Morgunblaðið - 06.07.1996, Blaðsíða 27

26 LAUGARDAGUR 6. JÚLÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ILLAIGRUNDUÐ
ÁKVÖRÐUN
AKVORÐUN Guðmundar Bjarnasonar umhverfisráðherra
um að flytja starfsemi Landmælinga íslands frá Reykja-
vík til Akraness virðist illa ígrunduð og orkar mjög tvímæl-
is. Rök ráðherrans fyrir ákvörðuninni virðast ekki vera önnur
en þau að hún sé „pólitísk ákvörðun, í samræmi við stefnu
ríkisstjórnarinnar um flutning ríkisstofnana út á landsbyggð-
ina,“ eins og fram kemur í máli ráðherrans í Morgunblaðinu
í fyrradag. Ónnur svör fengu starfsmenn Landmælinga ekki
heldur á fundi með ráðherranum, þar sem þeim var tilkynnt
ákvörðunin.
í samtölum við starfsfólk og forstjóra Landmælinga í blað-
inu undanfarna daga kemur hins vegar eftirfarandi fram:
Undanfarið hefur uppbygging stofnunarinnar verið miðuð við
óbreytta staðsetningu, enda vissu forráðamenn hennar ekki
um ákvörðun um flutninga fyrr en fyrir nokkrum dögum.
Flutningar munu raska stefnu og verkefnum stofnunarinnar
og draga úr afköstum á meðan þeir standa yfir. Gera má
ráð fyrir að umtalsverður kostnaður fylgi flutningunum og
gæti hann numið hundruðum milljóna. Fyrri athuganir hafa
leitt í ljós að flutningur stofnunarinnar sé ekki hagkvæmur.
Starfsmenn gera það að skilyrði fyrir að flytja sig um set
að laun verði hækkuð og aukið fé veitt til að búa stofnunina
nýjum tækjum og búnaði. Sumir eru alls ekki tilbúnir að flytja
sig um set.
Mikilvægasta eign stofnunar á borð við Landmælingar er
þekking og reynsla starfsfólksins. Það eru því furðuleg vinnu-
brögð að hafa ekkert samráð við starfsmenn um flutninginn,
en tilkynna þeim upp úr þurru að ákveðið hafi verið að flytja
stofnunina. Svo mikið er víst að lítið verður úr flutningunum
ef starfsmennirnir vilja ekki fylgja með.
Af svörum Guðmundar Bjarnasonar virðist sem fagleg rök
fyrir flutningi Landmælinga skorti. Ákvörðun hans virðist
stefna að því að ná fremur illa skilgreindu markmiði um flutn-
ing ríkisstofnana út á land í þágu byggðastefnu. Stofnun á
borð við Landmælingar hlýtur hins vegar að hafa vel skil-
greind fagleg markmið um gæði þjónustunnar og hagkvæmni
í rekstri. Umhverfisráðherra hefur ekki sýnt fram á að þeim
markmiðum verði náð með því að stofnunin flytjist út á land.
Að sjálfsögðu getur verið hagkvæmt og jákvætt að hafa
ríkisstofnanir úti á landi. En slíkt má ekki gerast umhugsun-
arlaust og hægt þarf að vera að sameina markmið í anda
byggðastefnu og markmið um hagkvæmni og gæði þjón-
ustunnar. Þetta kann einna helzt að eiga við þegar efnt er
til nýrrar starfsemi á vegum ríkisstofnana, vegna þess að
henni fylgir ekki sú mikla röskun og kostnaður sem flutning-
ar hafa óhjákvæmilega í för með sér.
Með ákvörðun Guðmundar Bjarnasonar um flutning Land-
mælinga íslands virðist vera horft framhjá faglegum sjónar-
miðum og gengið á fé skattgreiðenda og rétt starfsfólksins.
Þetta eru vinnubrögð, sem vonandi endurtaka sig ekki þegar
ríkisstjórnin heldur áfram að framfylgja stefnu sinni um flutn-
ing ríkisstofnana út á land.
REYNSLA OG ÞEKKING,
SEM NÝTIST VEL
RÍKISSTJÓRNIN hefur samþykkt, að tillögu Davíðs Odds-
sonar forsætisráðherra, að Vigdís Finnbogadóttir, frá-
farandi forseti, geti fengið allt að eina milljón króna af ráð-
stöfunarfé ríkisstjórnarinnar á ári til að standa straum af
kostnaði eftir að hún lætur af embætti vegna ráðstefnuferða
og fyrirlestra á fundum erlendis.
Ætla má að Vigdís Finnbogadóttir, sem gegnt hefur emb-
ætti forseta í sextán ár, verði eftirsótt til fyrirlestrahalds á
erlendri grund. Hún er þekkt víða um heim og reynsla henn-
ar og þekking á áreiðanlega eftir að nýtast landi og þjóð
vel. Ákvörðun ríkisstjórnarinnar er því í alla staði eðlileg.
Ólafur Davíðsson, ráðuneytisstjóri í forsætisráðuneytinu,
bendir í Morgunblaðinu í gær á, að þeir sem bjóða til slíkra
funda greiða oft þann kostnað sem af hlýst, að hluta eða
öllu leyti, en svo sé ekki alltaf. Það er því eðliieg ráðstöfun
að fráfarandi forseti fái hóflegt framlag rikisins til þess að
mæta slíkum útgjöldum.
Þótt þátttaka fráfarandi forseta í ráðstefnum og fundum
erlendis verði eðli málsins samkvæmt ekki jafn umfangsmik-
il og á þeim tíma, sem Vigdís Finnbogadóttir hefur gegnt
embætti, þarf fyrrverandi forseti íslands að geta sinnt störf-
um, sem hún vill og er beðin um að gegna, af reisn.
R
i ÓBERT H. Haraldsson,
kennari í heimspeki við
Háskóla íslands, segir nær
öruggt að neikvæðar aug-
lýsingar verði notaðar áfram í kosn-
ingabaráttu á íslandi. Hann segir að
með birtingu neikvæðra auglýsinga
um Ólaf Ragnar Grímsson hafi ísinn
verið brotinn og auknar líkur séu á
að svona auglýsingar skili tilætluðum
árangri í framtíðinni.
Neikvæðar auglýsingar um Ólaf
Ragnar Grímsson, sem birtust í Morg-
unblaðinu og Tímanum skömmu fyrir
kjördag, vöktu mikla athygli og um-
ræður. Auglýsingamar voru birtar í
nafni „óháðra áhugamanna um forse-
takjör 1996“, en greiðendur þeirra
eru Sigurður Helgason, fyrrverandi
forstjóri Flugleiða, Björgólfur Guð-
mundsson, fyrrverandi framkvæmda-
stjóri Hafskips, og Ómar Kristjáns-
son, fyrrverandi framkvæmdastjóri
Þýsk-íslenska. Ennfremur birtist ein
auglýsing í Morjgunblaðinu í nafni
samtakanna „I Guðs bænum
ekki ...“, en í forsvari þeirra er Árni
Árnason, Brúarási 12.
Fá fordæmi
Hérlendis eru fá fordæmi fyrir birt-
ingu neikvæðra auglýsinga um nafn-
greindar persónur. Fyrir borgar-
stjórnarkosningarnar 1994 voru
nokkrar auglýsingar af þessum toga
birtar í blöðum. Þær beindust gegn
Sigrúnu Magnúsdóttur og Alfreð Þor-
steinssyni, sem voru í framboði fyrir
R-listann. Auglýsingarnar voru nokk-
uð gagnrýndar en viðbrögð fólks voru
þó ekki nærri eins hörð og viðbrögðin
við auglýsingunum sem birtust fyrir
forsetakosningarnar. Skiptar skoðan-
ir eru um hvort auglýsingarnar hafi
haft áhrif á stuðning kjósenda við
R-listann.
Kristján Friðriksson, sem unnið
hefur við gerð auglýsinga í mörg ár,
sagði að óháð því hvaða skoðanir
menn hefðu á neikvæðum auglýsing-
um væri ljóst að ekki hefði verið mjög
fagmannlega staðið að gerð eða birt-
ingu auglýsinganna sem beindust
gegn Ólafi Ragnari og birtust fyrir
forsetakosningarnar. Ef þeir sem
stóðu á bak við þær vildu stuðla að
því að fylgi Ólafs Ragnars minnkaði
hefðu þeir átt að birta þær miklu
fyrr. Þar lægju grundvallarmistökin.
Það hafi einnig verið rangfærslur í
auglýsingunum. Hafskipsmálið hafi
komið upp árið 1985, en ekki árið
1980 eins og sagði í auglýsingunni.
Eins hafi því verið haldið ranglega
fram í auglýsingunni að Ólafur Ragn-
ar hefði verið ritstjóri Þjóðviljans.
Kristján sagði að það hefði dregið
verulega úr áhrifamætti auglýsing-
anna að nöfn þeirra sem stóðu á bak
við þær voru birt. í huga þjóðarinnar
tengdust nöfn mannanna neikvæðum
atburðum eins og Hafskipsmáljnu og
skattamálum Þýsk-íslenska. Áhrifin
hefðu getað orðið önnur ef aðrir menn
hefðu staðið fyrir þeim. Eftir standi
þó það, að þjóðin sé ekki hlynnt því
að menn geti keypt síður í fjölmiðlum
til að koma sjónarmiðum sínum á
framfæri á þennan neikvæða hátt.
Hefur áhrif í framtíðinni
Gunnar Steinn Pálsson hefur feng-
ist við auglýsingagerð í mörg ár og
er einn þeirra sem aðstoðuðu Ólaf
Ragnar Grímsson í kosningabarátt-
unni. Hann var spurður um hver yrðu
líkleg áhrif af þessum neikvæðu aug-
Iýsingum.
„Ég tel að þetta muni hafa mikil
áhrif á auglýsingar og kynningarstarf
á næstu árum. Nýafstaðin kosninga-
barátta kennir okkur að þjóðin setur
sér ákveðin siðferðileg mörk sem hún
vill ekki að menn fari yfir. Hún að
vísu sættir sig við að menn skrifi
greinar í blöð sem fela í sér -----
mjög neikvæða gagnrýni á
nafngreindar persónur, en
hún sættir sig ekki við að
að sama orðfæri sé beitt í
auglýsingum,“ sagði Gunn-
ar Steinn. Gunnar Steinn sagðist þó
telja að neikvæðar auglýsingar yrðu
eitthvað notaðar áfram í kosningabar-
áttu á íslandi. Menn myndu hins veg-
ar fara varlega og væntanlega leita
eftir aðstoð sérfræðinga áður en þær
yrðu birtar. Hann metur það svo að
ef þremenningarnir hefðu leitað til
gagnrýninna sérfræðinga í almanna-
tengslum og tekið mark á ráðlegging-
um þeirra hefðu þessar auglýsingar
væntanlega aldrei birst.
Gunnar Steinn sagðist ekki vera
Eru neikvæð-
ar auglýsing-
ar að ryðja
sér til rúms?
Þótt neikvæðar augiýsingar um Ólaf Ragnar
Grímsson, sem birtust í fjölmiðlum skömmu fyrir
forsetakosningar, hafi að flestra mati ekki náð til-
gangi sínum er það mat viðmælenda Morgunblaðs-
ins að neikvæðum auglýsingum verði áfram beitt.
Framsetningin og röng timasetning hafi leitt til
þess að umræddar auglýsingar misstu marks. Egill
Ólafsson fjallar um notkun og áhrif neikvæðra
auglýsinga í kosningabaráttu.
, Morgunblaðið/Golli
PERSÖNULEGT skítkast í neikvæðum auglýsingum í kosningabar-
áttu mun að líkindum ryðja sér til rúms hér á landi, að mati við-
mælenda Morgunblaðsins.
Auglýsing-
arnar birtust
á röngum tíma
sannfærður um að auglýsingarnar
hefðu leitt til þess að stuðningur við
Ólaf Ragnar hefði aukist umtalsvert
í kosningunum, eins og margir héldu
fram. Fylgi við hann hefði líklega
aukist eitthvað, en ekki mjög mikið.
Hann benti á skiptingu utankjörfund-
aratkvæða máli sínu til stuðnings.
Stærstur hluti þeirra kjósenda sem
greiddu atkvæði utankjörfundar hefði
greitt atkvæði áður en auglýsingarn-
ar birtust, en utankjörfundaratkvæð-
in hefðu samt skipst á svipaðan hátt
milii frámbjóðenda og atkvæðin sem
voru greidd á kjörstað.
Munur á lesenda-
bréfi og auglýsingu
í kosningabaráttunni fyrir forseta-
kosningarnar birtist fjöldi greina og
lesendabréfa þar sem frambjóðendur
voru harðlega gagnrýndir fyrir marg-
--------- víslega hluti sem þeir höfðu
sagt eða gert. Fullyrða má
að allt sem fram kom í aug-
lýsingunum, sem hér eru
gerðar að umfjöllunarefni,
... hafi birst áður í þessum
greinum og sumt margsinnis. Sú
spurning vaknar hvort það sé einhver
munur á því að gagnrýna persónu í
lesendabréfi eða í auglýsingu.
Róbert H. Haraldsson, kennari í
heimspeki við Háskóla íslands, sagði
að eðlismunur væri á auglýsingum
og greinum sem fólk úti í bæ skrifi
í blöð. „Lesendabréf eru hluti af þeirri
viðleitni blaða að leyfa sem flestum
að tjá sig. Auglýsing er máttur ann-
ars afls. Peningarnir ráða því hvort
og að hversu miklu leyti þú getur
auglýst. Þú ert því ekki bara að koma
þínu sjónarmiði á framfæri heldur
ertu í krafti stöðu þinnar að koma
þeim á framfæri með ákveðnum
hætti. Það færi enginn að birta les-
endabréf sem dreifist yfír þrjár blað-
síður með stóru letri.“
Róbert dvaldist á námsárum sínum
lengi í Bandaríkjunum, en neikvæðar
auglýsingar eru stór hluti af öllum
auglýsingum sem birtast í fjölmiðlum
þar í landi. Hann sagðist ekki treysta
sér tii að svara því hvernig þær virk-
uðu á bandaríska kjósendur. Auglýs-
ingastofurnar styddust við fjölda sér-
fræðinga sem könnuðu skoðanir fólks
og hvað hefði áhrif á þær. Bandaríkja-
menn myndu ekki eyða eins gríðar-
lega miklum fjármunum í neikvæðar
auglýsingar og þeir gera ef þeir hefðu
ekki trú á að þær skiluðu árangri.
„Sú breyting hefur orðið hér á landi
að notkun auglýsinga hefur ________
aukist mjög mikið í kosn-
ingabaráttu. Það kom mér
því ekki svo mikið á óvart
að neikvæðar auglýsingar
skyldu birtast þegar aug- ——
lýsingamar voru á annað borð komn-
ar. Þetta er bara hluti af þróuninni.
Ég er alveg sannfærður um að úr því
að við erum búnin að stíga skrefið
frá því að reka kosningabaráttu með
þessum gamla hætti í orðræðu, frétt-
um, skoðanaskiptum og þáttum, yfir
í auglýsingar þá verði slíkar auglýs-
ingar notaðar áfram. Það kæmi mér
á óvart ef þetta yrðu síðustu nei-
kvæðu auglýsingarnar sem birtust í
fjölmiðlum hér á landi.
Það sem mér finnst alvarlegast við
þessar tilteknu auglýsingar er að þær
opna leiðina fyrir svona auglýsingar.
Næst þegar þær birtast er líklegra
að þær nái tilætluðum árangri,“ sagði
Róbert.
Öllum viðmælendum Morgunblaðs-
ins ber saman um að auglýsingamar
hafi ekki náð tilætluðum árangri.
Þvert á móti hafi stuðningur við Olaf
Ragnar heldur aukist eftir birtingu
þeirra. Skiptar skoðanir eru hins veg-
ar um hvað þær hafi styrkt stöðu
Ólafs mikið. Enginn telur að þær
hafi ráðið úrslitum. Hann hefði sigrað
hvort eð er. En hvers vegna hafnaði
þjóðin auglýsingunum?
„Ég held að það séu nokkuð aug-
ljósar ástæður fyrir því að þetta hef-
ur ekki farið vel í almenning. Þetta
er birt mjög stuttu fyrir kosningar
og því er hugmyndin með þeim ekki
sú að stofna til umræðu heldur að
varpa sprengjum. Þetta er sett fram
sem aðdróttanir og ekki á málefnaleg-
an hátt,“ sagði Róbert.
Þjóðin fljót að gleyma
Egill Heiðar Gíslason, fram-
kvæmdastjóri Framsóknarflokksins,
sagðist hafa verið afar ósáttur við
þær auglýsingar sem beindust gegn
Sigrúnu Magnúsdóttur og Alfreð Þor-
steinssyni. Hann hefði hins vegar al-
gerlega verið búinn að gleyma þeim
þegar auglýsingarnar um Ólaf Ragn-
ar birtust í síðustu viku. Það segði
honum að þjóðin væri fljót að gleyma
og að menn myndu að öllum líkindum
nota þessar aðferðir áfram þó að þær
hefðu almennt verið fordæmdar núna.
„Ég vona að viðbrögðin við þessum
auglýsingum. verði til þess að menn
geri þetta ekki aftur, en ég óttast að
menn verði fljótir að gleyma og þetta
verði reynt aftur,“ sagði Egill Heiðar.
Egill sagði að auglýsingar væru
farnar að leika æ stærra hlutverk í
kosningabaráttu á íslandi. Það væri
einnig athyglisvert að sérfræðingar í
markaðsráðgjöf og almannatengslum
væru farnir að ráða æ meiru um
hvernig kosningabarátta væri rekin.
Hann sagðist stundum hafa á tilfinn-
ingunni að þeir réðu bókstaflega ferð-
inni, en ekki frambjóðendurnir eða
flokkarnir. Það mætti búast við að í
framtíðinni myndu flokkar og fram-
bjóðendur í prófkjörum semja við
markaðsskrifstofur eða auglýsinga-
stofur um að reka kosningabaráttu
sína.
„Ég held að það sé varasöm þróun.
Það má ekki gleyma því að þessir
flokkar hafa sál og frambjóðendurnir
einnig og það er ekki hægt að breyta
algerlega fólki eða flokkum svo fram-
boðið gangi betur í almenning,“ sagði
Egill Heiðar.
Gunnar Steinn sagði rétt að hlutur
sérfræðinga í almannatengslum hefði
verið að aukast í kosningabaráttu á
íslandi. Það væri hins vegar ekki
endilega þannig að þeir stjórnuðu
ávallt ferðinni. Þeirra verk væri ekki
síður að fylgjast með því hvernig
baráttuaðferðirnar færu í almenning,
átta sig á tímasetningum o.s.frv. Það
væri ekki sama hvernig málin væru
sett fram né heldur hvenær þau væru
sett fram. Það væri ekki hægt að
ætlast til að allir frambjóðendur átt-
uðu sig á þessu þó ekki væri nema
af þeirri ástæðu einni að þetta væru
hlutir sem menn þyrftu að læra.
Umdeild auglýsing
birtist 1980
Umdeildar auglýsingar hafa áður
komið við sögu í forsetakosningum.
Daginn sem forseti var kosinn í kosn-
ingunum 1980 birtu stuðningsmenn
Guðlaugs Þorvaldssonar auglýsingu í
Morgunblaðinu undir fyrirsögninni
„Tveggja kosta völ“. Lögð var áhersla
á að baráttan stæði einvörðungu milli
Guðlaugs og Vigdísar
Finnbogadóttur. I texta
hennar stóð orðrétt: „Þitt
atkvæði ræður úrslitum,
láttu það ekki fara til ónýt-
is“. Með því var kjósendum
Tílgangurinn
er að sá efa-
semdum
bent á að atkvæði greidd Álbert Guð-
mundssyni og Pétri Thorsteinson
skiptu ekki máli.
Það er mál manna að þessi auglýs-
ing hafi haft öfug áhrif og virkað
neikvætt fyrir Guðlaug. Til eru þeir
sem telja að hún hafi ráðið úrslitum
um að Vigdís var kjörin en ekki Guð-
laugur. Niðurstaða kosninganna varð
að aðeins munaði 1.911 atkvæðum á
Vigdísi og Guðlaugi. Munurinn á Ól-
afi Ragnari Grímssyni og Pétri Haf-
' stein var hins vegar 19.507 atkvæði
LAUGARDAGUR 6. JÚLÍ1996 2 7
Neikvæðum auglýsingum óspart beitt í bandarískum stjórnmálum
I skjóli skítkasts
MICHAEL Dukakis þótti um tíma sigurstranglegur í forsetakosningunum 1988, en slyngum áróðurs-
meisturum republikana tókst að grafa undan fylgi hans með neikvæðum auglýsingum og tryggja þann-
ig sigur síns frambjóðanda, Georgs Bush.
Neikvæðar auglýsingar
vöktu mikla umræðu
þegar þær birtust á
síðustu dögum kosn-
ingabaráttunnar í for-
setakjörinu hér.
í bandarískum stjórn-
málum er nánast hefð
fyrir því að ata and-
stæðinginn auri eins og
Karl Blöndal rekur hér.
BANDARÍKIN eru höfuðvígi
neikvæðra auglýsinga í
kosningum. Þar svífast
menn einskis til að koma
höggi á andstæðinginn og eru þess
fullvissir að það hjálpi þeim að ná
kjöri. Dæmið um neikvæðar auglýs-
ingar, sem oftast er tekið, er áróður
repúblikana gegn Michael Dukakis i
kosningabaráttunni 1988, en skítk-
ast í kosningum þar í landi er miklu
eldra.
Kjósendur lýsa yfirleitt yfir and-
styggð á neikvæðum auglýsingum
og áróðri, en ýmsir halda því fram
að innihaldið síist engu að síður inn
og hafi áhrif á það hvernig þeir veija
atkvæði sínu.
Sagan tekur ekki af skarið um það
hvort neikvæðar auglýsingar eða
áróður skipti sköpum. Þeir sem verða
fyrir barðinu á slíkri herferð vinna
ýmist eða tapa, eins og dæmin sem
tekin eru hér á eftir sýna. Það hefur
hins vegar ekki latt menn til að beita
neikvæðum aðferðum.
Þáttaskil 1964
Sjónvarpsauglýsingar hafa leikið
stórt hlutverk í kosningaáróðri í und-
aförnum kosningum í Bandaríkjun-
um. Árið 1964 þykir marka þátta-
skil í notkun sjónvarpsauglýsinga.
Þá áttust við demókratinn Lyndon
B. Johnson og repúblikaninn Barry
Goldwater. Demókratar gerðu aug-
lýsingu, sem sýndi litla stúlku að
leik á akri. Skyndilega hverfur þessi
hugljúfa mynd í kjarnorkuspreng-
ingu. Auglýsingunni var ætlað að
sýna hvað væri í vændum yrði Goldw-
ater kjörinn.
Auglýsingin vakti svo heiftarleg
viðbrögð að hún var aðeins sýnd einu
sinni. Hún vakti hins vegar gríðar-
legt umtal og átti þátt í að stimpla
Goldwater öfgamann. Johnson sigr-
aði í kosningunum.
Michael Dukakis, fyrrverandi rík-
isstjóri í Massachusetts, var forseta-
frambjóðandi demókrata gegn Ge-
orge Bush árið 1988.
Bush hafði þá verið varaforseti
Ronalds Reagans í átta ár og kjós-
endur gerðu sér mjög neikvæðar
hugmyndir um hann. Herfræðingar
repúblikana komust að því að eina
leiðin til að Bush næði kjöri væri að
koma að neikvæðum hugmyndum um
Dukakis með linnulausri gagnrýni á
fijálslyndar hugmyndir hans.
Willie Horton-auglýsingin
Repúblikanar hikuðu ekki við að
beita neikvæðum auglýsingum gegn
Dukakis. Ein þeirra er sennilega ein
frægasta auglýsing sinnar tegundar,
hin svokallaða Willie Horton-auglýs-
ing. Hún sýnir menn að ganga út
um hverfidyr fangelsis og á meðan
er lesinn texti um að Willie Horton,
dæmdum morðingja og nauðgara,
hafi verið hleypt í leyfi úr fangelsi í
Massachusetts og notað tækifærið
til að grípa til ofbeldis að nýju í ríkis-
stjóratíð Dukakis.
í lok auglýsingarinnar sést ljós-
mynd af Horton, eins og til þess að
sýna öllum að hann sé svartur. Var
auglýsingin því ekki aðeins gagnrýnd
fyrir að ala á ótta kjósenda gagnvart
Dukakis, sem einnig hafði verið gert
í Kaliforníu þegar Ronald Reagan
var þar ríkisstjóri, heldur einnig
gagnvart svörtum.
Repúblikanar gerðu einnig grín að
Dukakis. Meðan á kosningabarátt-
unni stóð hafði hann heimsótt her-
stöð og sest þar upp í skriðdreka.
Með þessu hugðist ríkisstjórinn kom-
ast í fréttir og slá sér upp, en hann
varð hálfhlægilegur í skriðdrekanum.
Myndirnar notuðu repúblikanar síðan
í auglýsingar til að draga hæfni
Dukakisar til að tryggja varnir og
öryggi Bandaríkjanna í efa.
Demókratar reyndu að svara fyrir
sig og beindu spjótum sínum sérstak-
lega að Dan Quayle, varaforsetaefni
Bush. í einni auglýsingu sást forseta-
skrifstofan í Hvíta húsinu og auður
stóll við skrifborð forsetans. í bak-
grunni heyrist þungur hjartsláttur,
sem skyndilega hættir. Skilaboðin
eru þau að ekkert megi henda Bush,
þá sitji Quayle, sem hamrað hafði
verið á að væri reynslulaus kjáni, í
forsetastóli.
í forsetakosningunum 1992 voru
kvennamál Bills Clintons, frambjóð-
anda demókrata og núverandi for-
seta, mjög í sviðsljósi. Repúblikanar
gengu hins vegar ekki svo langt að
nota þau í kosningabaráttunni.
Clinton gerður ótraustvekjandi
Hins vegar voru ýmis önnur mál
tekin og notuð til að reyna að sýna
fram á að Clinton vantaði persónu-
styrk og forystuhæfileika, einkum til
að telja kjósendum trú um að hann
væri óhæfur til að vera æðsti yfir-
maður hersins. Spurt var: Getið þið
treyst þessum manni?
í því áróðursstríði bar hæst að
Clinton hefði reynt að
koma sér undan herþjón-
ustu til að verða ekki send-
ur til Víetnam og tekið
þátt í mótmælafundi gegn
Víetnam-stríðinu þegar
hann var við nám í Oxford
á Rhodes-styrk.
Nú er aftur kosningaár í Banda-
ríkjunum og andstæðingar Clintons
hafa af nógu að taka. Hvert mál, sem
hann hefur verið bendlaður við, án
þess að í ljós hafi komið að hann
hafi óhreint mjöl í pokahorninu, veg-
ur ef til vill ekki þungt, en þegar
allt er tekið saman kann það að hafa
neikvæð áhrif á kjósendur. Repúblik-
anar munu reyna að tryggja að þau
mál verði í umræðunni og freista
þess að sýna þannig fram á að Clin-
ton sé ekki treystandi.
Bob Dole forsetaframbjóðandi
repúblikana mun væntanlega einnig
fá á baukinn. Nú um helgina hugð-
ust demókratar færa sér í nyt yfirlýs-
ingar Doles um að tóbaksreykingar
væru ekki vanabindandi með auglýs-
ingaherferð.
Á þessari öld var áróðurinn gegn
Alfred E. Smith, forsetaframbjóð-
anda demókrata árið 1928, sennilega
með því heiftarlegra. Smith var var
fyrsti kaþólikkinn, sem sóttist eftir
forsetaembættinu, og var því óspart
beitt gegn honum.
„Ástandið varð ótrúlega slæmt,“
sagði Corgan. „Það voru birtar
skrípateikningar, sem sýndu páfann
á leiðinni að stjórna Bandaríkjunum.
Þetta var sennilega umfangsmesta
neikvæða áróðursherferðin, sem sést
hefur í bandarískum fjölmiðlum.
Ekkert var dregið undan.“
Smith tapaði kosningunum fyrir
Herbert Hoover. Þegar John F.
Kennedy var í framboði fyrir demó-
krata 1960 gerðu repúblikanar sér
mat úr því að hann var kaþólskur.
Dylgjurnar loddu hins vegar illa við
Kennedy og hann hafði betur í viður-
eigninni við Richard M. Nixon um
forsetaembættið.
Skítkast í hávegum 1828
Neikvæðum kosningaáróðri var
sennilega beitt í fyrsta sinni að ein-
hveiju marki í Bandaríkjunum þegar
Andrew Jackson bauð sig fram til
forseta árið 1828.
Stuðningsmenn Jacksons voru
þeirrar hyggju að forsetaembættinu
hefði verið stolið af honum fjórum
árum áður. Kosningabaráttan 1828
reyndist uppfull af slúðri, kjaftagangi
og skítkasti.
„Hjónabandsmál Jacksons voru
gerð að aðalatriði,“ sagði
Michael T. Corgan, stjór-
málafræðingur við Boston
University. „Jackson gift-
ist fráskilinni konu, en ein-
hver vafi lék á að skilnað-
urinn hefði verið löglegur,“
sagði Corgan. „Hann var sakaður
um að ætla að taka vændiskonu með
sér í Hvíta húsið.“
Svipað var upp á teningnum þegar
Grover Cleveland var kjörinn forseti
árið 1884. Þá var kosningabaráttan
hatrömm.
„Cleveland hafði gengist við fað-
erni óskilgetins barns og var vændur
um að hafa með sér hóru — þeir
notuðu það orð — í forsetastól,“ sagði
Corgan.
Hafa neikvæðar
auglýsingar áhrif?
„Þessar auglýsingar virka,“ sagði
Corgan. „Þær hækka hinn neikvæða
stuðul stjórnmálamanns eða fram-
bjóðanda. Þegar meira en þrjátíu af
hundraði kjósenda hafa neikvæðar
hugmyndir um viðkomandi er sagt
nánast útilokað að hann geti náð
kjöri.“
Kosningakannanir, sem gerðar
hafa verið, renna stoðum undir þessi
orð Corgans. Ef neikvæðum auglýs-
ingum er beitt kerfisbundið dregur
það úr stuðningi við frambjóðanda.
Þegar lögð er áhersla á slíkan áróður
er hins vegar hætt við því að kjós-
andinn sé ekki að greiða atkvæði
með frambjóðanda, heldur gegn and-
stæðingi hans.
Því hefur einnig verið haldið fram
að neikvæðar auglýsingar séu auð-
veldasta leiðin til að gera greinarmun
á frambjóðendum. Það sé auðveldara
að rakka niður andstæðinginn á þrjá-
tíu sekúndum, en útskýra málstað
og málefni.
Menn eru hins vegar ekki á eitt
sáttir um áhrif neikvæðra auglýs-
inga. Curtis Gans hefur stjórnað
rannsóknum á því hvernig Banda-
ríkjamenn kjósa. Hann hélt því fram
í viðtali við bandaríska blaðamanninn
Hedrick Smith í bókinni „The Power
Game“ eða „Valdataflinu“ að nei-
kvæðar auglýsingar fældu kjósendur
frá og það kæmi fram í því að þeir
mættu ekki á kjörstað.
Leiðir til að draga úr
neikvæðum auglýsingum
Settar hafa verið fram hugmyndir »
um það hvernig megi draga úr nei-
kvæðum auglýsingum. Eitt einkenni
þeirra er að frambjóðandinn, sem er
að baki slíkum auglýsingum, kemur
aldrei fram í þeim og lætur yfirleitt
eins og hann sé yfir slíkt framferði
hafinn.
Hefur verið lagt til að frambjóð-
endur verði sjálfir neyddir til að varpa
fram gagnrýni á andstæðinga sína,
t.d. með reglum um að í hverri aug-
lýsingu verði þeir að sjást minnst
hálfa auglýsinguna. Frambjóðendur
myndu þá hugsa sig um tvisvar áður
en þeir láta til skarar skríða.
Bandarískir fjölmiðlar hafa einnig
tekið að sér að veita frambjóðendum
aðhald. Dagblöðin The New York
Times og The Washington Post taka
pólitískar auglýsingar núorðið fyrir
og gefa einkunn fyrir nákvæmni og
meðferð staðreynda. Um leið er bent
á þegar rangt er farið með.
Dagblöð fara
I saumana á
fullyrðingum