Morgunblaðið - 06.07.1996, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 6. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Þekkíng í skyndihjálp
getur bjargað lífi
ÚTBREIÐSLA þekkingar í
skyndihjálp er eitt af brýnustu verk-
efnum landsfélaga Rauða krossins
um allan heim. Innan hreyfingarinn-
ar er mikil þekking á skyndihjálp,
enda upphaflega hugsjónin sú að
stofna hjálparfélög á friðartímum í
þeim tilgangi að bjarga særðum og
sjúkum. Nöfn Henry Dunant og Flor-
ence Nightingale ber oft á góma
þegar rætt er um upphaf aðhlynning-
ar særðra og slasaðra enda urðu störf
þeirra beggja til ómetanlegs gagns
fyrir slasað fólk.
Með skyndihjálp er átt við þá hjálp
sem veitt er strax eftir að óhapp
hefur átt sér stað. Kennsla í skyndi-
hjálp, kennsluefni og þjálfun hefur
verið í stöðugri þróun allt frá 1925
en þá var fyrst farið að kenna skyndi-
hjálp hér á landi. í dag er áherslan
lögð á að kenna rétt viðbrögð við
slysum og bráðum sjúkdómum svo
og hvernig koma megi í veg fyrir
alvarlegar afleiðingar slysa með at-
hygli og árvekni. Það hefur sýnt sig
að með kröftugu forvamastarfi má
koma í veg fýrir slys og afleiðingar
þeirra. Skyndihjálparfræðsla er liður
í þessari viðleitni.
Aukin þekking
Á síðastliðnum árum hefur þeim
farið fjölgandi sem sækja skyndi-
hjálpamámskeið og nú fer kennsla í
skyndihjálp víða fram, m.a. í grunn-
og framhaldsskólum, á vinnustöðum
og í fyrirtækjum. Á námskeiðum er
blandað saman bóklegum og verkleg-
um þáttum og miðar kennslan að
því að viðkomandi geti veitt hinum
slasaða hjálp án nokkurra sérhæfðra
tækja. Reynslan hefur sýnt að þegar
um slys og/eða hamfarir er að ræða
er flestum bjargað á fyrstu mínút-
unum eftir að atburðurinn átti sér
stað, eða áður en fagfólk kemur á
staðinn, af fólki sem fyrir tilviljun
er á staðnum. En betur má ef duga
skal. Lífslíkur margra þeirra sem
verða fyrir slysum eða áföllum vegna
skyndilegra sjúkdóma ráðast af því
hvort vegfarendur, vinnufélagar eða
ijölskylda kunni að bregðast rétt við.
Það er Rauða krossi íslands því mik-
ið kappsmál að skyndi-
hjálp sé á allra færi. Það
yrði vel tryggt með því
að löggjafinn tengdi
skyndihj álparfræðsluna
ökuprófi sem flestir
landsmenn taka.
Ungir ökumenn
Nær daglega lesum
við í blöðum um slys,
misalvarleg og af öllu
mögulegu tagi. Slysin
gera sjaldnast boð á
undan sér og enginn er
hólpinn. Umferðarslys-
in taka mannslíf á
hverju einasta ári og er
hlutur ungra ökumanna
allt of stór. Það er því
verðugt umhugsunarefni hvað sé til
ráða til að draga úr tíðni og alvar-
leika slysanna.
Á hveiju ári fara þúsundir ungra
í dag munu sjálfboðalið-
ar Rauða kross íslands
í samvinnu við lögregl-
una á Suðvesturlandi
kanna skyndihjálparút-
búnað og þekkingu öku-
manna í skyndihjálp, að
sögn Svanhildar Þeng-
ilsdóttur, ásamt því að
afhenda ökumönnum
nýútgefinn bækling um
skyndihjálp.
ökumanna út í umferðina. Sú þekk-
ing og þjálfun sem þeir fá í ökunám-
inu mun verða þeirra undirstaða í
framtíðinni. Leggja þarf áherslu á
að koma í veg fyrir óhöpp og slys
og milda afleiðingar slysa og óhappa,
Svanhildur
Þengilsdóttir
m.a. með því að^nota
bílbelti, aka á löglegum
hraða og hafa skyndi-
hjálparbúnað tiltækan í
bílnum. Einnig þarf að
leggja ríka áherslu á að
auka þekkingu ungra
ökumanna á slysavörn-
um og skyndihjálp.
Allir á námskeið
Á þessu ári býður
Rauði kross íslands öll-
um einstaklingum sem
Ijúka almennum öku-
réttindum á námskeið í
skyndihjálp. Þetta boð
er liður í átaki Rauða
krossins til þess að sem
allra flestir læri grund-
vallaratriði skyndihjálpar og geti með
kunnáttu sinni komið öðrum til að-
stoðar þegar slys ber að höndum.
Með átakinu vill Rauði kross ís-
lands leggja sitt af mörkum til for-
vamastarfs gegn slysum en mikil-
vægi forvarna verður seint ofmetið.
Nauðsynlegt er að sem flestir láti til
sín taka og vinni markvisst að því
að auka öryggi okkar allra. Einn
daginn gætir þú orðið vitni að slysi
á vinnustað, í umferðinni, á heimili
þínu eða í frístundum. Ef þú getur
brugðist skjótt við og veitt skyndi-
hjálp strax eftir slys getur það skipt
miklu um framtíð hins slasaða. í al-
varlegustu tilfellunum getur það ráð-
ið úrslitum um líf eða dauða. Lífslík-
ur hins slasaða geta ráðist af því
hvort þú bregðist rétt við.
I dag munu sjálfboðaliðar Rauða
kross Islands í samvinnu við lögregl-
una á Suðvesturlandi kanna skyndi-
hjálparútbúnað og þekkingu öku-
manna í skyndihjálp ásamt því að
afhenda ökumönnum nýútgefinn
bækling um skyndihjálp. Það er von
okkar að ökumenn taki vel á móti
sjálboðaliðum Rauða krossins. Tökum
höndum saman og eflum kunnáttu
landsmanna í skyndihjálp. Þá kunn-
áttu vilja allir hafa þegar á reynir.
Höfundur er hjúkrunarfræðingur
hjá Rauða krossi íslands.
Um réttindi
sjúklinga
tekið undir kvartanir sjúklinga
í 45% mála
Oft heyrist því fleygt
fram og jafnvel meðal
þeirra sem ættu að vita
nokkur skil á málum
að í flestum tilfellum
fáist mistök lækna ekki
viðurkennd eða bætt
og því hvergi hægt að
leita réttlætis!
Samkvæmt skýrsl-
um landlæknis varð-
andi kvartanir sjúkl-
inga á árunum 1991-
1993 var tekið undir
kvartanir sjúklinga í
46,2% tilfella. í 22% til-
fella var um að ræða
aðgerðir í formi til-
Ólafur Ólafsson
mæla, áminninga, alvarlegra áminn-
inga og jafnvel leyfíssviptinga. Ekki
gengur þetta alltaf eftir, því að bó-
takröfum í sumum þessara mála
hafa dómarar vísað frá sökum þess
hve sjaldgæf þessi mistök eru._ Hlut-
fallslega hafa fleiri læknar á íslandi
orðið fyrir leyfíssviptingum varan-
lega eða um tíma en t.d. í Danmörku
og Svíþjóð. Fyrir 13 árum hóf land-
læknir baráttu fyrir stofnun slysa-
tryggingasjóðs sjúklinga. Að vísu
voru réttindi sjúklinga til bóta skert
verulega með samþykki Alþingis um
að lögin væru ekki afturvirk. Þar
var tekið tillit til vilja fámenns en
öflugs hóps lækna sem vegna
reynsluleysis vissu ekki betur. Þessi
ákvörðun varð þvert á vilja landlækn-
is. Engin nágrannaþjóð hefur sett
ákvæði um afturvirkni í lög varðandi
rétt sjúklinga til þess að lesa eigin
sjúkraskrár.
Landlæknir beggja
vegna borðsins
Oft heyrist þessi setning, jafnvel
frá lögfræðingum, og er þar með
vegið að starfi opinbers embættis-
manns. Landlækni ber að hafa eftir-
lit með læknum og situr því einung-
is öðru megin við borðið. Ef land-
Eldsvoðar á íslandi síðastliðin ár!
ÁRIÐ 1992 boðaði
Iðnaðarráðuneytið
breytt rafmagnseftirlit
hér á landi. í farar-
broddi, fyrir hönd ráðu-
neytisins og þeirra
breytinga voru véla-
verkfræðingurinn Ág-
úst Þór Jónsson og hag-
fræðingurinn Sigurður
Helgi Helgason frá
Hagsýslustofnun og
kynntu þeir á fræðslu-
fundi, sem haldinn var
9. mars 1992 með raf-
magnseftirlitsmönnum
nýtt fyrirkomulag raf- „. , ,,
magnseftirlits á Islandi Sl^rður Magnusson
og sögðu þeir að það ætti að vera
til eftirbreytni fýrir önnur EES-lönd
þar sem við íslendingar yrðum leið-
andi þjóð og öðrum til fyrirmyndar
í rafmagnsöryggiseftirliti og -mál-
um. (Þess má geta um leið og grein
þessi er skrifuð, 2. júlí 1996, að
enginn af ráðamönnum hinna EES-
þjóðanna hefur leitt landa sína út í
sama glundroða og öryggisleysi, sem
íslendingar hafa verið píndir út í
hvað varðar rafmagnsöryggismál
þjóðarinnar eins og þau eru í dag!)
Það urðu margir til að benda á að
með þessum breytingum mætti bú-
ast við lakara raftnagnseftirliti og
uppnámi í þeim málum. Ég skrifaði
iðnaðarráðherra 12. september 1994
þar sem ég lýsi áhyggjum mínum
meðal annars varðandi hnignandi
eftirlit með rafbúnaði og þá hættu
sem af því stafaði.
Eg fékk svar,
september sama ár.
Var það fullt bjartsýni
og leyfí ég mér að birta
eina málsgrein bréfsins
frá iðnaðarráðuneyt-
inu. Það er á þessa Ieið:
„í þessu tilfelli er
ánægjulegt að geta
skýrt frá því, að lausleg
könnun ráðuneytisins
bendir til að umfang
þess rafmagnseftirlits
sem skoðunarstofur
sinna sé nú meira á því
sviði en hefur oftast
verið áður“.
Ég tel þetta sýnis-
hom nægjanlegt, af svari iðnaðar-
ráðherra við bréft mínu frá 1994.
Þeir Þorkeil Helgason ráðuneytis-
stjóri og Svein Þorgrímsson deildar-
stjóri undirrita bréfið fyrir hönd ráð-
herra. Hæstvirtur iðnaðarráðherra,
það er alvarlegt áhyggjuefni hversu
tiðir brunar hafa verið undanfarin
ár, og taldir eru hafa orðið af völdum
rafinagns og er þar í mörgum tilvik-
um um vissu að ræða. Má þar vísa
í samnorræna skýrslu frá 1995, um
tíðni bruna af völdum rafmagns.
Ég vil einnig í því sambandi minna
á brunann sem varð laugardaginn
27. apríl 1996 að Eiðistorgi 13-15 á
Seltjamamesi. Þessi bmni var rakinn
til tenginga í heimtaugastreng þar
sem hann tengdist varrofa veitunnar
fyrir fjölbýlishúsið. Þetta er mjög
alvarieg staðreynd vegna þess raf-
magnseftirlits sem rekið er í dag á
16- Ef ekki eru skoðaðir
allir þættir raflagna
fjölbýlishúsa, og þá sér-
staklega aðaltöflur hús-
anna, segir Sigurður
Magnússon, er
skoðunin út í hött
og aðeins villandi.
vegum Rafmagnsveitu Reykjavíkur
(hér eftir nefnd RR). Samkvæmt
Reglugerð um raforkuvirki skal
skoða eldri raflagnir á skipulegan
hátt með tilteknu árabili. Rafmagn-
seftirlit RR mun vera þannig í dag
að um úrtaksskoðun er að ræða á
allt að 40 ára gömlum raflögnum.
Veit ég um dæmi þar sem íbúðareig-
andi var látinn vita um að íbúð hans
hefði lent í úrtaksskoðun RR, (sá sem
hringdi frá skoðunarstofu sagði að
um úrtaksskoðun væri að ræða), og
var þar um að ræða einn íbúa í 10
íbúða stigahúsi fjölbýlishúss. Þegar
eigandi íbúðarinnar og skoðunar-
maður höfðu samið um tíma til skoð-
unarinnar, var hún framkvæmd og
gerðar athugasemdir eftir því sem
við átti. Eigandinn á síðan að láta
lagfæra rafbúnað sinn samkvæmt
ábendingum skoðunarstofumanns-
ins.
Eftir nokkra daga eða vikur er
þessi mál ber á góma meðal ann-
arra íbúa stigahússins kemur í ljós
að aðeins þessi eini íbúðareigandi
hefur fengið þá sjálfsögðu þjónustu
að njóta „lögboðins" eftirlits á raf-
lögnum eignar sinnar og látið gera
við sínar raflagnir samkvæmt
ábendingu frá eftirlitsmanni. Allir
aðrir í stigahúsinu eru án þeirrar
þjónustu sem þeir eiga rétt á, og
hafa borgað fyrir í áratugi í formi
rafmagnseftirlitsgjalds. Gjald þetta
er innifalið í raforkuverðinu og
greiðist í hvert skipti er rafmagns-
reikningur er greiddur. Alvarlegast
og ófyrirgefanlegt hjá RR er það
falska öryggi sem svona úrtaks-
skoðun gefur viðkomandi íbúðareig-
anda. í þeim tilvikum sem ég hef
kynnt mér voru mæla- og aðaltöflur
sameignarinnar og spennujöfnun
ijölbýlishússins ekki skoðaðar. Með
öðrum orðum gætu þær verið eins
og aðaltaflan að Eiðisgranda 13-15
„ósprungin tlmasprengja". Ég vil
vekja athygli fólks á að ef ekki eru
skoðaðir allir þættir raflagna fjöl-
býlishúss og þá sérstaklega aðaltöfl-
ur húsanna, er skoðunin út í hött
og aðeins villandi.
Ennfremur er verið að brjóta lög
og reglugerð um hvemig beri að
skoða gamlar raflagnir og það vita
þeir sem stjórna hjá Rafmagnsveitu
Reykjavíkur. Þó þeir leyfi sér annað
eins og áður segir.
Sigurður Magnússon fyrrv.
yfirrafmagnseftirlitsmaður.
læknir er óhæfur til
þess að ljalla um kvört-
unarmál gegn læknum
mætti álykta að allir
dómarar úr Iögfræði-
stétt væri t.d. óhæfir
til þess að fjalla um
mál sem varða lög-
fræðinga! Hver ætti þá
að dæma í stað hæsta-
réttar!
Skurðsárasýkingar
Gjarnan er rætt um
að fylgikvilla aðgerða
s.s. sýkingar megi
rekja til „sóðaskapar"
á sjúkrahúsum.
Sýkingar koma því miður fyrir í
4-6% aðgerðatilfella hér á iandi.
Þetta er svipuð tíðni og er t.d. í
Mayo-Clinic og öðrum háskóla-
sjúkrahúsum í nágrannalöndum.
Hvaðan koma þessar sýkingar? Er
um að ræða „sóðaskap lækna“?
Hlutfallslega hafa fleiri
læknar orðið fyrir leyf-
issviptingu hér, segir
Olafur Ólafsson, en
til dæmis í Danmörku
og Svíþjóð.
Niðurstaða margra rannsókna sýna
að þær koma oftast frá sjúklingnum
sjálfum. Ennþá hefur ekki fæðst
manneskja án sýkla!
Um rétt sjúklinga til þess að
lesa eigin sjúkraskrá
Landlæknir var fyrstur heilbrigð-
isyfírvalda á Norðurlöndunum til
þess að leyfa sjúklingi að lesa eigin
sjúkraskrá og mun halda því áfram.
Nær undanteknipgarlaust hefur
landlæknir afhent sjúklingi afrit af
eigin sjúkraskrá ætíð í góðu sam-
ráði við lækna sjúklings. Vissulega
hefur eitt slíkt mál lent fyrir dóm-
stólum en sjúklingur fékk sinn rétt
og þar með var staðfest að Land-
læknisembættið hafði ekki farið off-
ari í þessu efni.
Nú er frumvarp fyrir Alþingi um
þetta efni og er vonast til þess að
það verði afgreitt í anda mannrétt-
inda. Læknum ber jafnframt að
aðstoða fólk við lestur sjúkraskráa.
Um rétt til þess að breyta
rangfærsum í sjúkraskrám
Landlæknir er sammála þeim
rétti en ef lögin hljóða á annan
hátt verður landlæknir að fylgja
þeim.
Tekið skal undir þá gagnrýni að
læknar gefa sér stundum ekki nægi-
legan tíma til þess að útskýra að-
gerðarferil aðgerðarinnar. Til þess
að bæat úr hefur Landlæknisemb-
ættið í mörg ár lagt áherslu á að
sjúklingar skrifi udnir „samþykki
fyrir aðgerð og aðra meðferð“. Til-
lögugerðir eru nú komnar á lokastig
og verða kynntar almenningi innar
tíðar.
Ágreiningsnefnd um
kvörtunarmál sjúklinga
Bent skal á að allt frá 1983 hef-
ur verið starfandi sérstök ágrein-
ingsnefnd „utan við kerfið", en
þangað geta sjúklingar leitað hve-
nær sem er. Landlæknir tekur
gagnrýni og reynir að betrumbæta
afgreiðslu eftir megni ef galli er
á, en nokkrar kröfur verður að
gera til þess að gagnrýni sé mál-
efnaleg.
Höfundur er landlæknir.