Morgunblaðið - 13.10.1995, Blaðsíða 35
MORGUNBLAÐIÐ
MINIMINGAR
FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 1995 35
- 5
þjóðar í norðurhöfum. Á stefninu
þar sem aldan brotnar má lesa nafn
skipsins, greypt í stálið með skín-
andi kopar: Gullfoss.
I brúnni er fimm ára snáði í eins-
konar stofufangelsi, samkvæmt ský-
lausum fyrirmælum Sigurðar Pét-
urssonar skipstjóra og ekki að ófyrir-
synju. Drengurinn hefur neytt færis
í annríki föður síns, yfirgefið brúna
og skriðið í rannsóknarskyni bak við
björgunarbátana og í sama skyni
komið fingrum í það stranglega for-
boðna og lífshættulega og þar með
girnilegasta rannsóknarefnið, sjálfa
rafmagnstöfluna; hvellur og neista-
flug, brú flaggskipsins myrkvuð og
allt kramið þar óvirkt um skeið.
Ef þessi drengur á að lifa, ávarp-
ar gullborðalagður kaptuginn stýris-
vaktina, þá hleypið þið honum ekki
úr brúnni meðan faðir hans er að
störfum í loftskeytastöðinni. Við
drenginn sagði þessi öðlingur hins-
vegar mildilega og klappaði honum
á kollinn, að hann ætti að vera að-
stoðarmaður sinn. Drengurinn, sem
var undirritaður, hafði þar með feng-
ið status aðstoðarskipstjóra og vék
nú ekki frá Sigurði Péturssyni. Ég
þakkaði honum fyrir mig síðar, svo
sem vera ber, í bókarformi.
Hjarta skipsins slær, taktföst slög
gufuvélarinnar. Og skipið, það siglir
sinn sjó og hvítfyssandi öldufaldar
þvo koparstafina á stefninu.
n.
Krónborgarkastali er brátt að
baki og við blasir hátimbruð höfuð-
borg Danaveldis, bölvun íslendinga
og samtímis hlið þeirra að heims-
menningunni í aldaraðir, turnspíra
við turnspíru, gullnar og spansk-
grænar, rauð múrsteinshús hið
næsta, fjær háreistar hallir og enn
hærri turnar og spírur.
Skipin eru eins og mannfólkið,
þau koma og fara, heilsa og kveðja.
Farkostur er kominn af hafi og heils-
ar. Eimpípa Gullfoss þiymur við
Grönlandsplads.
Mannþröng á bryggjunni, vasa-
klútum er veifað, óþol í limaburði,
hlátrar, ys og þys. í fjörlegum þétt-
um hnappi á bryggjunni málararnir
Jón Engilberts og Þorvaldur Skúla-
son, Sverrir Kristjánsson, sagnfræð-
ingur ásamt nokkrum stúdentum og
eiga allir erindi við föður minn sem
flytur þeim pakka að heiman og í
bland brún sterk umslög með fram-
lagi styrktarmanna á Fróni. Kólfur
með fanglínu knúinn heljarafli báts-
mannsins Sigga Tömmer klýfur loft-
ið og brátt eru landfestar rammlega
bundnar og landgangi skotið frá
borði á bryggju og gestir þyrpast
um borð. Hópurinn glaðbeitti fremst-
ur í flokki, þaulvanir uppgöngumenn
í skip, og halda rakleiðis uppí brú
til fundar við föður mín, þyrstir í
fréttir að heiman og umslögin brúnu.
„Tollur" föður míns á borðum og
tappamir hafa þegar verið fjarlægð-
ir. Og það er skálað og spjallað,
saga látin koma á móti sögu, frétt
á móti frétt, en faðir minn skammt-
ar sódavatnið.
Það er einkennilegt með hann Jón
Matt, segir Sverrir, hann er óspar á
áfengið en spar á sódavatnið.
Það er vegna þess, segir faðir
minn, að enginn mannlegur máttur
getur borgið tollinum, en eftir sóda-
vatninu þarf ég að hlaupa afturí til
brytans.
III.
Af hveiju ég sé að seyða fram
úr móðu tímans siglingu skips um
Eyrarsund fyrir langalöngu? Skips
sem fyrir löngu er búið að höggva.
Svarið er einfalt. Barn að aldri hugs-
aði ég um þennan farkost í svefni
og vöku. Hann var stærsta leikfang
mitt, mesta ævintýri lífs míns, og
þetta var fyrsta ferðin af mörgum
og samtímis upphafið áð kynnum
mínum við Tove og Jón Engilberts.
Hann og faðir minn voru miklir
mátar og gisti hann jafnan hjá þeim
hjónum meðan skipið lá í höfn. Og
þangað var nú haldið þegar upp var
drukkið hvert tár sem dregið var til
hófsins um borð. Tove tók mig í
fangið og í faðmi hennar sofnaði ég
svo hvert kvöld vikuna sem skipið lá
í höfn. Um daga leiddi hún mig svo
við hönd sér í sýnisferðir um Kaup-
mannahöfn meðan nafnarnir sinntu
ýmsum erindum í borginni. Á kvöld-
in var farið í Tívolí og ef heim skyldi
haldið fyrr en mér þótti við hæfi,
varð ég svo leiður að ég sofnaði á
göngunni, þannig að faðir minn
þurfti að bera mig. Það var fastur
siður, ég sofnaði alltaf ef ég fékk
ekki að ráða. Og úr Tívolíinu lá leið-
in beina leið heim í faðm þessarar
elskulegu dönsku konu, Tove, sem
ég kynntist svo enn betur þegar fjöl-
skylda mín flutti búferlum til Kaup-
mannahafnar 1935. Þá þurfti ekki
að bera mig lengur; nú hélt ég uppi
kappakstri á reiðhjóli við sporvagn-
ana í Kaupmannahöfn uns lögreglan
svipti mig hjólinu, en þá var að bera
sig eftir annarri skemmtun, og hún
fólst í að vera í slagtogi við nafnana
á göngu um Hafnarslóð og það var
nú aldeilis gaman sem bragð var að.
Móðir mín og Tove eru vitaskuld í
bakgruííni þeirra minninga. Nafn-
arnir í forgrunni, fasmiklir, glað-
beittir og vaskir á göngunni um
stræti og torg og ég í kjölfarinu.
Málarinn gekk þá_ með stóran „de-
mantshring“ á fíngri og hagaði því
svo til að kunningjar sem á vegi
þeirra félaga urðu rækju augun í
hann og vildu skoða nánar þetta
augljósa tákn um nýfengið ríki-
dæmi. Þó það nú væri! Ekkert sjálf-
sagðara. Málarinn hló tröllahlátri,
lyfti hendinni, og vatnsgusan stóð
beint úr opi í hringnum í andlitið á
viðmælandanum. í lófa málarans var
blaðran. Gjaldmælar í dönskum
leigubílum á þessum árum voru
þannig, að nálin í mælinum féll með
smelli frá krónu til krónu með vissu
millibili, og það var dönsk króna,
fengust fyrir hana ein 20 vínar-
brauð. Tækju nafnarnir leigubíl,
voru þeir það naskir á mælinn að
þeir skipuðu bílstjórunum jafnan að
stoppa rétt áður en komið var á
ákvörðunarstað, ef sýnt var að
mælirinn væri u.þ.b. að hækka.um
krónu. Þá reiddust bílstjóramir og
kom til snarpra orðaskipta, sem
hægt var að læra af heilmikla sjald-
gæfa dönsku. Hundleiður á fjárk-
röggum fékkst málarinn á þessum
árum við efnafræðirannsóknir í hjá-
verkum, sem sé að freista þess að
framleiða púður með ódýrari hætti
en var á færi þrautreyndra púður-
framleiðenda, í þeirri trú, með skír-
skotun til stríðssögu mannkynsins,
að ef það væri eitthvað nógu djöful-
legt sem hann hefði fyrir stafni, þá
litu máttarvöldin kannski einmitt til
hans í náð af því að hann væri fátæk-
ur listamaður, þannig að hann gæti
eftirleiðis vaðið í gulli uppí axlir og
flutt heim til Fróns alla þá heimslist
sem föl væri fyrir gull. „Rannsóknar-
stofan" sprakk því miður í loft upp
og guðslán að byggingin brann ekki
til kaldra kola. Það var því ekki um
annað að gera en halda áfram að
mála. Ekki að furða þótt konur hrif-
ust af svo framtakssömum manni.
Þegar Gullfoss var hertekinn í
framhaldi af innrás þýska hersins í
Danmörku 1940 og áhöfnin kyrr-
sett, hélt faðir minn til hjá Tove og
Jóni uns þau komu heim ásamt föð-
ur mínum um Petsamo 1940, og þá
hýstu foreldrar mínir þau hjónin og
dætumar tvær uns húsnæði lá á
lausu. Og var þá þráðurinn i sam-
skiptum fjölskyldnanna tekinn upp
enn á ný og hélst óslitinn síðan.
IV.
Það væri að bera í bakkafullan
lækinn að rita langt mál um persónu
Tove Engilberts. Jónína Michaels-
dóttir hefur fjallað ítarlega og af
nærfærni um Tove í bókinni Eins
manns kona. Falleg saga.
Og Tove var svo sannarlega eins
manns kona, hún unni manni sinum
alla ævi sem væri hún síung ástfang-
in stúlka, og sú ást náði út yfír gröf
og dauða. Hún var honum tungl
langra nátta og sól um dimma daga.
Og hún unni listum og öllu fögru á
svo fölskvalausan hátt að ég þekki
engin sambærileg dæmi. Svo lengi
sem hún gat borið sig um sótti hún
leiksýningar af ótrúlegri elju og
skoðaði allar myndlistarsýningar, í
fylgd Birgittu dóttur sinnar sem
annaðist móður sína af lofsverðri
samviskusemi uns yfir lauk.
Gestum fagnaði Tove af svo hríf-
andi alúð og þokka að ógleymanlegt
verður öllum sem urðu þeirrar gæfu
aðnjótandi að kynnast henni. Þessi
dæmafáa fágun, óbrigðul háttvísin,
heillandi brosið og kærleikur til alls
og allra, samfara barnslegu hrif-
næmi fylgdi henni til æviloka, þrátt
fyrir þjáningarfullan heilsubrest síð-
ustu árin. Atvikin höguðu því svo
til að við skiptum um hlutverk fyrir
þrem árum. Hún sem leiddi mig forð-
um við hönd sér um kóngsins Kaup-
mannahöfn, studdist við mig á sól-
skinsdegi um götur Trier í Þýska-
landi, nyrsta virki Rómarríkis hins
foma. Áldurhnigin, þjáð og með
gangráð, gladdist hún sem fyrr yfir
öllu því fagra sem á vegi okkar varð,
gosbrunnum, höggmyndum og Porta
Nigra, og þá sagði hún upp úr eins
manns hljóði: Bara að Jón minn
væri kominn til n.ð njóta þessa með
mér! Hvérn dag sem guð gaf eftir
að Jón féll frá, þráði hún endurfund-
ina við hann; hún beið í 22 ár og leit
á dauðann sem langþráðan vin. Hún
var bænheyrð sunnudaginn 1. októ-
ber. Hún komst aðeins einu sinni til
meðvitundar áður en yfir lauk. Þá
opnaði hún augun og brosti við dótt-
ur sinni og dótturdóttur eina ör-
skotsstund og það var eftirvænting-
arfullur fögnuður í augum hennar.
Hún vissi að hveiju dró; ferðin til
fundar við Jón var að hefjast.
Skipin eru eins og mannfólkið,
þau koma og þau fara og þau heilsa
og þau kveðja. Tove Engilberts hef-
ur kvatt. Engin eimpípa var þeytt
við brottför hennar. Hún kvaddi eins
og hún lifði, með hljóðlátu kærleiks-
ríku brosi. Hún var ein þeirra mann-
vera sem styrkt hafa svo um munar
trú manns á að þrátt fyrir allt sé í
fjarlægri framtíð von um heim án
grimmdar og mannvonsku.
Jóhannes Helgi.
• Fleiri minningargreinnr um
Tove Engilberts bíða birtingar og
~~ munu birtast í blaðinu næstu
daga.
t
Móðir mín, tengdamóðir og amma,
ÞORBJÖRG GUÐMUNDSDÓTTIR,
Grundarbraut 16,
Ólafsvik,
andaðist á heimili sínu 7. október sl.
Útför hefur farið fram í kyrrþey að ósk hinnar látnu.
Þórunn Lindberg, Gunnar Baldursson
og barnabörn.
Hjartkær eiginmaður minn, faðir okkar,
tengdafaðir og afi,
ÁRNI VALMUNDSSON
fyrrv. umdæmisstjóri,
Espilundí 5,
Akureyri,
lést þann 11. október sl.
Anna Pétursdóttir,
Árni Árnason, Margrét Þorvarðardóttir,
Valmundur P. Árnason, Ingibjörg Ringsted
og barnabörn.
t
Elskuleg móðir okkar,
HÓLMFRÍÐUR HELGADÓTTIR,
Holtsgötu 39,
Reykjavík,
lést í Borgarspítalanum þann 11. október sl.
Jarðarförin auglýst síðar.
Pétur Valdimarsson,
Stefán Valdimarsson,
Fríða Valdimarsdóttir,
Guðfinna Ebba Pestana.
t
Ástkær móðir mín, tengdamóðir og
amma,
KRISTÍN FRIÐRIKA JÓNSDÓTTIR,
Aðalstræti 8,
sem lést 5. október, verður jarðsungin
frá Dómkirkjunni mánudaginn 16. októ-
berkl. 13.30.
Jón Egill Bergþórsson, Sigríður Bachmann,
Skúli Jónsson,
Egill Jónsson.
t
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir og amma,
ÓLAFÍNA ÓLAFSDÓTTIR,
dvalarheimilinu Höfða,
Akranesi,
lést í Sjúkrahúsi Akraness fimmtudaginn 12. október.
Grétar Hinriksson,
Hörður Ólafsson,
Ólafur Ólafsson,
Diljá Ólafsdóttir,
Margrét Ólafsdóttir,
Ása Olafsdóttir,
Kolbrún Ólafsdóttir,
Ólafina Ólafsdóttir,
Þuríður Júlíusdóttir,
Guðriður Einarsdóttir,
Lilja Halldórsdóttir,
Jóhann Vilhjálmsson,
Valur Gunnarsson,
Gunnar Sigmarsson,
Birgir Guðnason.
t
Maðurinn minn, faðir- okkar, tengdafaðir, afi og langafi,
JÓN HELGI SVEINBJÖRNSSON,
Urðarbraut 12,
Blönduósi,
andaðist í Sjúkrahúsi Blönduóss miðvikudaginn 11. október.
Jarðarförin auglýst síðar.
Helga Lárusdóttir,
Björg Helgadóttir, Jóhann Guðmundsson,
Lárus Helgason,
Ragnhildur Helgadóttir,
Erna I. Helgadóttir,
Sveinbirna Helgadóttir,
Vigdís E. Helgadóttir,
afabörn og langafabarn.
Sigríður K. Snorradóttir,
Gestur Þórarinsson,
Birgir Jónsson,
Valdemar Friðgeirsson,
Helgi Örlygsson,
t
Elskulegur eiginmaður minn, sonur,
faðir okkar, tengdafaðir og afi,
JÓHANN Þ. ALFREÐSSON
hafnarstjóri,
Heinaberg 23,
Þorlákshöfn,
verður jarðsunginn frá Þorlákskirkju
laugardaginn 14. október kl. 14.00.
Björg Sorensen,
Elísabet Steinunn Jónsdóttir, Halldór M. Ólafsson,
Jón Guðmundur Jóhannsson, Vilfriður Víkingsdóttir,
Valgerður Jóhannsdóttir,
Thorvald Smári Jóhannsson,
Elísabet Steinunn Jóhannsdóttir, Ólafur E. Guðmundsson
og barnabörn.
t
Ástkær sambýlismaður minn, faðir okk-
ar og sonur,
SIGVARÐUR HARALDSSON,
Borgarsandi 4,
Hellu,
verður jarðsunginn frá Oddakirkju
laugardaginn 14. október kl. 14.00.
Dýrfinna Kristjánsdóttir,
Ingi Freyr Sigvarðsson
Atli Snær Sigvarðsson,
Dýrfinna Ósk Sigvarðsdóttir,
Sigriður Sigyn Sigvarðsdóttir,
Ingveldur Jónsdóttir.