Morgunblaðið - 13.10.1995, Blaðsíða 27

26 FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessén,
Styrmir Gunnarsson.
SKATTFE OG
ÁHÆTTUREKSTUR
ÞÁTTTAKA í áhætturekstri er ekki á verkefnaskrá
sveitarfélaga. Þau hafa engu að síður, sum hver, séð
sig knúin til að taka fjármuni frá hefðbundnum verkefn-
um til að styrkja staðbundið atvinnulíf. Á árabilinu 1987-
1991 lögðu 24 kaupstaðir fram 3,2 milljarða króna til
atvinnulífsins, á verðlagi ársins 1991, í formi ábyrgða,
kaupa á hlutabréfum, lána, beinna framlaga og niðurfell-
ingar gjalda. Sveitarfélögin sem lengst gengu í þessum
efnum, stundum langt umfram fjárhagslega getu, söfn-
uðu verulegum skuldum og þrengdu mjög stöðu sína til
að sinna hefð- og lögbundnum verkefnum. Þau hafa flest
tekið sig verulega á í þessum efnum, þótt þau hafi, hin
síðustu árin, orðið a>ð verja allnokkrum fjármunum til
átaksverkefna til að sporna gegn vaxandi atvinnuleysi.
Þetta er rifjað hér upp í tilefni afskipta bæjarstjórnar
Hafnarfjarðar af'framkvæmdum Miðbæjar Hafnarfjarðar
hf., en það hlutafélag stóð fyrir umdeildri byggingu verzl-
unar- og þjónustumiðstöðvar þar í bæ. í fréttaskýringu
hér í blaðinu er vitnað til viðtals við Magnús Jón Árna-
son, fyrrverandi bæjarstjóra, frá því í september sl, en
þar kemur fram að „upphafleg bæjarábyrgð hafi verið
120 milljónir króna en sé komin í rúmar 143 milljónir.
Af þessum 120 milljónum væru 100 milljónir bundnar í
hótelturni en 20 milljónir í bílakjallara.“ Ekki verður í
dag séð fyrir, hvað þetta mál kostar kaupstaðinn endan-
lega, en ljóst er það verða töluverðir fjármunir.
Hafnarfjarðarkaupstaður deilir þeim gjörningi með
fleiri sveitarfélögum að tefla skattfé íbúanna í tvísýnu
með ábyrgðum og hlutabréfakaupum. Hins vegar verður
ekki séð að nægilega gildar arðsemis- eða atvinnuástæð-
ur liggi til grundvallar þeim ákvörðunum og þeirri áhættu
sem tekin var í þessu máli. Það er viðurkennt hlutverk
hins opinbera, ríkis og sveitarfélaga, að búa atvinnulífinu
viðunandi samkeppnis- og starfsaðstöðu. Miðbæjarmálið
í Hafnarfirði er á hinn bóginn ríkulegt tilefni til að minna
á að það er, eða á að vera, utan verkefnasviðs hins opin-
bera að tefla skattfé borgaranna í tvísýnu í áhætturekstri.
TIL HVERS ALÞÝÐU-
BANDALAG?
LANDSFUNDUR Alþýðubandalagsins hófst í gær, að
lokinni fremur dauflegri baráttu tveggja frambjóð-
enda um formannsembættið í flokknum. Eitt um-
ræðuefnið á landsfundinum er að sjálfsögðu sameining
vinstrimanna, sem talað hefur verið um áratugum sam-
an, með þeirri afleiðingu að vinstrimenn á íslandi hafa
sjaldan verið sundraðri en nú.
Menn hljóta að spyrja hver sé sérstaða Alþýðubanda-
lagsins í íslenzkum stjórnmálum nú orðið. Forveri flokks-
ins, Kommúnistaflokkur íslands, var klofinn út úr Al-
þýðuflokknum af Moskvuhollum kommúnistum, sem vildu
starfa með Alþjóðasambandi kommúnista (Komintern)
en ekki II. Alþjóðasambandi jafnaðarmanna. Þessi
ágreiningur er varla fyrir hendi lengur á vinstri vængn-
um eftir að sovétkommúnisminn datt upp fyrir og Alþýðu-
bandalagið aðhyllist nú vestrænt markaðshagkerfi.
Alþýðubandalagið skar sig úr á árum áður sem and-
stæðingur vestræns samstarfs og veru bandarísks varn-
arliðs hér á landi. Sú sérstaða flokksins er nú sömuleið-
is úr sögunni og lítið hefur farið fyrir baráttu gegn veru
íslands í NATO eða tilvist varnarstöðvarinnar í Keflavík
á undanförnum árum.
Alþýðubandalagið lagðist sömúleiðis gegn erlendri
fjárfestingu á íslandi og gerði sitt, í iðnaðarráðherratíð
Hjörleifs Guttormssonar, til að spilla fyrir fjárfestingu í
stóriðju. Nú segir hins vegar í drögum að ályktunum
landsfundar flokksins að mikilvægt sé að Alþýðubanda-
lagið taki með jákvæðum hætti á stóriðjuverkefnum.
Alþýðubandalagið hefur horfið frá stefnu opinberra
umsvifa og umfangsmikils ríkiskerfis, ef marka má álykt-
unardrögin, og viðurkennir nú að skuldasöfnun hins opin-
bera sé „risavaxið verkefni í íslenzku þjóðfélagi".
Af þessum sökum má spyrja, hvort Álþýðubandalagið
eigi einhvern tilgang í íslenzkri pólitík, nú þegar fæðing-
arvottorð þess er týnt, saga þess feimnismál og stefnu-
málin ónýt.
VIÐ ljósmyndaranum á svölunum sínum í gríska borgarhluta Kýpur blasir hálfmáninn á landi þvi sem Kýpur-Tyrkir hafa
helgað sér handan hlutlausa beltisins.
ÞAÐ ER dálítið skrýtið að
| sitja á svölunum sínum í
Níkósíu og sjá yfir nokkur
húsaþök og vopnahléslínu
með hermönnum á veggjum stóran
hálfniána blasa við í fjallshlíðinni,
til merkis um að þar ráði tyrknesk-
ir ríkjum. Yfir þann vegg fari fólk
ekki og blandi geði. Á rölti í gömlu
borginni rekur maður allt í einu
augun í bann við myndatökum og
kemur auga á hrófatildursvígi með
grískum hermanni með byssu.
Handan hans er hlutlausa beltið þar
sem friðargæsluliði Sameinuðu
þjóðanna stendur með bláhjálm á
sínum vegg og fjær má sjá blakta
tyrkneska fánann hjá tyrkneska
hermanninum. Þarna hefur UN-
IFICYR, friðargæslulið Sameinuðu
þjóðanna, gætt 180 km langs vopn-
lauss beltis þvert yfir eyjuna
stranda á milli, alfarið frá 1974 og
allt frá 1964 í minna mæli. í höfuð-
borginni er hlutlausa beltið niður í
20 m á breidd, en upp í 7 km úti
á landi.
Þótt gott sé að forðast blóðuga
bardaga þá hefur þessi Kýpurveggur
ekki síður valdið persónulegum
harmleikjum en Berlínarmúrinn sál-
ugi. Þama voru í átökunum tyrk-
neskir íbúar hraktir yfír um frá
heimilum og grískir flóttamenn af
tyrkneska svæðinu eru grísku megin
veggjar. Grískir vilja halda byggð
alveg upp að múrnum og veita þar
húsaleigulaust húsnæði til grísks
flóttafólks af tyrkneska svæðinu og
lán til viðgerða í þessum hrörlegu
gömlu húsum. Markvisst halda þeir
þar trésmíðaiðnað. Á báðum hlutum
eyjarinnar eru svo umlukt þorp með
minnihlutahópum andstæðinganna,
sem ekki vildu flýja og eiga rétt á
að vera. En augljóst er að Tyrkja
megin er verið að smáhrekja þá í
burtu með lélegum aðbúnaði. Er nær
alveg tekið fyrir heimsóknir grískra
ættingja í iokuðu hólfín. Kennarar
þar voru einmitt þessa dagana
hindraðir í að snúa aftur úr sumar-
leyfi í byijun skólaárs nema greiða
stórfúlgur og voru mótmæli mótor-
hjólafólks með gijótkasti og báli
meðfram allri línunni. í umluktu
grísku þorpunum eru aðeins barna-
skólar og unglingar sem fara yfír í
framhaldsskóla mega heimsækja
foreldra sína tvisvar á ári, en 18
ára teljast þeir fullorðnir og fá ekki
að flytja heim. Smám saman er því
fólkið af grískum ættum að flæmast
yfír og fátækir innflytjendur frá
Anatólíu í Tyrklandi korha sem land-
nemar í staðinn. Tyrkir sem áður
bjuggu grísku megin fá nánast að-
eins heimsóknarleyfi til að fara í
ákveðnar moskur sínar á stórhátíð-
um. Á tyrkneska hlutanum, sem nær
yfir 40% af eynni, fara hljóðlega en
greinilega fram markvissar kyn-
þáttahreinsanir í skjóli þessa stuð-
púða til friðar. Viðleitnin svipuð og
á Vesturbakkanum og í Júgóslavíu,
þótt hægar fari, virðist miða að
varanlegri skiptingu eyjarinnar í
tvennt.
Frelsinu fylgdi stríð
Kýpur fékk frelsi 1960 og urðu
Kýpurbúar meðlimir Sameinuðu
þjóðanna. Þá voru um 80% grískir
Kýpurbúar og 18% tyrkneskir og
átti, í samningum Breta, Grikkja
og Tyrkja, réttur minnihlutans að
Morgunblaðið/Elín Pálmadóttir
FRIÐARGÆSLULIÐI Sameinuðu þjóðanna stendur á miðri götu í
Níkósíu á vopnahléslínunni, sem á þriðja áratug hefur
skorið í sundur alla eyna.
Titringur
á Kýpur
í heimsókn til Kýpur skynjaði Elín Pálma-
dóttir að þar er nú allverulegur titringur,
sumpart fyrir áhrif frá styrjöldinni á Balkan-
skaga og einnig krefst umsókn grískra Kýp-
urbúa um inngöngu í Evrópusambandið þess
að grískir og tyrkneskir Kýpurbúar nái saman
fyrir 1997-98, sem ekki virðist líklegt.
MAKARÍOS erkibiskup var fyrsti forseti Kýpur. Hann er frelsis-
hetja Kýpur-Grikkja og stórar styttur eru af honutn í Níkósíu.
vera tryggður, forsetinn vera grísk-
ur og varaforsetinn tyrkneskur
o.s.frv. Brátt skarst í odda með
óeirðum og deilur komu til kasta
Öryggisráðs SÞ, sem stofnaði 1964
UNIFICYR. Gekk um hríð, en upp
úr 1970 fór spennan vaxandi með
vopnaflutningum frá móðurlöndun-
um og Tyrkir lögðu undir sig norð-
urhlutann. Með Genfarsamningum
1974 var núverandi tilhögun sam-
þykkt með skiptingu eyjarinnar og
Sameinuðu þjóðirnar halda friðinn
með friðargæsluliði. Árið 1983
lýstu tyrknesku Kýpurbúarnir svo
yfir stofnun Tyrkneska lýðveldisins
á Norður-Kýpur, sem Öryggisráðið,
Bretar, Grikkir og Kýþur-Grikkir
lýstu ólöglegt. Þarna ríkir hatur á
milli en báðir aðilar halda áfram
að starfa með UNIFICYR, bæði á
hernaðarlegum og borgaralegum
vettvangi. Og á Ledahótelinu á
mörkunum er vettvangurinn til
samskipta. Þar getur erlendur
ferðamaður nú stundum fengið
dagsleyfi inn í tyrkneska hlutann.
Nú um stundir má finna vaxandi
spennu. Enda liggur sú aldagamla
„skjálftasprunga“ á menningarskil-
um múslima og kristinna í gegn
um Kýpur og norður Balkanskag-
ann með Júgóslavíu. Spennan
breiðist út eftir henni. Þetta vekur
ugg og viðbrögð. Clinton Banda-
ríkjaforseti skipaði sérlegan friðar-
boða sinn, grískættaða Bandaríkja-
manninn Stephanopoulos, sem í síð-
asta mánuði fór á milli og ræddi
við alla æðstu stjórnmálamenn í
báðum herbúðum og báðum móður-
löndunum, Grikklandi og Tyrk-
landi, við mikinn lúðrablástur fjöl-
mi.ðla. í fyrstu gerðu Kýpur-Grikkir
sér vonir um að hann hefði eitthvað
fram að færa en þegar það var
aðeins að Bandaríkjamenn vildu
hjálpa, en aðilar yrðu að koma sér
saman sjálfir, ypptu menn öxlum.
En talað er um framhaldsviðleitni,
sem sé jákvæð.
Varla öll Kýpur í ESB
Þegar við íslendingar tölum um
inngöngu í Evrópusambandið er
gjarnan talað um að við eigum
kost á að ganga í það um leið og
Kýpur og Malta 1997-98. Erfitt er
að sjá hvernig það ætti að geta
orðið um Kýpur. Kýpur-Grikkir líta
á Norður-Kýpur sem hernumið
svæði og viðurkenna ekkert lýðveldi
þar. Þeir sækja því um fyrir alla
eyna í heild. Tyrkir og Denktash
forseti „Tyrknesku Kýpur“ viður-
kenna ekki að þeir séu inni í slíkri
umsókn. En Evrópusambandið hef-
ur gert það að skilyrði að þeir verði
búnir að leysa sín mál áður en
umsóknin sé gild.
Og miðað við þau viðbrögð sem
voru á Kýpur þegar Stephanopoulos
skutlaðist á milli þeirra og málin
voru í brennidepli, virðist samkomu-
lag fjarstæða á svo skömmum tíma,
ef þá einhvern tíma.
„Stundum hvarflar að mér að sá
friður sem Friðargæslulið Samein-
uðu þjóðanna skapar með að vera
hér stuðpúði allan þennan tíma, sé
einmitt til þess að aðilar finna sig
ekki knúna til að leita samninga
um lausn og því gerist ekkert,"
varð háttsettum manni hjá UN að
orði í óformlegu spjalli við undirrit-
aðan blaðamann.
FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 1995 27
íslenzkar sjávarafurðir gera samstarfssamning við rússneska útgerð
Veltan aukín um 30%,
tekjumar enn meira
íslenzkar sjávarafurðir hafa nú fært út kvíarn-
ar og gert umtalsverðan samstarfssamning
við fyrirtækið UTRF í Petropavlovsk á Kamt-
sjakta-skaga austast í Rússlandi. Hjörtur
Gíslason kynnti sér samninginn og áhrif hans
' - 5
á starfsemi IS, en með honum eykur
fyrirtækið veltu og tekjur verulega.
EITT móðurskipa UTRF, en þau eru 160 metrar að lengd
með þremur vinnsluþilförum.
UTRF er með veiðiheimildir í Okotskhafi og Beringshafi og eru
afurðirnar meðal annars seldar til Kína og Japan.
BENEDIKT Sveinsson, framkvæmdastjóri ÍS, og Alexander
Abramov, framkvæmdastjóri UTRF, við undirritun samningsins.
ISLENZKAR sjávarafurðir hafa
gert samning við rússneska
útgerðarfyrirtækið UTRF á
Kamtsjatka um aðstoð við
veiðar og vinnslu afurða úr 120.000
tonnum af fiski, mest alaskaufsa,
og sölu afurðanna, sem eru áætlaðar
um 55.000 tonn. Samningurinn eyk-
ur árlega veltu ÍS um 30% en tekjur
þess enn meira. UTRF gerir út 26
skip, bæði fiskiskip og móðurskip,
en um 1.600 manns vinna þar. IS
mun síðan ráða 30 íslendinga til
starfa í Rússlandi bæði á sjó og í
landi.
„Við höfum verið með viðskipti
við UTRF í Petropavlovsk í tvö ár.
Þar höfum aðstoðað Rússana við
útgorð á einu frystiskipi og selt afl-
ann af því,“ segir Bendikt Sveinsson,
framkvæmdastjóri íslenzkra sjávar-
afurða, um aðdraganda samningsins.
„Þegar alþjóðlega ráðgjafarfyrirtæk-
ið McKinsey kom að þessu verkefni
fyrir einkavæðingarnefndina í
Moskvu, sem Evrópusambandinu
greiddi fyrir, og fór að skoða UTRF,
komst það að þeirri niðurstöðu að
vinnubrögð okkar undanfarin tvö ár
hafi verið með þeim hætti, að eðli-
legt væri að bjóða okkar fyrstum að
samningaborðinu um að taka að
okkur miklu stærra verkefni fyrir
UTRF.
Aflaheimildir um 120.000 tonn
Verkefnið felur í sér að stjórna
veiðum og vinnslu á öllum þeirra
bolfiskkvóta, sem nemur um 120.000
tonnum. Þá munum við sjá um dreif-
ingu og sölu á öllum afurðum úr
þessari vinnslu, sem eru áætlaðar
um 55.000 tonn. Þar fyrir utan
munum við vinna að fjármögnun
fyrir UTRF, sjá um allar innheimtur
og uppgjör. Þá sjáum við um að-
drætti, olíu, vistir og fleira fyrir flot-
ann. Þetta er samningur til eins árs,
með ákvæðum um framlengingu, um
rekstur, framleiðslu, Ijármögnun og
sölu.
Við munum svo taka á þróunar-
málum hjá fyrirtækinu, en hugmynd-
in er sú að auka verulega vinnslu-
virði afurða þess. Við fáum veruleg-
ar tekjur af þessu og styrkir það
fjárhag ÍS mikið. Þetta gefur okkur
möguleika á að koma okkur upp
aðstöðu í Austur-Asíu, sem er mikill
styrkur, þetta opnar okkur leið inn
á markaðinn í Kína, en verulegur
hluti aflans verður seldur þar, og við
verðum mjög gildandi í sölu á ala-
skaufsa, sem er um helmingur alls
bolfisks í heiminum.
Sölulaun og greiðsla fyrir
veittaaðstoð
Þetta þýðir að ÍS er ekki bara í
þorski, ýsu karfa, ufsa og grálúðu,
eins fyrir fyrir tveimur árum, heldur
einnig í alaskaufsa og lýsingi úr
sunnanverðu Atlantshafi og verður
fyrir vikið mun sterkari á mörkuðun-
um. Tekjurnar eru annars vegar
bein greiðsla fyrir veitta aðstoð og
hins vegar sölulaun af afurðasöl-
unni. Við munum ekki greina frá því
að svo stöddu hve miklar þessar tekj-
ur eru áætlaðar, en söluverðmæti
afurðanna er metið á allt að fjóra
milljarða króna. Það eykur veltu
okkar úr fjótán milljörum í átján
milljai-ða, sem er um 30% aukning
en tekjur ÍS munu aukast hlutfalls-
lega mun meira.
Kaupa olíu og vistir
Fjármögnun ér unnin mjög góðu
samráði við Landsbanka íslands, sem
hefur sýnt málinu mikinn áhuga og
unnið þar frábært starf. Þar er fyrst
og fremst um að ræða fjármagn til
að kaupa olíu og vistir á skipin til
að byija með svo og afurðalán. Rúss-
arnir skila skipunum að öðru leyti
tilbúnum til veiða. Áhætta okkar í
þessum viðskiptum er því nokkur í
bytjun, en áhættan af afurðalánun-
um er mjög lítil enda eru það með
veði í afurðunum. Þetta eru fjögur
risastór móðurskip, tveir stórir
frystitogarar og 16 ísfiskskip fyrir
móðurskipin og fjögur rússnesk
frystiskip, alls 26 skip. Það eru því
verulega upphæðir sem þarf til að
koma þessum flota á veiðar,“ segir
Benedikt.
Vantar 30 manns í vinnu
Til að byija með er ekki gert ráð
fyrir sölu á neinum búnaði til veiða
eða vinnslu, en sá möguleiki er vissu-
lega fyrir hendi. „Við höfum unnið
með þessu fyrirtæki í tvö ár og lært
mikið af því. Nú erum við að fara út
í miklu viðameiri verkefni og lærum
enn meira af því og ekkert bendir
til annars en við verðum þarna til
langframa. Öll fjármálahlið verkefn-
ins er í gegn um Landsbankann og
það er ekki ólíklegt að við eigum
eftir að líta á veiðarfæri héðan að
heiman og kaup á öðrum búnaði
koma einnig til greina. Sé litið á
þetta sem verkefnaútflutning, er
þetta verkefni líklega hið stærsta
sinnar tegundir, en við munum ráða
um 30 manns til vinnu þarna austur
frá, bæði til eftirlits og umsjónar um
borð í skipunum og starfa í landi.
Þar verður um að ræða erfíð störf,
en vel launuð og þurfum á miklu
atorkufólki að halda. Á móti koma
svo góð frí inn á milli.
Vertíðin byijar um miðjan desem-
ber og tíminn er því knappur. Ekki
er ákveðið hveijir verða yfirmenn
af hálfu ÍS í Petropavlovsk, þróunar-
deildin okkar hér heima hefur yfir-
umsjón með þessu verkefni, en þeirri
deild stjórnar Guðbrandur Sigurðs-
son.
Ufsahrognin verðmæt
Við framleiðum þarna ýmsar af-
urðir og þær verðmestu eru ufsa-
hrogn á Japansmarkað, en auk þess
framleiðum við blokkir og heilfryst-
an fisk. Alaskaufsinn verður mest
seldur til Kína, en þangað fer hann
bæði til neyzlu og til vinnslu í blokk-
ir. Iceland Seafood í Bandaríkjunum
kaupir um 10 gáma af ufsablokk
frá Kína á mánuði og líklegt er að
þar komi afurðir frá UTRF til sög-
unnar. Þetta tengist því mikið sam-
an og styrkir stöðu okkar á hinum
alþjóðlega fískmarkaði meða auk-
inni fjölbreytni og magni,“ segir
Benedikt.
19.000 tonna móðurskip
Fyrirtækið hefur veiðiheimildir í
Okotskhafi og Beringshafi. Alaska-
ufsi er uppistaða heimildanna, um
105.000 tonn, en aðrar tegundir eru
kyrrahafsþorskur, flatfískur,
„navaga" sem er eins konar ískóð,
síld og lax. Aflinn er allur unninn
um borð, landvinnsla er engin. Tvö
skipanna, systurskip Þerneyjar, eru
með flakavinnslulínur og vinna
flakablokkir inn á markaði í Evrópu
og Bandaríkjunum. Móðurskipin eru
um 15 ára gömul og gríðarlega stór.
Þau eru um 160 metrar að lengd,
um 19.000 tonn að stærð og með
þijú vinnsludekk. Það efsta fyrir
hrognavinnslu, næsta fyrir flök og
blokkir og það þriðja fyrir mjöl og
lýsi. Um 1.600 manns vinna hjá
UTRF, langflestir við störf úti á sjó.
„Þetta er gífurlegt verkefni og
nokkrir möguleikar eru á vexti þess,
bæði auknum afla og auknu vinnslu-
virði. Það er mikivægt á sama tíma
og verið er að koma stjórn á allar
veiðar á úthafinu og loka fyrir tæki-
færi á „landvinningum" þar að auka
umsvifín með þessum hætti,“ segir
Hermann Hansson, formaður stjórn-
ar ÍS, en einróma stuðningur var við
málið í stjórn ÍS.