Morgunblaðið - 12.08.1995, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 12. ÁGÚST 1995 29
AÐSENDAR GREINAR
Skrifstofuveldið ísland
UNDANFARIÐ hef
ég hugleitt hve mikið
skrifstofu- og peninga-
bákn ísland er orðið,
hvort ekki sé nóg kom-
ið og tími til að staldra
ögn við og líta um öxi
áður en lengra er hald-
ið.
Fyrir aðeins fáein-
um áratugum var
möguleiki hinna dug-
legu og afkastamiklu
að koma sér vel áfram
og skapa fjölskyldum
sínum gott líf. Það var
tími þeirra sem gátu
byggt yfir fjölskyldur
sínar, gerðu það með
Guðbjörg
Hermannsdóttir
eigin höndum og vonin um að skapa
auð vegna eigin hugvitssemi og/eða
vinnusemi gat orðið að veruleika.
En þetta er liðin tíð.
Vissulega hjápaði verðbólga
þessari þróun og reyndist svo seinni
tima mein en annar þáttur sem við
tökum sjaldnast með inn í dæmið
sem mein nútímans er að þau skrif-
stofubákn, sem hafa risið til þæg-
indarauka og sem efnahagsleg sálu-
hjálparatriði fyrir vinnandi almúg-
ann, hafa smátt og smátt tekið yfir
og eru nú orðin að þvílíku skrímsli
að erfitt yrði að ráða
niðurlögum þess. Á
hveiju ári vaxa út úr
því ótal armar hver
öðrum gráðugri sem
heimta meira og meira
og hver armur um sig
fullvissar alla um hve
ómissandi þeir séu
vinnandi fólki og þjóð-
félaginu i heild og allir
trúa eða sætta sig við
enn einn gráðugan og
gapandi kjaftinn og
gera sitt besta til að
moka upp í hann.
Allir þessir armar
hafa smátt og smátt
ofið um okkur þétt net
án þess að við höfum gáð að okkur
og þetta net er nú orðið svo sterkt
og þétt að það myndi taka meiri
kjark og yfirnáttúrulega heppni en
Davíð hafði þegar hann felldi Golíat
forðum og meiri andlegan styrk en
við sjálfsagt eigum nema með sam-
eiginlegu átaki.
En hvað er það sem gerir þessu
skrifstofuveldi kleift að þróast
svona hratt og auka hlut sinn með
hveijum deginum sem líður? Það
eru allar reglurnar og reglugerðir
ofan á reglugerðimar sem skapa
Ekki lifum við af skrif-
stofustörfum, segir
Guðbjörg Hermanns-
dóttir, þegar ekkert
nýtt fjármagn kemur
með því sem við fram-
leiðum og sköpum með
hugviti og áhuga.
lífsskilyrði þessa veldis. Þjóðfélag
okkar verður flóknara með hveijum
deginum og fólkið í landinu er
smám saman að lamast undan því
fargi sem öll þessi boð og skrif-
fínnska hafa lagt á það. Skattar
og skyldur til samfélagsins eru orð-
in svo flókin fyrirbrigði að varla er
fyrir nokkurn venjulegan mannjjð
fylgjast með, og verðmætamat og
skilningur á þörfum einstaklinga
er nákvæmlega enginn. Þetta
flókna þjóðfélag kallar á lögfræð-
inga sem við eigum orðið í þúsunda
vís, bókhalds- og endurskoðendur
sem eru sjálfsagt ekki færri og alls
kyns spekinga aðra sem allir þurfa
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
809. þáttur
Litið yfir sviðið
1) Orðin forvarnarstarf
(sbr. ensku preventive) og for-
vörn hafa sigrast á „fyrirbyggj-
andi“.
2) „Fróðárselur“ réttir enn
höfuðið upp úr eldgrófinni. Eins
og ekkert hafi í skorist, tala
menn blákalt um „stjórnarmenn
í stjórnum fyrirtækja" og að
„vindhæðin sé nú níu vindstig".
Hefur þó selurinn hlotið mörg
högg og makleg frá ýmsum góð-
um mönnum, svo sem getið hef-
ur verið, og skal ekki linna bar-
smíð í höfuð þessa kvikindis.
3) Vel hefur tekist að rýma
burt „fyrrum Júgóslavíu“ og
„fyrrum lýðveldum Sovétríkj-
anna“, þar sem fyrrum er at-
viksorð og á ekki við. Þarna
hafa breytilegar leiðir reynst
færar, t.d. Júgóslavíu sálugu,
gömlu Júgóslavíu, Júgóslavíu
sem var og fyrrverandi lýð-
veldum Sovétríkjanna. Og til-
breytingin gleður.
4) Orðið tvíæringur hefur
fest sig í sessi í staðinn fyrir
„biennal“.
5) Nokkru verr gekk framan
af með orðið listhús (= gallerí),
en má þó sæmilega við una.
6) Mjög illa gengur að út-
rýma geldri og bjagaðri þol-
mynd. Enn er sagt án þess að
blikna né blána: „Mönnum hafa
verið gert grein fyrir þessu“ (!).
Þarna á auðvitað að segja;
Mönnum hefur verið gerð
grein o.s.frv. Grein er að sjálf-
sögðu kvenkyn eint. Hún er
gerð. Hér þurfa málfarsráðu-
nautar varpstöðvanna (með leyfi
að segja) að herða tilsögnina.
7) Umsjónarmaður notar
tækifærið til þess að þakka
málfarsráðunautunum. Þeirra
starf er gott og mjög gagnlegt.
8) Umsjónarmaður tekur líka
fram að margir fjölmiðlungar
tala löngum og rita vel og mis-
kviðalaust. Verða umvöndunar-
menn að geta þess að gæta að
því að þeim fari ekki eins og
manninum sem Steingrímur
Thorsteinsson kvað um:
Lastaranum líkar ei neitt,
lætur hann ganga róginn;
finni hann laufblað fölnað eitt,
þá fordæmir hann skóginn.
9) Andæfa þarf kröftuglega
orðinu „innkoma" í staðinn fyrir
tekjur.
10) Þá virðist enn þörf á því
að minna á orðið biðstöð (eink-
um strætisvagna) í stað ómynd-
arinnar „stoppistöð/stoppistað".
Ég hélt um hríð að biðstöð hefði
unnið fullnaðarsigur.
11) Nýyrðin frændhygli og
glapræði („criminocrati"),
seinna orðið einnig frá Hólmkeli
Hreinssyni, eru að festa rætur.
Mönnum verður líka ljósara
vegna líkingar orðanna glap-
ræði og glæpræði að glap er
í 6. hljóðskiptaröð við glópur,
en af því kemur glæpur með
i-hljóðvarpi. Því miður eru nú
ærin efni til að nota orðið glæp-
ræði.
12) Mjög erfiðlega gengur að
fá menn til að kvenkenna Flug-
leiðir, þó að engum detti í hug
að leiðir(nar) séu karlkyns.
Flugleiðir beygjast ekki eins
og Þingvellir.
13) Sóknin gegn ofnotkun og
misnotkun orðsins vertíð hefur
borið góðan árangur, sbr. í
íþróttafréttum leiktíð og
keppnistíð.
14) Fjöldi góðra nýyrða hefur
náð festu í tölvumáli, svo sem
hernir, gegnir, mótald, að
vista o.s.frv. Þetta er gríðarlega
mikilvægt.
15) Eitt hið allra þýðingar-
mesta er einnig að raða rétt í
stafrófsröð, eins og gert er í
símaskránni og þjóðskránni.
Hörmulegt slys væri að rugla
þar löngum og stuttum sérhljóð-
um.
Látum hér staðar numið að
sinni.
Einhvern tíma birti ég til
gamans nöfn jólasveinanna okk-
ar á ensku. Einar Hafberg laum-
aði þeim að mér á þýsku: Schaf-
enschreck, Klammenkerl,
Stöpsel, Kellenlecker, Töpf-
enkratzer, Suppenschliirer,
Túrenknaller, Quarkfresser,
Wiirstchenklauer, Fenst-
ergucker, Tarenschnuffler,
Fleischangler og Karzen-
schnorrer.
Ekki er rekkum iðn þekk
ýmislegt við rímið að glíma,
skaka á baki skáldfák,
skrykkjast þar með rykkjum og hnykkj-
um.
Tæp, hæpin taumgrip
trylla klárinn, villa og spilla.
Rær, snarast reiðver,
rýkur leir á flíkur úr díki.
Allt er upp í móti,
örðug leið á gijóti.
Bilar saumur,
trosnar taumur,
trúi eg fákur hnjóti,
halur af baki hijóti
og hálsinn við það bijóti.
(Baldur Eiríksson, Tröllaslagur.)
★
Vilfríður vestan kvað.
Nú marsérar Mildríður valda
úr niannanna heiminum kalda.
Þar var hún þeim lengi
á lágskráðu gengi
líkn i lífstríði alda.
Auk þess mátti heyra undaf-
legt bögubósatal í útvarpi, og
sagði viðmælandi að „dósamatur
hefði langan líftíma". Þetta mun
eiga að merkja að dósamatur
geymist lengi eða í nafnorða-
stíl að hann „hafi mikið
geymsluþol“.
Og skilríkir menn heyrðu í
útvarpi til manns sem ekki var
milli steins og sleggju, heldur
ekki þils og veggjar, en „milli
þils og sleggju". Slíkt er unnt
að vísu, enda eru menn í óða
önn að ramma niður stálþil.
sitt, í húsnæði, pappír og vinnuafli
öðru.
Við höfum nægilega mörg trygg-
ingafélög fyrir margmilljóna þjóðir,
sem áþúa út úr kerfum sínum dag-
lega mörgum hestburðum af pappír
fyrir milljónir til örþreytts vinnu-
lýðs. Að við ekki tölum um banka-
og peningakerfin sem senda út dag-
lega pappírsmagn sem réttara væri
að mæla í fílsburðum en hestburð-
um. Marga lífeýrissjóði höfum við
sem hver um sig ætti að geta sinnt
þörfum allra landsmanna ef þeir
eru á annað borð til nokkurs brúks,
þegar upp verður staðið.
Hver ný þörf skapar
aðra meiri
Fjárhagsþörf okkar hefur skapað
lánastofnanir í hundraðavís, skatta
í formi stimpilgjalda til ríkisins sem
hljóta að skipta milljónum á hveij-
um degi, nægileg störf fyrir þús-
undir innheimtuaðila, og uppblásið
dóms- og uppboðskerfi sem sjálf-
sagt stækkar með hverjum degin-
um. Þessi sama fjármagnsþörf hef-
ur líka séð til þess að við sættum
okkur við hvaða skilmála sem á
skuldaskjölum standa eða eiga eftir
að verða einhvern tíma í framtíð-
inni.
Það er staðreynd að lánastofnan-
ir „eiga“ sjálfsagt mestan hluta alls
atvinnureksturs í landinu, þær eiga
flest sveitarfélög með húð og hári,
veitingastaðina og kirkjurnar að
miklum hluta og ríkisreksturinn
sjálfsagt allan næstu „hundrað"
árin, fyrir utan heimili og aðrar
eigur flestallra fjölskyldna í .land-
inu.
Það væri auðvelt að afgreiða alla
þessa flækju á herðar lánastofnana
en það væri skammsýni, því lána-
stofnanirnar sjálfar eru líka flæktar
í netið ásamt öllum hinum. Hvað
hafa þær að gera með allar þessar
eignir þegar enginn getur borgað?
Staðreyndin er sú að flestar eignir
sem koma til uppboðs eru tap fyrir
þær fyrr eða síðar og einhver verð-
ur að borga brúsann.
Kveðjuverkunin sem hlýst af
vinnuafli, pappírsflóðinu mikla og
innheimtuaðgerðum hefur líka áhrif
á þeirra starfsemi og hækkun á
öllu vöruverði og þjónustu sem þær
þurfa á að halda, sköttum og skyld-
um sem fara hækkandi vegna þarfa
ríkis og sveitarfélaga, sem þurfa
að greiða skuldir sínar, er þeirra
eins og annarra fyrirtækja.
En hvað er að gerast
og hvernig er hægt
að bregðast við?
Ef við lítum í kring um okkur
og hlustum á spjall „ráðamanna"
okkar heyrum við að landbúnaðar-
urinn er í dauðateygjunum, fiskur-
inn er að hverfa úr sjónum og út-
gerðin á hausnum. Allur skapandi
atvinnuvegur er að verða líflaus.
Ferðaiðnaðurinn hefur ekkert bol-
magn.
Hvað er til ráða? Ekki lifum við
á skrifstofustörfum þegar ekkert
nýtt fjármagn kemur með því sem
við framleiðum og sköpum með
hugviti og áhuga. Hringrás skrif-
fínnsku fjármagnsins mun ekki
geta haldið þjóðinni uppi lengi og
því síður þegar við flytjum góðan
hluta þess úr landi á ferðalögum
okkar og í viðskiptum.
„Þann svíður sem undir mígur,“
segir máltækið og víst er að ef við
ætlum ofan á okkar eigið skrímsli
að hleypa enn stærra skrímsli inn
í landið með enn fleiri reglugerðum,-
og höftum en við nú þurfum að
þola er eins víst að við eigum eftir
að finna margfaldan sviða.
Við höfum alltaf starfað og fram-
kvæmt í öfgum. Hvar sem við lítum
sjáum við öfgarnar. Við sjáum þær
í húsbréfakerfinu sem var kannski
ekki slæm hugmynd en var fram-
kvæmd svo hressilega að 2-3 mán-
uðum eftir 1. útgáfu voru afföllin
orðin um 25% og hafði það alvar-
legri afleiðingar en við viljum vita.
Við sjáum þær í ofvöxnum sund-
laugum á borð við Árbæjarlaugina,(
við sjáum þær í kirkjubyggingum
sem að stærð og kostnaði eru varla
í þágu almættis og gera lítið til að
upphefja boðskap Jesú Krists. Við
sjáum þær líka í öllum tómu iðnað-
ar- og íbúðarhúsunum um allan bæ
sem enginn getur nýtt sér. Við
sjáum þær í tómum refa- og minka-
húsum um allt land og véla- og
tækjakosti sem ætti betur við hjá
stórþjóðum en hér. Við sjáum þær
í tonnum af kjöti, grænmeti og fiski
sem er hent á haugana eða í sjó-
inn, sem okkar mikla skömm.
Eina leiðin er að fækka reglum
og höftum. Reyna að einfalda öll
kerfl sem hægt er að einfalda og
það strax. Koma á eins miklu flæði,
og hægt er á sem stystum tíma, “
draga úr notkun lánsfjármagns.
Vinna að gæðum frekar en magni.
Lengja í skuldahalanum eins og
hægt er svo opinberum gjaldþrotum
fari fækkandi. Veita fjárhagsráð-
gjöf og skylda lántakendur til að
sýna skuldastöðu í öðrum fjár-
magnsstofnunum við nýja lántöku.
Þegar fólk finnur meira öryggi
má búast við m.a. að kostnaður við
heilbrigðisgeirann og við félagslega
þjónustu fari minnkandi. Það þarf,
að lækka skatta og gjöld og ölí
umsvif ríkisins meðan tekið er á
vandanum ekki bíða eftir að hann
er kominn í lag því til að flæði
myndist þarf að vera fjármagn og
til að verðmætasköpun verði til
þarf að vera svigrúm fyrir reglum
og höftum án þess að leyfa þá
óheftu sóun sem hefur viðgengist
til þessa.
Ég vil ljúka þessu með nokkrum
orðum kínverska spekingsins Lao-
Tse sem var upp í kring um 700
f.Kr. en hann skrifaði Bókina um
veginn:
„Því fleira sem lögin banna, því
fátækara verður fólkið.“
„Því fleira sem er til af vopnumj
því meira verður um óeirðir."
„Því meira verður um þjófa og
ræningja, sem lög og fyrirskipanir
eru fleiri.“
„Sá sem reynir að stjórna með
hyggindum verður harðstjóri, en
hinn sem stjómar án hyggindanna,
verður til blessunar."
Þessi síðasta setning gæti slegið
okkur svolítið en kannski er hún
einmitt aðalmeinið hjá ríkisstjóm-
um almennt, og ekki síður hjá okk-
ur. Getur ekki verið að allar
„hyggnu“ reglurnar og lögin séu
hreinlega að kæfa okkur?
Það er kannski of seint í rassinn
gripið með að taka á þessu vanda-
máli en hætt er við að við munurrí
sjá enn meira og stærra hrun en
hingað til, og það fyrr en við ætl-
um, ef ekki er tekið á vandanum
„án hygginda".
Höfundur er bankastarfsmaður.
IÐNAÐARHURÐIR - BILSKl^RSHURÐIR
ÞAK- OG VEGGSTAL
ISVAL-BORGA H/F
HÖFÐABAKKA 9-112 REYKJAVÍK - SÍMI: 587 8750 - FAX: 587 8751