Morgunblaðið - 03.12.1995, Blaðsíða 4

4 D SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
• STJARNA
JÖKULL, Sóley og Dísa fylgjast af áhuga með vexti jóla-
stjarnanna f gróðurhúsi fjölskyldunnar, enda vita þau
af fyrri reynslu, að þegar húsin tæmast ÞÁ koma jólin.
JÓLASTJARNAN heldur sínum
sessi sem vinsælasta blóm jól-
anna, þrátt fyrir að aðrar tegundir
pottablóma hafi gert atlögu að titl-
inum undanfarin ár.
Jólastjarna í stofunni er hluti af
jólahefðinni hjá fjölmörgum fjöl-
skyldum og er rétt eins og jólatréð
algjörlega ómissandi. Mörgum
finnst jólastemmningin fyrst gera
vart við sig er rauð blöð jólastjörn-
unnar fara að sjást í verslunum,
jafnvel strax í lok október.
Hjá Jóhanni ísleifssyni í Ræktun-
armiðstöðinni í Hveragerði hefur
nú í nokkra mánuði verið jólalegt
um að litast enda hefur rauður lit-
ur jólastjörnunnar verið allsráð-
andi í gróðurhúsunum síðustu
mánuði. Þeir hjá Ræktunarmið-
stöðinni voru fúsir að gefa okkur
upplýsingar um rétta meðferð jóla-
stjörnunnar enda er þeim annt um
að þær nái að lífga uppá umhverfi
okkar á meðan á jólahátíðinni
stendur. Þó að jólastjarnan sé ekki
erfitt blóm í umhirðu þá þarf um-
hyggja okkar fyrir henni að hefjast
strax í blómaversluninni. Þar sem
jólastjarnan þolir mjög illa kulda
og dragsúg verður að pakka henni
vel inn og alls ekki má geyma jóla-
stjörnuna í köldum bílnum á með-
an við sinnum öðrum jólainnkaup-
um. Þegar heim er komið verður
að gæta þess að hún fái næga
birtu. Jólastjarnan lætur fljótt vita
af því ef birtu vantar því þá lýsast
rauðu blöðin. Ávallt skal vökva
jólastjörnu með volgu vatni og
forðast að hún þorni alveg. Jóla-
stjarnan þrífst ágætlega við stofu-
hita en ákjósanlegast er samt ef
hitastigið er lægra, þá stendur hún
betur. Jólastjarnan þolir illa ná-
lægð við ofna eða aðra hitagjafa,
eins og flest önnur stofublóm.
Ef við gætum þess að hugsa
vel um jólastjörnuna þá stendur
hún með sín fagurrauðu háblöð
langt fram yfir þrettándann og
launar okkur umhyggjuna ríkulega
á þessum kalda árstíma.
Aldís Hafsteinsdóttir
LITFAGUR boðberi jólanna
Morgunblaðið/Kristinn
ORÐIÐ aðventa er dregið af lat-
nesku orðunum adventus
Domini sem þýðir koma Drott-
ins. Aðventan hefst með fjórða
sunnudegi fyrir jóladag, sem að
þessu sinni ber upp á 3. desem-
ber. Aðfangadagur er því fjórði
sunnudagur í aðventu. Síð-
ustu fjórar vikurnar fyrir jól eru
einnig kallaðar jólafasta sem helg-
ast af því að fyrr á tímum mátti
ekki borða hvaða mat sem var
á þessum tíma, t.d. ekki kjöt.
Kirkjuárið hefst fyrsta sunnu-
dag í aðventu.
■ _ Það tíðkast að kveikja á kert-
um á aðventunni og eru kertin
gjarnan sett í aðventukrans. Kertin í
kransinum tákna sunnudagana fjóra
í aðventunni. Kertið sem tendr-
að er fyrsta sunnudag í aðventu
hefur verið nefnt Spádómakert-
ið, sem vísar til þess að í Gamla
testamentinu eru margir spádómar
um að Jesús muni fæðast. Annað kertið
kallast Betlehemskertið en Jesús fæddist
einmitt þar eins og allir kristnir menn
vita. Þriðja kertið er nefnt Hirðakertið
þar sem það voru fjárhirðar sem fyrst-
ir vissu að frelsarinn væri fæddur.
Fjórða kertið heitir Englakertið vegna
pess að englar fluttu mönnum fyrstir
þá frétt að frelsari heimsins væri fædd-
ur.
Aðventukransinn er upprunnin í
Þýskalandi á fyrri hluta 19. aldar. Það-
an barst hann til Suður-Jótlands og
varð hann algengur í Danmörku eftir
1940. Hingað til lands barst hann frá
frændum okkar í Danmörku. í fyrstu var
hann aðallega notaður sem skraut í
búðargluggum en milli 1960 og 1970
varð hann algengur á íslenskum heim-
ilum.
Sérstakur sálmur er til um aðventu-
kertin. Tilvalið er að fjölskyldan sam-
einist á sunnudögum í aðventunni,
kveiki á kertunum og syngi sálminn
saman. Fyrsta sunnudaginn er þá
kveikt á Spádómakertinu og fyrsta
versið sungið. Næsta sunnudag er
kveikt á Spádómakertinu og Betle-
hemskertinu, fyrstu tveir sálmarnir
sungnir og þannig koll af kolli.
Við kveikjum einu kerti á.
Hans koma nálgast fer,
sem fyrstu jól í jötu lá
og Jesúbarnið er.
Við kveikjum tveimur kertum á
og komu bíðum hans.
Því Drottinn sjálfur soninn þá
mun senda' í líking manns.
Við kveikjum þremur kertum á,
því konungs beðið er,
þótt Jesús sjálfur jötu' og strá
á jólum kysi sér.
Við kveikjum fjórum kertum á.
Brátt kemur gesturinn
og allar þjóðir þurfa’ að sjá
að það er frelsarinn.
Texti sálmsins: Sigurd Muri, 1963.
Þýðing: Lilja S. Kristjánsdóttir.
Emmy Köhler 1898

# J ■ J J
Vi> kveikj-um ein - u kert - i i Hans kom - a nálg-ast fer sem

fyrst - u jól í jöt - u lá og Jes - ú - barn - i> er.
• JOLALYKT
O
INieguil
NEGULL er óútsprungnir
Dblómknúppar af sérstakri
myrtutegund, Eugenia
Qcaiyophyllus, sem vex á
eyjum í Indlandshafi. Erin-
drekar frá Jövu voru vanir
Qað setja negul upp í sig
þegar þeir fóru á fund
. Hans keisara, sem ríkti í
Kína á árunum milli 202
r og 220 fyrir Krist, til að
krydda andardrátt sinn. Á
1—1— miðöldum notuðu Evr-
V / ópubúar negulinn til að
Jt. rotverja og bragðbæta
matvæli og til að skreyta með.
Negultré eru sígræn og verða
allt að 8-12 metra há. Þau fara að
bera ávexti á fimmta ári og hvert
tré getur gefið af sér allt að 34
kílóum af þurrkuðum blómknúpp-
um eða negulnöglum á ári.
Negulnaglarnir eru tíndir með
höndunum bæði síðsumars og á
veturna. Þeir innihalda um 14-20%
af negulolíu en hún hefur sótt-
hreinsandi eiginleika, dregur úr
vindverkjum og eyðir andfýlu.
Negull er mikið notaður til mat-
argerðar. Honum er þá gjarnan
stungið í lauk svo auðvelt sé að
finna hann aftur ef þarf að fjar-
lægja hann úr réttinum.
Kanill
KANILL er börkur af lágvaxinni,
sígrænni trjátegund af lárviðarætt,
sem ber latneska heitið Cinna-
monum zeylanicum. Eins og nafn
trésins ber með sér vex það á Sri
Lanka sem einu sinni var kallað
Ceylon.
Fyrir langa löngu var kanill verð-
meiri en gull. Egyptar notuðu hann
í smurningu og Evrópubúar mið-
aldanna notuðu hann við trúarleg-
ar helgiathafnir. Nú á dögum er
kanill fyrst og fremst notaður sem
bragefni í allar mögulegar matvör-
ur, allt frá karrý til konfekts. Vest-
urlandabúar nota hann aðallega í
kökur og ábætisrétti en Araba-
þjóðir nota hann mikið til almennr-
ar matargerðar. Þær láta t.d. litla
kanilstöng í lambapottrétti auk
þess sem þær hræra í kaffinu sínu
með kanilstöng.
Kanill hefur örvandi áhrif á maga
og oft er kanilduft notað gegn
meltingartruflunum og loftmynd-
un. Einnig hefur hann verið notað-
ur við sjóveiki.
Lárviðarlauf
LÁRVIÐARLAUF eru blöð lárviðar
en hann er sígrænt lágvaxið tré,
sem vex í Miðjarðarhafslöndunum.
Laufin eru notuð þurrkuð en þau
eru frekar bitur á bragðið þegar
þau eru fersk.
Lárviðarlauf þykja ómissandi í
frönskum eldhúsum sem og í mat-
argerðalist Miðjarðarhafsbúa. Þau
eru notuð í súpur og sósur, fisk-
og kjötrétti, við grænmetissuðu
og í ábætisrétti. Einnig eru þau
notuð í kryddblöndur og í pækil-
Forngrikkir heiðruðu hetjur sínar
með lárviðarsveigum og enn þann
dag í dag kjósa Bretar sér lárviðar-
skáld.
Kakó
KAKÓ er unnið úr baunum kakó-
trésis sem vex í Mið- og Suður-
Ameríku. Súkkulaði er búið til úr
möluðum baununum.
Astekar í Mexíkó drukku mikið
af súkkulaði. Spánverjar kynntust
kakóinu hjá Astekunum um 1520.
Þeir reyndu að halda „uppgötvun"
sinni leyndri og tókst það í ein eitt
hundrað ár en þá lærðu Frakkar
að meta það. Um miðja 16. öld var
fyrsta verslunin með súkkulaði
opnuð í London. Þar var súkkulað-
ið selt svo háu verði að enginn
hafði efni á að kaupa það nema
þeir allra ríkustu. Það var síðan
ekki fyrr en á miðri 19. öld að þeir
sem minna máttu sín höfðu ráð á
súkkulaði. Um 1700 fundu Eng-
lendingar upp á að blanda drykkinn
með mjólk. Átsúkkulaði var upp-
götvað 1847 í Englandi og árið
1876 fóru Svisslendingar að setja
mjólkurduft í það.