Morgunblaðið - 06.07.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 6. JÚLÍ 1996 29
AÐSENDAR GREINAR
Græn grein!
Er jurtafæði eitthvað fyrir þig?
EINS og margir aðrir hefur
greinarhöfundur eytt töluverðum
tíma undanfarið í að spá í matar-
æðið og hvað maður lætur ofan í
sig. Eftirfarandi grein byggist að
hluta á grein úr bandarísku há-
skólatímariti, Dialogue, eftir He-
ather M. Bowen, en hún er með
masterspróf í dýravísindum.
Það er enginn að segja að mað-
ur þurfi að „stökkbreyta" matar-
æði fjölskyldunnar en sum okkar
þurfa að stefna að því markvisst
að neyta hollari fæðu sér til heilsu-
bótar. í rannsókn sem var gerð
árið 1990 á matarvenjum íslenskra
karla og kvenna á aldrinum 5 -
80 ára (gefin út 1994), kom í ljós
að konur neyttu daglega ávaxta
og grænmetis í miklu meira magni
en karlar og það voru einnig fleiri
konur sem neyttu léttmjólkur og
undanrennu en karlar, kjöt og fisk-
neysla var svipuð. Hinsvegar neyt-
um við þegar á heildina er litið
ekki nógu mikils af grænmeti og
ávöxtum en auglýsingar þar sem
Hjartavernd, Manneldisráð og
Krabbameinsfélagið í samstarfi
hvetja fólk til þess að borða fimm
(tegundir) á dag, hafa vart farið
fram hjá neinum.
Hve oft hugsum við um holl-
ustuna, þegar við bjóðum upp á
t.d. yfirhlaðin borð af sætum kök-
um? Ekki það að einstaka sinnum
megi út af breyta. Við íslendingar
erum að stórum hluta kristnir en
leitum við einhvern tíma ráða í
Biblíunni varðandi mataræði? Hún
segir frá Daníel, Hananja, Mísael
og Asaija sem báru af öðrum hvað
hreysti varðaði þegar þeim hafði
verið gefið vatn og kálmeti þá tíu
daga sem þeir báðu tilsjónarmann
sinn að gefa þeim tækifæri til
þess að neyta þess, í stað þess að
neyta matarins af borði konungs.
Að þremur árum liðnum reyndust
þeir einnig í einu og öllu tíu sinn-
um fremri öllum öðrum í ríki kon-
ungs. í Biblíunni er að finna ráð-
leggingar um hvaða dýr væru
hrein og hvaða dýr við mættum
Þótt ótrúlegt sé, segir
Alda Baldursdóttir í
þessari fyrri grein sinni,
hafa viðbrögð vísinda-
manna verið frekar
hægvirk og stundum
óraunsæ.
borða. En upphaflega var annað
uppi á teningnum. Ellen White,
skrifaði um hið upprunalega fæði
að kornmeti, ávextir, hnetur og
grænmeti væru uppistaðan í því
sem skaparinn ætlaði handa okkur
í öndverðu. Þessi matur sem
minnst meðhöndlaður og fram-
reiddur á einfaldan hátt væri það
hollasta fyrir okkur. Guð bauð
okkar fyrstu foreldrum þann mat
sem hann ætlaði mannkyninu að
borða. Það var ekki samkvæmt
áætlun Hans að eyða nokkru lífi
sem Hann skapaði. Dauðinn átti
ekki að fyrirfinnast í Eden.
í þriðju Mósebók er okkur gefið
það ráð að halda okkur frá mör
og blóði. Hinsvegar eru margir
framleiðendur t.d. nautakjöts mik-
ið í því að auka fituna í kjötinu
til þess að gera steikina safaríkari
og mörgum finnst hún best lítið
steikt og blóðug. Ég hafði lítið
hugsað út í að þegar kjötið hefur
verið geymt og „marinerað“ t.d. í
kryddlegi þá verðum við að borga
hærra verð fyrir það, en það sem
við erum að kaupa er í raun rotn-
andi kjöt. Það er bara betra upp
á markaðssetningu að gera að
segja að það sé „marinerað“. Ég
velti fyrir mér hvort ég væri tilbú-
in að borga hærra verð fyrir göm-
ul epli og visnað kál.
Það er ekki að ástæðulausu sem
Biblían býður okkur frá því að
neyta t.d. svínakjöts. Svín eru frá
náttúrunnar hendi saurætur, þ.e.
þau éta eigin saur. Heather segir
frá því í grein sinni
að það séu mörg sam-
keppnisfær svínabú [í
U.S.A.] sem gefi svín-
unum fóður sem inni-
haldi endurunninn sví-
naúrgang. Möguleik-
inn á að sjúkdómar
breiðist út séu því
miklir. Á meðan hún
var enn í námi heim-
sótti hún svínabú í
Kaliforníu og hópnum
hennar var ekki leyft
að fara inn á starf-
svæðið án þess að fara
í sótthreinsuð stígvél.
Bóndinn var ekki endi-
lega að hugsa um þeirra velferð
heldur ef þau; á eigin skóm, myndu
óvart bera smit með sér, þá hrædd-
ist hann að hröð útbreiðsla þess
gæti borist til þeirra 40.000 svína
sem þar voru. Kjúlingaræktun á
eitt sameiginlegt með svínaræktun
en það er hættan á smiti vegna
þess hve dýrin búa þétt saman á
afmörkuðu svæði.
Erum við meðvituð um það þeg-
ar við borðum pylsu að u.þ.b. einn
þriðji hluti hennar er fita? En við
pylsugerð af ýmsu tagi er fituríkt
kjöt hakkað í spað og búnar til
pylsur sem ýmist eru soðnar eða
reyktar. Til þess að koma í veg
fyrir smit er bætt í þessar fram-
leiðsluvörur saltpétri sem í kjötinu
sjálfu framleiðir efnasambönd sem
hefur verið sýnt fram á að eru
krabbameinsvaldandi. Neytendur
sjóða oft kjötið á háum hita, grilla
það og steikja. Við það brennur
fitan og safnast fyrir í kjötinu sem
stundum myndar önnur hættuleg
krabbameinsvaldandi efnasam-
bönd.
Annað sem er varasamt við
neyslu dýraafurða er sá möguleiki
að við getum smitast af dýrasjúk-
dómum. Ég held að enginn sé
búinn að gleyma salmonellutilfell-
inu á bolludaginn sl. þegar yfir
hundrað sjúklingar á Landspítal-
anum fengu salmonellusýkingu
eftir að hafa gætt sér á ijómaboll-
um sem báru smit. Eða kúariðutil-
fellinu í Bretlandi sem setti nauta-
kjötsmarkaðinn þar á annan end-
ann en breskir vísindamenn hafa
sýnt fram á að kúariða geti valdið
því að menn sýkist af CJS (Creutz-
feldt-Jakob-sjúkdómur), heilar-
ýmunarveiki. Alþjóða heilbrigðis-
stofnunin segir dý-
rasjúkdóma „vera þá
sjúkdóma og sýkingar
sem smitist á náttúru-
legan hátt milli [ann-
arra] hryggdýra og
manna“. Þá er átt við
að við getum m.a.
smitast með því áð
neyta kjöts sem er
sýkt. Hundaæði og
berklar eru einnig dý-
rasjúkdómar sem
flestir kannast við.
Athugum aðeins
nánar þijá þessara
sjúkdóma.
* Skortur á hreinlæti
við slátrun nautgripa hefur orsak-
að E.coli bakteríusýkingu sem
hefur leitt til dauðsfalla manna í
Bandaríkjunum vegna áts á sýktu
kjöti.
* Fleskormur er sníkjudýr sem
fundist getur í svínakjöti. Þessar
litlu lirfur koma inn í hýsil sinn
um endaþarminn og flytjast yfir í
vöðvana sem eru mest notaðir.
Eins og vöðvana í kálfunum, þind-
inni og tungunni, þar sem blöðrur
sem valda miklum kvölum mynd-
ast. * Salmonellusýking er afleið-
ing þess að borða hrátt alifugla-
kjöt eða afurðir sem bera þessa
bakteríusýkingu í sér. Afleiðing-
arnar eru flökurleiki, uppköst, nið-
urgangur og í einstaka tilfellum
dauði. Vegna tilfella af þessu tagi
í Bandaríkjunum hafa einstaka
áhyggjufullir framleiðendur
áformað dauðhreinsun á kjötinu
áður en það er selt með því að
láta allt kjöt fara í gegnum
gammageislun (rafsegulgeislar).
Þó svo íslendingar búi við þá
gæfu að búa almennt í frekar
ómenguðu landi og landbúnað-
arafurðir okkar teljist með þeim
hreinustu í heimi, erum við ekki
alveg lausir við mengun og erlend-
is er víða pottur brotinn. Hér á
landi hafa margar úrbætur átt sér
stað en betur má ef duga skal.
Mataræði manna og dýra.
Þegar við mannfólkið rannsök-
um dýrategundir þá er áhugi á
mataræði dýrategundarinnar ofar-
lega á lista. Það er eins með dýr
og vélar, bæði þurfa rétta elds-
neytið til þess að „gangurinn sé
eðlilegur“. Ég hef stundum sagt
við þá sem reykja hvort þeir
Alda
Baldursdóttir.
myndu setja sand á bensíntankinn
ef þeir eignuðust nýjan bíl upp úr
kassanum. Ég hef ennþá ekki
heyrt neinn svara því játandi. En
samt sem áður erum við mannfólk-
ið alveg ótrúlega kærulaus með
þetta eina eintak sem er til af
okkur sjálfum.
Það hefur verið veitt ógrynni
af peningum í að rannsaka hver
sé besta fæðusamsetningin hjá
dýrum sem framleidd eru til fæðu
handa okkur mönnunum, enda
miklir peningar í húfi. Það er ein
leið til þess að ákveða hvaða fæða
sé hentugust fyrir dýrin, en hún
er sú að gera samanburð á því
hvernig innviðir dýrategundarinn-
ar eru og hvaða fæðu dýrið velur
sjálft í náttúrulegu umhverfi. Til
dæmis hafa rándýr oftast langar
beittar tennur sem geta rifið og
tætt hold og þarma sem eru u.þ.b.
þrisvar til fjórum sinnum líkams-
lengd dýranna. Þeir eru frekar
sléttir að innan sem gerir það að
verkum að þeir henta frekar til áts
á trefjalítilli fæðu. Rándýr skortir
einnig munnvatnsensím sem eru
nauðsynleg til að btjóta niður sum
kolvetni. Jurtaætur hinsvegar hafa
flestar stuttar tennur sem henta
betur til þess að mylja eða tyggja
fæðuna. Þarmarnir eru u.þ.b. fimm
til sex sinnum líkamslengdin og
eru oftast mjög hijúfir að innan-
verðu sem gerir það að verkum
að auðveldara er fyrir jurtaætur «
að neyta trefjaríkrar fæðu. Jurta-
ætur hafa einnig nauðsynleg
munnvatnsensím. Með því að skoða
þessa einföldu greiningu, ætti að
vera nokkuð ljóst að hestur er
jurtaæta og köttur er rándýr.
Tennur í mönnum eru litlar og
stuttar og eru hentugar til þess
að tyggja með þeim. Við höfum
einnig munnvatnsensím og þarm-
arnir í mönnum eru fimm til sex
sinnum líkamslengd okkar. Innvið-
ir þeirra eru mjög hijúfir, þess
vegna eru þeir vel til þess fallnir
að meðhöndla trefjaríka fæðu.
Þessi samanburður ætti að gefa
til kynna að góð og viðeigandi
fæða fyrir okkur mennina er jurta-
fæði.
Hér mun ég láta staðar numið
að sinni en í framhaldsgrein fjalla
m.a. um áhrif kólesteróls á líkam-
ann og lauma einni góðri uppskrift
til lesenda.
Höfundur er grunnskólakennari.
• •
Oryggi við notkun
rafmagnstækj a
TIL AÐ auka öryggi við notkun
rafmagns er víðtækt eftirlit með
öllum búnaði sem tengist neys-
lurafmagni almenningsveitna. Um
er að ræða eftirlit með framleiðslu
raforku, dreifingu hennar og notk-
un. Samkvæmt lögum er Raf-
magnseftirliti ríkisins (RER) falið
að sinna þessu eftirliti með hliðsjón
af reglugerð um raforkuvirki með
síðari breytingum, sem tók fyrst
gildi árið 1972.
Markaðseftirlit raffanga
í lögum frá árinu 1995 um ör-
yggi vöru og opinbera markaðs-
gæslu eru settar reglur um eftirlit
með vörum á markaði. Orðið vara
er skilgreint í lögunum sem hvers
kyns lausafjármunir, svo sem allar
framleiðsluvörur og hráefni. Til
vöru teljast einnig munir sem orðn-
ir eru hluti annarra lausafjármuna.
Markaðseftirlit raffanga er hluti
opinberrar markaðsgæslu sam-
kvæmt fyrmefndum lögum. Eftir-
liti er sinnt í samræmi við kafla
1.7 í reglugerð um raforkuvirki,
en kaflinn fjallar um eftirlit með
rafföngum. Markaðs-
eftirlit með rafföngum
nær aðeins til hluta
þeirra tækja sem eru
knúð, framleiða eða
miðla rafmagni. Eftir-
liti með öðrum hlutum
er sinnt á annan veg.
Rafföng eru hvers
konar hlutir sem að
einhveiju leyti koma
að gagni við nýtingu
raforku og er ætluð til
notkunar við mál-
spennu allt að 1.000 V
riðspennu og 1.500 V
jafnspennu. Öll raf-
magnstæki til heimili-
snota teljast því raf-
föng. Þetta á einnig við um flest
rafmagnsverkfæri og -vélar.
Hlutur skoðunarstofu
Samkvæmt samningi Aðalskoð-
unar hf., RER og Löggildingarstof-
unnar, er markaðseftirlit með raf-
föngum í höndum skoðunarstof-
unnar um þriggja ára skeið. Aðal-
skoðun hf. hefur einnig tekið að
sér eftirlit með leik-
föngum á markaði.
Á grundvelli samn-
ingsins annast Aðal-
skoðun hf. víðtækar
skoðanir á rafföngum
í nánu samstarfi við
RER. Skoðað er hjá
innflytjendum, dreif-
ingaraðilum og selj-
endum raffanga. Þeim
er skylt að veita opin-
beru markaðseftirliti
aðgang að rafföngum
til skoðunar. Einnig
hvílir sú skylda á herð-
um þeirra að hafa ein-
göngu á markaði vör-
ur sem fullnægja kröf-
um vegna almannahagsmuna sam-
kvæmt lögum og reglugerðum.
Aðgerðir vegna athugasemda
við markaðssetningu eru ákveðnar
af RER, en RER er alltaf tilkynnt
um niðurstöður skoðana. Á grund-
velli niðurstöðu skoðunarvottorðs
er úrskurðað hvort og þá til hvaða
aðgerða skuli gripið.
Markaðseftirlit þarf að
••
vera virkt, segir Orn
Guðmundsson, sem hér
ræðir um eftirlit með
rafföngum.
CE-merki
Öll rafföng á markaði hér á landi
skulu bera áletrun um framleið-
anda, gerðarheiti, málspennu og
aflnotkun. Á öllum rafföngum skal
einnig vera CE-merki um samræmi
vörunnar við ákvæði reglugerðar
um raforkuvirki, með hliðsjón af
lágspennutilskipun Evrópusam-
bandsisins (73/23/EEC). Krafan
um CE-merkið gildir innan evr-
ópska efnahagssvæðisins (EES). í
01di er aðlögunai-tími fram til 1.
janúar 1997 sem leyfir að í stað
CE-merkis, sé merki viðurkenndr-
ar prófunarstofu.
CE-merkinu fylgir samræmisyf-
irlýsing framleiðanda eða fulltrúa
hans með staðfestu innan EES.
Þessa samræmisyfirlýsingu er ís-
lenskum innflytjendum og fram-
leiðundum skylt að hafa til taks
vegna markaðseftirlits. Við skoð-
anir raffanga á markaði er gengið
úr skugga um að fyrrgreindum
formkröfum til markaðssetningar
vörunnar sé fullnægt. Við skoðun
er einnig lagt mat á raffangið út
frá öryggisákvæðum reglugerðar
um raforkuvirki og laga um öryggi
vöru og opinbera markaðsgæslu.
Réttar merkingar eru því ekki
trygging fyrir því að engar athuga-
semdir er gerðar við markaðssetn-
ingu raffangsins.
Hlutur neytenda
Eftirlit með rafföngum nær yfir
mjög breytt svið daglegs lífs.
ískápurinn, bílskúrshurðaropnar-
inn, tölvan, borvélin, útiljósið,
myndbandstækið. Slökkvarinn
(rofinn), öryggið (varið), lekalið-
inn, orkumælirinn, ljósneminn, vír-
inn. Því er það mikilvægt að þeir
sem markaðssetja rafföng séu upp-
lýstir um skyldur sínar og leiti
upplýsinga um þær reglur sem
gilda um markaðssetningu raf-
fanga. Áríðandi er að neytendur
séu vakandi fyrir því sem á boðstól-
um er og eftirlitið sé virkt meðal
þeirra. Það er stefna Aðalskoðunar
hf. að gera markaðseftirlitið virk-
ara með því að vekja máls á því
og miðla upplýsingum um það.
Neytendur eru mjög virkir við
eftirlit á markaði. Tilkynning um
vöru sem álitin er hættuleg gefur
færi á að gripið sé til viðeigandi
aðgerða. Aðalskoðun hf. tekur á
móti ábendingum um rafföng eða
leikföng sem talin eru hættuleg.
Neytendur eru hvattir til að huga
vel að öryggi sínu og annarra og
tilkynna strax ef líkur eru taldar
á að hættuleg vara sé á markaði.
Höfundur er
rafmagnsverkfræðingur.