Morgunblaðið - 22.11.1995, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 22. NÓVEMBER 1995 27
FJÖLMIÐLUN
Norræn ráðstefna um Norðurlöndin ffegn kynþáttafordómum haldin í Espo
MYNDIR skipta ekki síður máli en texti í umfjöllun dagblaða. SJÓNARHORNIÐ er annað hér, ekki satt?
Hér eru innflyljendur sýndir frá einu sjónarhorni.
Fjölmiðlar
bregðast inn-
flytj endmn
Yfir hundrað sérfræðingar og fjölmiðlafólk
frá Norðurlöndunum og öðrum Evrópulönd-
um sóttu ráðstefnuna Norðurlöndin gegn
kynþáttafordómum í Espo í Finnlandi fyrir
skömmu. Anna G. Olafsdóttir segir hér frá
umræðunum og niðurstöðum ráðstefnunnar.
NORRÆNIR fjölmiðlar
hafa brugðist íbúum af
erlendum uppruna í
umfjöllun sinni. Fagfé-
lög eiga að stuðla að umræðu um
hvernig haga beri umfjöllun frá
degi til dags og segja frá hlutskipti
íbúanna. Hver fréttamaður getur
lagt sitt á vogarskálarnar með því
að gera sér far um að kynnast íbú-
um frá öðrum menningarsvæðum.
Með því móti verður hægt að draga
úr kynþáttafordómum og brúa hið
ósýnilega bil fjölmiðlanna milli
„okkar“ og „þeirra“, þ.e. gömlu
íbúanna annars vegar og innflytj-
endanna og litaðra afkomenda inn-
flytjendanna hins vegar. Niðurstað-
an að ofan er fengin af sam-
norrænni ráðstefnu undir yfirskrift-
inni Norðurlöndin gegn kynþátta-
fordómum í Espo í Finnlandi fyrir
nökkru.
Áhrif efnahagskreppu
Ráðstefnan var kostuð af Norð-
urlandaráði og voru flestir af yfir
100 fulltrúum frá Norðurlöndum
og Eystrasaltsríkjunum þremur.
Fyrirlesarar voru ýmist úr þeim
hópi eða komnir lengra frá, t.d. frá
Hollandi og Bretlandi. Fyrri daginn
vakti fyrirlestur prófessors Charles
Husbands frá Bradford-háskóla
sérstaka athygli ráðstefnugesta.
Husband rakti vaxandi kynþátta-
hatur til efnahagskreppunnar í Evr-
ópu síðustu tvo áratugi. Hann sagði
að breskur almenningur hefði verið
hvattur til að leita sér fremur fyrir-
myndar í glæstri fortíð en brot-
gjörnum heimi nútímans. Afleiðing-
in væri sú að þjóðernishyggju yxi
fiskur um hrygg og ekki væri langt
bil á milli hennar og kynþáttahat-
urs. Stóra spurningin fælist í því
hvort fjölmiðlar hefðu bolmagn til
að veita nauðsynlegt aðhald þegar
ekki væri hægt að treysta stuðningi
annarra stofnana í þjóðfélaginu.
Husband fer í smiðju Teun van
Dijk til að gefa hugmynd um hvaða
mynd fjölmiðlar gefa af innflytjend-
um. Dijk segir að fjölmiðlar láti líta
út fyrir að innflytjendur séu alvar-
legt vandamál, ógnun eða innrás
og aldrei eftirskóknarvert framlag
til samfélags, efnahagskerfis og
lýðræðis Vestur-Evrópu. Almennt
sé innflytjendum lýst á neikvæðan
hátt. Fjölmiðlar ýti undir eða láti
vera að gagnrýna takmörkuð rétt-
indi innflytjenda. Innflytjendur, sér-
staklega ungir karlar, séu oft
tengdir glæpum á borð við þjófn-
aði, uppþot, vændi og ólöglegri sölu
og neyslu eiturlyfja. Hins vegar sé
litið framhjá kynþáttafordómum í
daglega lífinu og nánast ekkert
fjallað um hlutskipti minnihluta-
hópa. Talsmenn og sérfræðingar í
hópi minnihlutans hafi verri aðgang
að fjölmiðlum og séu sjaldnar innt-
ir álits í þjóðfélagsumræðunni.
Óréttlát mynd
Að loknú erindi Husbands fluttu
fulltrúar Danmerkur, Finnlands,
íslands, Noregs og Svíþjóðar erindi
um kynþáttafordóma í fjölmiðlum.
Niðurstöðurnar voru mjög í takt við
niðurstöðu Teun van Dijk. Rifjað
var upp að oft enduðu stuttfréttir
af vasaþjófnaði eða innbrotum á
þann veg að maður, dökkur yfirlit-
um, líklega útlendingur hefði sést
hlaupa frá vettvangi. Einn frum-
mælendanna spurði hvort fréttirnar
endurspegluðu raunverulegan hlut
litaðra í glæpum og komst að því
að svo var ekki. Fjölmiðlar virtust
samt hafa tilhneigingu til að segja
frekar frá smáglæpum ef litaðir
áttu hlut að máli en aðrir. Sameigin-
leg niðurstaða frummælandanna
var sú að forðast skyldi að gera
grein fyrir uppruna geranda eða
þolanda nema upplýsingarnar hefðu
augljósa þýðingu fyrir atburðarás-
ina. Frummælendur voru sammála
um að efla þyrfti tengsl fjölmiðla
við íbúa frá öðrum löndum og
stungið var upp á því að þeim væri
sérstaklega boðið til umræðna um
umfjöllun einstakra miðla.
Önnur leið til að efla tengslin var
að margra mati að kanna hvernig
hægt væri að fjölga innflytjendum
í fjölmiðlastéttinni. Christian Cat-
omeris tók fram að á sama tíma
og 18% Svía teldust til afkomenda
innflytjenda teldust aðeins 5 til 10%
fréttamanna til sama hóps. Hlutfall-
ið væri jafnvel enn lægra eða 6%
ef litið væri til yfirmanna á fjölmiðl-
um. Fundarmenn voru ekki á eitt
sáttir um hvort raunhæft væri að
gera ráð fyrir að fyrsta kynslóð
innflytjenda starfaði við fjölmiðla.
Ymsir töldu að tungumálið yrði
þeim fjötur um fót og tóku fram
að málhaltur innflytjandi í fjölmiðl-
um yrði síst til að rétta hlut innflytj-
enda eða minnka kynþáttafordóma.
Aðrir ráðstefnugestir, og þeirra á
meðal fulltrúar fyrstu kynslóðar
innflytjenda í fjölmiðlastétt, vísuðu
staðhæfingunni alfarið á bug og
sökuðu fjölmiðlana um að vísa vel-
menntuðu ijölmiðlafólki með inn-
flytjendabaggrunn frá á gmndvelli
útlits og/eða uppruna.
Bart Top frá hollenska blaða-
mannafélaginu vakti athygli ráð-
stefnugesta á því að meira að segja
hlutfall þriðju kynslóðar innflytj-
enda væri of óeðlilega lágt. Hann
sagði að við eftirgrennslan hefði
komið í ljós að ástæðan lægi ekki
síst hjá foreldrum eða annarri kyn-
slóð innflytjenda. Þeir teldu að með
því að velja hefðbundnari störf
væri börnunum tryggð betri Iífsaf-
koma og öryggi. Hjá Top kom fram
að með hliðsjón af þessum niður-
stöðum hefði foreldrum barna á
framhaldsskólastigi með innflytj-
endabakgrunn verið sendur kynn-
ingarbæklingur um hlutverk fjöl-
miðla.
„Mein Kampf“
kvöldsagan
Inna Rogatchi dró ekkert undan
í umfjöllun sinni um kynþáttahatur
í rússneskum fjölmiðlum. Hún sagði
að þó að löggjöfin væri fyrir hendi,
t.d. væru grundvallarmannréttindi
tryggð í fallegum kafla nýju stjórn-
arskrárinnar, væri aðeins hægt að
segja að 10 á móti yfir 100 dagblöð-
um væru laus við vaðandi kynþátta-
fordóma. Stjórnvöld lyftu ekki
fingri til að koma í veg fyrir að
óréttlætið héldi áfram og raunar
bæru þau ábyrgð á útgáfu 90 til
95% þessara dagblaða. Orðum sín-
um til stuðnings nefndi Rogatchi
nokkur dæmi úr rússneskum dag-
blöðum. Hún sagði að í tímaritinu
Ég er slafi og dreift er í 50.000
eintökum hefði öll eistneska þjóðin
verði kölluð þjóð kaupenda og selj-
enda stolins varnings og „lnform“,
vinsælt tímarit í Pétursborg, kallaði
sömu nágranna ömurlega dverginn.
Fordómamir beinast mest að gyð-
ingum, Eystrasaltsþjóðunum, fólki
af asískum uppruna og frá Kákasus
svo ekki væri minnst á vestrið „með
sín heimskulegu gildi“ eins og Rog-
atchi lýsir viðhorfi rússnesku fjöl-
miðlanna gagnvart íbúum í Vestur-
Evrópu. Hún gleymir ekki útvarps-
stöðvunum og segir að sumar hveij-
ar útvarpi heilu dagskránum fullum
af kynþáttahatri. „Mein Kampf“ var
kvöldsaga einnar útvarpsstöðvar-
innar á tímabili.
Rogatchi spurði hvernig gæti
verið nauðsynlegt að byggja upp
eigin sjálfsímynd með því að niður-
lægja aðra og tók fram að ábyrgð
rússneskra fjölmiðla væri jafnvel
meiri en fjölmiðla í öðrum löndum
því þjóðin hefði lært að trúa því að
allt ritað mál færi í gegnum stjórn-
völd og gæti því ekki verið lygi,
rusl eða falið í sér smánun o.s.frv.
Hún var ekki lengi að telja upp
nöfn blaðamanna sem halda uppi
áróðri gegn kynþáttahatri í Rúss-
landi og hvatti aðra blaðamenn til
að hjálpa þeim og vísa óhróðrinum
á dyr.
Skoðanamunur
Eftir erindi frummælendanna
kom í ljós að nokkur skoðanamun-
ur var á meðal ráðstefnugesta á
því hveiju ráðstefnan ætti að skila.
Skipuleggjendurnir lögðu megin-
áherslu á að ráðstefnugestir yrði
nokkru fróðari eftir ráðstefnuna
og miðluðu af'þeim viskubrunni til
starfsfélaganna heima fyrir. Aðrir
álitu að ráðstefnan hefði litlu bætt
við þekkingu manna á vandamál-
inu enda væru allar hliðar vanda-
málsins löngu þekktar. Nú væri
hins vegar tími til kominn að láta
hendur standa fram úr ermum og
ráðast að vandanum.
Þó að ekkert yrði úr því að
kæmi fram raunhæf áætlun um
hvernig bæta mætti ástandið gátu
gestirnir orðið nokkurs vísari á því
að glugga í bæklinga frá hinum
ýmsu aðilum. Einn af bæklingun-
um „Balance or Blunder", sem
unninn er af starfshópi á vegum
hollenska blaðamannafélagsins,
varar blaðamenn við ýmsum gildr-
um. Blaðamaðurinn er minntur á
að nefna ekki kynþátt, þjóðerni,
menningu eða upprunaland nema
upplýsingarnar skipti máli í sam-
henginu. Ef ummæli feli í sér kyn-
þáttafordóma sé nauðsynlegt að
gefa skýrt til kynna að ekki sé um
staðhæfingu að ræða. Forðast skuli
alhæfingar og fara beri gætilega
við að nefna tölur og staðreyndir
varðandi innflytjendur. Vel þarf
að gæta að því hvaða sjónarhorn
er valið þegar sagt er frá atburðum
og reyna að forðast að flokka íbúa
í hópa. Hjá íslensku fyrirlesurum
kom fram að íslendingar hefðu
ekki tekið á móti mjög mörgum
flóttamönnum til þessa. Á því væri
hins vegar fyrirsjáanleg breyting
því Islendingar hefðu tekið ákvörð-
un um að taka á móti 25 flótta-
mönnum á ári næstu árin. íslensku
fulltrúarnir sæktu því ráðstefnuna
fyrst og fremst til að hlusta og
reyna að læra af reynslu annarra
Norðurlandaþjóða. Þó ekki væri
hægt að segja að íslenskir fjölmið-
ar væru alsaklaust þegar litið væri
til umfjöllunar um minnihlutahópa
gætum við hugsanlega sloppið vð
að reka okkur jafn oft á og norræn-
ir frændur okkar.
Birt hætt-
ir hjá BBC
London.
JOHN BIRT, framkvæmda-
stjóri BBC, hyggst láta af
störfum eftir einhveijar víð-
tækustu breytingar í sögu
fyrirtækisins að sögn brezkra
blaða.
Birt hefur sagt að hann
muni segja af sér eftir tíu ára
störf hjá fyrirtækinu, þegar
samningur
hans renn-
ur út eftir
tvö ár.
Hann
starfaði hjá
London
Weekend
Television
áður en
hann var
ráðinn
varafram-
kvæmda-
stjóri BBC í marz 1987.
Styrr hefur staðið um Birt,
sem hefur verið sakaður um
ráðríki. í febrúar 1993 virtist
framtíð hans í hættu vegna
uppljóstrana um undanskot
frá skatti. Hann hefur
264.000 pund í laun á ári.
Þrír menn eru einkum tald-
ir koma til greina í fram-
kvæmdastjórastöðuna þegar
Birt hættir: Michael Grade,
framkvæmdastjóri fjórðu rás-
arinnar Channel 4, David El-
stein, dagskrárstjóri Sky-
sjónvarpsstöðvarinnar
BSkyB, og Bob Phillis, stað-
gengill Birts.
Birt er fimmtugur og varð
framkvæmdastjóri í janúar
1993 í stað Michaels Check-
lands. Hann stóð fyrir því að
þúsundum starfsmanna var
sagt upp störfum, hleypti af
stokkunum útvarpsrásinni
Radio 5 Live, stöðvaði fram-
leiðslu umdeilds framhalds-
myndaflokks, Eldorado, og
beitti sér fyrir gerð gæðaefn-
is.
Hann hefur á pijónunum
fyrirætlanir um sjónvapsrás,
sem sendir fréttir allan sólar-
hringinn, og stafræn sjón-
varpsnetkerfi.
ísland
ÍMTV
TÓNLISTARSTÖÐIN MTV
hefur undanfarna daga sýnt
fréttaþátt um íslenska
dægurtónlist. í þættinum
kemur fram að þrátt fyrir að
á landinu búi aðeins rúmur
fjórðungur úr milljón manna
sé hér blómlegt tónlistarlíf.
Fólksfæðin er ekki talin til
vansa því hér á landi sé til-
tölulega auðvelt að verða
poppstjarna. Fréttamaður
MTV taldi íslenska popptón-
list öðru fremur einkennast
af fjölda góðra söngkvenna.
í þættinum eru viðtöl við
nokkra tónlistarmenn og sýnt
er úr myndböndum og frá
tónleikum hljómsveita. Meðal
þeirra sem fram koma á MTV
eru Andrea Gylfadóttir og
Þorvaldur B. Þorvaldsson,
Móeiður Júníusdóttir og Ey-
þór Arnalds, Davíð Magnús-
son og Svala Björgvinsdóttir
úr Bubbleflies, Emiliana
Torrini, Þór Eldon og Heiða
úr hljómsveitinni Unun.
Af þættinum má ráða að
frægð Bjarkar Guðmunds-
dóttur hefur beint sjónum
poppheimsins að íslensku tón-
listarlífi svo um munar.