Morgunblaðið - 12.05.1995, Side 29

28 FÖSTUDAGUR 12. MAÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 12. MAÍ 1995 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
BREYTINGAR A
HÚSNÆÐISKERFI
EITT af yfirlýstum markmiðum ríkisstjórnarinnar í húsnæðis-
málum er að breyta fyrirkomulagi húsbréfalána á þann
veg, að boðið verði upp á sveigjanlegan greiðslutíma lánanna.
Nú eru húsbréfalán til 25 ára en samkvæmt hugmyndum Páls
Péturssonar félagsmálaráðherra yrði lánstími breytilegur frá 15
til 40 ára. Stefnir ráðherra að því að frumvarp um slíkar breyt-
ingar verði hægt að leggja fram þegar þing kemur saman í
haust. Yfirlýst markmið þessara breytinga er að létta stöðu þeirra
einstaklinga og fjölskyldna, sem eiga í greiðsluerfiðleikum vegna
húsnæðiskaupa.
í fréttaskýringu í Morgunblaðinu í gær koma fram ákveðnar
efasemdir um að lenging lánstíma muni skila þeim tilætlaða
árangri. Bent er á að ekki sé víst að lenging lána komi þeim
til góða, sem þegar hafi tekið húsbréfalán. Þeir sjái í fyrsta lagi
fram á að skulda í fimmtán ár til viðbótar. Vissulega muni
greiðslubyrði þeirra lækka úr 71 þúsund krónum á hverja milljón
á ári miðað við 25 ára lán í 60 þúsund krónur á ári en jafn-
framt muni þeir, í stað þess að greiða til baka 1 milljón 775
þúsund krónur fyrir hveija milljón, sem tekin er að láni greiða
til baka 2,4 milljónir.
Fyrir þá sem standi frammi fyrir húsnæðiskaupum sé aftur á
móti hætta á, að fjárfestar geri kröfu til hærri ávöxtunar hús-
bréfa, sem muni skila sér í hærra fasteignaverði. Vissulega er
erfitt að spá fyrir um viðbrögð peningamarkaða en hættan er
sú að lenging lánstíma skili litlum ávinningi þótt greitt sé í 15 ár
í viðbót.
Yngvi Örn Kristinsson, framkvæmdastjóri peningamálasviðs
Seðlabankans, bendir einnig á að samkvæmt könnun Félagsvís-
indastofnunar HÍ á skuldastöðu heimilanna, sem gerð var í vet-
ur, sé það einkum fólk á aldrinum 30-45 ára, sem eigi í greiðslu-
vanda. Með öðrum orðum fjölskyldufólk, sem þarf stærra og
dýrara húsnæði vegna barna sinna. Oftar en ekki sé um að
ræða fólk með þokkalegar tekjur, sem hefði fest í þeim „skatta-
gildrum", sem búið sé að búa til.
Hann vísar til þess að á undanförnum árum hafi bætur til
þessa hóps verið skertar á þeim forsendum að hann hafi góðar
tekjur. Ekki hafi verið tekið tillit til þess, að þessi hópur hafi
að sama skapi þyngstu framfærslubyrðina vegna barna og hús-
næðis.
Húsnæðiskaup eru alla jafna mesta fjárfesting, sem einstak-
lingar leggja í á ævinni. Fjárfesting í húsnæði er jafnframt fjár-
festing til æviloka og því ekki úr vegi að menn velti fyrir sér
hvort henni beri að dreifa yfir lengri tíma starfsævinnar en 25
ár. Mestu máli skiptir hins vegar að stöðugleiki og festa ríki í
þessum efnum. Einmitt vegna þess hve þessi lán eru til langs
tíma er ekki æskilegt að breyta forsendum þeim, sem fólk stend-
ur frammi fyrir þegar taka á ákvörðun um húsnæðiskaup, á
nokkurra ára fresti.
Ef raunin er sú að ein helsta orsök greiðsluerfiðleika fólks í
húsnæðiskaupum séu breytingar undanfarinna ára á skattkerfinu
ætti að íhuga það vandlega hvort líklegasta leiðin til að leysa
þennan vanda liggi ekki einnig í gegnum skattkerfið.
LANDBÚNAÐUR OG UM-
HVERFISVERND
MORGUNBLAÐIÐ birti síðastliðinn laugardag frétt af um-
ræðum á ráðstefnu um landbúnað og umhverfisvernd í
Evrópu, sem haldin var í Brussel. Franz Fischler, sem fer með
landbúnaðarmál í framkvæmdastjórn Evrópusambandsins, sagði
þar að aðgerðir í umhverfismálum, sem hefðu verið felldar að
sameiginlegri landbúnaðarstefnu sambandsins, væru fyrsti vísir
að sögulegum sáttum landbúnaðar- og umhverfissjónarmiða.
Meðal þeirra aðgerða, sem voru ræddar á ráðstefnunni, var
að taka land úr ræktun tímabundið, þróun lífrænnar ræktunar
og markaðssetning afurða slíkrar ræktunar. Þá var bent á þann
möguleika að breyta greiðslum til bænda, til dæmis með því að
miða þær við það hversu góð umgengni þeirra væri við landið,
fremur en við framleiðslumagn eins og nú tíðkast.
Landbúnaðar- og umhverfissjónarmið hafa oft rekizt á hér á
landi, ekki síður en á meginlandi Evrópu. Lýsandi dæmi eru
hagsmunaárekstur sauðfjárræktar og landgræðslu og þau spjöll,
sem framræsla votlendis hefur viða valdið á lífríkinu.
Eins og Franz Fischler bendir á, þurfa þessi sjónarmið hins
vegar ekki að vera andstæð. Þannig mætti til dæmis umbuna
bændum í auknum mæli fyrir að breyta um framleiðsluhætti eða
snúa sér í auknum mæli að landgræðslu eða skógrækt. Slíkt
verður að sjálfsögðu að vera innan skynsemismarka og má ekki
verða yfirvarp til þess að viðhalda óhagkvæmnij landbúnaðinum.
Athygli manna hefur beinzt að tengslum málaflokkanna
tveggja hér á landi með því að sami ráðherrann, Guðmundur
Bjarnason, fer nú með þá báða. Fróðlegt verður að sjá hvernig
honum tekst að samræma sjónarmið ráðuneyta sinna til hags-
bóta fyrir íslenzkan landbúnað og íslenzka náttúru og um-
hverfi, hvort tveggja í senn.
Samningurinn um bann við útbreiðslu kjamavopna framlengdur ótímabundið
Framhaldsskólinn í Reykholti
Ríki sem talið er að hafi
smiðað eða reynt að
smíða kjarnorkusprengju.
Úkraína, Hvíta-Rússland og Kazakhstan
munu afhenda Rússlandi vopn sín.
UTBREIÐSLA KJARNAVOPNA I HEIMINUM
Mikilvægt skref í átt
til öryggis í heiminum
ÞORRI allra ríkja heims sam-
þykkti á ráðstefnu Samein-
uðu þjóðanna í New York
í gær að framlengja ótíma-
bundið sáttmálann um bann við út-
breiðslu kjarnavopna (Non-Proliferati-
on Treaty, NPT). Telja má að þessi
ákvörðun, ásamt yfírlýsingum ráð-
stefnunnar um að stefnt skuli að banni
við kjamorkusprengingum í tilrauna-
skyni og við framleiðslu á eldsneyti í
kjamorkuvopn, sé skref í átt til ömgg-
ara heimsástands, þótt heimur án
kjamorkuvopna sé enn fjarlægt mark-
mið.
NPT-sáttmálinn var gerður 1968
og gekk í gildi árið 1970. Að baki
gerðar hans lá óttinn við að kjarna-
vopn, sem geta gereytt mannkyninu,
breiddust út um heimsbyggðina og
ógerlegt reyndist að koma í veg fyrir
að óvandaðir ráðamenn notuðu þau í
stríði eða til að kúga nágranna sína.
NPT byggðist í raun á að frysta þáver-
andi ástand; þau fímm ríki, sem höfðu
þá komið sér upp kjamavopnum,
Bandaríkin, Sovétríkin, Kína, Bret-
land og Frakkland, voru skilgreind
sem kjarnavopnaríki og öll önnur ríki
sem ríki án kjamavopna.
Síðamefndi hópurinn undirgengst
þá skyldu, samkvæmt samningnum,
að koma sér ekki upp kjamavopnum,
nota kjamorku einvörðungu í friðsam-
legum tilgangi og að samþykkja eftir-
lit Alþjóðakjarnorkumálastofnunar-
innar (IAEA) með skuldbindingum
sínum. Á móti skuldbinda kjamorku-
veldin sig til að aðstoða önnur ríki við
þróun kjarnorku í friðsamlegum til-
gangi með því að miðla þekkingu og
tækni. Þau heita því jafn-
framt að beita kjamavopn-
um aldrei gegn ríkjunum,
sem ekki hafa þau. Þá legg-
ur NPT kjarnorkuveldunum
þá skyldu á herðar að stefna
að fullri afvopnun — þ.e.
útrýmingu kjamavopna — með samn-
ingum sín á milli.
Af reynslu síðustu áratuga má
dæma að NPT-sáttmálinn hafi að
mörgu leyti náð markmiðum sínum.
Kjamorkuvopn hafa ekki náð „al-
mennri“ útbreiðslu í heiminum og eru
áfram forréttindavara fárra ríkja.
Hins vegar hefur samningurinn ekki
leyst ýmis vandamál.
Mismunar aðildarríkjunum
í fyrsta Iagi er NPT sérstakur al-
þjóðasamningur að því leyti að hann
mismunar aðildarríkjunum skýrt og
greinilega. Sumir eru eigendur kjam-
orkuvopna, aðrir ekki. Þetta brýtur í
Sáttmálinn um bann við útbreiðslu kjamorku-
vopna hefur verið framlengdur ótímabundið.
-*-----------------------------;----------
Olafur Þ. Stephensen fjallar um sáttmálann
og hlutverk hans í öryggismálum á heimsvísu.
Sjö ríki ekki
aðilar að sátt-
málanum
bága við hina formlegu reglu samfé-
lags ríkja að þar séu allir jafnir og
geri samninga á jafnréttisgrundvelli,
þótt í raunvemleikanum sé auðvitað
heilmikill munur á völdum og áhrifum
t.d. íslands og Kína. Þetta eiga mörg
ríki, sem ekki eiga kjamorkuvopn,
erfitt með að sætta sig við þótt þau
viðurkenni ef til vill nauðsyn þess að
hindra útbreiðslu gereyðingarvopna.
Jafnræði verður ekki komið á með
aðildarríkjunum fyrr en alger afvopn-
un hefur orðið að veraleika, og ýmis
ríki, þar á meðal þróunarlöndin og
vestræn ríki á borð við Svíþjóð, Sviss
og Nýja-Sjáland telja að kjamorku-
veldin hafi ekki aðhafzt nóg til að ná
því markmiði.
Fleiri en fimmveldin
eiga sprengjur
í öðra lagi sækjast sum ríki eftir
því að eignast kjarnorkuvopn. Eina
ríkið fyrir utan fímmveldin, sem
sprengt hefur eigin kjamorku-
sprengju, er Indland sem sennilega
hefur átt gereyðingarvopn frá því árið
1974. Nágrannaríki Indlands, Pakist-
an, er granað um að eiga sprengjur
og raunar staðfesti fyrrverandi for-
sætisráðherra landsins, Nawaz Sharif,
það á síðasta ári. Þá er tal-
ið næsta víst að ísraelsmenn
hafi komið sér upp kjam-
orkuvopnum og Suður-Afr-
íkumenn hafa skýrt frá því
__ að þeir hafí smíðað nokkrar
sprengjur, en tekið þær aft-
ur í sundur þegar friðvænlegra varð
í suðurhluta Afríku.
Veikburða eftirlit og
aðgengilegra hráefni
Upp hefur komizt um leynilegar
áætlanir íraks og Norður-Kóreu að
smíða kjamorkuvopn og nú hafa menn
áhyggjur af að Iranir hafí svipuð
áform á pijónunum. Þess vegna reyna
Bandaríkin nú ákaft að fá Rússa ofan
af því að_ selja kjamorkueldsneyti og
tækni til Irans. Þá hefur leikið sterkur
grunur á að Brazilía, Líbýa og Argent-
ína (á tímum herforingjastjórnarinn-
ar) hafi reynt að viða að sér þekkingu
og hráefnum til að smíða sprengjur.
í þriðja lagi er eftirlit Alþjóðakjarn-
orkumálastofnunarinnar (IAEA) með
því að NPT-samningurinn sé haldinn,
fremur veikburða þrátt fyrir strangar
öryggisreglur í NPT-samningnum.
Það var nokkurt áfall fyrir eftirlit-
skerfið þegar upp komst um kjarna-
vopnaáætlanir Iraks og Norður-
Kóreu. Þá hefur auðgað úran og plú-
ton, sem þarf til að smíða kjarnorku-
vopn, orðið aðgengilegra eftir hrun
Sovétríkjanna — kjarnkleyft úran
fannst í krakkum á heimili hermanna
í Úkraínu ekki alls fyrir löngu — og
atvinnulausir vopnasérfræðingar era
sömuleiðis á hveiju strái. Að sumu
leyti hefur því orðið auðveldara að
eignast kjarnavopn, þótt enn séu
margar hindranir á þeirri braut.
í þessu samhengi kemur jafnræð-
isvandamálið, sem getið var að fram-
an, líka við sögu. Það er vandséð
hvemig kjamorkuveldin og önnur ríki,
sem búa yfir mikilli þekkingu og þró-
aðri kjarnorkutækni, eiga að sjá sér
fært að standa við skuldbindingar sín-
ar samkvæmt NPT um að miðla þess-
um gæðum til t.d. lokaðra einræðis-
ríkja á borð við íran, í von um að þau
verði einvörðungu notuð í friðsamleg-
um tilgangi. Raunar segir í samningn-
um að öll ríki hafí „óafsalanlegan rétt“
til að nota kjarnorkuna í _________.
friðsamlegum tilgangi.
Aukinheldur hafa kjarn-
orkuveldin ekki alltaf verið
sjálfum sér samkvæm í
þessum efnum og hjálpað
sumum en öðrum ekki, eftir
því hvað þjónaði pólitískum hagsmun-
um þeirra.
Samkomulag Bandaríkjanna og
Norður-Kóreu frá síðastliðnu hausti
vísar ef til vill veginn í þessu sam-
bandi. Þar var samið um að Kóreu-
menn fengju aðstoð við að byggja upp
kjarnakljúfa, sem ekki er hægt að
nota við sprengjuframleiðslu, gegn því
að gangast undir strangara eftirlit en
áður og hætta hótunum um að ganga
úr NPT.
Fjórða vandamálið — og eitt það
erfiðasta viðfangs — er að það er
engin skylda fyrir ríki heims að eiga
aðild að sáttmálanum um bann við
útbreiðslu kjarnavopna. Sjö ríki
Alger afvopn
un forsenda
jafnræðis
standa enn utan hans, og hin 178, sem
hafa skrifað undir hann, geta ósköp
fátt gert til að hafa eftirlit með að
þau séu ekki að framleiða kjarnavopn.
I hópi þeirra ríkja,_ sem standa utan
samningsins, eru ísrael, Indland og
Pakistan.
Bann við sprengingum og
framleiðslu á kjarnasprengiefni
Framlengingu NPT-sáttmálans ber
upp á tíma breyttra aðstæðna í al-
þjóðamálum eftir lok kalda stríðsins.
Kjamorkuveldin telja sig nú geta
fækkað enn vopnum sínum. Bretland
og Frakkland hafa fækkað kjarnaodd-
um einhliða, þótt þau hafi ekki gert
afvopnunarsamninga, og Bandaríkin
og Rússland hafa fækkað vopnum sín-
um talsvert, samkvæmt START-
samningunum. Enn eiga kjarnorku-
veldin fimm þó nærri því 20.000
kjarnaodda, sem geta eytt heims-
byggðinni nokkrum sinnum. Fyrir
endurnýjunarráðstefnuna í New York
gáfu Frakkland, Bretland, Bandaríkin
og Rússland út sameiginlega yfirlýs-
ingu, þar sem ríkin fögnuðu því að
kjarnorku vígbúnaðarkapphlaupinu
væri lokið og mikilvæg skref hefðu
verið stigin í átt til afvopnunar. Ríkin
fjögur fögnuðu jafnframt þeim ár-
angri, sem náðst hefði í viðræðum á
afvopnunarráðstefnunni í Genf um
alhliða bann við því að sprengja kjarn-
orkusprengjur í tilraunaskyni, þar með
talið neðanjarðar.
Fjórveldin hvöttu ennfremur til þess
að viðræður yrðu hafnar um bann við
framleiðslu á kjarnorkueldsneyti, sem
nota má í sprengjur, og tóku fram
að „hið endanlega mark-
mið“ þeirra væri fullkomin
afvopnun.
Þessi yfirlýsing gaf tón-
inn fyrir ráðstefnuna í New
York, sem hófst í síðasta
mánuði. Kjamorkuveldin
komu nægilega til móts við forystu-
ríki í kjarnorkuvopnalausa hópnum til
þess að hugmyndir, sem vora á lofti
fyrir ráðstefnuna um að framlengja
NPT aðeins tímabundið, hlutu ekki
brautargengi. í markmiðslýsingu, sem
samþykkt var á ráðstefnunni um leið
og ákveðið var að framlengja NPT,
er kveðið á um að stefnt skuli að
banni við tilraunasprengingum og við-
ræðum um bann við framleiðslu á elds-
neyti til vopnagerðar.
Tafir vegna deilna
araba og ísraels
í málsgrein, sem Svíþjóð og fleiri
ríki beittu sér mjög fyrir, ítreka aðild-
arríkin markmið sín um „algera út-
rýmingu kjarnorkuvopna og sáttmála
um almenna og algera afvopnun und-
ir ströngu og skilvirku alþjóðlegu
eftirliti." Jafnframt er kveðið á um
„kerfísbundna og framsækna við-
leitni [kjarnorkuveldanna] til að
fækka kjarnavopnum á heimsvísu."
Dr. Sean Howard, sérfræðingur í
kjarnorkuvígbúnaði hjá Vertic, sjálf-
stæðri rannsókna- og eftirlitsstofnun
í London, segir í samtali við Morgun-
blaðið að þetta orðalag hafi átt erfiða
fæðingu og Bretar og Frakkar hafí
haft lítinn áhuga á viljayfirlýsingum
um heim án kjarnorkuvopna. Svíar
hafi hins vegar lagt gífurlega áherzlu
á þetta markmið. Howard segir að
fróðlegt verði að fylgjast með umræð-
um innan Evrópusambandsins um
samdrátt kjarnorkuvígbúnaðar, í
framhaldi af ESB-aðild Svíþjóðar.
í markmiðslýsingu ráðstefnunnar
í New York eru þau fáu ríki, sem
ekki eiga aðild að NPT, hvött til að
skrifa undir samninginn hið fyrsta,
„sérstaklega þau ríki, sem hafa með
höndum kjarnorkustarfsemi án eftir-
lits“. Þessi málsgrein beinist meðal
annars að Israel og það gerir líka
ákvæði um að hvatt sé til þess að
kjarnorkuvopnalausum svæðum verði
komið á fót á spennusvæðum í heim-
inum, „svo sem í Mið-Austurlönd-
um“. Málamiðlun var gerð um þetta
orðalag eftir að arabaríki höfðu kraf-
izt þess að samþykkt yrði sérstök
áætlun um fordæmingu á kjarnorku-
vígbúnaði Israels. Ákvörðun um
framlengingu samningsins seinkaði
raunar um dag vegna deilna um þetta
atriði. Shimon Peres, utanríkisráð-
herra ísraels, lýsti því hins vegar
yfir í gær að Israelar myndu ekki
breyta um afstöðu á meðan ríki á
borð við íran ógnuðu tilveru ísraels-
ríkis.
Aðspurður um líkur á því að ríkin,
sem enn standa utan NPT, fáist nú
til að undirrita samkomulagið, segir
dr. Howard að þær hafi aukizt með
framlengingu þess: „Ríkin, sem
standa fyrir utan, geta ekki lengur
vísað til þess að samningurinn kunni
senn að vera úr sögunni. En friðar-
horfur í Mið-Austurlöndum og Suður-
Asíu skipta mestu máli.“
Heimur án
kjarnorkuvopna?
En hvað með hin háleitu markmið
um „algera útrýmingu kjarnorku-
vopna“? Margt bendir til að þar fylgi
hugur ekki máli hjá kjarnorkuveld-
unum, og því veldur kalt raunsæi
fremur en skortur á friðarvilja. Þekk-
ingin, sem þarf til að búa til kjarn-
orkusprengju, verður ekki þurrkuð
út. Ríkin, sem nú eiga kjarnorku-
vopn, benda á að aldrei verði hægt
að fá fullkomna tryggingu fyrir því
að ríkisstjórn eða glæpahringur geti
ekki smíðað kjarnorkuvopn og notað
þau til hryðjuverka eða kúgunar.
Þess vegna verði kjarnorkuvopn að
vera til í höndum ábyrgra ríkisstjórna
til að fæla aðra frá því að reyna slíkt.
Dr. Howard segist þó vera í hópi
bjartsýnismanna í þessu efni. „Kjarn-
orkuvopnalaus heimur verður ekki til
á næsta áratug, en það er engin útóp-
ía að hugsa sér að það geti gerzt á
næstu tveimur til þremur áratugum,"
segir hann. Hann bendir á að Rússar
hafi sýnt umtalsvert frumkvæði að
frekari afvopnunarviðræðum og slíkt
veki með sér vonir. „Bytjunin er að
semja um að fækka vopnunum þar
til mjög fá verða eftir. Þá kemur það
erfiðasta, að ræða alvarlega hvernig
hægt verði að fara alveg niður í núll.
Sem stendur er stærsta hættan sú
að tortryggni komi upp að nýju milli
Bandaríkjanna og Rússlands, að eftir
fimmtán til tuttugu ár verði enn til
þúsundir kjarnaodda, og að við náum
aldrei því stigi að síðasta skrefið virð-
ist innan seilingar,“ segir Howard.
Spurningin hlýtur engu að síður
að vera sú hvernig hægt sé að tryggja
að enginn stingi fáeinum sprengjum
undan eftirliti og að ekki sé framleitt
auðgað kjarnorkueldsneyti, sem nota
má í vopn. Fullkomið eftirlit er tæp-
lega til, og þess vegna er ólíklegt að
heimur án kjarnorkuvopna sé innan
seilingar. NPT-sáttmálinn og aðrir
sáttmálar, sem hugsanlega verða
gerðir á næstu áram og áratugum,
eru hins vegar mikilvægt skref í átt
til öruggara ástands í heiminum.
Skólameistari snýr
aftureftir 15 ár
Engin bein lagaákvæði eru um rétt ríkisstarfs-
manna til leyfis á meðan þeir gegna þing-
*
mennsku, segir Páll Þórhallsson. Qlafur Þ.
Þórðarson snýr aftur í krafti ráðuneytisbréfs,
sem er ekki einsdæmi, og styðst við kjara-
samninga kennara, anda laganna og venju.
Ólafur Þ. Oddur
Þórðarson Albertsson
OLAFUR Þ.
Þórðarson fyrr-
verandi al-
þingismaður
hefur fengið staðfest hjá
menntamálaráðuneytinu
að hann eigi rétt á sinni
gömlu skólastjórastöðu
við Reykholtsskóla og að
hann hefji störf þar á ný,
eftir fímmtán ára hlé,
hinn 1. júní næstkom-
andi. Nemendur hafa
mótmælt þessu og Oddur
Albertsson, starfandi
skólameistari, segist
bjartsýnn á að þetta
gangi ekki eftir. „Það er
eitthvað sem hlýtur að
leysast úr læðingi úr allri
þessari orku sem er hér til staðar,“
segir hann. Oddur kveðst ekki ætla
að starfa áfram við skólann undir
stjórn Ólafs.
Ólafur Þ. Þórðarson var kjörinn á
þing í desember 1979 en þá var hann
skólastjóri í Reykholti. Segir Ólafur
að hann hafí annast um skólann fram
á vor 1980 í samræmi við 2. mgr. 48.
gr. stjórnarskrárinnar þar sem sagði
að embættismenn þeir sem kosnir
verði til Alþingis þurfi ekki leyfí
stjórnarinnar til að þiggja kosninguna,
en þeim sé skylt að annast um að
embættisstörfum þeirra verði gegnt á
þann hátt sem stjórnin telji nægja.
Þetta stjórnarskrárákvæði var fellt
úr gildi árið 1991. Haustið 1980 fékk
Ólafur svo bréf frá ráðuneytinu, nánar
tiltekið 11. september 1980, þar sem
honum var veitt leyfi frá störfum á
meðan hann starfaði á Alþingi.
Að sögn Sigurðar Helgasonar,
deildarstjóra í menntamálaráðuneyt-
inu, var leyfið gefið í samræmi við
kjarasamninga kennara við ríkið þar
sem gert er ráð fyrir að kennarar
geti fengið leyfí frá störfum. Einnig
er gert ráð fyrir því í 11. gr. laga nr.
75/1980 um þingfararkaup alþingis-
manna að þingmenn geti gegnt áfram
störfum hjá ríkinu með þingmennsku:
„Nú gegnir alþingismaður starfí hjá
ríki eða ríkisstofnun með þing-
mennsku. Skal hann þá njóta launa
hjá ríki eða ríkisstofnun samkvæmt
mati viðkomandi ráðuneytis, þó aldrei
hærri en 50%,“ segir þar. Að vísu
segir þar ekkert um leyfi frá störfum
en það hlýtur að leiða af sjálfu að
fyrst þingmaður hefur heimild til að
gegna áfram störfum eftir að hann
sest á þing þeim mun heldur má hann
vera í leyfí frá störfum.
Að sögn Sigurðar hefur það verið
mat viðkomandi ráðuneytis hvort leyfi
er veitt frá störfum. Þegar skóli er úti
á landi liggur í augum uppi að þing-
maður getur ekki gegnt kennslustörf-
um. Þess vegna kemur ekki til álita
að hann sé áfram í starfí, eins og 11.
gr. 1. 75/1980 gerir ráð fyrir, heldur
er honum veitt leyfí. Að sögn Sigurðar
era fjórir þingmenn nú starfandi kenn-
arar. Einn þeirra hefur þegar beðið
um leyfi, Hjálmar Ámason, skóla-
meistari Fjölbrautaskóla Suðurnesja,
og hefur staðan verið auglýst og var
komist svo að orði í auglýsingunni að
það væri á meðan Hjálmar sæti á
þingi.
Ekki er óalgengt að kennuram séu
veitt námsleyfí til árs. Lengri leyfí
þekkjast eins og þegar menn hafa
gerst sendikennarar erlendis. Alþing-
ismenn úr kennarastétt hafa fengið
leyfí ef þeir hafa óskað þess sem er
tímabundið í þeirri merkingu að það
varir á meðan þeir starfa á Alþingi.
Leyfísbréf Ólafs er því ekkert eins-
dæmi, að sögn Sigurðar Helgasonar
deildarstjóra, og það veitir honum ótví-
ræðan rétt til að snúa aftur.
Kemur á óvart
Oddur Albertsson réðst til Reyk-
holts sumarið 1992. Segir hann að
skólanefndin hafí þá ákveðið að gera
tilraun til að bjarga héraðsskólanum
með því að ráða „óhefðbundinn skóla-
stjóra" en héraðsskólar hafí þá verið
að dragast upp. Hann segir að sér
hafi verið kunnugt um að Ólafur Þ.
Þórðarson væri í leyfí. Og það hafi
fjórir skólastjórar á undan sér vitað.
Sér komi hins vegar á óvart að Ólafur
telji sig ráða við starfann. Reykholts-
skóli hafi breyst ákaflega mikið á
fímmtán árum og unglingar nú séu
erfiðari viðfangs en þá. Það sé flókið
að stjóma svona „unglingafjölskyldu"
eins og á heimavistarskóla. Sér hafí
tekist að móta ákveðna hugmynd um
skóla sem foreldrar bamanna séu
ánægðir með en margir nemendanna
hafi verið hornreka í öðrum skólum.
Um sé að ræða sambland af fram-
haldsskóla og lýðháskóla: opinn fram-
haldsskóla, eins og hann kýs að nefna
það. Reynt sé að hafa skólann heimil-
islegan. Skólinn hafi verið tekinn í
gegn og hann sniðinn að nútímanum.
Þar sé til dæmis kvikmyndastúdíó og
mikið af tölvum.
Reglum um mætingarskyldu
ekki fylgt fram
Ólafur Þ. Þórðarson kveðst hafa
skrifað ráðuneytinu bréf þegar ljóst
var að hann tæki ekki sæti á þingi
og spurt hvort staðan sem hann
gegndi væri enn til og fengið jákvætt
svar og hann ætti rétt til hennar.
Hann telur ekki hyggilegt að tjá sig
mikið um það hvort hann muni breyta
til skólanum er hann tekur við af Oddi.
„Þegar ég tók við Reykholti á sínum
tíma þá breytti ég engu fyrri veturinn
en ég tók ýmsar ákvarðanir um breyt-
ingar seinni veturinn." Hann finnur
þó að því að ekki hafí verið fylgt fram
reglum um mætingarskyldu, en hún
sé 80%. Þónokkuð margir nemendur
séu að þreyta próf nú í vor sem ættu
að vera fallnir á mætingu. Engin íþrót-
takennsla sé við skólann og tilraunir
til kennslu í fjölmiðlun hafí misheppn-
ast. Dýr myndbandstæki, sem keypt
hafí verið, hafí aðallega verið notuð
til að fjölfalda myndbönd en ekki
sköpunarstarfa.
Áðspurður um mótmæli nemenda
við því að hann taki við segir Ólafur
að hann sé það sjóaður í stjómmálum
að hann fari ennþá eftir þvi sem stóð
í Sálarfræði Símons Jóh. Ágústsson-
ar, að reyndir stjómmálamenn tækju
ekki mark á undirskriftum.
„Nú veit ég að það era nemendur
sem ætla að sækja um skólavist aftur
þótt Oddur fari. Þeir eru ekki í að-
stöðu til þess að segja nei, þegar þeir
þurfa að fara að taka öll sín próf.
Vita að andrúmsloftið á staðnum er
andsnúið því að ég fari uppeftir og
óttast það hreinlega að ef þeir neituðu
að skrifa undir svonalagað þá gæti
það haft þær afleiðingar að þeir fengju
verri útkomu út úr prófínu, svo maður
tali heiðárlega um þetta,“ segir Ólaf-
ur.