Morgunblaðið - 12.08.1995, Blaðsíða 32

MORGUNBLAÐIÐ
32 LAUGARDAGUR 12. ÁGÚST 1995
' -g , , .............
AÐSENDAR GREINAR
Af víkingum og þrælum
HETJULEG barátta
sjómanna íslands við
kerfið eða útvegsmenn
er stöðugt fréttaefni
landsmanna, enda
hvísla þeir ekki skoð-
unum sínum og yan-
þóknun á versnandi
lífskjörum upp í vind-
inn: Sjómenn flokka sig
saman í breiðfylkingu
og þramma niður í Al-
þingi til að tjá hug sinn
%*eða panta tíma hjá ráð-
herra! Ungir arkitektar
íslands eru hins vegar
svo hlédrægir og tvístr-
aðir að þeir kjósa frek-
ar dulið atvinnuleysi á framfærslu
maka sinna; að ráða sig í vinnu sem
hefur ekkert með starfsmenntun
þeirra að gera; að þegja yfir at-
vinnuástandinu ef ske kynni að þeir
fengju verkefni hjá borg eða ríki;
flýja land eða að gefa vinnukrafta
sína í fjölmennum samkeppnum í
von um „stóra vinninginn", sem
stöðugt lætur samt á sér standa.
Má með sanni segja að íslenskir sjó-
menn séu hugrakkir og samhuga
sem víkingar en ungir arkitektar
' »hafi undanfarin ár verið sundraðir
og þýlyndir sem þrælar.
Starfsmenntun
Byggingartæknifræðingar með
2-4 ára tækninám sitja í góðum
stöðum um allt land og eru stöðugt
að sigra arkitekta í starfsumsóknum.
Hvers vegna? Þeir láta betur að
stjóm en arkitektar vegna þess að
þeir hafa miklu minni menntun segja
þeir sem vel þekkja til þessa máls.
Fasteignasalar, lögfræðingar og
fcstarfsmenn lífeyrissjóða, banka og
tryggingarfyrirtækja, sem enga eða
litla menntun hafa í húsagerð, fjaila
einir og afskiptalausir um þessa sér-
fræðigrein arkitekta, þegar þeir
meta og selja húseignir. Hvers
vegna? Vegna þess að
ísland er vanþróað land
hvað varðar að nýta
sérfræðimenntun arki-
tekta. Fasteignamat og
fasteignaráðgjöf á að
sjálfsögðu að vera við-
urkenndur partur af
starfi arkitekta hérlend-
is því þeir eru hinir
sönnu sérfræðingar á
þessu sviði og ættu þess
vegna að vera í beinum
tengslum við fasteigna-
kaupendur eða -seljend-
ur og fasteignasala.
Stéttarfélag
Arkitektafélaginu er vel kunnugt
um hina veiku stöðu ungra arki-
tekta á markaðinum og einnig er
því kunnugt um misréttið sem á sér
stað í stöðuveitingnm þar sem bæði
arkitektar og byggingartæknifræð-
ingar sækja um. Hvers vegna gerir
félagið þá ekkert í málinu? Félagið
er ekki stéttarfélag og landslög eru
ekki brotin þótt minna menntaðir
menn séu stöðugt teknir fram fyrir
arkitekta! Umboðsmaður Alþingis
þvær einnig hendur sínar ef um er
að ræða störf hjá borginni eða sveit-
arfélögunum, þannig að arkitektinn
með sín 6-8 ár í háskóla og nokkr-
ar millur í námslán situr eftir með
sárt ennið og viðurkennt sérfræði-
nám, réttlaus og stéttarfélagslaus,
en byggingarfræðingurinn eða
-tæknifræðingurinn er ráðinn á
stundinni. Hver segir svo að ungir
arkitektar þurfi ekki á stéttarfélagi
að halda til þess að ná rétti sínum?
Starfsreynsla
Ungir arkitektar eru fyrstu 2
árin eftir heimkomuna skikkaðir í
vinnu hjá þeim eldri í faginu vilji
þeir vinna sér rétt til að leggja inn
teikningar til bygginganefnda á
landinu. Fram að þessu hafa ungir
Ungir arkitektar, segir
Páll Björgvinsson,
hafa verið sundraðir og
þýlyndir sem þrælar.
arkitektar beygt sig fyrir þessu og
sótt vinnu í 2 ár á einkareknum
teiknistofum eða sinnt störfum hjá
borg eða ríki, þ.e.a.s. ef þeir hafa
verið svo heppnir að fá vinnu. Ekk-
ert mark hefur verið tekið á starfs-
reynslu arkitekta frá útlöndum,
jafnvel þótt hún hljóði upp á 2 ár!
En ungum arkitektum er heimilt að
taka þátt í íslenskum samkeppnum
nýútskrifaðir og þeim leyfist meira
að segja að sigra - sem þeir og
gera sumir hveijir! Þannig er óhætt
að segja að hendur þeirra ungu arki-
tekta sem eru ennþá á námsbraut-
inni séu nú fyrirfram bundnar fyrir
aftan bak þar sem litla sem enga
vinnu er lengur að fá á einkastofum
eða hjá hinu opinbera og ekki leyf-
ist þeim heldur að starfa sjálfstætt!
Samkeppni
Byggingartækni- og verkfræð-
ingar hafa hingað til verið lausir
við samkeppni til að fá verkefni og
þar er líka að finna skýringuna á
hinum mikla samhug er einkennir
þessar stéttir: Um leið og farið er
að etja mönnum gegn hver öðrum
hvað varðar lifibrauðið er nefnilega
dúkað fyrir misrétti, heift og sundr-
ung sem aftur leiðir af sér síversn-
andi markaðsástand öllum í óhag.
Mikil þátttaka ungra arkitekta í
nýafstaðinni samkeppni um hönnun
skóla í Engjahverfi stafaði ekki af
einskærum áhuga þeirra á sam-
keppni heldur var orsök þátttökunn-
ar í flestum tilfellum atvinnuleysi
eða verkefnaskortur. Útkoma
keppninnar var sú að þúsundum
vinnustunda var kastað á glæ, þar
sem 51 tillögu var endanlega hafn-
að, og sigurvegarnir í 1.-3. sæti
ásamt aðstoðarmönnum sínum úr-
vinda af þreytu og vinnuálagi sem
á sér engan líka hjá öðrum stéttum
í þjóðfélaginu. Samkeppnir eru sem
sagt ekki rétta aðferðin til þess að
deila út verkefnum til fólks sem
hefur enga fasta vinnu; þær eiga
að vera aukabúgrein eins og tíðkast
erlendis en alls ekki grundvöllur lífs-
afkomu sumra arkitekta. Sjómenn
myndu aldrei nokkurn tíma sætta
sig við að þeim væri öllum heimilt
að sækja sömu fiskimið, en einung-
is fáein skip fengju heimild til lönd-
unar afla og restin af skipaflotanum
yrði að fleygja afia sínum kauplaust
fyrir borð. En eins og alþjóð er
kunnugt fundu sjómenn sjálfir lausn
á vanda sínum sl. vetur með því að
fara á veiðar í Smugunni, og ungir
arkitektar verða sjálfir að fínna sín-
ar smugur út úr sínum vanda.
Úttekt
Nauðsynlegt er að gerð verði
opinber úttekt á vegum hins opin-
bera á dreifingu og fjölda starfa
arkitekta, byggingartækni- og verk-
fræðinga í þjóðfélaginu sem og
dreifingu verkefna hjá borg, sveit-
arfélögum og ríki til þess að fá raun-
verulega og sanna mynd af misrétt-
inu sem lengi hefur átt sér stað í
stöðu- og verkefnaveitingum innan
þessara þriggja stétta byggingar-
listarinnar.
Landvinningur
Á dögum Rómveija voru þrælar
leiddir inn á svið hringleikahúsa og
látnir beijast fyrir lífi sínu við ijón
að viðstöddu fjölmenni áhorfenda.
Fólki þess tíma hefur vafalaust þótt
þetta grimmdarlegar aðfarir og liðið
illa þegar það horfði á vonlausa
baráttu þrælanna, en það reyndi
samt ekki að skerast í leikinn og
koma í veg fyrir óréttlætið. íslenskt
Páll Björgvinsson.
nútímasamfélag beitir ekki ósvipuð-
um aðferðum þegar ungir arkitektar
eru annars vegar þótt ekki sé um
lífsháska að ræða þar sem þeir eru
í hlutverki ljónsins, og hvaða arki-
tekt hefur hingað til amast við því
eða vogað sér að mótmæla? Aðrar
stéttir í þjóðfélaginu hafa fylgst
með þróun mála í forundran og jafn-
vel gert góðiátlegt grín að stéttinni
sem svo auðveldlega lætur kné-
beygja sig. En nú er komið að því
að sjálfsvirðingu ungra arkitekta er
nóg boðið. Þeir eru loksins farnir
að viðurkenna að þeir séu nauð-
beygðir til að sigrast á minnimáttar-
kennd sinni og úrræðaleysi ef þeir
ætla sér að fá einhver verkefni hér
á landi. Mikilvægt er því að þeir
hafi samráð um að harðneita að
láta safna sér saman eins og soltn-
um ljónum í ljónagryfju sem eru
látin beijast um ætið. Aðferðirnar
sem hið opinbera hefur hingað til
notað við útdeilingu verkefna eru
einmitt ástæða sjálfrar sundrungar-
innar í stéttinni. En það er einungis
með einhug og samstöðu sem ungir
arkitektar hafa möguleika á að
vinna sér land á hinum íslenska
markaði. Það verður örugglega eng-
in breyting á lífskjörum og stöðu-
möguleikum arkitekta ef þeir gera
ekkert sjálfir í ástandinu því „svelt-
ur sitjandi kráka en fljúgandi fær“.
Úr hlekkjunum
Óhætt er að fullyrða að fleiri en
sjómenn á íslandi séu „íslands full-
orðnu synir“ og dætur með víkinga-
blóð í æðum; menn eru einungis
misjafnlega fljótir að átta sig á
kraftinum sem þetta felur í sér.
Ungir arkitektar geta hrist af sér
hlekkina og fetað í fótspor sjómanna
og boðað til fundar. Þeir geta líka
mætt niður í Aiþingi með mótmæla-
spjöld og svo sannarlega geta þeir
fjölmennt á fund ráðherra. Senn
„ríða hetjur um héruð“ því ekki er
ennþá „feðranna frægð fallin í
gleymsku og dá“.
Höfundur er arkitekt og starfar
sjálfstætt.
Er hægt að semja
án verkfalla?
ÞAÐ VAR athygiis-
vert að lesa viðtal við
þýska forstjórann í ís-
lenska Álverinu þar
sem hann vildi fækka
verkalýðsfélögunum í
landinu. Þessi skoðun
hans er auðvitað byggð
á þeirri reynslu sem
hann hefur orðið fyrir
hér á landi, vegna
þeirra tíðu verkfalla
sem hér eru landlæg.
Ekki ætla ég að fara
að dæma um hvort það
eigi að fækka hér
.verkalýðsfélögum því
þetta er mál sem deila
má um. Málið er nefni-
lega það að hér á landi geta launa-
menn ekki vænst neins ef þeirra
félag boðar ekki til verkfalls, vegna
þess að hér er varla talað við þau
félög sem ekki boða til verkfalls.
Það er þetta atriði sem ég býst við
að þýski forstjórinn sé ekki vanur
í sinni heimabyggð.
Auðvitað er gott að erlendur rík-
isborgari hafi áhuga á að gera ein-
hveijar endurbætur á verkalýðs-
kerfinu sem að mörgu leyti er úrelt
'og býst ég við að hugsun hans sé
að auðvelda saminga í hans fyrir-
tæki. Ekki veit ég hversu vel for-
stjórinn þekkir til hér á landi, en
tel ég það víst að honum ofbjóði
þessi eilífu verkföll sem ætíð dynja
hér yfir, og hann kannski þekkir
ekki frá sínu heimalandi. Ég held
að það væri betra fyrir forstjórann
að hann sýndi með góðu fordæmi
hvernig gera má samn-
inga án þess að til
verkfalla komi. Dæmin
sýna að vont er að ná
samningum án þess að
beita verkfalli, og sýnir
það best sú raunasaga
sem við innan Lands-
sambands lögreglu-
manna höfum búið við
síðan við afsöluðum
okkur verkfallsréttin-
um
Landssamband lög-
reglumanna afsalaði
sér vekfallsréttinum
hér um árið, og hefur
það sýnt sig að það
voru dýr mistök. í stað
þessa dýrmæta réttar töluðu hinir
almennu félagsmenn um að við
hefðum fengið kuldaskó, sem við í
öðrum samningum höfðum afsalað
okkur fyrir eitthvað sem ég man
ekki eftir hvað var, svo ekki getur
það hafa verið merkilegt. Það sýnir
hversu dýrmætt það er að hafa
þennan rétt, að eftir að við afsöluð-
um okkur honum hefur varla verið
við okkur talað, og sá samningur
sem gerður var þegar rétturinn
fauk, varla virtur nema ríkið sé ei-
líft minnt á hann. Verkfallsréttur-
inn virðist hafa verið dýrmætari en
menn töldu á sínum tíma því að á
síðasta samningstímabili var talað
við Landssambandið í lok tímabils-
ins, og nú er varla talað við okkur,
allavega vitum við almennir félags-
menn ekki tii þess. Auðvitað er það
rétt baráttuaðferð hjá Samninga-
Eftir að við afsöluðum
okkur verkfallsréttin-
um, segir Einar Helgi
Aðalbjörnsson, hefur
varla verið talað við
okkur.
nefnd ríkisins að hafa þennan hátt-
inn á, því hvað hafa félög sem ekki
geta beitt verkfallsvopni að gera
að samningaborði, gegn samninga-
nefnd sem varla semur við nokkuð
félag án þess að til verkfalls hafi
komið áður. Þetta er kannski öðru-
vísi í heimalandi forstjórans.
Það er með herkjum að staðið
sé við þann samning sem gerður
var þegar verfallsrétturinn fór og
ekki hafa náðst neinir nýir samn-
ingar sem eru okkur lögreglumönn-
um til hagsbóta. Þetta sýnir að það
virðist þurfa verkfall til þess að eitt-
hvað náist fram. Það hefur löngum
verið helsta baráttumál innan
Landssambands lögreglumanna að
taka á lífeyrisaldrinum en auðvitað
hefur ekkert þokast í því máli frek-
ar en öðrum því verkfallsréttinn
vantar. Ætli aimenningur geri sér
grein fyri að lögreglumenn geta
starfað til sjötugs, og eru óbeint
hvattir til þess, vegna þeirra viðbót-
ar prósenta sem bætast við með
hveiju ári sem nær dregur sjötugu.
Það getur verið að einhveijum
finnist þetta vera óraunhæfar kröf-
Einar Helgi
Aðalbjörnsson
ur, en mér er spurn hvort hinum
almenna borgara finnist það eðli-
Iegt, að þegar beðið er um aðstoð
lögreglu komi á vettvang tveir
menn sem eru að nálgast sjötugt.
Ekki ætla ég að gera lítið úr þeim
lögreglumönnum sem eru á þessum
aldri, því þeir eru búnir að vinna
sitt dagsverk vel og lengi, og væru
sjálfsagt hættir ef fjárhagurinn
leyfði og þessar hvatningarprósent-
ur kæmu fyrr á starfstímanum og
þeir gætu hætt í starfi þegar þeir
væru í fullu fjöri. Það vita allir sem
vilja vita að menn sem komnir eru
hátt á sjötugsaldurinn eru ekki
færir um að ganga í öll þau störf
sem ætlast er til að gengið sé í
innan lögreglunnar. Auðvitað er
þessi krafa um lífeyrisaldurinn sett
fyrst og fremst fram vegna þess
hversu óeðlilegt það er að lögreglu-
menn starfi til sjötugs en ekki má
gleyma því að innan lögreglunnar
losnuðu líka störf ef lögreglumönn-
um væri gert kleift að hætta fyrr
og er það ekki nokkurs virði á tím-
um þess atvinnuleysis sem hefur
heijað á þjóðina um nokkurra ára
skeið? Þetta gerist ekki í heima-
landi forstjórans.
Nú fyrir skömmu voru hér
franskir lögreglumenn í heimsókn
til að keppa í golfi við kollega sína
hérlendis. Ég átti tal við einn þeirra
um starf lögreglunnar hér og í
Frakklandi, og kom til tals hvenær
lögreglumenn hér hættu störfum
og hvenær lögreglumenn í Frakk-
landi hættu störfum. Þegar ég sagði
honum frá því að hér ynnu menn
til sjötugs þá átti hann í vandræðum
með að trúa mér því honum fannst
þetta þvílík fjarstæða. Þessi lög-
reglumaður sagði að í Frakklandi
gætu lögreglumenn ekki starfað
eftir að þeir hefðu náð 55 ára aldri,
en yfirlögregluþjónar eftir að þeir
yrðu 58 ára. Þessi lögreglumaður
sagði að í Frakklandi væru lög-
reglumenn yfírleitt dauðir þegar
þeir yrðu sjötugir, vegna þess álags
sem óreglulegur vinnutími og
vinnuálag veldur. Ég sagði honum
að hér væri það nú sama staðan,
en hér væri þannig lífeyriskerfi að
lögreglumenn væru hvattir til þess
að hætta ekki fyrr en um sjötugt
vegna þeirrar hvatningarprósentu
sem væri í lífeyriskerfinu og hlyti
lífaldur lögreglumanna að vera
svipaður hér og í Frakklandi en hér
væri gróði fyrir ríkið að menn
stunduðu sína vinnu fram á síðasta
dag, því hveijum ætti þá að greiða
lífeyrir? Það hafa verið gerðar
margar kannanir um lífaldur vakta-
vinnufólks, og allar sýna þær að
hann er miklu styttri en hjá öðrum
og ekki sé minnst á þegar fer sam-
an vaktavinna og vinnuálag. Allt
þetta sýnir hversu langt á eftir við
erum þegar kemur að starfslokum.
Það hefur sýnt sig að verkfalls-
réttinn eiga félög að halda í og
beita honum af skynsemi. Þeim fé-
lögum sem kannski býðst að skipta
á verkfallsréttinum og einhveijum
kröfum er þau sitja að samningum
við Samninganefnd rkisins, skal
bent á hvernig hefur farið fyrir
Landssambandi lögreglumanna.
Það virðist hafa sannað sig að þau
félög sem hafa ekki verkfallsrétt
geta ekki vænst þess að við þau
sé talað fyrr en allir hafa samið á
vinnumarkaðnum,og ekkert er eftir
hjá ríkinu til að semja um því hvaða
hætta er jú á að það félag, sem
ekki getur beitt verkfallsrétti sín-
um, geri nokkuð til að ná fram sín-
um kröfum.
Það er augljóst að þau félög sem
ekki hafa verkfallsrétt geta ekki
vænst þess að við þau sé talað, og
verða þau að finna einhveija áþreif-
anlega baráttuaðferð til að beita,
því Samninganefnd ríkisins virðist
ekki geta hugsað sér að ganga að
kröfum þeirra,sem ekki hafa gert
hávaða og læti áður.
Höfundur er lögregluvarðstjóri á
Kefla víkurflugvelii.