Morgunblaðið - 13.10.1995, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Landssöfnun
4 þágu flogaveiki-
rannsókna
í DAG, föstudaginn
13. október, fer fram
landssöfnun á vegum
Rásar 2 og Landssam-
taka áhugafólks um
flogaveiki (LAUF).
Markmið söfnunarinnar
er að kaupa tækjabúnað
til að efla rannsóknir á
flogaveikum á tauga-
deild Landspítalans.
Heilasíriti var gefinn til
Landspítalans í ársbyij-
un 1992, og kostaður
af fé sem safnaðist í
landssöfnun fyrir 4
árum. Heilasíritinn hef-
ur nú verið starfræktur
á Landspítalanum í
bráðum 3 ár og reynst vel. Nú er
mikil þörf á að bæta við tækjabún-
aði til þess að auðvelda úrlestur rann-
sóknanna og auka nýtingu á þeim
upplýsingum sem tækið safnar.
Heilasíriti er notaður við greiningu
flogaveiki. Flogaveiki er algengur
•Tsjúkdómur og um 120 ný tilfelli eru
greind hér á landi árlega, og 1.500
til 2.000 íslendingar taka lyf að stað-
aldri vegna flogaveiki. Flog eru af
ýmsum tegundum en orsakast öh af
ofstarfsemi taugafruma í heilanum.
Greinarhöfundur, Elías
Ólafsson, hvetur fólk
til þátttöku í landssöfn-
1 un, sem fram fer í dag,
til kaupa á tækjum til
að efla rannsóknir í
þágu flogaveikra.
Hvers konar sjúkdómar í heila
(heilablæðingar, heilaæxli, heila-
himnubólga ofl.) geta valdið flogum,
en algengast er þó að orsökin sé
óþekkt. Góð lýsing á floginu er lykill-
inn að greiningunni. Flog standa þó
að jafnaði stutt, eða 1-3 mínútur og
í upphafi sjúkdómsins er algengt að
lýsingin á köstunum sé ófullnægj-
jandi. Heilarit getur oft staðfest
' greininguna, en þó er algengt að
heilaritið sé eðlilegt hjá flogaveikum.
Lausnin er þá fólgin í því að taka
upp heilarit meðan á flogi stendur.
Þetta tekst þó sjaldan með venju-
legri heilaritun, því slík rannsókn
stendur aðeins í tiltölulega stuttan
tíma, eða Vi til 1 klst. Hér kemur
heilasíritun til sögunnar sem byggist
m.a. á langtíma upptöku á heilariti
og gerir þannig mögulegt að rann-
saka köstin sjálf. Heilasíritinn auð-
veldar oft greiningu erfiðari tilfella
af flogaveiki, og gerir mögulegt að
flokka flogin í undirflokka. Floga-
veikir geta fengið bæði stór og smá
flog og oft eru einkenni litlu flog-
anna mjög óljós og stundum geta
ifafnvel aukaverkanir flogalyfja líkst
flogum. Nákvæm flokkun floga er
sérstaklega mikilvæg
hjá þeim sjúklingum
sem svara illa lyfjameð-
ferð, því þannig er hægt
að velja lyf markvissar.
Geðræn flog eru algeng
bæði hjá flogaveikum
og þeim sem aldrei hafa
verið flogaveikir. Þessi
köst _eru ómeðvituð og
talin stafa af spennu og
álagi sem t.d. fylgir
langvarandi sjúkómum.
Geðræn flog geta oft
líkst raunverulegum
flogum, en mikilvægt
er að greina þau frá,
þar sem meðferð er allt
önnur. Þessi köst er oft
vandasamt að greina frá raunveru-
legum flogum og heilasírit gegnir
þar lykilhlutverki. Ekki þurfa allir
flogaveikir á rannsókn með heilasí-
rita að halda. Heilasíritinn er fyrst
og fremst notaður hjá þeim sem
svara illa lyijameðferð og þar sem
vafi leikur á um greininguna. Heilsí-
ritun er tímafrek rannsókn sem get-
ur staðið allt frá einum degi og upp
í 3 vikur. Oftast er nauðsynlegt að
viðkomandi Ieggist inn á taugalækn-
ingadeild Landspítalans, þar sem
venjulega þarf að hætta lyfjameðferð
á meðan á rannsókninni stendur.
Ekki þarf að orðlengja hver áhrif
núverandi lokun taugalækninga-
deildar Landspítalans hefur á þessa
starfsemi, sem og aðra þjónustu við
sjúklinga með taugasjúkdóma.
Flestir flogaveikir svara vel lyfja-
meðferð, en lyfin valda oft hvimleið-
um aukaverkunum. A síðustu árum
hefur aukist mjög íjöldi lyfja við
flogaveiki og flest þeirra eru notuð
hér á landi. í stórum dráttum má
segja að þessi lyf séu ekki öflugri
en þau gömlu en þolast oft betur.
Skurðaðgerðir er áhrifamikil lækn-
ing flogaveiki þar sem hún á við, en
aðeins lítill hluti flogaveikra hefur
gagn af ' skurðaðgerð. Heilasírit
gegnir einnig lykilhlutverki við að
finna þá sem gagn geta haft af
skurðaðgerð.
Flogaveikir hafa lengi mátt búa
við mikla fordóma vegna sjúkdómsis,
en mikil breyting hefur orðið til batn-
aðar á síðari árum, og er það fyrst
og fremst að þakka kynningarstarfi
sem unnið hefur verið m.a. af sam-
tökum flogaveikara. Söfnunin í dag
er bæði til að safna fyrir tækjabún-
aði til heilasíritunar og eins til að
efla starfsemi LAUF. Mikilvægt er
að stykja kynningu á flogaveiki eins
og kostur er, því enn vantar mikið
upp á almenna þekkingu og skilning
á flogaveiki og öðrum langvarandi
sjúkdómum, sem stór hluti þjóðarinn-
ar þarf að beijast við. Mikilvægt er
að efla fræðslu fyrir almenning og
ekki síður í skólum.
Ég vil beina þeim tilmælum til
allra að styðja söfnunarátakið og
sýna þannig í verki stuðning sinn
við baráttu flogaveikra við erfiðan
sjúkdóm.
Höfundur er læknir og sérfræð-
ingur á taugalækningadeild Land-
spítalans.
Happdrætti
Hjartaverndar
DRÖGUM 14. OKT.
Þú geturgreitt miðann
þinn með greiðslukorti
K SI'MI 581 3947 ~
Elías Ólafsson
Frelsi og fiskveiðar
Smáhugleiðing- um frelsi og jafnrétti vegna fiskveiðisljórnunar
I HUGUM okkar
mannanna er frelsi
hugtak sem við tengj-
um gjarna rétti okkar
til að velja og hafna.
Margir eru sammála
um að í þeim þjóðfélög-
um sem veiti þegnum
sínum sem mest frelsi
sé velmegun mest og
framfarir örastar. Jafn-
framt er þó talið að þar
sem óheft frelsi eins
geti takmarkað frelsi
annars sé stundum
nauðsynlegt að setja
leikreglur sem tak-
marka frelsi einstakl-
inganna. Þá held ég að
flestir séu þeirrar skoðunar að ef
skerða þarf frelsi sé það gert með
almennum algildum reglum sem
mismuna ekki einstaklingunum. Það
vil ég kalla jafnrétti. Hitt er svo
annað mál að möguleikar einstaki-
inga til að nota frelsi sitt geta verið
mismiklir og því hafa mörg þjóðfélög
ákveðið að hygla þeim sem minnst
mega sín og telja það auka réttlæti.
En þó eru enn til þjóðfélög sem
hygla þeim sem mest mega sín og
kæra sig kollótt um allt réttlæti.
Ef íslensk stjórnvöld mundu
ákveða að banna togveiðar innan
25 mílna frá ströndum iandsins yrði
það algild regla sem mismunaði ekki
þegnum þessa lands, þ.e. bæði ég
og aðrir Islendingar, þar með talinn
Þorsteinn Már, mættum ekki láta
togara okkar veiða innan þeirra til-
teknu marka. Hitt er svo jafn aug-
ljóst að við getum öll bætt okkur
upp frelsisskerðinguna með því að
senda togarana okkar til veiða ann-
ars staðar. Er það ekki jafnrétti?
Er það ekki líka réttlæti? Allir ís-
lendingar mega eiga togara, en rétt-
urinn til að nota þá hefur verið gef-
inn þeim sem áttu togara á ákveðn-
um tíma og verður ekki tekinn af
þeim nema fyrir mikla fjármuni.
Ailir íslendingar máttu til skamms
tíma eiga trillur og rétturinn til að
nota þær var sjálfgefinn með þeim
takmörkunum sem stjórnvöld settu
þeim.
Þorsteinn Már mátti kaupa trillu
og þurfti ekki að kaupa mér réttinn
til að fá að nota hana. Vegna þessa
frelsis og mismunar blómstraði
trilluflotinn, alla vega hvað fjölda
varðar. Gott mál, ekki satt? Fjandi
góð vísbending um að frelsi einstakl-
inganna hafi í sér fólg-
inn sköpunarmátt. Það
er svo frelsisskerðing
sem við verðum öll að
sætta okkur við að trill-
ur duga illa til útgerðar
frá Islandi í Smuguna,
ekki rétt?
I stjórnarskrá ís-
Ienska lýðveldisins eru
ákvæði sem takmarka
rétt stjórnvalda til að
skerða frelsi þegnanna.
Þar er sú krafa gerð
að almannaheill sé í
húfi. En hver á að meta
hvort svo sé eða hvort
Magnbundin kvótakerfi
erutímaskekkja, segir
Sveinbjörn Jónsson,
sem hygla stórum og
útvöldum á kostnað
smælingja og vistkerfis.
yfir höfuð sé farið eftir reglunni?
Ef stjórnvöld settu lög um að all-
ir þegnarnir skyldu klæðast tvennum
buxum á almannafæri væri óþarfi
að banna mönnum að vera nöktum
við sömu kringumstæður, er það
ekki? En hvort er meiri frelsisskerð-
ing? Sá sem aðeins þarf að gæta
þess að vera ekki nakinn getur
klæðst kjólum, frökkum, kápum,
selskinnsjökkum og öllu því sem
honum sýnist, en hinn verður að
vera í tvennum buxum. Hitt er svo
annað mál hvort allir geti keypt all-
ar flíkur sem þá langar í.
Þegar Alþingi setti lög um fisk-
veiðar smábáta í vor ákvað það að
leyfa þeim að velja milli tveggja
stjórnkerfa, en báðum kerfunum er
stjórnað með tvenns konar takmark-
andi höftum, þ.e. annars vegar með
banndögum og sóknardögum en hins
vegar með aflaþaki á þorski og bann-
dögum, skerðingin var svo mikil í
báðum tilfellum að það er ekki
spurning lengur hvort þeim tekst
að nýta rétt sinn, nema í undantekn-
ingartilfellum, heldur eingöngu hve-
nær þeir nýta hann. Til hvers eru
þá banndagarnir? Eru þeir stjórn-
tæki til að auka líkur á að trillur
farist við sjósókn í tvísýnu veðri og
hraða þannig minnkun flotans eða
eru þeir stjórntæki til að auka á
óhagræði trillukarla í rekstri, koma
þeim á hausinn og freista þeirra til
að sökkva bátum sínum og minnka
þannig flotann?
Allir menn geta valið milli þess
að vera heiðarlegir og óheiðarlegir.
Það ætti því að vera ljóst að þegar
stjórnvöld telja sig knúin tii að
skerða frelsi með lögum er best að
reyna að gæta þess að þau höfði til
heiðarleikans og tryggja jafnframt
að auðvelt sé að fylgjast með afleið-
ingum óheiðarleikans, þ.e. að
tryggja að framkvæmd laganna sé
á þann hátt að sem minnst svigrúm
sé til að láta undan freistingunum.
Hvort er auðveldara að fylgjst með
öllum fiskum sem allir sjómenn fá
inn á dekk eða fylgjst með því hve-
nær fiskiskip er á veiðum og hvar?
Hvort er líklegra að ég freistist til
að henda ódýrum fiski til að velja
annan dýrari í staðinn eða að ég
freistist til að vera á sjó þegar mér
er bannað það? Svo ég tali nú ekki
um þann fáránlega möguleika að
henda fiski sem ég má ekki veiða
til að geta haldið áfram að veiða
aðra fiska sem ég má veiða.
Það mun sjálfsagt mörgum
finnast það oflæti þegar trillukarl
vestan af fjörðum heldur því fram
að fiskimið veraldarinnar séu að
breytast í vígvöll sóunar vegna
heimskulegrar útfærslu stjórnvalda
á frelsisskerðandi höftum. Ef til vill
er ég of heimskur til að þegja, því
ég get það ekki. Mér finnast 25
milljón tonn, sem margt bendir til
að verið sé að henda árlega, vera
of stór biti að kyngja. Þau væru
betur komin í hagkerfum þjóðanna,
svo ég tali nú ekki um hinn hungr-
aða heim, eða þá gætu verið áfram
Iifandi í hafinu, vaxið og tímgast
og stuðlað að auknum veiðum á
komandi árum.
Magnbundin kvótakerfi eru tíma-
skekkja sem ég sé ekki að þjóni
neinum tilgangi nema ef vera skyldi
að hygla einhveijum stórum og út-
völdum á kostnað smælingjanna og
vistkerfisins. Ef nauðsynlegt þykir
að stjórna veiðum á að gera það
með „sóknar- og flotastýringu“ og
taki hún mið af leiðarmerkjum frels-
is, jafnréttis og réttlætis sem kostur
er.
Höfundur er sjómaður í Súganda-
firði.
Sveinbjörn Jónsson
Atlagan að öryrkjum
Garðar Sverrisson
sjúkdómi sem síðar
leiddi til örorkunnar.
Aðrir hafa eytt bestu
árunum í langskóla-
nám, sem á máli sér-
fræðinganna heitir víst
ekki lengur rnenntun
heldur „fjárfesting í
framtíðartekjum". Þá
er ótalinn allur sá fjöldi
sem misst hefur heils-
una of ungur til að eiga
þess nokkurn tíma kost
að vinna og greiða í
lífeyrissjóð. I stað þess
að rétta hlut þeirra
öryrkja sem hér um
ræðir ákveður ríkis-
MEÐAL fyrirhug-
aðra skerðinga á hag
öryrkja er ákvæði sem
lítið hefur farið fyrir,
enda af nógu að taka.
Þetta ákvæði fjárlaga-
frumvarpsins hljómar
svo: „Akvæðum al-
mannatryggingalaga
verði breytt þannig að
einstaklingar sem ekki
hafa hirt um að greiða
í lífeyrissjóði, eftir að
slíkt varð lagaskylda,
fái aldrei fulla tekju-
tryggingu."
Til að forðast mis-
skilning skal það strax
tekið fram að þeir sem bætur fá
úr lífeyrissjóði 'eru aldrei eins illa
settir og þeir sem einungis eiga
rétt á tekjutryggingu. En full og
óskert tekjutrygging nemur nú kr.
24.439 á mánuði.
Margir öryrkjar fá lítið eða ekk-
ert úr lífeyrissjóði af ástæðum eins
og þeirri að þeir hafa ekki greitt í
þá allra síðustu misserin áður en
þeir veiktust, og gildir þá einu þótt
samanlagður fyrri greiðslutími
þeirra sé lengri en hjá þeim sem
eru svo heppnir að hafa verið greið-
andi í einhvern sjóð þegar þeir
misstu heilsuna. Margir hafa til
dæmis verið orðnir veikir af þeim
stjórnin að greiða þeim þetta sér-
staka aukahögg, til viðbótar við þá
skerðingu sem allir öryrkjar eiga
að sæta.
Þeir sem eitthvað þekkja til mál-
efna öryrkja vita að. þeir búa oft
við meiri einangrun og einsemd en
annað fólk. Gildandi lögum er líka
þannig háttað að þau vinna beinlín-
is gegn því að öryrkjar stofni til
sambúðar eða hjónabands. Ef ann-
að hjóna hefur ekkert nema bætur
almannatrygginga verður hitt að
bæta við sig verulegri vinnu. Sá
böggull fylgir að sú viðbótarvinna
verður gjarnan til þess að svipta
öryrkjann allri tekjutryggingu.
Nú heyrum við heil-
brigðisráðherra hóta
„hávaða“, segir Garðar
Sverrisson, ef ekki
verði byggð brú yfir
Gilsfjörð.
Raunar byijar hún að skerðast um
leið og mánaðarlaun makans fara
fram úr kr. 36.220!
Á sama tíma og ákveðið er að
þrengja hag öryrkja þurfum við að
horfa upp á það kvöld eftir kvöld,
svo vikum skiptir, hvernig forystu-
menn þjóðarinnar eru gráti nær
yfir þeim ósóma að til skuli vera
fólk sem býr við betri kjör en þeir
sjálfir. Átakanlegast hefur verið að
fýlgjast með formanni Framsóknar-
flokksins, sem illu heilli virðist ekki
búa yfir þeirri bessastaðaró sem
færst hefur yfir ýmsa aðra.
Og nú heyrum við heilbrigðisráð-
herrann hóta „hávaða“ ef ekki verði
byggð brú yfir Gilsfjörð. Kannski
það verði svipaður hávaði og hún
hafði í frammi fyrir hönd öryrkja
áður en hún sjálf settist í stól ráð-
herra?
Höfundur er rithöfundur.