Morgunblaðið - 09.03.1996, Side 22
22 LAUGARDAGUR 9. MARZ 1996 flKll MORGUNBLAÐIÐ
. M
Ný könnun í
Hafnarfírði
sa af 30
seldu
unglingi
tábah
14 ÁRA unglingfur fékk
keypt tóbak í 28 af 30
sölustöðum, sem athugun
starfsmanna Æskulýðs- og
tömstundaráðs Hafnar-
fjarðar sfðastliðinn föstu-
dag náði til.
Æskulýðs- og tómstunda-
ráð Hafnarfjarðar gerði
svipaða könnun í janúar sl.
og segir i fróttatilkynningu
ráðsins að niðurstaðan nú sé
mikil vonbrgði. „Það er ljóst
að vinsamlegar ábendingar
hafa liaft. lítið að segja nema
síður sé,“ segir f tílkynning-
unni þar sem lýst er vaxandi
áhyggjum af greinilcgri
aukningu sem orðið hefur á
reykingum unglinga á síð-
ustu misserum.
Könnunin fór þannig fram
að 14 ára unglingur fór á 30
sölustaði og freistaði þess að
kaupa tóbak. Starfsmenn
ÆTH fylgdust með álengdar
og urðu vitni að því er af-
greiðsiufólk á 28 stöðum
seldi unglingnum tóbak.
Einungis tveir sölustaðir
neituðu unglingnum um af-
greiðslu, söluturninn Björk,
Strandgötu, og Café Oskar í
miðbæ Hafnarfjarðar.
Leiklistarhópurinn
Sjeikspírumar hefur starfað
af fullum krafti í nokkur ár. í
honum eru 14 krakkar á aldrinum
14-18 ára, flestir af höfuðborg-
arsvæðinu. Þeir koma saman einu
sinni í viku, á miðvikudagskyöldum,
í Kramhúsinu. Þar fer fram kennsla
í leiklist og líkamsbeitingu undir
leiðsögn Hörpu Amardóttur.
Hópurinn byrjaði að hittast fyrir
nokkrum árum og var þá hverjum
sem er frjálst að vera með, en í fyrra
var honum lokað vegna fjölda þátt-
takenda. í lok hverrar annar setur
hópurinn upp spunaleikrit, þar sem
ýmsar persónur Williams Shake-
speares stökkva ljóslifandi fram á
sjónarsviðið.
Hörpu var boðið að taka þátt í
listahátíð í Kalmar í Svíþjóð sem
leiklistarkennari í sumar. Hún fékk
að taka hópinn sinn, Sjeikspírumar,
með, auk nokkurra annarra krakka
af höfuðborgarsvæðinu. Þetta var
mikil ævintýraferð í 10 daga.
FERÐASAGA KRAKKANNA
Draumur sem varð að veruleika
HANN VAR litríkur
hópurinn sem hélt
á vit ævintýranna
til Kalmar í Svíþjóð klukkan
sex að morgni 29. júlí ‘95.
Kalmarbær er alveg ynd-
islegur bær og aðstaðan þar
til ráðstefnuhalds er mjög
góð.
Strax á laugardaginn vor-
um við komin í stuttbuxu-
mar og úr þeim fórum við
ekki nema aðeins til að fara
f sundfötin.
Okkur var skipt í mis-
munandi hópa og unnum
með þeim alla vikuna við
leik og störf. Vikan leið
hratt og áður en við vissum
af var hún liðin og allir
þurftu að halda til síns
heima, en það var ekki
spumingin um að pakka
bara stuttbuxum niður í
tösku og halda út á flugvöll.
NEl! Maður fer ekki án þess
að kveðja vini, sérstaklega
ekki ef þeir eru frá hinum
ýmsu Norðu'rlöndum.
Þau vom ekki fá tárin
sem féllu við þá kveðju-
stund, það var heilt tára-
flóð. Við gátum þó huggað
okkur við að á þessum
stutta tíma höfðum við lært
alveg ótrúlega margt. Við
lærðum ekki bara leiklist og
teiknun, heldur líka að um-
gangast hvert annað sem
vinir og jafningjar. Auk
þess kynntumst við auðvitað
heilum hellingi af fólki frá
öðmm menningarheimum.
Þessi ferð mun ávallt
skipa stóran sess f hjörtum
okkar allra.
LEV LIVET
Kalmarfararnir
Er éghaldinn streitu?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGURFJALLAR UM FURÐUR SÁLARLÍFSINS
Spumlng: Undanfarna mánuði
hef ég fundið i sivaxandj mæli fyrir
spennu og eirðarleysi. Eg á erfitt
með að sofna á kvöldin og vakna
fyrir allar aldir og finnst ég vera
síþreyttur. Ég er í skemmtilegu
starfi, en álagið er stundum dá-
lítið mikið. Eru þetta einkenni
um streitu og hvað er við því að
gera?
Svan Eins og þú lýsir þessu eru
þetta dæmigerð streitueinkenni.
Fjölmiðlamenn og flugumferðar-
stjórar eru reyndar meðal þeirra
sem mest líða undir streitu vegna
eðlis starfa þeirra. En sjá má þessi
einkenni hjá mörgum öðrum
starfsstéttum sem búa við mikið
vinnuálag, en fá litlu ráðið um
verkefnin sem að þeim berast. Má
þar t.d. nefna hjúkrunarfólk. Erfitt
getur verið að komast út úr þeim
vitahring sem veldur streitunni.
Nauðsynlegt er þó að gefa sér tima
til að kúpla frá vinnunni, hafa önn-
ur áhugamál, stunda líkamsrækt
og útiveru, læra að slaka á bæði
utan og innan vinnustaðar, fara í
regluleg frí. Fyrir marga er þetta
hægara sagt.en gert, enda getur
viðkomandi verið knúinn áfram af
innri þörfum, svo sem metnaðar-
girni, sem honum eru ekki ljósar,
og kann að þurfa aðstoð til að leysa
úr vandanum. Fólki er stundum
skipt í A- og B-manngerðir.
Lífsmáti A- manngerðar einkenn-
ist af öfgakenndri samkeppni,
metnaði, árásargirni, hraða og
óþolinmæði. Þeim er mun hættara
við streitu og þeim líkamlegu
sjúkdómum sem af henni leiðir, í
samanburði við rólega B-fólkið.
Áhugi lækna á því fyrirbrigði,
sem við nú nefnum streitu, vaknaði
fyrst þegar í ljós kom að hermönn-
um sem voru um lengri tíma á víg-
stöðvunum hætti mjög til að fá ein-
kenni sem síðar voru nefnd sállík-
amleg einkenni. I þrælastriðinu í
Bandaríkjunum voru hjartsláttar-
truflanir svo algengar meðal her-
manna, að þetta fyrirbæri var
nefnt hermannahjarta. í fyrri
heimsstyrjöldinni nefndist það
sprengjulost, þegar hermenn
fengu taugaáfall. Töldu menn að
þetta stafaði af titringi frá
sprengjuregninu sem orsakaði
skemmdir á heilaæðum. í seinni
heimsstyrjöldinni nefndu menn
þetta fyrirbæri einfaldlega
stríðsþreytu. og það er ekki fyrr
en þá sem farið er að skilgreina
þetta fyrirbrigði sem streitu, sem
gæti birst í bæði líkamlegum og
sálrænum einkennum.
Streita, eins og kvíði, er heil-
brigt og eðlilegt viðbragð að vissu
marki. Streita er í raun hin stöð-
uga viðleitni mannsins til aðlögun-
ar að síbreytilegum ytri aðstæð-
um. Hún er það afl sem knýr okk-
ur til aðgerða og til að bregðast við
óvæntum eða hættulegum at-
burðum. Ef álagið verður hins veg-
ar of mikið fer streitan að hafa
m
Streita
skaðleg áhrif á líkamlega og sál-
ræna starfsemi mannsins og sjúk-
leg einkenni koma fram.
Líkaminn bregst þannig við
streitu, að hjartað slær örar og
með auknum krafti, og meira blóð
dælist út í blóðrásina við hvern
slátt. Blóðþrýstingur hækkar.
Meltingarstarfsemi minnkar og
hættir um stundarsakir. Þannig er
þurrkur í munni eitt af fyrstu
einkennum spennu. Augasteinninn
stækkar, þannig að ljósmagnið
sem fellur á sjónhimnuna verður
meira og sjónnæmið eykst.
Blóðrennsli til höfuðs eykst einnig,
þannig að heilastarfsemi örvast og
eftirtekt skerpist. Hendumar
kólna og verða rakar, svo að átakið
styrkist. Losun adrenalíns úr
nýmahettum veldur losun
blóðsykurs úr lifrinni út í blóðið,
og aukin orka stendur vöðvunum
til boða. Andardráttur verður
dýpri og hraðari, þannig að meira
súrefni er tiltækt til efnaskipta.
Þessi viðbrögð líkamans eru
hagstæð, þegar hætta vofir yfir og
við þurfum t.d. að hlaupa hraðar
eða berjast til að bjarga lifi okkar.
Þessi viðbrögð voru gagnleg for-
feðrum okkar þegar aðstæður
buðu. En á þessari öld hraðans er
nánast stöðugt eitthvað sem veld-
ur slíkum viðbrögðum, eins og við
séum í lífshættu alla daga. í hóf-
legum mæli em þau gagnleg og
hvetjandi, t.d. ef við þurfum að
leggja okkur sérstaklega fram við
eitthvað verkefni eða t.d. í íþrótta-
keppni. En stöðugt álag af þessu
tagi leggur mikið á líkamann og
leiðir til sjúkdóma.
Fyrstu éinkenni streitu koma
oft fram, þegar ljúka þarf verki í
tímaþröng. Próflestur er gott
dæmi þar sem tímaþröngin rekur
mann áfram og ákafinn verður
mikill. Þessi streita er oftast
jákvæð, hæfnin eykst vegna betri
einbeitingar, vinnubrögð verða
markvissari og meiru er komið í
verk. Svona vinnubrögð geta orðið
að vana hvort sem um tímaþröng
er að ræða eða ekki, því að menn
finna að afköst verða meiri undir
vissu álagi. Margir koma engu í
verk nema þeim séu sett þröng
tímamörk, eða þeir setji sér þau
sjálfir. Verði þessi vinnubrögð að
vana, koma líkamleg streituein-
kenni fyrr eða síðar fram, t.d.
spennuhöfuðverkur og vöðva-
bólga.
Þessi fyrstu stig eru mjög al-
geng og oft aðeins tímabundin,
tengd erfiðum aðstæðum og
hverfa venjulega af sjálfu sér, ef
aðstæður breytast. Þau geta hins
vegar orðið viðvarandi og leitt til
vaxandi líkamlegra og sálfrænna
einkenna. Meltingartruflanir
aukast og svimi bætist við höfuð-
verkinn. Svefntruflanir fylgja í
kjölfarið og vítahringur myndast.
Góður svefn gefur einstaklingnum
ekki lengur tækifæri til að slaka á
og þreyta og spenna eykst. Gengið
er á orkuforða líkamans. Ahyggj-
ur og einbeitingarskortur draga
úr afköstum. Andvökur og mar-
traðir eru algengar. Þá er það
einkenni að vakna fyrir allar aldir
með kvíða fyrir komandi vinnu-
degi.
Sumir telja að hversdagslegt
álag og gremjuefni leiði fremur til
streitu af þessu tagi en meiri hátt-
ar breytingar. Stór áföll valda hins
vegar skyndilegu álagi og geta
leitt til áfallastreitu, sem nauðsyn- •
legt er að vinna úr sem fyrst, svo
að þau valdi ekki þeim langvar-
andi einkennum sem að framan er
lýst. Hin seinni ár hefur athygli
manna beinst mjög að áfallastreitu
og meðferð á henni. Fólk sem
verður fyrir stríðsaðgerðum,
hryðjuverkum, kynferðislegu of-
beldi, og náttúruhamförum, eins
og íslendingar hafa kynnst undan-
farið, er í sérstakri hættu og þarf
að veita því áfallahjálp til að koma
í veg fyrir viðvarandi streitu af
þessum sökum.
• Lesendur Morgunblaðsins geta
spurt sálfræðinginn um það sem
þeim liggvr á hjartn og er tekið á
móti spurningum á virkum dögum
miiii klukknn 10 og 17 f síma 569
1100 og liréfum eða símbréfum
merkt: vikulok, Fax 5691222.