Morgunblaðið - 05.11.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 1995 11
Tl f xi »i
Eríiðleikar
óhjákvæmilegir
UPP á síðkastið hafa verið
talsverðar umræður hér á
landi um hugsanleg viðskipta-
tækifæri íslendinga í Kína, og
fyrir nokkrum dögum var
haldinn stofnfundur íslensk-
kinverska viðskiptaráðsins
sem tæplega 100 íslensk fyrir-
tæki hafa gerst aðilar að.
Friðrik Sigurðsson segir ís-
lendinga eiga fullt erindi eins
og aðra inn á markað í Kina
með þær íslensku vörur sem
þeir teþ'a að eigi erindi þang-
að. Hann segir að kínversk
stjórnvöld leggi hins vegar
fyrst og fremst áherslu á þá
starfsemi sem stuðlar að nýt-
ingu náttúruauðlinda, svo sem
fiskveiða, skógarhöggs og ná-
magröfts, en aukþess leggja
stjórnvöld rika áhersiu á allt
sem stuðlað getur að bættum
hag þegnanna. Má þar nefna
bættar samgöngur og bætt hí-
býli fólks. Erlendir fjárfestar
verði hins vegar að gera sér
grein fyrir því að það tekur
lengri tíma að komast inn á
markaðinn, og að það er bæði
dýrara og erfiðara í fram-
kvæmd en sumir kunna að
halda.
Friðrik segir að það fyrsta
sem menn verði að hafa í huga
áður en þeir leggi út í fjárfest-
ingar í Kína sé að hafa sína
eigin fulltrúa á staðnum til að
gæta hagsmuna sinna.
„Menn geta ekki fjárfest og
látið síðan Kinvezjunum eftir
að ráðstafa fjármununum. Það
verða einhvezjir að vera á
staðnum allan tímann, og þá
meina ég allan timann. Það er
hætta á því að fjármunirair séu
nýttir til annars en til er ætl-
ast, og þess vegna höfðu t.d.
Kínvezjarair hjá Celite ekki
nokkra heimild til að fara með
fé. Það þarf ekkert að vera
með stóran hóp á staðnum, en
að minnsta kosti 2-3 einstakl-
inga þannig að alltaf sé í það
minnsta einn á vaktinni. Það
er einfaldiega ekki hægt að
ætlasttil þess af einum manni
að hann geti leyst öll þau
vandazziál sem upp kunna að
koma, og erlendir starfsmenn
í Kína þurfa að komast í frí
þaðan með ákveðnu millibili.
Þá verða menn að gera sér
grein fyrir því að allt er miklu
dýrara í Kína en þeir halda.
Síðan eru aliskonar lagafiælq-
ur sem þarf að fást við, og ég
held að rneim verði að hafa
góða lögfræðinga með sér eða
aðgang að þeim svo það sé allt
gulltryggt sem skrifað hefur
verið undir. Og þegar menn
skrifa undir eitthvað þá verða
þeir að vera klárir á því að
þeirra skiiningur sé sá sami
og skilningur Kfnverjanna.
Menn verða þvi að undirbúa
sig vel og vera viðbúnir þvf
að upp komi ófyrirséð vanda-
mál, og þau vandamál geta
orðið stórvandamál þótt þau
séu það ekki í eðli sínu. Ég er
ekki að væna Kinvezja um að
reyna að fara á bakvið menn,
en þeirra skilningur á sumum
hlutum er einfaldlega allt ann-
ar en sá skilningur sem við
leggjum í hlutina.“
Rússland
Vladivostok
Þrjár kísilgúr-
verksmiðjur
í byggingu,
tvær í Linjiang,
ein í Changbai
k KINA
©Beijing
Changchun ’________
•-*=! Volkswagen
\ verksmiDjur
^nan
Nanjing
„Í-V*
cÝ'-
í Shenyang Changbaif
Unjiangp
©Dalian
Ein helsta
hafnarborg Kína
Noröur-Kórea
• P'yongyang
JAPANSHAF
© Soul
Subur-Kórea
Japan
GULAHAF
Osaka
#
OShanghai
150 300 450 km
fyrir fáum vikum og segir hann
helstu ástæðu þess hafa verið þá að
hann var einn á staðnum við að
reyna að koma þar á vestrænum
stjórnunarháttum við uppbyggingu
verksmiðjanna.
„Það gekk einfaldlega of hratt
fyrir sig. Kínverjarnir voru einfald-
lega ekki meðtækilegir fyrir svona
stórum skammti á svo skömmum
tíma. Ekkert erlent sameignarfyrir-
tæki hefur áður komið inn á þetta
svæði, og þarna hafði aldrei áður
sést hvítur maður til að setjast að
fyrr en ég kom. Að vísu voru Banda-
ríkjamenn frá Celite búnir að koma
þarna áður til að kynna sér aðstæð-
ur og semja um uppbygginguna, en
það var svona í mýflugumynd.
Þetta magnaðist svona upp smátt
og smátt, en í byrjun reyndi ég auð-
vitað að setja mig inn í hugsun-
arhátt og skilja sjónarmið Kínverj-
anna. En eftir ákveðinn aðlögunar-
tíma þegar maður var búinn að tala
um ákveðna þætti sem þurfa að
vera í lagi þá finnst manni að þeir
hljóti að eiga að geta skilið það og
verið tilbúnir til að reyna að fara
eftir því.
Eftir á að hyggja finnst mér það
vera nokkuð áræði hjá fyrirtækjum
og einstaklingum að fara inn á svona
svæði og ætla að reyna að starfa
þar. í rauninni leggja þeir einstakl-
ingar og þau fyrirtæki sem það gera
mikið á sig, og af því að Kínverjarn-
ir eru þarna í sínu heimaumhverfi
þá skortir á það hjá þeim áð þeir
gefi eitthvað af sjálfum sér eða gefi
eftir eitthvað af sínum „prinsipp-
um“. Þeir eru ekki mjög fúsir til
þess. Það korn sem síðan fyllti
mælinn var trúnaðarbrestur milli
mín og eins af kínversku aðstoðar-
framkvæmdastjórunum mínum, en
ég hafði einn framkvæmdastjóra
fyrir hvert af þessum þremur fyrir-
tækjum. Hann er tilnefndur af kín-
verskum yfirvöldum og því pólitískt
ráðinn. Þar sem það skiptir Celite
mjög miklu máli að friður sé í kring-
um þessa starfsemi, þá varð það að
samkomulagi milli mín og Celite
'f) »j*a; m WSiiií-
Morgunblaðið/Friðrik Sigurðsson
EIN kísilgúrverksmiðjanna var byggð frá grunni, og var nánast allt verkið unnið með haka og skóflu.
' '
ALGENGASTA farartækið á þessum slóðum í Kína er uxakerran.
fyrir mánuði að ég léti af störfum,"
segir Friðrik.
Tortryggnir í garð útlendinga
Hann segir að ákveðinnar tor-
tryggni gæti hjá Kínvetjum í garð
útlendinga, en almennt megi segja
að meðfram ströndinni og í suður-
hluta Kína séu Kínveijar ekki eins
tortryggnir gagnvart útlendingum
en annars staðar.
„Maður heyrði hins vegar sífellt
um ýmiskonar mútur og greiðslur
undir borðið þar til að liðka fyrir
samningum. Þeir eru meira blátt
áfram í norðurhlutanum, en þeir eru
á ákveðinn hátt tortryggnir, og mér
fannst þeir yfirhöfuð vera í afskap-
lega mikilli hagsmunagæslu fyrir sín
sjónarmið og sitt fólk. Þeir gengu
með dollaramerkin í augunum og
einhvern veginn áttum við að geta
borgað alls lags aukagreiðslur. Það
voru margir samningar sem Celite
var búið að gera, t.d. varðandi lóða-
gjöld og fasteignagjöld fyrir verk-
smiðjurnar og þau hús sem var ver-
ið að reisa fyrir okkur þarna, en svo
var komið aftan að mér með ein-
hveijar greiðslur. Þá vísaði ég til
þess að búið væri að skrifa undir
samninga og frekari gjöld ættu ekki
að koma, en þá sögðu þeir einfald-
lega: „Já, en við gleymdum þessu!“
Það sem kannski var verst við
þetta allt saman var að á hveijum
einasta degi fékk maður bæði stór
og smá kjaftshögg hvert á fætur
öðru. Það var í rauninni flest gert
til þess að þetta væri mikil brekka
að fara upp. Og þá saknaði ég þess
að hafa ekki stjórnunarteymi í kring-
urn mig. Ég gat ekki talað við nokk-
urn mann öðruvisi en símleiðis til
Bandaríkjanna eða Peking, en eng-
inn var á staðnum til að hjálpa mér.
Maður fyllist óhjákvæmilega ör-
væntingu á svona stað.
Eg tel að það hafi verið mistök
að uppbyggingin skyldi ekki miðast
við verksmiðjurnar og aðalstöðvarn-
ar yrðu þar en ekki í Peking. Það
var svo langt í burtu og margt af
fólkinu vissi ekki hvað verksmiðju-
rekstur var, og meira að segja Kín-
veijum fannst það alveg út úr kort-
inu að fara í þann landshluta þar
sem verksmiðjurnar eru.
Á svona framandi slóð, hvort sem
það er í Kína, Kamtsjatka eða i
Afríku, þá held ég að menn verði
að hafa einhvetja í kringum sig sem
hugsa á sömu bylgjulengd."
Lítil krafa uin ábyrga stjórnun
Þegar Friðrik hætti störfum hjá
Kísiliðjunni voru fastráðnir starfs-
menn þar 40-50 talsins. Hjá einni
af verksmiðjunumm í Kína, sem átti
að geta framleitt 15 þúsund tonn á
ári, voru hins vegar 800 manns á
launaskrá þegar Friðrik kom á stað-
inn. Hann fékk það hlutverk að skera
niður starfsmannafjöldann, en þess
skal þó getið að um helmingúrinn
af fólkinu starfaði í neðanjarðarná-
munum þar sem unnið er með haka,
skóflu og hjólbörum.
„Námudeildin er mjög mannfrek,
en þrátt fyrir það eru þeir með tíu
sinnum fleira starfsfólk en í verk-
smiðjunni í Mývatnssveit. Ég var
kominn með þetta niður í 100-110
manns í hverri verksmiðju, og það
var auðvitað ekki vinsælt, því í Kína
hefur alltaf verið meira framboð af
fólki en vinnu. Þetta er mjög stórt
vandamál, sérstaklega þegar þú ert
að reka fyrirtæki með pólitískum
öflum eins og yfii-völdum. Þeirra
markmið er fyrst og fremst að skapa
vinnu fyrir þetta fólk.
Hvað varðar viðhorf Kínveijanna
til vinnu þá virtust þeir ekki skilja
orðið frammistöðumat. Og a.m.k. á
þessum slóðum skildu þeir ekki
hugsunina á bak við mismunandi
launakjör. Hjá öðru þeirra fyrirtækja
sem .við vorum að endurreisa voru
launakjörin ákveðin út frá aldri,
þannig að þeir hækkuðu í launum
eftir þvi sem þeir urðu eldri. Það var
ekki byggt á ábyrgð, þannig að verk-
smiðjustjórinn var á lægri launum
en elsti starfsmaðurinn, sem kannski
vann við að sópa gólfið.
Það var varla gerð nein krafa um
ábyrgð eða ábyrga stjórnun, heldur
einungis að hafa fólkið í vinnu. Ég
var búinn að ráða á þriðja hundrað
manns þegar ég kom heim núna og
ráða nokkra millistjórnendur; við-
haldsstjóra, tæknifræðinga og verk-
fræðinga. Ég fól þeim síðan að ráða
rafvirkja, vélvirkja og verkafólk til
vinnu, en þeir höfðu aldrei fengið
þetta frelsi áður og spurðu á hvaða
forsendum ætti að ráða fólkið. Ég
sagði að það ætti ekki að gera vegna
fjölskyldutengsla eða vinatengsla
heldur ætti að ráða hæfasta fólkið.
Það er nokkuð sem Kínveijarnir
óttast greinilega þegar þeir ráða sig
til erlendra sameignarfélaga að
hægt er að reka þá ef þeir standa
sig ekki. Við vorum kannski að borga
þeim 3-5 sinnum hærri laun en þeir
höfðu áður, og spurning sem ég
spurði þá alla að til að finna viðhorf
þeirra til útlendinga var: Hvað held-
ur þú að fjölskylda þín og vinir segi
þegar þeir vita að búið er að bjóða
þér vinnu hjá erlendu sameignarfyr-
irtæki? Þeir svöruðu því alltaf að
fólkið þeirra yrði stolt af þeim. Margt
ungt fólk hefur mikla greiðslubyrði
í Kína af því að það er að fram-
fleyta foreldrum sínum og jafnvel
afa og ömmu líka. Að minnsta kosti
þarna úti á landi þar sem stórfjöl-
skyldumunstrið er þekkt og auðvitað
ekkeiv félagslegt kerfi til, þá voru
menn með stórar fjölskyldur til að
framfleyta jafnvel þótt þeir væru
bara með eitt barn.
Viðhorf manna til vinnunnar var
þvi mjög skrýtið og þegar ég var
að ráða millistjórnendur þá voru
SJÁ NÆSTII SÍÐU