Morgunblaðið - 04.07.1996, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 4. JÚLÍ 1996
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
DAGBJORT HANNES-
ÍNA ANDRÉSDÓTTIR
+ Dagbjört Hann-
esína Andr-
ésdóttir frá Sviðn-
um, var fædd í
Stykkishólmi 29.
september 1897.
Hún lést í St. Frans-
iskusspítalanum í
Stykkishólmi 8. júní
síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
Andrés Pétur Jóns-
son og Benidikta
Pálína Jónsdóttir.
Hún ólst upp með
foreldrum sínum í
Bjarnarhöfn og Bár
á Snæfellsnesi. Dag-
björt var elst tólf systkina og
eru tvö þeirra á lífi, þær Pálína
Sveinbjörg og Sigurlín.
Alsystkin Dagbjartar eru öll
látin. Þau voru: 1) Guðríður, 2)
Eiríkur Kúld, 3) Sólveig, 4)
Magnús, 5) Ólafur Tryggvi, 6)
Jón Þorsteinn.
Hálfsystkin Dagbjartar, börn
Andrésar og seinni konu hans,
Sveinbjargar Sveinsdóttur: 7)
Pálína Sveinbjörg, 8) Ragnheið-
ur María, 9) Magðalena 10) Sig-
urlín, 11) Kristensa.
Maður Dagbjartar var Jens
Elías Nikulásson, bóndi í Sviðn-
um og Svefneyjum.
Synir Dagbjartar: Ragnar
Hannesson, f. 7.7. 1915, d. 13.5.
1980. Kona Ragnars var Jónína
Kristín Jóhannesdóttir, f. 11.7.
1923. Börn þeirra eru Anna
Birna, Kristján Guðmundur,
Sveinbjörn Ölafur, Jóhannes
Eyberg.
Saga Dagbjartar Andrésdóttur
frá Sviðnum er saga íslensku al-
múgastúlkunnar sem fæddist við
fátækt og kröpp kjör aidamótakyn-
slóðarinnar. Hún upplifði þróun ís-
lensks mannlífs í nærfellt hundrað
ár, var þátttakandi í sigrum þess
og ósigrum, gleði þess og sorgum.
Hún minntist með gleði fyrstu
bernskuára sinna í Bjarnarhöfn, þar
sem allt lék í lyndi, meðan foreldr-
arnir nutu jarðnæðis þeirra tíma
stórbýlis. Vegna eignarhalds Bjarn-
arhafnar neyddust Andrés og Beni-
dikta að flytjast þaðan eftir nokk-
urra ára búsetu. Þéttsetið var í sveit-
um um þær mundir, svo jarðnæði
lá ekki á Iausu. Andrés greip til
þess ráðs að reisa þeim lítinn bæ á
sjávarkambinum við túnfót jarðar-
innar Bárar, þar sem grasnytin
nægði fyrir eina kú og nokkrar kind-
ur. Geta má því nærri að fast þurfti
því sjóinn að sækja með ört vaxandi
barnahópinn heima.
Móðir mín minntist starfanna við
hlið móður sinnar við heyskap og
gegningar, meðan faðirinn stundaði
sjóinn, oft langtímum saman við
sjóróðra undan Jökli, eins og sagt
var á breiðfirska vísu.
Hún minntist einnig sólskins-
stunda við leiki að legg og skel,
ásamt nágrannabömunum, þar undir
sjávarbökkunum í Bár og við gæslu
yngri systkina. Sorgin lá þó í leyni.
Móðirin veiktist af berklum þgear
Dagbjört var fímmtán ára gömul.
Benidikta Pálína lést á Vffilsstöðum
sama ár, eftir skamma sjúkdóms-
legu. Við þetta áfall tvístraðist
bamahópurinn, sem þá taldi sjö
systkini, og Andrés fluttist til Hellis-
sands.
Hannes. Gíslason hét ungur háseti
Andrésar afa míns. Þau móðir mín
tóku upp sambúð og fluttust til
Stykkishólms. Þar fæddist eldri bróð-
ir minn Ragnar Hannesson, þ. 5.7.
1915. Það hefur móðir mín sagt mér
áð þessi ár í Stykkishólmi hafí verið
erfíðasta tímabil lífs hennar.
Sem dæmi má nefna að hinn
mikla frostavetur 1917-18 var
kuldinn í herbergi því sem hún og
barnið vistuðust svo mikill að grýlu-
kerti héngu niður úr loftinu eftir
nóttina. Hún óttaðist um líf Ragn-
>ars, sem átti við vanheilsu að stríða
fram eftir aldri. Ekki ólíklegt að
Magnús Guðni
Benidikt Guðmunds-
son, f. 11.8. 1920.
Kona Magnúsar,
Halldóra Þórðar-
dóttir, f. 15.1. 1924.
Börn þeirra, Krist-
ján Breiðfjörð, Ingi-
björg, Þórður Sigur-
björn, Guðmundur
Karl, Dagbjört,
Þröstur.
Nikulás Klásen
Andrés Jensson, f.
18.4. 1935. Kona
Nikulásar, Aðal-
heiður Lilja Sig-
urðardóttir, f. 11.4.
1941. Barn þeirra, Dagbjört
Kristín. Börn Aðalheiðar, Sig-
rún Elísabet Gunnarsdóttir,
Kristján Valby Gunnarsson,
Unnar Valby Gunnarsson.
Fyrri kona Nikuiásar, Jó-
hanna Margrét Þórarinsdóttir
f. 8.8. 1934, d. 5.11. 1969. Börn
þeirra Jens Ragnar Nikulásson,
Kristinn Eyberg Nikulásson,
Þórhallur Nikulásson. Börn Jó-
hönnu, Jakob Guðnason, Jónína
Ragnarsdóttir.
Dagbjört var húsfreyja í
Sviðnum og Svefneyjum frá 1935
til 1970. Eftir það dvaldist hún
mestmegnis, ýmist á heimili son-
ar síns, Nikulásar í Svefneyjum
og Svíþjóð og Magnúsar í Stykk-
ishólmi. Frá 1985 og til dánar-
dægurs var hún í St. Fransis-
kusspítala í Stykkishólmi.
Dagbjört verður jarðsungin
frá Flateyjarkirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 14.
kjör frumbemskunnar hafí þar átt
hlut að máli.
Um vorið slitu Dagbjört og Hann-
es samvistir og hún réðst vinnukona
með son sinn með sér, til hjónanna
Ólafar Sigurðardóttur og Svein-
bjarnar Gestssonar í Miðbúð í Bjar-
neyjum.
Móðir mín fór ekki dult með það
að á Miðbúðarheimilinu leið henni
vel. Hún talaði alltaf með hlýleika
um þau hjón, ekki síst Ólöfu sem
hún elskaði og virti. Þegar hún síð-
ar fluttist frá Bjarneyjum, varð það
að ráði að Ragnar ílengdist hjá Ól-
öfu og Sveinbirni, sem ólu hann upp
til fullorðinsára.
í Bjarneyjum töidust þá átta ábú-
endur og upp til 70 manns voru þar
heimilisfastir. Þ. 11.8.1920, eignað-
ist Dagbjört annan son sinn, Magn-
ús Guðmundsson. Faðir hans var
Guðmundur Kristjánsson frá Magn-
úsarbúð.
Engum efa er það undirorpið að
þungt féll móður minni að vera í
þeirri aðstöðu, að þurfa að beygja
sig fyrir þrýstingi umhverfis og tíð-
aranda, örlög sem hún deildi með
fjölmörgum stéttarsystkinum sín-
um, sem hlotið höfðu fátæktina í
heimanmund. Komið var nú að enn
einum tímamótum í lífí þessarar
ungu breiðfirsku sjómannsdóttur,
sem svo margt hafði fengið að reyna
á stuttri ævi.
Hún var nú tuttugu og fjögurra
ára gömul og enn ein vistaskiptin
framundan. Leiðin lá inn í Sviðnur.
Að þessu sinni neyddist hún til
að skilja eftir það sem henni var
allra kærast. Báðir synimir, tveggja
og sjö ára gamlir, urðu eftir í Bjarn-
eyjum, Ragnar hjá fósturforeldrun-
um Ólöfu og Sveinbimi og Magnús
hjá föðurafa sínum og ömmu, Krist-
jáni Sveinssyni og Kristjönu Jóns-
dóttur, hverjum hjá hann ólst upp
til fullorðinsára.
Móðir mín var vinnukona hjá föð-
urforeldrum mínum, Klásínu Guð-
fuinsdóttur og Nikulási Jenssyni í
Sviðnum, þar til hún og faðir minn,
Jens Nikulásson, tóku við búi þar
árið 1935.
í Sviðnum gekk hún til allra verka
utanbæjar og innan, til slægna og
raksturs, heyburðar og heybands á
túni og í úteyjum, eins og títt var
við eyjabúskap þeirra tíma.
Dagbjört Andrésdóttir var hús-
freyja í Sviðnum í tuttugu og tvö
ár. A ámm seinni heimstyijaldarinn-
ar var uppi nokkur viðleitni í þá
veru að koma börnum af höfuðborg-
arsvæðinu fyrir úti á landi í öryggis-
skyni. Þannig atvikaðist að Hjördís
Ólafsdóttur, bróðurdóttir mömmu,
var komið í fóstur í Sviðnur. Hjör-
dís, sem ætíð er Dísa systir í mínum
huga, var þá á fyrsta ári. Hún var
í fóstri hjá foreldrum mínum til sex
ára aldurs og síðan í sumardvöl til
fullorðinsára. Dísa kallaði þau bæði
pabba og mömmu og vart hefur
þeim veist léttara að skiljast við
fósturdóttur sína, heldur en móður
minni hafði áður verið að sjá af
sonum sínum. Þrátt fyrir að heimil-
ið í Sviðnum hafí ekki státað af
miklum efnum eða umfangsmiklum
búskap, trúi ég að mörgum hafí
þótt gott þar að koma, gistingu og
beina að þiggja og aðhlynningar að
njóta um lengri eða skemmri tíma.
Að öllum öðrum ólöstuðum mun
umönnun húsmóðurinnar hafa vegið
þungt í þeim efnum.
Ég get ekki í þessu sambandi
látið vera að hugleiða það vega-
nesti sem móðir mín elskuleg hefur
hlotið í vöggugjöf.
Þrátt fyrir fátækt og kröpp kjör
bernskuáranna, þykist ég hafa orðið
þess vísari af frásögn hennar, að
samvistirnar við elskandi móður sem
megnaði að leiða og vernda barna-
hópinn sinn, hafí dugað henni drýgst
þegar örlögin voru hvað óblíðust,
svo að hún megnaði að beygja sig
án þess að bresta.
Þennan kærleiksarf varð ég svo
lánsamur að hljóta í ríkum mæli og
tel ég það eina hina mestu gæfu í
lífí hvers sem hlýtur. Af þessum sjóði
megnaði hún einnig að miðla til allra
þeirra sem meira eða minna nutu
uppeldis hennar og handleiðslu.
Árið 1958 fluttu foreldrar mínir
búferlum til Svefneyja og bjuggu
þar tii ársins 1970, að þau brugðu
búi. Heimilið í Svefneyjum var oft
á tíðum fjölmennt og krefjandi.
Móðir mín var þar löngum bakhjarl
og kjölfesta, ætíð til staðar þegar
áföll steðjuðu að, boðin og búin til
liðveislu og björgunarstarfa í orð-
anna fyllstu merkingu. Barnabörnin
bættust í hópinn, en auk þess dvöld-
ust þar börn og unglingar að.sumar-
lagi, mörg hver ár eftir ár. ,
Fyrir þennan barnahóp var Dag-
björt amman á bænum og gegndi
ætíð því nafni, burtséð frá ættar-
tengslunum.
íslenska aldamótakynslóðin hefur
sannarlega lifað tímana tvenna. Eitt
mesta yndi móður minnar var að
ferðast, þegar hún átti þess kost.
Gilti þá einu hvort ferðast var á
sjó, landi, eða í lofti.
Eitt sinn ferðaðist hún, þá á átt-
ræðis aldri, með syni mínum í lítilli
einkaflugvél frá. Stykkishólmi til
Reykjavíkur. Eftir ferðina hafði hún
orð á því að öllu léttari væru nú
ferðálögin, heldur en í bamingi á
áraskipunum í gamla daga. Sonar-
sonur hennar skaut því þá inn í
samtalið, að gömlu konunni hefði
samt ekki allskostar líkað stjórn
hans þegar hann sveigði flugvélinni
til lendingar yfír Reykjavíkurflug-
velli. Hún hafði þá tekið í öxl honum
og spurt með dálítilli þykkju, ætl-
arðu að hvolfa flugvélinni, drengur?
Samanburðinn hafði hún frá lysti-
legri stjómun breiðfirskra sægarpa
í kröppum beitivindi æskuáranna.
Þegar undirritaður hætti búskap
og fjölskyldan fluttist til útlanda árið
1979, reyndist það móður minni létt
ákvörðun að flytjast með okkur, en
faðir minn var þá látinn fyrir nokkr-
um árum. Dagbjört litla dóttir mín,
þá á þriðja ári, naut í ríkum mæli
handleiðslu og umönnunar ömmu
sinnar á ókunnugum slóðum.
Oft minntist móðir mín þess með
gleði er þær nöfnur leiddust og
studdu hverja aðra i hinu skógi
klædda og lítið eitt framandi um-
hverfi nýja landsins, meðan aðrir
íjölskyldumeðlimir sinntu námi og
störfum, daginn langan.
Dagbjört yngri man vel þennan
tíma og minnist þessara stunda með
dýrmætri gleði. Þegar aldurinn
færðist yfir tók minni móður minnar
að bila, í þeim mæli að vist á öldrun-
arsjúkrahúsi varð ekki umflúin.
Þótt henni væri það nauðugt að
yfirgefa fjölskylduna, kaus hún þó
heldur að dvelja á íslensku, fremur
en erlendu sjúkrahúsi. Stykkis-
hólmsspítali varð hennar sjálfsagða
val. Það var líka mikil huggun að
Magnús sonur hennar býr ásamt
fjölskyldu sinni í Stykkishólmi og
oft áður hafði hún dvalið langdvöl-
um á heimili þeirra hjóna. Sonar-
dóttir Dagbjartar, Ánna Birna
Ragnarsdóttir og hennar fjölskylda
býr þar einnig. Svo og til skamms
tíma, stjúpdóttir mín, Jónína Ragn-
arsdóttir og fjölskylda hennar. Allt
þetta góða fólk hefur glatt móður
mína með heimsóknum sínum og
umhyggju öll þau löngu ár sem
hugur gömlu konunnar hvarf lengra
og lengra inn í þokuveröid gleyms-
kunnar.
Þótt móðir mín þekkti ekki lengur
sína nánustu, allra síðustu árin,
megnaði hún þó að tjá mér, við síð-
ustu heimsókn mína, að allif væru
henni góðir og að henni liði vel.
Hennar heita bamatrú, sem hún
aldrei tapaði, mun hafa létt henni
biðina eftir brottfararleyfinu, sam-
fara þessum jákvæða hugsunar-
hætti sem fylgdi henni alla tíð þar
til yfír lauk. •
Án efa hefur jákvæðni hennar
og æðruleysi gert starf þess ágæta
fólks, sem hjúkraði henni, vinnuna
ögn léttari.
Þessu fólki getum við, fjölskylda
hennar, aldrei þakkað nógsamlega.
Elsku mamma! Þakka þér kær-
leiksarf þinn, umhyggju og for-
dæmi, sem ég óska og vona að ber-
ist áfram til eftirkomendanna.
Nikulás Jensson.
Dagbjört H. Andrésdóttir, amma
Dæja eða „amma“ eins og við flest
kölluðum hana, hvort sem við vorum
tengd henni eða aldeilis óskyld
er nú farin sína hinstu ferð.
Þessi hljóðláta kona, sem var
tengdamóðir mín, vann verk sín af
mikilli samviskusemi og vandvirkni
og var sjálf alltaf svo hreinlát.
Hún var manni mínum mjög góð
móðir, stóð alltaf við hans hlið og
varði við allri gagnrýni ef maður
leyfði sér það.
Hún var alltaf til staðar til að
taka á sig alla þá ábyrgð, sem til
þurfti þegar aðrir brugðu sér frá
vegna veikinda, vinnu, ferðalaga
eða bara til að skemmta sér.
í fyrstu var þessi eiginleiki henn-
ar mjög framandi fyrir mér, borgar-
barninu, að henni þætti alveg sjálf-
sagt að sjá um mín börn ásamt sín-
um barnabömum. Þannig gat ég
fylgt þeim Nikulási, Jens og eldri
börnunum inn í Svefneyja-löndin,
Sviðnur eða Bjarneyjar í dúnleitir
og verið burtu frá heimilinu heilu
dagana. Eins gat ég tekið þátt í
fjárflutningum og annarri útivinnu
eftir vild og átti ég henni það mest
að þakka og svo henni Magnúsínu
Magnúsdóttur eða Sínu eins og hún
er alltaf kölluð sem var okkar
„ömmu“ stóra stoð á þessum tíma.
Seinna urðu það eldri börnin eða
annað heimilisfólk sem aðstoðuðu
hana. Mér lærðist það fljótt að henn-
ar tilvist gerði það að verkum að
við gátum farið að heiman vitandi
að heimilið var í öraggum höndum.
Seinna þegar hún valdi að fylgja
okkur til Svíþjóðar, þá 82 ára göm-
ul, var hún enn hress og við góða
heilsu.
Þá sá hún um nöfnu sína, þriggja
ára, Dagbjörtu Kristínu, sem við
kölluðum Stínu Björt, á daginn,
meðan við hin vorum við nám.
Með þessum fáu orðum vil ég
þakka ömmu fyrir þau áhrif sem
hún hafði á líf mitt. Ég mun ætíð
minnast hennar með hjartanlegu
þakklæti og virðingu.
Blessuð sé minning þín, elsku
amma Dæja, og Guð varðveiti sálu
þína.
Þín tengdadóttir,
Aðalheiður Sigurðardóttir.
Það er svo margt sem mig langar
til að segja um hana Dæju ömmu
mína, nú þegar síðasta kveðjustund-
in er upprunnin.
Hún gætti mín frá því ég var smá
hnáta.
Aðeins fáein kveðjuorð verða að
nægja.
Elsku amma mín!
Ég mun alltaf minnast göngu-
ferðarinnar okkar niður á Sand,
þegar við klifruðum með erfíðismun-
um yfír grjótgarðinn til að komast
niður í flæðarmálið að tína skeljar
í kvöldsólinni.
Þakka þér fyrir allt. Drottinn
blessi þig.
Þín sonardóttir,
Dagbjört Kristín (Stína Björt).
Margt er það sem hrífur hugi
ungra drengja. Eitt af því sem hvað
sterkast hreif mig á æskuáram var
fríðleiki Dæju í Sviðnum.
Við sáumst að vísu ekki oft á
þeim árum. Húsfreyjur voru ekki
mikið á randinu í þann tíð og ekki
börnin heldur. En að koma í Sviðn-
ur í fyrsta sinn og þá sjaldan það
varð á uppvaxtaráranum er eftir-
minnilegt. Umhverfí allt og mann-
virki var með ummerkjum genginna
kynslóða. Hlaðin bryggja og sjó-
vamargarður, vallargarður hlaðinn
hærri en annarsstaðar sást, torfhús-
in gróin og hlaðin á óskipulegri
dreif. Sérþáttur aavar svo hlýtt við-
mót fólksins í lágreistum bæ með
slitnum gólffjölum. Veitingar bornar
fram í viðarþiljaðri og málaðri stofu.
Klukka á þili, fjölskyldumyndir og
hillur með einhveiju á. En hæst bar
hve konan sem bar fram veitingarn-
ar var ákaflega fríð.
Þó Sviðnur væra næsta byggða
ból var fólkið þar þó ekki nánustu
kunningjarnir. En maður vissi um
það allt af tali fullorðna fólksins og
raddirnar sem heyrðust í talstöðinni
voru góðir kunningjar manns. Jens
í Sviðnum var svo undantekningin.
Hann var í sínum kompánlega vin-
gjarnleik við háa sem lága, góð-
kunningi allra og víðþekktur. Hann
var mikill farmaður.
Dæja hafði einnig yndi af að ferð-
ast og hitta fólk. En ástæður hús-
freyjunnar í Sviðnum hafa trúlega
ekki boðið upp á þá möguleika, sem
hugur stóð til. Seinna þegar hagur
vænkaðist í Svefneyjum, eða enn
síðar, urðu tækifærin fleiri.
. Ég hafði orð á því við hana, að
hún væri dugleg að ferðast og hún
svaraði því til, að það væri nú víst
það eina sem hún hefði verið dugleg
við um dagana. Ekki skal ég leggja
dóm á það.
Ég heyrði haft eftir henni að hún
kviði því þegar tengdamóður hennar
nyti ekki lengur við. Tengdamóðir
hennar Klásína Guðfínnsdóttir var
sterkur persónuleiki og mun hafa
verið miklu ráðandi í Sviðnum með-
an hún lifði. Það fór og svo að eftir
lát hennar varð búsetan í Sviðnum
stutt. Henni lauk reyndar með bæj-
arbruna 1956. Sá atburður hlýtur
að vera minnisstæður öllum, sem
þar komu að.
Það sýndi sig þá að Dæja var
ekki vílsöm þegar mest á reyndi.
„Þama er nú þvotturinn minn“ varð
henni að orði þegar í ljós kom í rjúk-
andi rústunum botninn af trébala
með leifum af fatnaði, sem legið
hafði í bleyti. Að missa bæinn sinn
og allar eigur á broti úr dagstund
er áfall, en kannski hefur hún átt
sér í leynum ósk um búháttabreyt-
ingu, þó ekki yrði á svo harkalegan
máta.
Á seinni árum hennar fólks í
Svefneyjum, þar sem hún var í horn-
inu, var oft gestkvæmt og samkom-
ur með söng og gleði.
Hún hafði ánægju af söngnum
þó hlédræg væri. Þó kom það fyrir
oftar en ekki, að við sátum tvö í
afviknu skoti og rifjuðum saman
upp gamlar vísur. Hún kunni ýmis-
legt fyrir sér i því efni.
Mann sinn missti hún 1973.
Löngum var mjög hlýtt með þeim
mæðginum, henni og Nikulási, og
árið 1979 flutti samhent fjölskylda
til Svíþjóðar. Dæja fékk því er degi
hallaði að kynnast framandi hlið á
tilveranni.
I Stykkishólmi býr allstór hópur
hennar fjölmennu afkomenda. Ævi-
kvöldið átti hún á sjúkrahúsi St.
Fransiskussystra þar. Blessun fylgi
öllum þeim sem hlúðu að henni að
leiðarlokum. Hún átti allt gott skilið.
Jóhannes Geir Gíslason.