Morgunblaðið - 10.11.1995, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ
24 FÖSTUDAGUR 10. NÓVEMBER 1995
Á morgun laugardag:
nýjasta f rá
Hewlett
Packard
WhaI HEWLETT
PACKARD
Viðurkenndur
söluaðili
Þjónusta og ábyrgð
Misstu ekki af litríkum og líflegum
laugardegi. Opið frá 10.00 til 16.00.
Hátækni til framfara
B§ Tæknival
Skeifunni 17 - Sími 568-1665 - Fax 568-0664
blabib
- kjarni málsins!
LISTIR
Skemmtilegur
förunautur
BOKMENNTIR
Lciðsögurit
INDÆLA REYKJAVÍK
eftir Guðjón Friðriksson.
Mannanafnaskrá fylgir.
Iðunn 1995 —161 síða.
TVÆR undirfyrirsagnir vísa
veginn að innihaldi bókarinnar: 6
gönguleiðir um Þingholt . og
sunnanvert Skólavörðuholt. Það er
ramminn um efnið, sem er saga,
mannlíf, menning, byggingarlist,
gróður og garðar í ofangreindum
hverfum. Þetta er fyrsta bókin, sem
lýsir borgarhverfum á þessa lund,
en segja má, að leiðsögurit sem
þetta sé hliðstætt að sínu leyti
Árbókum Ferðafélags íslands og
öðrum sambærilegum ritum, ein-
stökum leiðalýsingum o.fi. Það er
eiginlega vonum seinna, að slík bók
komi út um Reykjavík og þá að
sama skapi aðra kaupstaði, því að
efni sem þetta er vinsælt; má í því
samhengi rifja upp útvarpsþætti
Jökuls Jakobssonar, Gatan mín,
sem voru fjarska vinsælir á sínum
tíma; að hluta endurteknir í dag-
skrá Ríkisútvarpsins síðastliðið
sumar og hafa staðizt tímans tönn.
Fyrsta gönguferð hefst í Skóla-
stræti og endar í Hljómskálagarði,
næsta hefst í Sóleyjargötu og end-
ar á Bjargarstíg, því næst liggur
leið í Óðinsgötu og lýkur þeirri ferð
í Ingólfsstræti. í fjórðu gönguleið-
inni er lagt upp í Bergstaðastræti
og endað á Laufásvegi, síðan er
byijað á Barónsstíg og hvílzt á
Skólavörðustíg, og síðasta göngu-
ferðin liggur frá Týsgötu um
„heið’na hverfíð" og endar í Braga-
götu. Hver kafli hefur í fyrirsögn
tvö kennileiti, og neyðist ég að játa,
að flest þeirra þekkti ég illa eða
ekki.
Allar þessar leiðir eru krókóttar,
með útúrdúrum upp í sund, inn í
bakgarða, og menn skulu horfa
vítt og um vítt eins og völvur forð-
um, skyggnast eftir sérkennum,
veita athygli merkilegum útskurði,
fallegum gluggum, athyglisverðum
görðum og einstökum tijám, líta
glugga mót norðri sem skáldið orti
út um, innan við annan glugga sat
Nóbelsskáldið, þama bjó Þórberg-
ur, hér Ásgrímur, þarna Þorbjörg
Sveinsdóttir og víst má svo lengi
telja. Þetta em í senn söguslóðir
fólks og þjóðar.
En hvað er þá skrifað um húsin,
göturnar, garðana? Það væri and-
stætt markmiðum bókarinnar að
lýsa í löngu máli hveiju húsi; þá
væri bókin ekki meðfærileg. Gjarn-
an er greint frá því hveijir teiknuðu
og/eða smíðuðu húsin og hvenær
og þeim er oft lýst, þjóðfrægir íbú-
ar og lítt kunnir em nafngreindir,
og í bland flýtur með sú ættfræði,
■ sem einkennir íslenzkar bókmennt-
ir öðrum fremur; sérkennum í
byggingarstíl lýst, nöfn húsa og
gatna eru skýrð, lýst er starfsemi
í fjölmörgum byggingum. Bent er
á einstaka garða og gömul tré;
göngumenn eru stórum fróðari um
gróður í görðum eftir ferðina, eink-
um tré.
Þetta er bók fyrir þá sem lítt
þekkja til í Þingholtum og við
Skólavörðustíg, en vilja garnan
skoða sig um með leiðsögn. I þeim
efnum er bókin góður förunautur,
og skal nú reynt að rökstyðja þá
fullyrðingu. Hún er handhæg í broti
og rúmast í úlpuvasa. Ég gekk
fyrstu gönguleiðina til þess að und-
irbúa þessi skrif; mér að meina-
lausu hefði veðrið mátt vera skárra.
Texti Guðjóns er skýr og skipuleg-
ur og skrifaður eins og hann sé
með lesendur í halarófu: „Við för-
um nú...“, „Við skulum laumast
aðeins á bak við...“, „Aðeins nær
okkur..Víkur þó oft yfir í
kumpánlega þriðjuper-
sónu frásögn. Guðjón
er fjarska vel máli far-
inn og skorinorður;
gleymir þó stundum að
vér fáfróðir skiljum illa
margvísleg hugtök í
byggingarlist; x-stíll
eða hvað það nú heitir,
jafnvel bjórar vefjast
fyrir lesendum. Því er
alls ekki að leifa hins
vegar, að júgendstíll
og skipstjóra villustíll
og fleiri slík hugtök og
heiti eru stórum ljósari
eftir en áður; hefði þá
ekki sakað að skýra
þau sem slík, til dæmis
i upphafi bókar. Götu-
númer eru feitletruð í meginmáli
og auðveldar það lesanda að finna
þau, en hins vegar saknaði ég þess,
að nafnaskrá tekur einungis til
mannanafna. Er ekki upplagt að
hafa líka húsanöfn og götunúmer
í slíkri skrá? Alls staðar vinnur
textinn með umhverfinu: „Takið
eftir glugganum...“, „takið eftir
litla íbúðarhúsinu...“ Hvergi leynir
sér virðing höfundar fyrir efnivið
sínum.
í fræðiritum tíðkast að skrifa
það sem heitir „hlutlægur stíll“, en
í því felst, að skoðanir höfunda eiga
ekki að orka á orðalag og stíl að
öðru leyti. Því fer fjarri, að Guðjón
sé hlutlægur í þessum skilningi
orðanna. Hann hefur skoðanir, sem
betur fer, og lætur þær í ljós; „af-
skaplega fallegt og vel hirt einbýlis-
hús..„ágætt fúnkishús“, „vold-
ugt einbýlishús með sérkennilegum
inngangi." Það fer vel á þessu.
Fyrsta gönguleið heitir Frá Ein-
arsbrunni að Þorfmnstjörn. „Við
heQum gönguferðina við Einars-
brunn á homi Skólastrætis og
Amtmannsstígs. Við byijum þó á
því að svipast um í kringum okk-
ur. Bernhöftstorfan og Mennta-
skólinn blasa við beggja vegna
Amtmannsstígs en miðbærinn ligg-
ur nánast fyrir fótum okkar. Fyrir
ofan breiða Þingholtin úr sér. Við
erum á besta útsýnisstað, nálægt
sjálfu hjarta Reykjavíkur." Þannig
hefst lýsingin, og hún er fléttuð
utan um mynd sem „blæðir út“ í
flötinn, en það þýðir að útlínur
myndarinnar renna saman við síð-
una; algengast er hinsvegar í bók-
um, að mörk myndar og síðu eru
skörp og línur skornar.
Þetta leiðir umræðuna að mynd-
unum að öðru leyti. Bókin er ríku-
lega skreytt með myndum Valdi-
mars Sverrissonar, og eru þær
mýmargar og hugvitssamlega
teknar og vekur athygli, að lifandi
fólk skyggir ekki á myndefnið,
hús, dyr, gluggi, tré, götumynd,
þvottur á snúru milli húsa; fólkið
á myndunum er mótað í styttur
bæjarins. Myndirnar eru hugvits-
samlega teknar en nokkrar eru
fulllitlar til að njóta sín einar sér,
en eru ljómandi leiðsögn þegar les-
endur eru á vettvangi. Þær eru
prentaðar; með mildri gultónaðri
áferð sem er í samræmi við gula
prentfleti um blaðsíðutöl neðst og
bókarheiti efst á síðu. Þessi áferð
hæfir vel þeim anda, sem ríkir í
bókarkverinu og bregður blæ „blik-
andi fjarlægðar" yfir myndefnið
svo vitnað sé til Gríms Thomsen
(sem hafði þó lítið álit á Reykjavík
og bjó á Álftanesi). Myndum fylgir
ítarlegur texti, sem bætur við meg-
inmál og skýrir það, en er að öðru
leyti sjálfstæðar frásagnir eða at-
hugasemdir, hvað sem menn kjósa
að kalla slíkar spássíu-
greinar. Eða eins og
segir í einni slíkri með
frásögn af Spítalastíg
6 og 4: „Af Lárusi
hómópata er komið
margt lækna og lög-
fræðinga og meðal
barnabarna hans eru
líka Guðrún P. Helga-
dóttir skólastjóri og
Lárus Pálsson leikari
sem ólst upp í þessu
húsi.“
Mér fannst gott að
ganga með þessa bók
í hendinni og fræðast
um hús og fólk, garða
og gróður. Núna
finnst mér þessi byggð
standa mér nær en áður. Hins veg-
ar skil ég vel, að gamalgrónir íbúar
sakni þess, að ekki sé minnzt á Jón
og Guðrúnu, sem bjuggu þar og
hér. Það er og verður matsatriði.
Þessi bók er nefnilega ekki skrifuð
fyrir nákunnuga. Þeir geta og eiga
vitaskuld að benda á villur og óná-
kvæmni, en þeir geta ekki ætlazt
til, að höfundur leiðsögurits af
þessu tagi viti jafnmikið og þeir
um æskuslóðir.
Ég þykist vita, að heimildaöflun
um hús og íbúa þeirra, götur og
kennileiti, geti að sumu leyti verið
býsna erfið, einkum þegar kemur
að húsum og fólki á fyrri tíð þegar
menn reistu sér híbýli þar sem
hagsýni þeirra bauð og yfirvöld
fylgdust ekki grannt með hverjir
bjuggu á staðnum nema því ein-
ungis að fátæklingar væru að vinna
sér sveitfesti. Ég hef engar for-
sendur til þess að gagnrýna þessa
bók pieð hliðsjón af heimildum.
Engin heimildaskrá fyrir kverinu,
enda segir Guðjón í formála að
bókin sé einskonar afleggjari frá
Sögu Reykjavíkur sem hann á hlut
að, og hefur þó snemma byijað að
safna í sarpinn, enda hefur Guðjón
ritað margt um hús og fólk í blöð
og tímarit og látið í sér heyra í
útvarpi um sama efni. Staðkunnug-
ir menn hafa bent á villur og mis-
sagnir í þessu kerfi, en einkum það
sem þeim þykir á skorta til að efni-
viðurinn njóti sín til fulls. Aðrir
munu vísast skrifa sambærilegar
greinar um hliðstæð leiðsögurit.
Villur ber að leiðrétta, en val á
efni verður ávallt persónulegt.
Með góðri samvizku get ég sagt,
að InJæia Reykjavík var skemmti-
legur förunautur um neðsta hluta
Þingholtanna og einkar fróðlegur
lestur um næstu nágrenni.
Sölvi Sveinsson
Guðjón
Friðriksson
GUÐNÝ Richards og Thomas Rupp-
el opna sýningu í Nýlistasafninu á
laugardag kl. 18. Guðný og Thom-
as, sem bæði eru búsett í Þýska-
landi sýna málverk og grafíkverk í
safninu.
Guðný útskrifaðist frá Grafíkdeild
Myndlista- og handíðaskóla Íslands
1985 og stundaði framhaldsnám í
London og Stuttgart. Lauk hún námi
frá Akademíunni í Stuttgart 1994.
Hún hefur tekið þátt í samsýningum
í Þýskalandi og hér heima.
Thomas Ruppel lauk námi frá
Guðný og
Thomas í Ný-
listasafninu
grafíkdeild Akademíunnar í Stutt-
gart 1990. Hann hefur um árabil
rekið sitt eigið grafíkverkstæði í
Stuttgart og þrykkt fyrir aðra lista-
menn, gallerí og söfn. Thomas er
nú gestakennari í grafíkdeild Mynd-
lista- og handíðaskólans. Thomas
hefur haldið einkasýningar í Þýska-
landi og Ameríku og tekið þátt í
fjölmörgum samsýningum og graf-
íktvíæringum í Þýskalandi.
Gestur safnsins í Setustofu er
þýski listamaðurinn Martin Leien-
setter frá Ludwigsburg. Martin sýn-
ir málverk. Hann hefur þrívegis sótt
ísland heim, en sjómennska og sjáv-
ardýr eru hans aðal áhuga- og yrkis-
efni.
Sýningarnar eru opnar daglega
frá kl. 14-18 og þeim lýkur sunnu-
daginn 26. nóvember.

I