Morgunblaðið - 03.12.1995, Blaðsíða 26

26 D SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
• FRAKKLANDI
N— Elsass í Frakklandi er mikió
—1 matarhéraó og aóventan
s/j timi gamalla sióa. Undir-
jr' búningur jólanna er meiri á
þessum slóóum en algengt
er í landinu, en hátióin sjálf
hefst á aófangadagskvöld meó
gjöf um og miónæturmessu og
hádegismatur á jóladag er aó-
almáltíóin. Tvær innfæddar Els-
asskonur segja hér ff rá sínum
jólum og láta fylgja uppskriftir
sem þeim þykja ómissandi.
'tr a'ufíUtiítí
VIÐARBÚTUR blessaður á aðfangadagskvöld í Elsass, ekki veitti af úr því komandi ár réðst af bruna hans.
I Elsass, eða Alsace, blandast
franskar hefðir þýskum og héraðið
austast í Frakklandi er um margt
sérstakt. Mállýskan ekki síst, enda
telur fólkið sig yfirleitt Elsassbúa
frekar en Frakka. Það er stolt af
sinni heimabyggð með múrbind-
ingshúsum og vínekrum, fallegum
gömlum þorpum í breiðum dal eða
hlíðum Vógesarfjalla og svo
Strassborg, stærstu borginni, þar
sem jafnmargir búa og á íslandi
og fjölmargir útlendir gestir eiga
leið um. Vegna funda á vegum
Evrópuráðsins eða þings Evrópu-
sambandsins eða einfaldlega
vegna þess sem borgin státar af.
Fyrst er að nefna mikla miðalda-
dómkirkju með einum og hálfum
turni og næst gamla bæjarhlutann,
Petite France, þar sem lítil verts-
hús bjóða upp á lauktertu, súrkál
og svínaskanka og eplapæ í eftir-
rétt fyrir þá sem geta. í staðinn
fyrir lauktertuna má sums staðar
fá sér eldköku, tarte flambée, sem
er þunn og stökk með beikonbit-
um, og til viðbótar skönkunum
koma yfirleitt ýmiss konar dular-
fullar pylsur. Að svo búnu er óþarft
að hugsa meira um eftirrétti, nema
helst á þessum árstíma jólabrauðs
með kryddi og möndlum og sykr-
uðum ávöxtum. Meira um það hér
á eftir.
Maturinn á sér sem sagt heita
og feita hefð í Elsass, vel úti látinn
og tilgerðarlaus bændakostur,
sem í fínlegri afbrigðum gerir það
að verkum að 3 af 20 þriggja
stjörnu veitingastöðum Frakklands
eru í héraðinu. Michelin-ferða-
handbækurnar gefa stjörnurnar,
en bústnar rósakinnar karla og
kerlinga í Elsass benda ekki síður
til að þar er á flestum borðum al-
mennilegur matur og drykkur.
Hvað drykkjarföng varðar gefa
vínekrurnar af sér hvítar þrúgur
eins og Riesling, Gewurstraminer
og Sylvaner og Ijósrauðar Pinot
Noir. Hvítvín frá stórum framleið-
endum fást á íslandi og hvarvetna
annars staðar, en umsvifaminni
vínbændur eru líka margir í Elsass.
Þeir bjóða vegfarendum á „vínrút-
unni" að smakka í bílskúrum eða
kofum þar sem berin eru pressuð
og selja náttúrlega grimmt að svo
búnu. Af öðrum drykkjarföngum
er óhjákvæmilegt að nefna bjór,
því að franskt öl kemur nær ein-
göngu frá Elsass, aðallega ur tunn-
um Kronenburg, Mutzig og Fisch-
er.
Fjölskyldutími í jólahéraði
í desember hitnar í eldhúsum í
Elsass, fjölskyldur safnast saman
til að baka og búa til kransa, og
matarborð svigna undan sultuðum
ávöxtum og allskyns kökum, hnet-
um og villibráð og glansnúmerinu
gæsalifrarkæfu. í þessum efnum
verður hefðin ríkust um jól og rík-
ari, að sögn Frakka, en annars
staðar í landinu. Eflaust fyrir áhrif
granna handan Rínarfljóts, sem
undirbúa hátíðina af þýskri kost-
gæfni. Jólamarkaðir spretta upp á
torgum strax um mánaðamótin
nóvember-desember og selja alls
kyns matföng auk skrauts og
hverslags glaðnings í jólapakka.
Kryddbrauð, ávaxtalengjur og
möndlukökur þykja ómissandi að-
ventubakstur á myndarlegum
heimilum í Elsass og hér fylgja
uppskriftir systranna Sylviane og
Monique, sem ólust upp í stórum
systkinahópi í bænum Ribeauvillé
skammt frá Colmar suður af
Strassborg. Þær halda jólasiðum
úr foreldrahúsum og bæta jafnvel
um betur.
Sylviane, sem er rétt um fer-
tugt, mamma Rómeós, sjö ára, og
kona Philippes, 45 ára, segir sitt
heimili gjörbreytast um jólin.
Strangt tekið sé venja að hefja
undirbúning, bakstur og föndur,
að kvöldi 6. desember, sankti Nik-
ulásardags. Þau Philippe, sem
reyndar er teiknari, máli myndir í
glugga og skreyti hátt og lágt und-
ir stjórn Rómeós, sem dragi sig
ekki í hlé fyrr en á aðfangadags-
kvöld. Þá séu Elsasskrakkar nefni-
lega kyrrlátir og hljóðir, inni hjá sér
með allt slökkt nema á einu kerti,
alltént til að byrja með.
Einföld máltfð, bað og bið
„Ég vandist því sem stelpa,"
segir Sylviane, „að hátíðin hæfist
þann 24, eftir einfaldan kvöldmat
og jólabað. Við systkinin fórum
prúðbúin inn í eitt barnaherbergið
og biðum með kertaljós. Eftirvænt-
ingin var alltaf mikil þarna í rökkr-
inu, við vissum að bráðum myndu
mamma og pabbi gefa okkur
merki. Þau voru bak við lokaðar
dyr inni í stofu að skreyta jólatréð
OG
HNETU-
FYLLT
ELDHÚS
í ELSASS
og tína til gjafirnar. Við vorum svo
mörg að þær komust ekki undir
tréð, svo pökkunum var raðað á
borð þar sem hver átti sinn stafla.
Loksins heyrðum við í bjöllunni
sem aðeins var hringt á aðfanga-
dagskvöld. Þakka þér fyrir, kæri
jólasveinn, hrópaði mamma, og
inni í herberginu röðuðum við
krakkarnir okkur upp eftir aldri og
stærð. Hver tók um axlir þess
næsta og halarófan hélt inn í stofu
þar sem pabbi hafði sett jólaplötu
á fóninn, alltaf þá sömu með Ivan
Rebroff, og kveikti á öllum kertun-
um á jólatrénu. Birtan, tónlistin,
gjafirnar og lyktin af mandarínum,
greni og kanil var áhrifarík blanda
og ævintýri lík fyrir yngra heimilis-
fólk að minnsta kosti."
Á æskuheimili Sylviane og
Monique blönduðust þýskir siðir
frönskum meira en venjulega í Els-
ass af því faðir barnanna átta var
þýskur. Jólabjallan boðar sums
staðar í Þýskalandi og reyndir líka
í Austurríki komu „Christkindli",
kvenveru í hvítum kirtli með vængi,
slæðu og gyllta kórónu að
ógleymdum gjöfum sem hún dreif-
ir til barna. Þegar þessi vera svífur
inn um stofuglugga eru Ijós kveikt
á jólatrjám og henni þakkað í stað
jólasveinsins, Pere Noel, sem
móðir barnaskarans ávarpaði að
sínum franska sið.
„Pabbi var lúterstrúar en
mamma katólsk eins og langflestir
Frakkar," segir Sylviane og bætir
við að hvorugt foreldranna hafi þó
verið strangtrúað. Stundum hafi
fjölskyldan farið í miðnæturmessu
á aðfangadagskvöld og stundum
ekki. „En hvort heldur, leið kvöldið
jafnan þannig að við sungum sam-
an, lékum okkur að gjöfum eða
lásum nýfengnar bækur og höfð-
um innan seilingar smákökur,
núggat og mandarínur. Úti var
enginn á ferli, aðfangadagskvöld
tími hverrar fjölskyldu út af fyrir
sig, en jóladagur helgaður stórfjöl-
skyldunni."
Lif rarkæfa af feitri gæs
Jóladagsmorgunn leið makinda-
lega hjá þessari frönsku fjölskyldu,
en spariföt og greiður voru aftur
teknar fram undir hádegi. Þá var
aðalmáltíð jólanna og er reyndar
enn á heimilum systranna. Oft var
gæsalifrarkæfa, foi gras, í forrétt,
helst með jarðsveppum eða á
frönsku truffes. Kæfan er meðal
sérgreina Elsass-eldhússins, en
aðalrétturinn, hnetufylltur kalkún,
tilheyrir franskri jólamáltíð hvar-
vetna í landinu líkt og rjúpa, svín
og hangilæri samanlagt á íslandi.
Meðlæti kalkúnsins var rauðkál
í barnæsku Sylviane og Monique
og eftirrétturinn ávallt trjábolsterta,
buche, sem er rúllukaka skreytt
eins og viðarbútur. Áður fyrr var
siður í Frakklandi að setja hluta
trjábols á eld á aðfangadagskvöld,
fara með þulu í sameiningu og óska
sér síðan einhvers í hljóði. Oft fékk
yngsta barn í fjölskyldu þetta hlut-
verk og hélt þá á brauðbita, barma-
fullu vínglasi og svolitlu salti í hægri
hendi og logandi kerti í þeirri vinstri.