Morgunblaðið - 03.12.1995, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 1995 11
ráðgjafar og aðstoðar frá nágrönnum okkar,
þannig að við getum kannski verið fljótari
að þessu.“
- Verður nýtt GSM-farsímaleyfi bundið
því skilyrði að viðkomandi félag veiti þjón-
ustu um allt land?
„Það er ekki eðlileg samkeppni ef annað
fyrirtæki af tveimur á að borða glassúrinn.
Það held ég að engum detti í hug.“
Að styrkja stöðuna
- Hvers vegna að bíða með leyfisveitingu
fyrir GSM þar til eftir breytingu á rekstrar-
formi Pósts og síma?
„Þegar við gengum inn í Evrópska efna-
hagssvæðið þá gerðum við það auðvitað til
að fá meiri möguleika á útrás og til þess að
reyna að styrkja íslenska efnahagskerfið.
Þess vegna hljóta breytingar á íjarskipta-
sviði, sem öðrum sviðum efnahagslífsins, að
vera í þá átt að sækja út, en ekki bara að
opna landið fyrir erlendum keppinautum og
veikja okkar aðstöðu til að auðvelda þeim
róðurinn. Þetta held ég að sé kjami málsins.
Þess vegna hljótum við að tala um formbreyt-
ingu Pósts og síma sem einn liðinn í því að
styrkja stöðu okkar Islendinga á hinum al-
þjóðlega fjarskiptamarkaði.
Ef til vill má í þessu sambandi minna á
að tvö af okkar stærstu fyrirtækjum, Flug-
leiðir og Póstur og sími, keppa á einhveijum
hörðustu samkeppnissviðum veraldárinnar í
dag þar sem breytingarnar eru hvað örastar
og reksturinn viðkvæmur fyrir nýjum viðhorf-
um og þeirri sterku áherslu sem er á sviði
ferðaþjónustu, flugsamgangna og á fjar-
skiptasviði. Þessi fyrirtæki era svolítið við
vöxt í þessu litla þjóðfélagi. Þess vegna eru
þau viðkvæm. En á hinn bóginn er jafn mikið
í húfi fyrir okkur íslendinga að þau haldi velli.
Alveg eins og ég hef stundum áhyggjur
af því hvernig Flugleiðum vegnar, sem skila
okkur kannski 7% af gjaldeyristekjum, þá
hef ég núna áhyggjur af því hvernig okkur
tekst að halda stöðu okkar í fjarskiptunum."
Að gæta eigin hagsmuna
En var ekki opnað jafnt fyrir inn- og út-
streymi fjármagns, tækni og þekkingar með
EES-samningnum?
„Jú, en við, eins og aðrar þjóðir, hljótum
auðvitað að hugsa um okkur fyrst. Erlendir
samkeppnisaðilar hafa möguleika til þess að
koma inn á markað Pósts og síma, en Póstur
og sími hefur ekki með sama hætti mögu-
leika til að færa út sinn starfsvettvang til
nálægra landa. Til þess hefur hann ekki heim-
ild þannig að barátta mín beinist að því að
reyna að rétta hlut Pósts og síma í samkeppn-
inni. Gefa Pósti og síma möguleika á frekari
vexti, sem hann hefur ekki í dag. Hann er
' opinn fyrir því að aðrir fari inn á hans svið
í vaxandi mæli, en hann getur ekki varið sig
með því að færa sig til eða styrkja stöðu
sína með eignaraðild og samvinnu við erlend
fyrirtæki nema í mjög takmörkuðum mæli.“
Jöfnun aðstöðumunar
- í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar
segir m.a.: „Aðstöðumunur verður jafnaður
þar sem ríkið stundar atvinnurekstur í sam-
keppni við einkaaðila." Hvað er að gerast í
því á fjarskiptasviðinu?
„Eins og fram hefur komið stefni ég að
því að breyta Pósti og síma í hlutafélag og
þá keppir auðvitað Póstur og sími á þeirr.
vettvangi."
- Jafnar það aðstöðumun?
„Já, því þá er spilað eftir sömu leikreglum.
Ef þú ert að spyija hvort önnur fyrirtæki á
landinu hafi jafn sterka eiginfjárstöðu og
Póstur og sími, þá er svarið nei. En ef þú
ert að spyija hvort það jafni aðstöðumuninn
samkvæmt leikreglum markaðsþjóðfélagsins
þá er svarið já.“
- Hvað um það álit Samkeppnisráðs að
póst- og símstöðvar taki til sölu notendabún-
að frá samkeppnisaðilum?
„Það er náttúrulega eitthvað skrítið við
þennan hugsunarhátt Samkeppnisstofnunar
að ætla að fara að leggja fjárhagslegar skuld-
bindingar á ríkið í þessu efni. Að hver sem
er geti komið með símtæki inn í símstöðvar
og heimtað að Póstur og sími selji þessi tæki.
Það er engin slík krafa uppi S sambandi við
önnur fyrirtæki hér á landi sem eru ráðandi
á markaðnum. Taktu til dæmis Hagkaup og
Bónus. Mér er sem ég sjái það að Samkeppn-
isstofnun mundi gefa út það álit að Hagkaup
yrði að hafa uppi í hillum og selja í umboðs-
sölu fyrir hvern þann sem vildi.“
- Er umdæmisstjórum sem ráða yfir póst-
húsum og símstöðvum heimilt að taka búnað
til umboðssölu frá hverjum sem er?
„Sú spurning getur auðvitað komið upp
hjá Pósti og síma eins og hveiju öðru fyrir-
tæki hvort hagkvæmt þyki að taka vörur í
umboðssölu eða eiga viðskipti við heildsala."
„Það þjónar ekki ís-
lenskum hagsmunum
að veikja samkeppnis-
stöðu Pósts og síma
gagnvart erlendum
fj ölþj óðafy rirtækj um
sem hingað vilja
teygja arma sína.“
„Það kemur auðvitað ekki til greina að
þrengja svo kosti Pósts og síma og hamla
rekstri hans til þess að opna dyrnar fyrir
fjölþjóðlegum fyrirtækjum. Það er fjarri því
að ég hafi farið út í pólitík til þess að greiða
fyrir slíkri þróun.“ segir Haildór. „Mér fínnst
það athyglisvert að þeir menn sem mest beij-
ast fyrir fijálsræði hér á landi, fijálsum við-
skiptum, hafa verið mjög þögulir um þessa
breytingu á rekstrarformi Pósts og síma. Það
má meðal annars sjá ef maður les viðtöl við
ýmsa forystumenn i viðskiptalífinu á ijar-
skiptasviðinu, hversu fáorðir þeir eru um
þessa hluti. Eins og þetta sé þeim ekkert
sérstakt áhugamál. Þetta slær mig mjög.
Það er talað um að einkavæða bankana,
en menn virðast ekki hafa áhuga á því að
breyta Pósti og síma í hlutafélag í eigu ríkis-
ins. Þess vegna held ég að þessi umræða
núna muni opna augu meðal annars starfs-
fólks Pósts og síma fyrir því á hvaða tímamót-
um fyrirtækið er. Það fer ekki framhjá þessu
fólki að rauði þráðurinn í mörgu af því sem
birst hefur í Morgunblaðinu núna beinist að
atvinnuöryggi þess. Beinist að því að kippa
undan því fótunum og koma mörgu þessu
fólki í flokk atvinnuleysingja."
- Bendir það þá til þess að það sé ofmann-
að hjá Pósti og síma?
„Það er ekki ofmannað hjá Pósti og síma.
Þetta er röng ályktun. Ef við leggjum niður
deildir í Pósti og síma til þess að aðrir geti
tekið þjónustuna að sér, verður að segja upp
fólki, en það segði ekkert um það, hvort það
sé ofmannað hjá Pósti og síma.“
- Nei, en ef það er þörf fyrir þessa þjón-
ustu á markaðnum þá þarf fólk til að sinna
henni.
„Þú segir að það verði sama fólkið ráðið?
Þetta er ekki rétt sem þú segir. En ég vil
að þessi punktur komi fram engu að síður,
gjarnan þínar spurningar um að það sé of-
mannað hjá Pósti og síma og svo framveg-
is ... Ef Póstur og sími er jafn illa rekinn og
sumir vilja vera láta hvers vegna er hann
þá með ódýrari þjónustu en býðst í Evrópu
eða annars staðar innan OECD-ríkjanna?“
Krafa um að notendabúnaður hækki
- Hvers vegna á Póstur og sími að halda
áfram sölu notendabúnaðar?
„Póstur og sími hefur átt áratugaviðskipti
við Ericsson og önnur fyrirtæki sem eru öflug
á þessu sviði. Hann fær vildarkjör vegna
sinna miklu viðskipta.
Það er alveg ljóst að ef Póstur og sími
færi út af þessum markaði mundu viðskipta-
kjör íslendinga versna vegna þess að aðrir
aðilar hér á landi njóta ekki sömu viðskipta-
vildar og sömu góðu reynslunnar í slíkum
viðskiptum. Krafa um að Póstur og sími
hætti að selja notendabúnað er því um leið
Jcrafa um að verð á símtækjum hækki á ís-
landi. Þetta er alveg augljóst ef við berum
þetta saman til dæmis við Hagkaup. Hag-
kaup er mjög ráðandi á matvælamarkaðnum
og getur með Bónus náð betri innkaupum
erlendis en kaupmaðurinn á horninu. Með
því getur það boðið þeim sem við það versla
erlendar vörur við lægra verði en ella myndi.
Þetta er ekki annað en lögmál markaðarins.
Það dettur engum manni í hug að ríkið
hafi heimild til þess gagnvart þeim reglum
sem gilda á hinu Evrópska efnahagssvæði
að banna Pósti og síma sem hlutafélagi að
fara inn á eitthvert tilgreint verslunarsvið.
Það getur liver einasti skattgreiðandi lands-
ins kært slíkt til samkeppnisstofnunar EES.
Þetta er á móti eðlilegum viðskiptaháttum.
Þetta er á móti grundvallarstefnu Evrópska
efnahagssvæðisins. Á móti hugsuninni um
frjáls viðskipti.“
Símrekstur og fataverslun
- Einu sinni var til Viðtækjaverslun ríkis-
ins. Ríkið ákvað að draga sig til baka á því
sviði og þeim markaði virðist vera þokkalega
vel sinnt. Þú nefnir stórfyrirtæki eins og
Hagkaup og Bónus. Auðvitað gæti ríkið ver-
ið til dæmis með fataverslun eða keppt á
öllum sviðum og notið þar styrks síns. Það
hefur hins vegar ákveðið að halda að sér
höndum á ýmsum sviðum, hvers vegna ekki
eins í sölu notendabúnaðar?
„Vegna þess að það er hvergi gert í þess-
um rekstri í veröldinni. Spurðu ekki bara
mig. Spurðu líka út um heim. Það er engin
umræða um það úti í Evrópu að Síminn
megi ekki selja símtæki. Mér finnst það eigin-
leg ákveðinn galli að þið skulið ekki koma
því á framfæri við þá að það sé eðlilegt. Gá
hvort ekki sé hægt að vinna því máli sigur.
Þetta er nú íslenskt patent!
Mér finnst sú skoðun mjög athyglisverð -
ef hún er skoðun Morgunblaðsins - að fata-
verslun og Póstur og sími séu hliðstæð fyrir-
tæki!
Heldur þú því fram að löggjafinn eigi að
setja lög sem mismuni hlutafélögum sem
keppa á hinum fijálsa markaði í alþjóðlegum
viðskiptum? Telur þú að það sé heilbrigt að
Alþingi íslendinga setji íslenskum fyrirtækj-
um þrengri skorður en ríkja í samkeppnis-
löndunum og fjölþjóðafyrirtækin búa við. Ef
þú ert sammála mér um það að íslensk fyrir-
tæki eigi að búa við sama rekstrargrundvöll
og í sama viðskiptaumhverfi og keppinautar
þeirra í öðrum löndum þá ertu mér sammála
um það að það eigi ekki að þrengja kosti
Pósts og síma.
Póstur og sími er af þeirri stærð að þú
getur ekki borið hann saman við mann sem
rekur eina verslun. Þess vegna finnst mér
spurning þín vera mjög þröng. Mér finnst
hún órökstudd og satt að segja svolítið til
hliðar við það efni sem við erum að tala um.
Það er spurningin um það hvort við íslending-
ar getum áfram búið við örugga og ódýra
fjarskiptaþjónustu. Hvort Pósti og síma tak-
ist, eða öðru slíku fjarskiptafyrirtæki, að
veita þá þjónustu sem tryggir að við lokumst
ekki inni. Við þurfum á því að halda sem
eyland að fjarskipti séu í lagi og séu ódýr.
Um þetta_ er spurningin. Það hefur enginn
maður á íslandi áhuga á því hvort símtæki
sé keypt á Njálsgötunni eða Grettisgötunni.
Það er aukaatriði í þessari umræðu."
- Pósti og síma var skylt að selja notenda-
búnað þar til fjarskiptalögum var breytt
1993. Hvers vegna var sú skylda afnumin?
Er þetta ekki spurning um stefnu þína sem
ráðherra og þessarar ríkisstjórnar um hvar
hún vill draga mörkin?
- „Það voru engin rök fyrir því að halda
henni inni og ekki í takt við nútímann.“
Óvæginn keppinautur
- Þau sjónarmið hafa heyrst hjá keppi-
nautum á ijarskiptamarkaði að sakir yfir-
burða Pósts og síma þróist markaðurinn ekki
eðlilega. Eins óttast þeir að markaðsstefna
Pósts og síma verði harðari eftir að stofnun-
in verður að hlutafélagi. Hvað segir þú um
þessi sjónarmið?
„Þessi spurning stenst ekki. Við erum að
tala um alþjóðlega samkeppni. Það er ekki
hægt að tala um íjarskiptamálin á þeim
grundvelli að það komi ekki samkeppni er-
lendis frá. Þú ert 20 árum á eftir timanum
með þessa spurningu."
- En þarf ekki líka að huga að sam-
keppni hér innanlands, hvaða lífsmöguleika
fyrirtæki hér heima eiga?
„Keppinautar Pósts og síma hafa einmitt
talað um að Póstur og sími hafi mikinn styrk
af því að vera opinber stofnun svo þeir hljóta
að vera fegnir breytingunni í hlutafélag. Er
það ekki rétt? Þessi fyrirtæki verða að spjara
sig á markaðnum. Þarna eru margir dugleg-
ir menn sem hafa eignast viðskiptasambönd.
Þeim hefur mörgum gengið vel og þeirra
rekstur stendur á skynsamlegum 'grunni.
Póstur og sími hefur ekki verið með neina
tilburði að kæfa þá. Hann hefur ekki neytt
aflsmunar.
Þjóðfélagið er að breytast og menn verða
að sætta sig við það-í mörgum starfsgreinum
að þeir hafa ekki lengur sama svigrúm og
áður til athafna og verða kannski að leggja
niður laupana einmitt vegna framfaranna.
Gott dæmi um þetta er Flugfélagið Ernir á
ísafirði. Um leið og jarðgöngin eru komin
til Önundarfjarðar og Súgandafjarðar og
samgöngur þafa batnað þá er ekki sama
þörfin og áður fyrir flugfélagið. Það verður
einfaldlega að færa _sig um set og hefur ekki
rekstrargrundvöll á ísafirði. Svona er í mörg-
um starfsgreinum. Tæknin býr til ný fyrir-
tæki, tækniþróunin býr til nýja möguleika.
Þessi fyrirtæki mega síðan ekki standa í
vegi fyrir tækniþróuninni. Nú er ég ekki að
tala um símtækjasalana. Ég er að tala al-
mennt."
Alnetsþjónusta Pósts og sítna
- Hingað til hefur Póstur og sími ekki
boðið alnetsþjónustu (Internet) en ætlar að
hefja hana bráðlega. Nú virðist þessum mark-
aði vera þokkalega þjónað og nógir um hann.
Er þörf á þessu?
„Sú þjónusta sem markaðurinn hefur feng-
ið hefur ekki verið fullnægjandi. Póstur og
sími hefur verið tilbúinn til samstarfs á þessu
sviði en því hefur verið hafnað. Það liggur
alveg fyrir að menn hafa farið með viðskipti
sín úr landi og eru í beinu sambandi við er-
lenda aðila á þessu sviði.“
- Kom ekki til greina af þinni hálfu að
láta öðrum þessa smugu eftir og halda Pósti
og síma til baka?
„Spurningin er ekki um að láta öðrum
eftir smuguna. Spurningin er um að veita
íslendingum og íslensku viðskiptalífi full-
nægjandi þjónustu við ódýru verði. íslenskt
atvinnulíf þarf á góðum samgöngum við önn-
ur lönd að halda. Það er að því sem málið
snýr en pólitísk hagsmunagæsla á þröngum
sviðum getur ekki gengið, hvorki í fjarskipt-
um né landbúnaði."
Aukið viðskiptasvið Pósts og síma
Póstur og sími á hluti í alþjóðlegum ijar-
skiptafyrirtækjum á borð við Cantat, Intels-
at, Eutelsat og Inmarsat. Nýlega gerði Póst-
ur og sími 10 ára samning við Motorola vegna
eftirlits með Iridium gervihnattasímanum
sem ráðgert er að verði gangsettur í árslok
1998. Aukin þátttaka í alþjóðlegu þróunar-
starfi og fjarskiptum kemur fyllilega til
greina í framtíðinni að sögn Halldórs.
„Vilji Pósts og síma stendur til þess að
færa út sinn starfsvettvang og ég mun leita
eftir því við Alþingi að fá frekari heimildir
til þess. Það er auðvitað mjög bagalegt fyrir
þetta fyrirtæki, sem er í fremstu röð og hef-
ur staðið sig mjög vel í fjarskiptum, hversu
bundnar hendur þéss eru til þess meðal ann-
ars að ýta undir margvíslega atvinnustarf-
semi sem hér er hjá einkaaðilum og til þess
að taka þátt í þróunarverkefnum erlendis.
Við teljum að það sé óhjákvæmilegt þess
vegna að víkka grundvöllinn og styrkja inn-
viðina og gera fyrirtækið betur samkeppnis-
hæft.
Við erum ekki að tala um að fyrirtækið
muni verða óumbreytanlegt í framtíðinni. Það
verður auðvitað að meta á hveijum tíma
hvar styrkur fyrirtækisins liggur og hvar
þjónustuþörfin sé. Það er verið að tala til
dæmis úti í Noregi um að nauðsynlegt sé
fyrir póstinn að fá fijálsari hendur og færa
út starfsemi sína til þess að reyna að draga
úr þeim halla sem á þeim rekstri er og fyrir-
sjáanlegur er.“
Framlag í ríkissjóð
- Verður framhald á framlagi Pósts og
síma í ríkissjóð eftir að félagið er orðið að
hlutafélagi?
„Ef Póstur og sími á annað borð skilar
hagnaði er eftir sem áður gert ráð fyrir að
hann greiði hluthöfum eðlilegan arð eins og
gerist í öðrum hlutafélögum. Hvort sem við
tölum um einkarekstur, hlutafélög eða ríkis-
rekstur ætlar eigandinn sér einhvern hlut í
hagnaðinum til annarrar ráðstöfunar."
- Hingað til hefur Alþingi ákveðið hvert
framlagið hefur verið. Getur eigandi hlutafé-
lagsins Póstur og sími hf. gert félaginu að
skila ákveðnum hagnaði?
„Ekki fram yfir það sem lög ákveða. Eins
og ég man til er ekki heimilt að greiða út
arð nema hagnaður sé af fyrirtækinu.“
Gagnrýni úr Verslunarróði
- Samtök seljenda fjarskiptabúnaðar í
Verslunarráði útiloka Póst og síma, sem er
félagi í Verslunarráði, frá þátttöku í samtök-
unum á meðan þau telja Póst og síma standa
skör hærra en samkeppnisaðilar. Hvað finnst
þér um það?
„Ég hef litið svo á að Póstur og sími sé
fullgildur aðili í Verslunarráði íslands. Ef
annað kemur í ljós, þá mun ég óska skýringa
á því. Verslunarráð gerði á sínum tíma ekki
athugasemd við að Póstur og sími kæmi inn
í þau samtök og ég skildi það svo að báðum
þætti fengur að því að vinna saman á fjar-
skiptasviðinu og öðrum sviðum."
- Er breyting á fjarskiptalögum í undir-
búningi?
„Þau eru nú alltaf í endurskoðun. Það
verður nauðsynlegt að breyta fjarskiptalög-
um ef Pósti og síma verður breytt í hlutafé-
lag. Einnig er verið að endurskoða fjarskipta-
lögin með tilliti til þess sem er að gerast á
Evrópska efnahagssvæðinu. Þessar breyting-
ar eru allar í fijálsræðisátt. En það háir
okkur hér að við erum lítið ráðuneyti og
þetta er mikið svið. Við erum að reyna að
styrkja okkur. Auðvitað væri sumt komið
lengra ef við hefðum tugi manna til að vinna
í þessu eins og er í löndunum í kringum
okkur.“