Morgunblaðið - 22.11.1995, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 22. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ

DRAGO Novakovic er níræður og hefur þrisvar sinnum fengið heilablóðfall. Hann er ófær um að bjarga sér og því hefur sonur hans,
Braco, flust til hans frá króatísku borginni Split til að vera hjá honum. Braco hefur ekkert til Split að sælqa, hann missti atvinnuna
þar vegna þess að hann er Serbi. Braco ætlar því að vera hjá föður sínum en þeir feðgar eru með matjurtagarð og nokkrar hænur
í bakgarðinum. Feðgarnir búa í bænum Kistanje þar sem áður bjuggu um 4.000 manns. Þar eru engir á ferli að frátöldum Braco
og króatískum lögregluþjónum, sem reyna að koma í veg fyrir frekari rán í þessum eyðilega bæ.
RÖDD þjóðarinnar, segir á aug-
lýsingaskilti fyrir flokk Franjo
Tudjmans í Króatíu.
Einmana,
gömul
og gleymd
Um 4.000 aldnir Serbar njóta nú aðstoðar
Rauða krossins til að lifa veturínn af í Kraj-
ina. Sumir kusu að vera um kyrrt, aðrír
voru skildir eftir og eru reiðir og bitrir vegna
þess. Sverrir Vilhelmsson ljósmyndari og
Urður Gunnarsdóttir blaðamaður heim-
sóttu nokkur yfirgefin þorp í héraðinu.
i
AÐ VEKUR skelfingu að
koma til Krajina-héraðs-
ins í Króatíu og sjá með
eigin augum hversu mikil
grimmd getur búið í fólki og hvað
mannleg virðing og reisn er fljót
að hverfa við aðstæður á borð við
þær sem þar hafa skapast. í kjölfar
átaka ríkja ólög, hópar ofbeldis-
manna fara um með ránum, morð-
um og eyðileggingu, til að ná fram
hefndum, fá útrás fyrir skemmdar-
fýsn sína eða einfaldlega til að kom-
ast yfír hluti sem þeir ágirnast.
Hægt og sígandi nær króatíska lög-
reglan tökum á ástandinu en þá er
lítið eftir til að gæta, langflestir
íbúanna flúnir á braut, húsin eru
brunnin og bílarnir horfnir. Eftir
situr gamla fólkið, Serbar sem
ýmist voru skildir eftir eða vildu
hvergi fara.
í þrjár aldir hefur Krajina-hérað
að mestu verið byggt Serbum. Er
Króatía lýsti yfir sjálfstæði árið
1991 gerðu Serbar í Krajina-héraði
slíkt hið sama. Þúsundir Króata
hröktust á brott frá heimilum sín-
um og hafa verið í flóttamannabúð-
um síðan. Yfirráð Serba í Krajina
voru Króötum þyrnir í augum þar
sem þeir óttuðust árásir þeirra á
borgir og bæi í Dalmatíu, sem eru
sunnanverð strandhéruð Króata en
ferðaþjónusta er aðalatvinnuveg-
urinn þar. Þá var mikill þrýstingur
af hálfu króatískra flóttamanna að
taka héraðið aftur. Króatar söfn-
uðu rúmlega 100.000 manna liði
og gerðu árás á héraðið í ágúst
sl. Það féll á aðeins þremur dögum
og á annað hundrað þúsund Serba
flúði, flestir til Serbíu um Bosníu.
Eftir sátu nokkur þúsund gamal-
menni.
Þegar ekið er inn í Krajina fer
þeim húsum smám saman fjölgandi
sem hafa orðið eyðileggingunni að
bráð, sum í ágúst sl. en önnur þeg-
ar Serbar tóku héraðið 1991. Glugg-
amir eins og holar augnatóttir og
þökin hrunin. Skotið hefur verið á
allt sem fyrir er og vegaskilti eru
ein vinsælustu skotmörkin.
Króatíski fáninn hangir úti í
glugga á flestum húsanna sem enn
standa uppi, hvort sem eigandinn
er Serbi eða Króati og á dyrastafi
margra þeirra hefur verið málað
HV - fyrstu stafimir í orðinu
hvratska, króatískur. Með því báðu
menn hermennina að þyrma húsun-
um eða lýstu því yfír að Króati eign-
aði sér húsið og hygðist flytja inn
í það þegar átökunum linnti. En
þeir voru líklega fleiri sem létu
hefndarþorstann ráða ferðinni og
brenndu hús Serbanna enda geta
margir Króatar ekki hugsað sér að
búa í húsum sem Serbi hefur átt,
og öfugt.
Draugaborg
Fyrrum höfuðvígi Serba, Knín,
er hálfgerð draugaborg. Þar bjuggu
áður um 30.000 manna, eftir að
Serbar tóku héraðið 1991 fækkaði
þeim í 15.000 en núna eru íbúamir
um 3.000. í fjarlægð sýnist allt
vera í stakasta lagi, en þegar nær
dregur kemur í ljós geysilegt rusl
við vegkantinn. Bílar sem gefist
hafa upp er eigendumir flúðu borg-
ina og ýmsir persónulegir munir em
á víð og dreif. Brotinn kaffíbolli,
skór, veski, rúmdýna, kjóll og leik-
föng verða til þess að maður spyr
sjálfan sig hvernig þessir hlutir
urðu viðskila við eigendur sína.
Þessir ruslahaugar era einnig
víða um borgina. Það lítur út fyrir
að heilum búslóðum hafí hreinlega
verið hent út um glugga á íbúðum
þegar nýir íbúar ákváðu að flytja
inn. Líklega hefur þá þegar verið
búið að stela flestu fémætu því
fyrstu tvo mánuðina eftir að Króat-
ar náðu héraðinu, fóru hópar manna
um, myrtu fólk og rændu því sem
þeir ágirntust. Flestir voru þeir í
búningum hermanna en talið er víst
að ekki hafí þeir allir komið úr röð-
um þeirra.
Alþjóðaráð Rauða krossins rekur
skrifstofu í borginni og í tvo daga
héldu starfsmennirnir til í neðan-
jarðarbyrgi á meðan hörðustu bar-
dagarnir stóðu. í tvær vikur til við-
bótar sváfu þeir á skrifstofunni því
óöld ríkti í borginni.
Skelfíngin var svo mikil þegar
Serbamir flúðu, að einn þeirra
raddist inn í byrgið og krafðist þess
að fá afhenta lykla að einum jeppa
Rauða krossins því að hann ætlaði
að koma fjölskyldu sinni á brott úr
héraðinu, hvað sem það kostaði.
Hann var vopnaður og fólkið var
þess fullvisst að hann væri reiðubú-
inn að drepa. Bílinn tók hann en
skilaði honum á fyrstu skrifstofu
Rauða krossins á yfírráðasvæði
Serba. Aðrir voru ekki jafn heiðar-
legir því velflestum bifreiðum sam-
takanna í borginni var stolið.
Á götum borgarinnar era her-
menn og lögregla í meirihluta. Sum-
ir hermannanna hafa ákveðið að
setjast að í borginni og hafa fjöl-
skyldur þeirra komið sér þangað
fyrir veturinn. Ótrúleg skemmdar-
fysn réð ríkjum eftir að hún féll og
súpa Króatar sjálfír nú seyðið af
því. Rafmagni hefur ekki verið kom-
ið á nema í hluta borgarinnar og
víða eru vatnsleiðslur í sundur. A
meðan mörg grandvallarskilyrði
búsetu í borg era ekki uppfyllt, vill
fólk ekki flytjast þangað.
í Knín er lítið við að vera, nema
einna helst að drekka. Tveir pizza-
staðir eru opnir, þrír kaffíbarir og
einn veitingastaður. Á pizzastaðn-
um fæst aðeins ein tegund af pizzu,
sem reyndar smakkast ágætlega,
en hana verður að snæða við undir-
leik háværrar króatískrar rokktón-
listar og texta fullra af þjóðernis-