Morgunblaðið - 20.06.1995, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚNÍ 1995 19
ERLENT
Rottan sem kenndi Banda-
ríkjamönnum að hugsa
Frumskógur laga og reglugerða er á góðri leið
með að útrýma skynsamlegri hugsun í Bandaríkj-
unum, segir í bókinni Endalok almennrar skynsemi
ÞEGAR skógareldar geisuðu í Suð-
ur-Kalifomíu í fyrra uppgötvuðu
íbúar lítillar húsaþyrpingar að eldur-
inn stefndi rakleitt til þeirra. Björg-
unarsveitir voru kallaðar til og kom-
ust menn að þeirri niðurstöðu að
eina vonin um að bjarga húsunum
fælist í að grafa skurð nægilega
breiðan til þess að eldurinn næði
ekki að fara yfír hann. En kengúrur-
ottumar bjuggu þar sem grafa átti
skurðinn, og þótt rottur þessar þyki
heldur til ama njóta þær engu að
síður vemdar samkvæmt lögum um
dýrategundir í útrýmingarhættu.
Það mátti því ekki hrófla við heima-
högum kengúrurottunnar, og eftir
að heilum degi hafði verið eytt í
árangurslaus fundahöld brunnu öll
húsin og kengúrurottumar til ösku.
Þótt skrifræðismennimir í Brassel
þyki heldur duglegir við að semja
flóknar reglugerðir komast þeir ekki
í hálfkvisti við þann fáránleika sem
núorðið gerir Bandaríkjamönnum
lífíð leitt, segir bandaríski lögfræð-
ingurinn Philip K. Howard. I bók-
inni Endalok almennrar skynsemi
(á ensku The Death of Common
Sense), sem kom út í byijun þessa
árs, segir Howard að lög og reglu-
gerðir séu að murka tórana úr þjóð-
félagi sem einu sinni var svo frjálst
og laust við skrifræði.
„Réttindi“
Kengúrurottur eru 10-16 senti-
metra langar að halanum frá-
töldum. Kjörlendi þeirra er á
þurrum svæðum og í eyðimörk-
um Norður-Ameríku.
vera farið að skipta meira máli
hvernig hlutirnir eru gerðir heldur
en hvað er gert. Ferlið er þá orðið
að markmiði í sjálfu sér. Litið er á
eiginleg markmið yfirvalda eins og
háleitar hugsjónir, sem er fórnað
til þess að fylgja megi leiðbeining-
unum sem væru þær trúarsetning.
Bókstafstrú, en ekki hagnýtt
gildi, er grundvöllur ferlis. Fullkom-
in sanngirni er markmiðið; forðast
skal spillingu og hagsmunagæslu.
En hugtök á borð við sanngirni og
jafnrétti virðast ekki lúta neinum
rökum. Það er illgerlegt að skil-
greina til fulls hvað teljast beri
minnihlutahópur sem getur krafíst
þess að hagsmunir hans skuli
verndaðir með „réttindum." Þess
vegna verður að bregðast við öllum
kvörtunum með „athugunar-11 eða
„rannsóknarferli.“
Ein afleiðingin er sú, að ekki
má treysta á dómgreind skriffmna.
Kostnaðurinn sem af þessu van-
trausti hlýst getur orðið gífurlegur,
því pappírsflóðið sem það kemur
af stað í nafni „umsjónar" og
„ábyrgðarmats" verður stundum
meiri en kostnaðurinn við það sem
á endanum er gert. Bandaríska
vamarmálaráðuneytið tilkynnti í
fyrra að það hefði kostað meira til
afgreiðslu ferðastyrkja en kostað
var til ferðalaga.
Skynsemin og lýðræðið
Hvað er þá til ráða? Það þarf að
veita almennri skynsemi brautar-
gengi á ný, segir Howard; treysta
á hæfíleika venjulegs fólks til að
gera það sem rétt er, og viðurkenna
að sanngirni verður ekki leidd í lög.
Lýðræði, segir Howard, snýst
ekki um réttindi, heldur málamiðl-
un. Réttindi eru kjami frelsisins,
og eru algild, vegna þess að hlut-
verk þeirra er að vernda frelsi okk-
ar. Með því að vísa til kjarna frelsis-
ins í því augnamiði að endurbæta
lýðræðið höfum við grafíð undan
lýðræðinu og skert frelsi okkar.
(Byggt á Daily Mail og U.S.
News & World Report)
Howard segir að ástæðan sé aug-
Ijós, nefnilega ótrúleg áhrif sérhags-
munahópa til þess að tryggja það
sem þeir álíta „réttindi" sín.
Þannig mega gólfteppi á banda-
rískum skrifstofum ekki vera þykk-
ari en sex millimetrar, til þess að
fólk í hjólastólum lendi örugglega
ekki í vandræðum. Það gæti á sama
hátt orðið að „réttindum" offitu-
sjúklinga að ferðast á Saga Class
vegna þéss að þeir komast ekki fyr-
ir í þröngu sætunum á almenna far-
rýminu. Þá eiga foreldrar þroska-
heftra bama „rétt“ á að senda böm-
in í almennar kennslustundir, og
þótt þroskaheftu börnin vilji gera
sitt besta hljóta þau að trafla kennsl-
una. Ekki má gleyma þeim „réttind-
um“ kvenna í hefðbundnum karla-
störfum að öllum tólum og tækjum
sé breytt svo þau henti þörfum
kvenna.
Venjulegur stigi sem notaður er
við húsbyggingar heyrir undir 140
mismunandi reglugerðir, þar á með-
al eina dfem kveður á um hvemig
trefjarnar í timbrinu skuli liggja.
Smávörakaupmaður var nýlega kall-
aður fýrir vegna þess að hann hafði
ekki tekið tillit til „réttinda“ fólks
með háan blóðþrýsing þegar hann
lét undir höfuð leggjast að setja
vamaðarorð á saltbauka.
Á undanförnum þrjátíu árum hafa
réttindabaráttuhópar fengið öllum
kröfum sínum framfýlgt, segir How-
ard, með þeim afleiðingum að skrif-
ræðið í Bandaríkjunum er orðið það
versta á Vesturlöndum. Ríkisstofn-
anir í Evrópu, sem einu sinni vora
aðhlátursefni vegna ofboðslegs
pappírsflóðs virðast núna vera til
mikillar fyrirmyndar. Howard bendir
á, að það sama gildi um peninga-
prentun og réttindaveitingar, verði
of mikið af því veldur það gengis-
lækkun.
Heil kynslóð Bandaríkjanna, segir
hann, hefur alist upp við þá hugsun
að þjóðfélagsmein megi lækna með
því að banna þau með lögum. En
afleiðingar lagasetninganna séu yf-
irleitt verri en meinin sem þeim var
ætlað að bæta.
Ferlið eilífa
Howard hefur ennfremur bent
á, að hjá hinu opinbera virðist það
BIODROGA
Nýttu þér frábært tilboð frá BIODROGA núna: |
_________________________________ s
HREINSIMJÓLK.. .300 ml.....1.365 kr.
HREINSIVATN....300 ml......I-3&5 kr.
Útsölustaðir:
Stella, Bankastræti; Ingólfsapótek, Kringlunni: Lilja, Grenigrund 7, Akranesi; Vöruhús
KEA, Akureyri; Hilma, Húsavik; Cleopatra, Egilsstöðum; Vestmannaeyjaapótek.
Lífrænar jurtasnyrtivörur

Handhafar Evrópu i m Jto- uíHía, ‘4® 14
gæðaverðlaunanita
1994 og 1995

Power
Madntosh
Framttðin erkomin!
Hu» lUi.
scm 1
um scm

. 6100166
174.739
Stgr. cín VSK
Sjóundl Mmlnn