. Þau
hjón bjuggu þá á Laufásvegi 4. Þau
buðu mér að búa hjá sér fyrst um
sinn. Þar fékk ég lítið herbergi út
af fyrir mig og fór vel um mig hjá
þeim hjónum. Systir mín vildi allt
fyrir mig gera og var mér mjög
umhyggjusöm. Árni var fróður um
marga hluti og víðlesinn. Hann hafði
mjög líflegan frásagnarhæfileika og
lúmska kímnigáfu. Mér eru enn
minnisstæð mörg kvöldin á Laufás-
vegi 3, þegar hann sagði mér ýmsar
skemmtilegasr sögur og einig þjóð-
sögur og draugasögur, sem hann
kunni mikið af. Stundum var líka
gripið í spil og þá oft spilað langt
fram á nótt.
Guðrún systir mín var frábærlega
vinsæl. Hún var létt í spori og skapi,
og alltaf kát og upplífgandi. Gest-
risni þeirra hjóna var rómuð af öll-
um, sem til þekktu. Veitingar voru
alltaf efstar á móttökulistanum, síð-
an var spjallað saman, hlegið og
gert að gamni sínu. Allar þessar
gömlu góðu minningar standa mér
enn fyrir hugskotssjónum, bjartar
og hugljúfar.
Ég þakka henni allt það sem hún
gerði fyrir mig, allt sem hún kenndi
mér, og fyrir allar góðu bænirnar,
sem hún las yfir mér, litlum óþekk-
um strák, eins og hún sagði stund-
um.
Guð fylgi þér og styðji á leið til
hins ókunna. Fjölskyldu þinni og
ástvinum, vinum og kunningjum
votta ég mína dýpstu samúð og virð-
ingu.
Helgi Einarsson.
Undanfama daga hefur hugurinn
reikað til baka og farið ljúfum hönd-
um um minningu ömmu minnar sem
lést á Elliheimilinu Grund þann 27.
mars síðastliðinn. Ég man fyrst eftir
henni þegar fíölskylda mín flutti til
Islands á vordögum 1967 ogvareftir-
væntingin og spenningin mikil í huga
ungs drengs að hitta ömmu á Mána-
götunni, Emu frænku sem bjó þar
með henni og annað skyldfólk sem
stóð okkur nálægt í huga og tíma.
Amma var glæsilegur fulltrúi sinnar
kynslóðar og þegar hún klæddi sig
upp vom það peysuföt sem hún bar
af mikilli reisn. í mínum huga verður
amma ávallt þessi góða og blíða
peysufatakona sem strauk litlum
dreng um vangann með fallegum
orðum og átti alltaf eitthvert góð-
gæti til að gauka að bömunum sín-
um.
Amma er ein af síðustu fulltrúum
áldamótakynslóðarinnar sem við eig-
um svo mikið að þakka í dag. Hún
fæðist á Hróðnýjarstöðum í Laxárdal
fyrir aldamótin og hefur því lifað
meiri breytingar en nokkur önnur
kynslóð sem hefur lifað hér á landi.
Sú veröld sem hún fæðist í var sveita-
samfélag sem hafði lítið breyst í ald-
anna rás en framundan voru tímar
breytinga og framfara þar sem henn-
ar kynslóð lagði gjörva hönd á plóg
til að eija akurinn til hagsældar fyr-
ir okkur sem á eftir komum.
Amma giftist duglegum og dríf-
andi manni, Áma J. Amasyni hús-
gagnasmíðameistara, og bjó honum
myndarlegt og fallegt heimili í
Reykjavík. Afa og ömmu varð fímm
bama auðið en mikil hefur breytingin
orðið á högum hennar þegar afi deyr
snögglega á besta aldri 1949. Þá
stendur hún uppi ein með fímm böm
á aldrinum fímm ára til tvítugs. Á
þessum tímamótum stendur amma á
fímmtugu og heldur ótrauð áfram
með þeim dugnaði og æðruleysi sem
einkenndi hana alla tíð. Hún fer út
að vinna ýmis störf til að sjá heimil-
inu farborða, heldur fjölskyldunni
saman og kemur upp öllum sínum
bömum af miklum myndarskap
Mér er minnisstætt heimili ömmu
á Mánagötu 24 þar sem hún bjó
lengst af. Þar var gott að koma og
ekki laust við að maður finni lyktina
af nýbökuðum pönnukökum þegar
hugsað er til baka. Ekki má' heldur
gleyma áramótaveislunum á Mána-
götunni sem lengi vel voru fastir lið-
ir hjá móðurfjölskyldu minni. Þá var
oft glatt á hjalla þegar beðið var
eftir nýju ári og því nýja fagnað
þegar árin, hvert af öðru, liðu í ald-
anna skaut. Það eru því margar
góðar minningar frá Mánagötunni
sem seint eiga eftir að gleymast.
Amma bjó þarna allt til ársins 1985
þegar hún flutti á Elliheimilið Grund.
Brynhildur Ema, sem er yngst henn-
ar barna og uppáhaldsfrænka okkar
allra barnabarnanna, bjó með ömmu
á Mánagötunni og var henni ómetan-
leg stoð og stytta. Síðustu árin sem
þær bjuggu saman bjó Erna ömmu
fallegt og hlýlegt heimili og aðstoð-
aði hana á alla lund. Ég vil sérstak-
lega votta Ernu frænku minni samúð
og hluttekningu við fráfall ömmu.
Lífshlaup ömmu minnar var rúm-
lega 96 ár sem er langur tími. Hún
sá tímana tvenna og hefur eflaust
markað fjölmörg farsæl spor á sínu
langa æviskeiði. Ég minnist ömmu
minnar með söknuði en veit að hún
var komin að sínu ævikvöldi og lagð-
ist til svefns sátt við lífið með barna-
trú sína og æðruleysi að förunautum.
Blessuð sé minning hennar.
Guðbrandur Sigurðsson
Elskuleg móðuramma mín, Guð-
rún Solveig Einarsdóttir, hefur lokið
sínu æviskeiði 96 ára að aldri. Hún
var af þeirri kynslóð íslendinga sem
upplifað hefur gífurlegar breytingar
í þjóðfélaginu. Hún var borin og
barnfædd á Hróðnýjarstöðum í Dala-
sýslu, þar sem hún ólst upp hjá for-
eldrum sínum ásamt systkinum, en
börnin voru níu talsins. Árið 1928
giftist amma afa mínum, Árna J.
Árnasyni húsgagnasmíðameistara.
Hann var frá Köldukinn í Dalasýslu.
eignuðust þau fímm börn en hann
lést árið 1949 úr heilablóðfalli tæp-
lega 53ja ára að aldri. Þá var elsta
barn þeirra rétt um tvítugt, en það
yngsta á sjötta ári. Amma hafði
ætíð verið mikil húsmóðir, en nú
bætti hún á sig ýmiskonar vinnu og
man ég eftir því er hún var ennþá
að vinna utan heimilis komin nokkuð
á áttræðisaldur.
í huga mínum birtast þessa dag-
ana ótal minningabrot um Guðrúnu
ömmu. Þessar minningar eru mis-
skýrar og stundum blandast þær
saman við frásagnir móður minnar
af heimilinu eins og það var fyrir
mína daga. Amma átti lengst af
heimili sitt á Mánagötu 24 hér í
Reykjavík. Þau amma og afí byggðu
og fluttu inn árið 1939 og bjó amma
þar allt til ársins 1985, er hún flutti
á Elliheimilið Grund. Mánagatan og
amma voru miðpunktur stórfyöl-
skyldunnar. Ef farið var í heimsókn
voru allar líkur á því að fleiri væru
í heimsókn. Þetta er ég þakklát fyr-
ir, því að þannig kynntist ég mörgum
frænkum mínum og frændum.
Amma veitti alltaf vel í mat og
drykk. Hún vildi sjá til þess að eng-
inn færi svangur af hennar fundi.
Mamma hefur sagt mér frá því, að
hún dúkaði borð í stofunni fyrir afa,
þegar hann kom úr vinnu klukkan
átt að kveldi. Þá var hún búin að
gefa börnunum fímm að borða og
þau yngstu jafnvel kominn í háttinn.
Afi kom stundum með þau skilaboð
að gesta væri að vænta seinna um
kvöldið. Þá fór amma að baka!
Mín fyrsta endurminning um
ömmu er frá Edinborg. Hún kom
með flugi sama daga og fyrsta
geimfaranum var skotið út í geim.
Þó að ég væri bara á fimmta ári er
mér enn í fersku minni, þegar hún
birtist í dyrunum, klædd upphlut og
möttli. Það skipti hana miklu máli
alla tíð að vera vel til fara. Hún
saumaði flestöll föt á börnin sín þeg-
ar þau voru að vaxa úr grasi og
töfraði fram jólakjóla og kápur. Þau
eru ekki mörg árin síðan hún klæddi
sig í íslenskan upplut þegar hún fór
í bæinn. Ég gleymi heldur aldrei
fallegu, gulu fléttunum hennar og
hversu leikin hún var að flétta hárið
og setja það upp. Fyrir áratug lét
hún klippa á sér hárið. Litur þess
varð með tímanum fallega hvítur.
Önnur minningin er frá því ég var
sex ára pg fjölskylda mín var í heim-
sókn á íslandi og gisti á Mánagöt-
unni. Þá gekk amma úr rúmi og
svaf á dýnu á gólfinu til þess að við
systurnar gætum sofið í hennar rúmi
undir fallegu myndinni sem vakti
yfir henni daga og nætur. Amma
var vön að hafa næturgesti. Þegar
hennar börn vor að alast upp, var
algengt að ættingjar úr sveitinni
dveldu hjá þeim um lengri eða
skemmri tíma.
Ömmu minni kynntist ég best
þegar ég bjó í kjallaranum á Mána-
götunni um tveggja og hálfs árs
skeið. Suma daga var ég lítið heima
við — aðra daga vann ég heima og
þá fór ég upp til hennar í kaffi þeg-
ar ég gerði hlé á vinnu minni. Stund-
um bankaði hún í ofninn og vildi