Morgunblaðið - 23.09.1995, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 23. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
STJÓRNARFORMAÐUR: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LANAKERFIÐ OG
UNGA FÓLKIÐ
TÖLUR þær um áhrif endurgreiðslna námslána á láns-
hæfni ungs fólks í húsnæðiskerfinu, sem birtar voru
í gær, eru sláandi. Húsnæðisstofnun ríkisins hefur reiknað
út að ungt par, sem greiðir 7% tekna sinna til Lánasjóðs
íslenzkra námsmanna eins og endurgreiðslui’eglur sjóðsins
gera ráð fyrir, og á milljón krónur í sjóði, þarf engu að
síður að hafa 410.000 krónur á mánuði í tekjur, ætli það
að geta keypt litla íbúð fyrir 6,5 milljónir ki'óna. Ástæðan
er sú að með fullum endurgreiðslum námslána verður
heildargreiðslubyrði fjölskyldunnar þyngri en þau 18% af
heildartekjum, sem Húsnæðisstofnun miðar við.
Sé engu sparifé til að dreifa — og ungt fólk, sem ný-
lega hefur lokið námi, á oft ekki mikið af því — þurfa
tekjur fjölskyldunnar að vera 556.000 krónur á mánuði,
eigi hún að hafa efni á tveggja til þriggja herbergja íbúð
á áðurnefndu verði. Hafi fólk hins vegar tekið lán í gamla
námslánakerfinu, þarf það um 100.000 krónum minna í
mánaðartekjur.
Allir sjá að það er engan veginn raunhæft að búast við
að fjölskyldufólk, sem hefur nýlega lokið námi, hafi svo
háar tekjur. Og hafi það á annað borð góðar tekjur, hækka
námslánaendurgreiðslurnar, barnabæturnar lækka og
vaxtabæturnar sömuleiðis og „hátekjuskatturinn“ svokall-
aði getur bætzt ofan á. Alþýðusambandið hefur reiknað
út að jaðarskattur fjögurra manna fjölskyldu geti af þess-
um sökum orðið allt að 80%.
Stúdentaráð Háskóla íslands telur að áðurnefndar nið-
urstöður sýni að ungt fólk standi frammi fyrir því að
þurfa að velja á milli þess að fara í nám og að koma
þaki yfir höfuðið. Það er nokkuð til í því, en ungt fólk á
þriðja kostinn — að flytja til útlanda að námi loknu, eins
og sífellt fleiri dæmi eru um. Kynslóðinni, sem nú er að
koma út á vinnumarkaðinn, hafa verið búnar margfalt
erfiðari aðstæður en seinustu kynslóð, sem kom sér þægi-
lega fyrir á meðan verðbólgan át húsnæðis- og námslánin
hennar. Unga fólkið á hins vegar mun auðveldara nú með
að hasla sér völl erlendis og mun vafalaust nota þau tæki-
færi, sem þar bjóðast, ef ísland getur ekki boðið upp á
sambærilegar aðstæður og helztu samkeppnislönd.
Það verður því að gera hér einhverja bragarbót. Björn
Bjarnason menntamálaráðherra sagði fyrir skömmu í við-
tali, sem vitnað var til hér í Morgunblaðinu: „Hins vegar
tel ég nauðsynlegt að ákveðnir þættir í reglum LÍN verði
athugaðir. Endurgreiðslukerfið hefur t.d. verið gagnrýnt
og sú hugmynd hefur komið fram að það verði endurskoð-
að í tengslum við húsbréfakerfið.“
Nú er kominn tími til að menntamálaráðherra útfæri
þessa hugmynd nánar, væntanlega í samstarfi við Pál
Pétursson félagsmálaráðherra.
RÁÐHERRA TEKUR
RÖKUM
GUÐMUNDUR Bjarnason landbúnaðarráðherra hyggst
eftir mánaðamótin gefa út nýja reglugerð um úthlut-
un tollkvóta k ostum og fleiri landbúnaðarvörum. Sam-
kvæmt GATT-samkomulaginu ber að flytja ákveðið magn
þessara vara inn á lægri tollum en almennt gerist.
I Morgunblaðinu í gær kemur fram að nú bregður svo
við að hið umdeilda ákvæði fyrri reglugerðar, um að ost-
ar, sem ekki eru framleiddir hér á landi, skuli hafa for-
gang við úthlutun tollkvóta, er fellt brott vegna þeirrar
gagnrýni, sem fram hefur komið.
Morgunblaðið hefur verið í hópi gagnrýnenda. þessa
reglugerðarákvæðis og bent á að það væri ekki í anda
GATT-samkomulagsins, þar sem það stuðláði ekki að
auknu aðhaldi að innlendum ostaframleiðendum, til hags-
bóta fyrir neytendur. Landbúnaðarráðuneytið hefur hins
vegar — fram að þessu — varið reglugerðina með kjafti
og klóm.
Það er ánægjulegt að sjá að landbúnaðarráðherra hefur
tekið rökum og notar ráðherravaldið, sem honum er feng-
ið með lögunum um framkvæmd GATT, með skynsamleg-
um hætti. Það breytir ekki því að sem mest af þessu valdi
ætti að taka af honqm og skipa innflutningsmálunum þess
í stað með almennum lagaákvæðum.
Skýrsla Þjóðhagsstofnunar um hag fiskveiða og fiskvinnslu
Góð afkoina í rækju o\
en samdráttur í botr
Rækjuveiðar og rækjuvinnsla skila góðum
arði um þessar mundir, að því er kemur fram
í nýrri skýrslu Þjóðhagsstofnunar um hag
fiskveiða og fiskvinnslu 1994 og 1995.
Horfur eru á að botnfiskafli minnki enn
og afkoma veiða og vinnslu botnfísks hefur
versnað frá því í fyrra.
Hreinn hagnaður sjávarútvegs- ^
fyrirtækja í hiutfalli af tekjum r -
Sjávarútvegur í heiid'
-3%
2%-
3%-
-í ágúst 1995
—-1994
•1%I
-1%C
-2%°Ö Bátar
-2,5?ST°9arar
■ 1%
Frystiskip 2%
-4%
1 % Veiðar og vinnsla botnfisks
Veiðar
£3. rn
• . :
’JsBatób
-5,5%
-1,5%
0%
13%Botnfiskvinnsla
- - : ' \ 4,5% Frysting
Söltun ~C.
Rækjuveiðar og vinnsla
Loðnuveiðar og bræðsla I
111%
] 13%
119%
Hér eru taldar botnfiskveiðar og -vinnsla, rækjuveiðar og -vinnsta og loðnuveiðar og -bræðsla.
Þessar greinar ná til tæplega 90% af allri sjávarafurðaframleiðslu.
í veiðum og vinnslu er miðaö við tekjur greinanna alls aö frádregnum miiliviðskiptum með hráefni.
Afkoma 146 fyrirtækja í sjávarútvegi 1994<
Hreinn hagnaður í hlutfalli aftekjum Fjöldi- fyrir- tækja Hlutfall tekna af útgerð Hlutfall tekna af útgerð frystitogara Eigin- fjár- hlutfall Meðal- velta i millj. kr.
Meira en 10% 20 40% 0% 1,3% 184
Meira en 5% 25 39% 18% 29,2% 668
0-5% 50 44% 19% 27,7% 611
-5-0% 16 45% 20% -4,5% 392
-10-5% 13 46% 22% 20,8% 451
Meiraen -10% 22 71% 16% -23,1% 132
Alls 146 44% 18% 20,5% 452
Hlutdeild í vi
allra í úrtakii
IÁGÚST síðasliðnum var talið
að rækjan skilaði hagnaði sem
nam 19% af tekjum og hafði
útkoman batnað enn frá því
í fyrra þegar rækjuveiðar og
-vinnsla skiluðu að meðaltali 13%
hagnaði. Eins telur stofnunin að vel
horfi með loðnuna og að hún geti
skilað góðum arði - ef hún veiðist.
Verð á mjöli og lýsi hefur verið
mjög gott undanfarið. Þá er gert
ráð fyrir verulega aukinni síldveiði
á þessu ári miðað við árið í fyrra
og horfir vel með afkomu greinar-
innar.
Hagnaður af útgerð frystitogara
hefur minnkað og er háum fjár-
magnskostnaði meðal annars kennt
um.
Þjóðhagsstofnun hefur lokið við
uppgjör á afkomu helstu greina
sjávarútvegsins fyrir árið 1994. Í
gær sendi stofnunin frá sér niður-
stöður þessa uppgjörs ásamt mati
á stöðu sjávarútvegsins í ágúst síð-
astliðnum miðað við þáverandi
rekstrarskilyrði.
Samdráttur í botnfisk-
afla og -vinnslu
Þjóðhagsstofnun gerir ráð fyrir
að botnfískafli haldi áfram að drag-
ast saman og verði tæplega 8%
minni í ár en í fyrra. Ekki sér fyrir
endann á samdrættinum í botnfisk-
inum og er gert ráð fyrir 1% minni
botnfiskafla á næsta ári en í ár.
Afkoma veiða og vinnslu botn-
fisks var jákvæð sem nam 1% af
tekjum í fyrra. Miðað við stöðuna
í ágúst 1995 áætlaði Þjóðhagsstofn-
un að afkoma þessara greina hafi
versnað og hún orðin neikvæð um
3,1%. í fyrra var botnfiskvinnslan
rekin með hagnaði þriðja árið í röð
og var hagnaður af frystingu og
söltun 2,9% af tekjum.
Saltfiskvinnsla styrkist í sessi
Miðað við rekstrarskilyrði í ágúst
síðastliðnum var frysting og söltun
rekin með 4% tapi, að mati Þjóð-
hagsstofnunar. Hlutföll á milli af-
komu frystingar og söltunar hafa
snúist við og er afkoma í söltun nú
betri en afkoma í frystingu sem er
breyting frá undanförnum árum.
Þessi breyting er í samræmi við
merkjanlega aukningu í saltfisk-
framleiðslu á sama tíma og fram-
leiðsla hefur minnkað í landfiyst-
ingu. Verð á landfrystum afurðum
var 2,2% lægra í ágúst síðastliðnum
en það var að meðaltali í fyrra. Á
sama tíma hafði verð á sjófrystum
afurðum hækkað um 2,8% frá með-
altali fyrra árs. Verð á saltfiski var
í ágúst síðastliðnum 4,8% hærra en
það var að meðaltali 1994.
Halli á botnfiskveiðum
Halli var á rekstri botnfiskveiða
árið 1994, að meðtalinni útgerð
frystiskipa, og nam hann
1,1% af tekjum. Tap af
rekstri togara nam 2,3%
af tekjum, hagnaður var
af útgerð frystiskipa sem
nam 2% af tekjum en
2,2% af rekstri annarra
báta en loðnuskipa. Mikil umskipti
hafa orðið til hins verra í rekstri
frystiskipa miðað við 10% hagnað
mörg undanfarin ár. Verri afkomu
frystiskipanna 1994 má meðal ann-
ars rekja til mikillar hækkunar ijár-
magnskostnaðar en í fyrra bættust
í flotann nokkur mjög dýr frysti-
skip. Áætlað var að tap af botnfisk-
veiðum í ágúst síðastliðnum hafi
verið 0,8% af tekjum.
Góð afkoma í rækju og loðuu
Niðurstöður Þjóðhagsstofnunar
benda til góðrar afkomu í veiðum
og vinnslu rækju. í fyrra nam hagn-
aður af veiðum og verkun rækju
13% af tekjum en í ágúst síðastliðn-
um var talið að greinin skilaði hagn-
aði sem nam 19% af tekjum.
Þessa góðu niðurstöðu í rækjunni
rekur Þjóðhagsstofnun til góðs
verðs á mörkuðum, mikillar fram-
leiðslu og góðra gæfta, sem og end-
urskipulagningar og hagræðingar í
greininni. Á það er bent að þessi
hagræðing kom í kjölfar
mikilla erfiðleika sem at-
vinnugreinin gekk í
gegnum í byijun þessa
áratugar. Rækjuverðið í
ágúst síðastliðnum á er-
lendum mörkuðum var
34% hærra en meðalverðið 1994 og
50% hærra en í júní í fyrra.
Erfitt að segja
til um þróunina
Þjóðhagsstofnun telur erfitt að
segja fyrir um hver þróunin verður.
Nefnt er að sumir þykist verða var-
ir við andstöðu neytenda við háu
rækjuverði og hægri aukningu
framboðs. Verð á erlendum mörk-
uðum er þó ekki farið að lækka.
Verð á skelrækju hefur verið til-
tölulega stöðugt sé litið til lengri
tíma, en hefur sveiflast að undan-
förnu. Verð á skelflettri ræku í
ágúst síðastliðnum var úm 8%
hærra en fékkst að meðaltali fyrir
sömu vöru 1994.
Óvissa um loðnuveiðar
Horfur eru á áframhaldandi góðri
afkomu í loðnuveiðum og bræðslu.
Árið 1994 var hagnaður af veiðum
og bræðslu loðnu 8% af tekjum.
Hagnaður af loðnuvinnslunni var
5% en 5,3% af útgerð loðnubáta. Á
þessu ári telur Þjóðhagsstofnun að
loðnuveiðar og bræðsla muni skila
hagnaði sem nemur 11% af tekjum.
Verð á loðnuafurðum hefur
hækkað sé meðalverðið 1994 borið
saman við verð í ágúst síðastliðnum.
Þannig hafði verð á mjöli hækkað
um 5,5% en verðið á loðnulýsi um
heil 38,1%.
Þjóðhagsstofnun bendir á að
veruleg óvissa ríki um afkomu
loðnuveiða og bræðslu á þessu ári,
enda veiðin mjög sveiflukennd.
Ástand loðnustofnsins er talið gott
og því búist við góðri afkomu grein-
arinnar í ár og á næsta ári.
Engin loðna veiddist í ágúst síð-
astliðnum og því hæpið að tala um
góða afkomu. En þegar sömu að-
ferðum er beitt og notaðar eru til
að áætla afkomu í öðrum greinum
Hagnaðuraf
útgerð frysti-
togara hefur
minnkað