Morgunblaðið - 12.03.1996, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 12. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Um lilutlægrii
og hlutdrægni
í ORÐABÓK Menningarsjóðs
segir að „hlutlægni“ merki „það að
vera hlutlægur". Orðið „hlutlægur"
er hins vegar þýtt á þessa leið: „1)
raunverulegur, hlutverulegur (um
ytri veruleika). 2) (um dóma og
hugmyndir) raunsannur, ótruflaður
af tilfínningum eða persónulegum
löngunum (objektiv).“
Orðið „hlutdrægni" merkir sam-
kvæmt orðabókinni „það að vera
hlutdrægur". „Hlutdrægur" er sá
hins vegar nefndur í sömu bók,
„sem dregur fram hlut einhvers á
kostnað annars" eða er „vilhallur".
í almennri umræðu gætir þeirra
tveggja eiginda, sem orðin hlut-
lægni og hlutdrægni fela í sér, í
sífellu á víxl og í mismunandi
mæli svo að blæbrigðin teygja sig
frá alhvítu til hins hrafnsvarta.
Oftast er allur þorri umræðunnar á
gráu svæði. í daglegu tali skeytum
við litt um hlutlægni en látum þess
í stað vaða á súðum hæpinna dóma,
hirðuleysis, margræðni og lítt vand-
aðrar fyndni. Svo er að sjá sem
flestum þyki mest gaman að vera
á gráa svæðinu. Kolsvört krumla
hlutdrægninnar á það reyndar til
að teygja sig inn á orðræðusviðið
og breyta gráu i svart, og getur
hún þá þótt sýnu skemmtilegust.
En um afstöðu manna til hlutlægn-
innar virðist mega viðhafa þau orð,
sem drenghnokki eitt sinn mælti
um stjúpmóður sína: „Hún er góð,
en leiðinleg“.
Daglegt tal læt ég hér liggja
milli hluta, þótt vissulega geti verið
ástæða til að hvetja menn til hlut-
lægni á þeim vettvangi einnig. Hlut-
lægni flytur frið og
stillir geð. Almennt er
ástæða til að mæla með
hlutlægni í öllum sam-
skiptum.
Fjölmiðlar teygja
lopa hlutdrægni og
hlutlægni með svo
margvíslegum hætti,
að löngum verður úr
hin sundurleitasta
benda, þar sem fáir
þræðir eru svartir eða
hvítir, en heildarlitur-
inn minnir helst á kalið
tún snemma vors.
Litur skiptir þó
minnstu. Hitt varðar
meiru, að þjónusta
fjölmiðilsins'við sannleikann sjálfan
er óneitanlega undir því komin,
hversu vel tekst til um að virða
hlutlægnina í hveiju máli, en varast
andstæðu hennar, hlutdrægnina.
Af og til gýs upp óværa, sem
farið er að nefna fjölmiðlafár. Að
vísu er „fjölmiðlafár" ekki réttnefni.
Pjölmiðlum er nefnilega engan veg-
inn einum um að kenna og e.t.v.
alls ekki um að kenna yfirleitt. Nær
væri að tala um „þjóðsótt“. Sýkill-
inn, sem henni veldur, er ekki rækt-
aður í fjölmiðlum. Hann verður til á
öðru og göróttara dýpi. Einkenni
þessa faraldurs er öðru fremur svo
óvönduð umgengni við sannleikann,
að hlutlægni er nánast fýrir borð
borin með öllu, en hlutdrægni ríður
húsum, svo að brakar í hveiju tré.
Auðvelt væri að taka upp spánný
dæmi um þetta ferli, jafnvel dæmi
um atgang, er enn stendur sem
hæst hér í landinu.
Hins vegar er ná-
kvæmlega jafngott að
hafa t.d. ársgamalt fár
til skoðunar eða
tveggja ára gamalt.
Fárin eru nefnilega öll
eins, nákvæmlega eins:
Orð eru notuð án tillit§
til merkingar þeirraí
Staðreyndum er snúið
við. Dylgjur eru leiddar
til öndvegis. Illkvittni
blæs sig út. Rógur leik-
ur lausum hala. Hreinn
tilbúningur er borinn á
borð, eins og hann
væri sannleikans hald-
góða heimavoð. Hlut-
drægnin sest í hásæti umræðunnar
allrar. Hlutlægni er. rekin á dyr,
enda er hún af sjálfri sér húsvillt í
gerningaveðrinu og á ekkert erindi
inn á þann vettvang.
Það er skylda fjölmiðils, sem
hirðir um virðingu sína, að vinna
með einföldum en afdráttarlausum
hætti gegn þjóðsóttinni hvenær sem
hún brýst út. Hlutlæg umfjöllun er
fyrsti og síðasti leikurinn í því tafli.
Að segja sannleikann allan og ekk-
ert nema sannleikann, ekki auka-
tekið orð umfram sannleikann,
hversu skemmtileg sem mönnum
kann að þykja lygin.
Fréttastofur Ríkisútvarpsins njóta
þeirrar sæmdar, að allur þorri lands-
manna eignar þeim meiri hlutlægni
en öðrum fjölmiðlum. Slíkt er þakk-
arefni og vekur hógværa en einlæga
gleði í hugum okkar, sem Ríkisút-
varpinu vinnum.
Heimir
Steinsson
Fréttastofur Ríkisút-
varps njóta þeirrar
sæmdar, segir Heimir
Steinsson, að allur þorri
landsmanna eignar
þeim meiri hlutlægni
en öðrum fjölmiðlum.
Því er löngum haldið fram, að
hlutlægni sé ekki skemmtileg, sann-
leikurinn daufgerðari en tvíræðni
og hrópyrði. Þó er það deginum ljós-
ara, að ótækt er að varpa sannleik-
anum fyrir borð í því skyni einu
að þjóna lund þeirra, sem hafa yndi
af ósannindum.
Hinu trúi ég vart, að menn ekki
njóti sannleikans, hlutlægninnar,
þegar kurlin koma til grafar. Allir
þekkja, hve gaman það er að ljúka
reikningsdæmi og fá út rétta niður-
stöðu. Margir hafa yndi af skák.
Vera má, að hinir séu fleiri,sem
dunda sér við krossgátur. Önnur
dæmi finnur lesandinn sjálfur. í
öllum þessum tilvikum kynnast
menn ánægjunni, sem beinlínis má
hafa af því einu að kunna skil á
einhveiju, sem satt er og rétt. Sum-
ir telja gleðina af slíku vera heil-
næmari en allt annað. Hið sama
má segja um hlutlægni í málflutn-
ingi. Einfalt dæmi um hana gæti
það verið að segja frá viðburði, sem
eitt sinn gerðist, og fara rétt með.
Reyndar er „furðufíkn“ manna mik-
il og þeir þreytast seint á ýkjum,
eins og kvikmyndagerð síðari ára
vitnar glöggt um. En það yndi er
hafa má af meðvitundinni um það
að vita glögg skil á söguefni, sem
haldinorður maður hefur gert form-
lega grein fyrir, er nokkurs verð.
Yfír þeirri meðvitund er heiðríkja,
sem er fullkomin andstæða allra
kviksagna og kynja.
Eitt hið átakanlegasta við þjóð-
sótt hlutdrægninnar, er það til-
gangsleysi, sem einkennir hana.
Hverju sinni sem ofviðrið er gengið
yfir er ekkert eftir, nákvæmlega
ekkert eftir, - nema auðn, þögn
og tóm.
Engu hefur verið áleiðis snúið,
ekkert áunnist. Einhveijir liggja
ævinlega eftir í valnum. Það er allt
og sumt. Var það e.t.v. eini tilgang-
urinn, - að tortíma einhveijum,
sama hveijum, aðeins að einhver
væri flattur út?
Slík spurning er vitaskuld út í
hött. Þjóðsóttin er í eðli sínu hug-
stola ástand. Það er ekki til neins
að spyija um „tilgang" hennar, eins
og skynsemi gædd vera hefði sett
berserksganginn af stað og stefndi
honum að ákveðnu marki. Þjóðin
er vit-laus meðan leikurinn stendur
sem hæst.
Hlutlægni er engum innan seil-
ingar. Hún er og verður öðru frem-
ur hugsjón, sem stefna ber að án
afláts. Hlutlægni er markmið, sem
ólíklegt er að við náum nokkru sinni
til fulls í almennri umræðu. En hún
er stefnumark, sem allir skyldu
jafnan festa sjónir á og kappkosta
að nálgast.
Hlutlægnin á sér einn förunaut,
sem er e.t.v. ljúfasti lagsbróðir
hennar. Það er efinn. Kyrrlátur efi
er hugþekkasti ferðafélagi heil-
brigðrar skynsemi. Maðurinn veitir
sér þann munað að draga í efa eina
hlið hinnar hlutlægu niðurstöðu eða
fleiri. Efinn er uppsprettulind um-
burðarlyndis. Þeir, sem fara með
bænir, ættu að biðja Guð að gefa
sér heilsusamlegan og stillilegan
efa. Efinn er frelsari. Hann leysir
menn úr viðjum ofstækisfullrar
hlutdrægni.
Margt er enn ósagt um hlutlægni
og hlutdrægni. Þetta læt ég þó
nægja að sinni, en tek þráðinn upp
síðar, ef frekara tilefni gefst til.
Höfundur er útvarpssfjóri ríkisút-
varpsins.
Eldri borgarar og þjóðfélagið
FÉLAG eldri borgara
í Reykjavík og nágrenni
er 10 ára um þessar
mundir, það var stofnað
15. mars 1986. Félags-
menn í dag eru um 6
þúsund.
Árið 1989 var Lands-
samband aldraðra
stofnað. I því eru 43
félög aldraðra víðsveg-
ar af landinu og eru á
13. þúsund félagsmenn
í Landssambandinu.
Þegar ég var komin
í stjórn Félags eldri
borgara, varð mér fyrst
ljóst, hvað það er gey-
simikið starf, sem unnið er innan
félagsins. Það kom mér skemmtilega
á óvart, þegar ég fór að starfa með
félaginu, hvað fólk, sem jafnvel er
komið á níræðisaldur, er létt í lund
og til í að skemmta sér. Hér áður
fyrr þótti sjálfsagt, að svo gamalt
fólk væri vistað á elliheimili. Nú býr
fólk sem lengst heima hjá sér, en
þegar það þarf á hjúkrun að halda,
eiga að vera til pláss
fyrir það. Það vantar
mikið á að svo sé hér
í Reykjavík, meðan rúm
standa auð úti á landi.
Hvað með greiðsl-
urnar, sem við höfum
greitt í Framkvæmda-
sjóð aldraðra á hveiju
ári? Eru þær notaðar í
rekstur í stað uppbygg-
ingar nýrra hjúkrunar-
heimila?
Félag eldri borgara
er ekki bara skemmti-
félag, þótt það sé nauð-
synlegt fyrir sál og lík-
• ama að lyfta sér upp.
Það er einnig hagsmunafélag, sem
gætir þess, að ekki sé gengið um of
á hlut eldri borgara. Ekki veitir af
að spyrna við fæti, þegar stjórnvöld
eiga hlut að máli. Það virðist vera
þannig, ef spara þarf í ríkisrekstri,
þá þykir sjálfsagt að skerða hlut
aldraðra.
Síðustu 4 árin hafa þó verið verst.
Þetta byijaði með tekjutengingu elli-
Yið eigum heimtingu á
því, segir Margrét H.
Sigurðardóttir, að
lifa sómasamlegu lífi
án skattpíningar.
lífeyris 1. febrúar 1992, og síðan
er stöðugt verið að skerða hlut okk-
ar í lífeyris- og sjúkratryggingum.
í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið
1996 átti að spara 1.115 milljónir
króna í almannatryggingakerfínu og
þar af átti að lækka bætur elli- og
örorkulífeyrisþega um 985 milljónir
króna.
Við vorum nokkur, sem tókum
okkur til og skrifuðum greinar í
Morgunblaðið, þar sem við lýstum
vanþóknun okkar á þessum aðgerð-
um. Það stóð víst ekki öllum á sama
um þessi skrif okkar.
Eldri borgarar voru orðnir þrýsti-
hópur. Forsætisráðherra tilkynnti
svo í desember, að bætur lífeyris-
þega mundu verða 450 milljónum
króna hærri 1996, en gert hafði
verið ráð fyrir í ijárlagafrumvarpinu.
Það þýddi, að lífeyristryggingar áttu
að hækka um 3,5% frá 1. janúar
1996 eins og lofað hafði verið í
samningunum 1995. Forsætisráð-
herra lét það samt fylgja, að afteng-
ing launa og tryggingabóta yrði
staðreynd í framtíðinni. Nú 1. mars
var byijað að skerða heimildarbætur
og síðar kemur svo 10% fjármagns-
tekjuskattur, hvenær sem það verð-
ur. Yfirvöld voru fljót að draga til
baka um áramótin 15% skattaíviln-
unina, sem lífeyrissjóðsþegar 70 ára
og eldri fengu í fyrra.
Einstaklingur, sem fær 81.000 kr.
úr lífeyrissjóði á mánuði, fær aðeins
13.373 kr. í ellilífeyri frá almanna-
tryggingum, en greiðir 15.036 kr. í
staðgreiðsluskatt. Þá á hann eftir að
greiða eignaskatt og fasteignagjöld.
Til hvers vorum við að greiða í lífeyr-
issjóð? Til að spara ríkinu að greiða
okkur tryggingabætur? Nei. Eg var
farin að hlakka til elliáranna, en nú
Margrét H.
Sigurðardóttir
er ég farin að kvíða fyrir, ef maður
á varla fyrir salti í grautinn vegna
skattpíningar og skertra bóta. Við,
sem búin erum að vinna í tugi ára
og gjalda þjóðfélaginu það sem því
bar, eigum heimtingu á því að fá að
lifa sómasamlegu lífí án skattpíning-
ar. Við eigum að hafa meira á milli
handanna en rétt fyrir brýnustu
nauðsynjum. Ekkert fer verr með
gamalt fólk en öryggisleysi í peninga-
málum. Við eigum að geta skemmt
okkur svolítið, farið í leikhús, á tón-
leika og í eina ódýra sólarlandaferð
á ári, það bætir heilsuna. Annars
koðnum við niður og þurfum að leggj-
ast inn á sjúkrahús eða hjúkrunar-
heimili miklu fyrr en ella. Það verður
mun dýrara fyrir þjóðfélagið. Þetta
' ættu ráðherrarnir, sem eiga rétt á
greiðslum úr 2-3 lífeyrissjóðum, að
íhuga, þegar þeir ásamt Alþingi eru
að setja vanhugsuð, ótímabær lög
og reglugerðir í þeim eina tilgangi
að skerða hlut ellilífeyrisþega.
Þjóðfélaginu ber skylda til þess
að gera okkur það mögulegt að lifa
lífínu lifandi, meðan við erum fær
um það.
Höfundur er viðskiptafræðingur
og varaformaður Félags eldri
borgara í Reykjavík og nágrenni.
— g —- I | ■ g » ■ - | I ■ ■ - ■ - ■ - B ■" ■ ■ ■ " ■
J-CeimiLisiðnaðarsfíóLinn LAUFASVEGI 2, REYKJAVÍK, SÍMI 551-7800, FAX: 551-5532.
Allar upplýsingar og skráning á námskeið eru á skrifstofu skólans, Laufásvegi 2, í síma 551-7800 mánudaga til fimmtudaga kl. 10.00-15.00 og fóstudaga kl. 13.00-17.00.
FAT ASAUMUR
1 3.-27. mars
mánud. og miðvikud.
kl. 19.30-22.30.
NYTJAHLUTIR ÚR
1 .-22. apríl
mánud. og miðvikud.
kl. 18.00-22.00.
LOÐSKINNI
Kcnnari: Hcrdís Kristjánsdóttir. Kcnnari: Lára Sigu;björnsdóttir.
KNIPL
20. mars- 1 5. maí
miðvikudaga
kl. 19.30-22.30.
Kcnnari: Anna Siguröardóttir.
BÚTASAUMUR
25. mars-29. apríl
mánudaga
kl. 19.30-22.30.
Kcnnari: Guðrún Einarsdóttir.
SPJALDVEFNAÐUR
19. mars-2. apríl
þriðjud. og fimmtud.
kl. 19.30-22.30.
Kcnnari: Ólöf Einarsdóttir.
ALM.VEFNAÐUR
25. mars-22. apríl
mánud. og miðvikud.
kl. 19.30-22.30
Kcnnari: Hcrborg Sigtryggsdóttir.
kl
PAPPÍRSCERÐ
1. apríl-6. maí
mánudaga kl. 19.30-22.30.
Kennari: Þorgerður
Hlöðversdóttir.
ÚTSKURÐUR
23. apríl-2 1. maí
þriðjudaga
kl. 19.30-22.30.
Kcnnari: Bjarni t>ór.
ÞJÓÐBÚNINGASAUMUR
1 1*. apríl-13. júní
fimmtudaga
|kl. 19.30-22.30.
Kcnnari: Vilborg og Oddný.
Ný námskeið
LITIR OG RENDUR
I Litasamsetningar
18., 19. og 20. mars
I kl. 19.30-22.30.
Kennari: Guðrún Hannele.
UPPHLUTSSKYRTA OG
SVUNTA
25., 27. mars og 1. apríl
kl. 19.30-22.30.
Kennari: Oddný Kristjánsdóttir.
ÚTSAUMUR
9., 10., 1 1. OG 12. apríl
kl. 19.30-22.30.
í Kcnnari: Guðrún Einarsdóttir. Kcnnari: Hcrborg Sigtryggsdóttir. Kennari: Vilborg og Oddný. kl. 19.30-22.30. eru sérstaklega hvattir til að koma. -y
Ótímasett námskeið
SKRÁNING STENDUR VFIR
PRJÓNATÆKNl, miðvikudagar
DÚKAPRJÓN, miðvikudagar
TÓVINNA, mánudagar
PERLUSAUMUR, fimmtudagar
FYRIRLESTUR í
NORRÆNA HÚSINU
MARKAÐS- OG SÖLUMÁL
HANDVERKFÓLKS
Laugardaginn 30. mars kl. 14.00 í Norræna
húsinu. Fyrirlesari er Guörún Hannelc.
Allir velkomnir. Kaffistofan cr opin. Þcir
sem eru að vinna í handverki scm atvinnu
cru scrstaklcga hvattir til að koma.
í
]:
V
í
í