Morgunblaðið - 13.11.1996, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 13. NÓVEMBER 1996 27
Hugleiðingar um
lítið samfélag
BÆKUR
Fræðirit
ÍSAFJARÐARKVER
eftir Þorstein Antonsson.
Árholt, án ártals, 126 bls.
ÞAÐ ER hefð fyrir því að íslenzk-
ir rithöfundar fjalli um þjóðfélags-
mál og skipti sér af þeim, ef þeim
býður svo við að horfa. Afskiptin
hafa ekki alltaf verið gæfuleg og
fjölmargt af því sem skáld hafa
sagt um þjóðmál stenzt ilia tímans
tönn raunar eins og flestra ann-
arra. Menn þurfa ekki annað en
skoða það sem stjómmálamenn og
lærdómsmenn hafa skrifað um
þjóðmál til að sjá hvað það endist
illa. Það er fæstum léð sú list að
fjalla um atburðarás eða ástand í
samtíma sínum svo að eftirminni-
legt sé. En stundum tekst það.
Sumar af greinum Einars Bene-
diktssonar eru dæmi um vel heppn-
aða umfjöllun af þessu tæi.
Þorsteinn Antonsson fluttist
vestur til ísafjarðar og dvaldi þar
í fimm ár. Þessi bók er afrakstur
hugleiðinga um lífið í bænum,
hlutskipti manna í sjávarþorpi við
brött fjöll og harða veðráttu. Hann
vill beita hlífðarleysi í lýsingu og
greiningu á mannlífinu og honum
tekst það stundum. Sumar þær
greinar eru allrar athygli verðar.
En í heildina er safnið ómark-
visst, samtíningur hugleiðinga
sem bera ekki alveg heila hug-
mynd og erfitt að átta sig á því
hvað höfundurinn er að fara. Það
veldur því vonbrigðum. Það kemur
hvergi fram af hverju höfundurinn
hafði viðurværi þenn-
an tíma.
Varla duga laun
fyrir bókaskrif og fjöl-
miðla til að lifa af.
Honum virðist hafa
liðið þolanlega á
ísafirði en það er alveg
ljóst að hann hefur
aldrei fallið inn í
mannlífið á þeim stað.
Þetta má sjá af frá-
sögn höfundarins af
Sunnukórsballi á bls.
14-16. Öll frásögnin
af ísafirði einkennist
af því að hann stendur
utan við samfélag
manna á þeim slóðum og áttar sig
ekki nema að hluta til á því hvem-
ig það gengur fyrir sig. Það er
rétt að nefna nokkur dæmi um
skynsamlegar athugasemdir höf-
undar.
Hann tekur eftir því hvemig
svona lítið samfélag verður eins
og fjötur á hvem og einn og það
þarf umtalsvert hugrekki til að
vera öðruvísi, rétt eins og ungling-
ar þurfa allir nú á dögum að vera
í dýrum íþróttaskóm, helzt allir
eins, þá virðist sama eiga við um
allt samfélagið í svona litlum bæ.
Sömuleiðis er það áreiðanlega rétt
metið hjá honum að lítil virðing
sé fyrir menntun og menningu í
þeim ágæta bæ. Þá er ekki átt við
að þar sé ekki vel menntað fólk
eða boðið upp á menningarviðburði
heldur hitt að þau sjónarmið sem
fylgja menntun og menningu eigi
lítt upp á pallborðið hjá öllum al-
menningi. Þeir hljóma líka kunnug-
lega þessir ótrúlegu fordómar í
garð fólks annars
staðar að sem flyzt til
ísafjarðar. Greining
hans á viðhorfum sem
fylgja byggðastefnu er
sennileg og það er að
minnsta kosti um-
hugsunarinnar virði að
það séu hagsmunir
útgerðarinnar sem
stjórni ýmsum mikil-
vægum einkennum
mannlífsins.
Höfundurinn bland-
ar í textann sögulegum
staðreyndum. Ég held
að hann hefði að skað-
lausu mátt gera það
skipulegar og miklu meira en raun-
in er. Stærstur hluti bókarinnar er
hugleiðingar um nútímann ásamt
lýsingum á staðháttum. Það er ekk-
ert gert til að ókunnugir geti áttað
sig á lýsingunum með myndum eða
kortum og uppdráttum. Þessir þrír
þættir bókarinnar, sá sögulegi, sá
persónulegi og lýsingin á umhverf-
inu hanga illa saman.
Til að svona bók heppnist þarf
ýmislegt að koma til: stílsnilli höf-
undar, sérstök sýn hans á við-
fangsefninu eða gleggri upplýs-
ingar um það en aðrir hafa svo
að eitthvað sé nefnt. En hér er
ekki fyrir að fara miklum tilþrifum
í stíl og of lítið um skipulegar
upplýsingar. Ymsar athugasemd-
irnar eru sérvizkulegar en senni-
legar og hann er að reyna að skilja
mannlífið í þessum bæ. En ég er
ekki viss um að innfæddir kannist
vel við þá lýsingu sem hér er boð-
ið upp á nema að litlu leyti.
Guðmundur H. Frímannsson
Þorsteinn
Antonsson
Skagað upp úr
TONLIST
Sólon íslandus
KÓRTÓNLEIKAR
Blönduð sönglagaskrá flutt af
sönghópnum Sólarmegin
(Anna Snæbjömsdóttir, Ragna
Kristmundsdóttir, Þórgunnur
Stefánsdóttir (S), Gyða Bentsdóttir,
Jensína Valdimarsdóttir (A),
Halldór Hailgrímsson, Sigursteinn
Hákonarson (T), Kristján Elís
Jónasson (Bar.), Guðmundur Jó-
hannsson, Lars H. Andersen (B)).
StjómandiGuðmundur Jóhanns-
son. Sóloni íslandusi, sunnudaginn
10. nóvember kl. 20:30.
ÞAÐ ER forstöðumönnum Sól-
ons íslandusar til lítils sóma, svo
ekki sé sterkar að orði kveðið,
að ætla sér að halda viðkvæma a
cappella kórtónleika á efri hæð-
inni á sama tíma og niðri er rek-
ið veitingahús með tilheyrandi
mannaklið og postulínsglamri, og
aðeins þunn textíldula í stiga-
gangi til að skilja á milli. Tólfun-
um kastaði þó, þegar ómur af
glymskrattasamstæðu hússins
bættist ofan í fyrrgreind aðskota-
hljóð, og settu þau öll í samein-
ingu leiðinda truflunarsvip á tón-
leikana. Slíkt er hvorki hægt að
bjóða flytjendum né tónleikagest-
um, og lýsir í raun fyrirlitningu
’í garð beggja.
Tónleikaskráin hefði og mátt
vera betur búin upplýsingum.
Ekkert var að finna um sönghóp-
inn og feril hans, en verst var
þó hvað hún hunzaði gjörsamlega
nöfn útsetjara. í kórlagapró-
grammi sem að yfirgnæfandi leyti
samanstendur af útsetningum á
þjóðlögum og „evergreens" er
útsetjarinn jafn mikilvægur og
frumtónskáldið - ef ekki mikil-
vægari - og á hikstalaust skilið
að vera tilgreindur með nafni,
jafnvel þótt eitthvað sé kynnt
munnlega (sem fór að miklu leyti
forgörðum vegna áðurgetins krá-
arglamurs).
Að því slepptu voru tónleikar
sönghópsins Sólarmegin mjög
ánægjulegir. Tíumenningarnir frá
Akranesi hafa greinilega lagt
mikla vinnu í samhljóm og inntón-
un og skaga í því tilliti áberandi
upp úr dæmigerðustu lands-
byggðarkórstarfsemi með því að
leggja megináherzlu á listrænan
árangur. Samhæfing radda og
jafnvægi var því víða eins og
bezt varð á kosið, og þó að við-
fangsefnin virtust mörg í fljótu
bragði „viðráðanleg", þá vita þeir
er vita vilja, að samkeppnin á
léttum nótum er sizt minni en í
þungaviktinni og hlustendur að
sama skapi vandlátir, enda al-
kunna hvað bezt hefur verið gert,
og því lítið hægt að fela.
E.t.v. mætti deila um hvort
efnisvalið hafi verið full sundur-
laust. Þar kenndi hinna ýmsustu
grasa: Haldið ’ún Gróa eftir
Gunnar Reyni Sveinsson, tvö ís-
lenzk þjóðlög í hressum útsetn-
ingum Arna Harðarsonar (ef mér
heyrðist rétt, frekar en eftir Sig-
urð Halldórsson), þrjú undurþýð
lög eftir Jón og Jónas Árnasonu
(líklegast útsett af SH), Plaisir
d’Amour eftir Padre Martini,
danskt og sænskt lag eftir Hans
Hansen og Olle Adolphsson í
hefðbundnum suðurskandinav-
ískum kórstíl, Skozkt þjóðlag,
írskt þjóðlag úr Jörundi, lag í
Manhattan Transfer-anda (I’m a
Train), annað í jóðlandi kalíforn-
ískum brimbrettastíl Brians Wil-
sons úr Beach Boys (Good Vi-
brations), gamla fjárlagið Sumar
er í sveitum, Bítlalögin I’ll Follow
The Sun og Michelle, auðheyran-
lega í frægum útsetningum fyrir
King’s Singers, tvö endurreisnar-
lög eftir Arcadelt og de Anchieta,
Japanskt þjóðlag, standarðarnir
Ain’t Misbehavin’ eftir Fats Wall-
er og Við tvö eftir Hoagy Carmic-
hael og norskt þjóðlegt lag í seið-
andi „gangleiks“-stíl eftir Geir
Tveitt, þar sem bættust tvær
flautur, fiðla, gítar og kontra-
bassi við sönginn.
Of fjölskrúðugt? Það má vera
- en það truflaði ekki undirritað-
an, og auðsæilega ekki áheyrend-
ur heldur, því undirtektir voru
með mestu ágætum. Varla var
daufan blett að heyra í lagavali;
útsetningamar voru allar góðar,
sumar frábærar, og söngurinn
þýður, samfelldur og hreinn nema
í einu tilviki eða tveim, þegar
sópraninn þurfti að úa á efsta
sviði. Helzt saknaði maður
kannski kjötmeiri bassaradda,
svona endrum og eins. En sá
vandi þekkist víðar; það er eins
og karlakórarnir taki þar óþarf-
lega dijúgan toll. Og þó að manni
finnist sveiflan í swinglögum á
við Ain’t Misbehavin’ alltaf mega
vera svolítið afslappaðri, þá efa
ég að hún fáist öllu sleipari í
kórsöng á okkar breiddargráðum
í fyrirsjáanlegri framtíð.
Bravó, Skagamenn.
Ríkarður Ö. Pálsson
GRAHAM Swift: „Kaldhæðnislegt hversu sjaldan rithöfundar kom-
ast í snertingu við fólkið sem þeir eiga allt sitt undir.“
Þakkar les-
endum sínum
Graham Swift, nýbakaður Booker-
verðlaunahafi, er þakklátur fyrir að
hafa ekki fengið verðlaunin fyrr
GRAHAM Swift, handhafi Book er-
bókmenntaverðlaunanna, gerði sér
glaðan daginn sem tilkynnt var um
verðlaunin í lok síðasta mánaðar.
Þegar hann kom heim um þijúleytið
um nóttina biðu hans 37 skilaboð
og hamingjuóskir á símsvaranum og
gólf íbúðarinnar var þakið símbréf-
um. Þremur tímum síðar var Swift
mættur í viðtal í morgunþátt BBC-
útvarpsins þar sem hann var spurður
hvaða rithöfunda hann teldi nú
standa í fremstu röð. Swift kvaðst
ekki vilja nefna nein nöfn og þegar
þáttastjómandinn gekk á hann og
vildi vita hvers vegna var svar verð-
launahafans nýbakaða. „Vegna þess
að ég er grúttimbraður."
Booker-verðlaunin hafa iðulega
valdið miklum deilum en að þessu
sinni var verðlaunanefndin tiltölu-
lega sammála og það sem meira er,
fjölmiðlar létu sér val þeirra vel líka.
Swift vakti fyrst athygli fyrir 13
árum er hann hlaut tilnefningu fyr-
ir bók sína „Waterland". Hann seg-
ist feginn því að hafa ekki hlotið
Booker-verðlaunin þá, því þau hefðu
líklega sett allt á annan endann í
lífi hans. Nú telji hann sig hins veg-
ar ráða við afleiðingar þess að hafa
hlotið verðlaunin.
í ræðu við móttöku verðlaunanna
þakkaði Swift lesendum sínum sér-
staklega og í viðtali við The Inde-
pendent segir hann það kaldhæðnis-
legt hversu sjaldan rithöfundar
komist í snertingu við fólkið sem
þeir eigi allt sitt undir. Það komi
þó ekki í veg fyrir að þeir geri kröf-
ur um nánd til þess. „Skáldsögur
eru ekki skrifaðar fyrir opinber til-
efni, heldur hið nána, þögla, ósýni-
lega en þó töfrandi samband lesand-
ans og blaðsíðunnar," segir Swift.
Hann þvertekur fyrir að hann geri
lesendum sínum of hátt undir höfði,
segist eiga við hina raunveru lesend-
ur, sem gleypi í sig bækur hans frá
upphafi til enda, hvar svo sem þeir
eru í heiminum. Og þeim á eftir að
íjölga, því nú þegar hafa verið gerð-
ir samningar um þýðingar á verð-
launabókinni „Last Orders“ á
fímmtán tungumál.
Þrátt fyrir að bók Swifts sé langt
í frá alþjóðleg, gerist í einu hverfi
Lundúna og á Bermondsey, og hafi
sterkar tilvísanir í tíðaranda, málfar
og stéttskiptingu telur hann það
ekki koma í veg fyrir að lesendur
um allan heim skilji hana og geti
notið hennar. Vilji maður skrifa fyr-
ir allan heiminn eigi maður ekki að
hafa það í huga við skriftimar.
„Skrifaðu fyrir „hér“ og „þar“ mun
sjá um sig sjálft,“ segir Swift góð-
látlega.
Aska látins slátrara
„Last Orders" (Hinsta óskin) seg-
ir frá Vince, Vic, Lenny og Ray, sem
fara með ker með ösku slátrarans
Jack Dodds til Bermondsey, þar sem
þeir eiga að dreifa henni. A ýmsu
gengur á þeirri ferð, kerið gleymist,
það verður tilefni mikils rifrildis og
verður smám saman að enn einni
sögupersónunni. Ýmsir hafa orðið
til að geta sér til um að sagan fjalli
um föður Swifts sem lést fyrir fjór-
um árum, en lík hans var einnig
brennt. Swift segir það fjarstæðu
að faðir hans og slátrarinn séu einn
og sami maður.
Swift lagði stund á enskunám í
Cambridge á árunum 1967-1973 og
segist ekki geta ímyndað sér betra
tímabil til að vera námsmaður. Hann
hafi verið hippi eins og flestir aðrir
námsmenn, með sítt og hroðalegt
skegg og gert tilraunir ýmis efni.
En draumurinn um að gerast rithöf-
undur hafði búið með honum frá
unglingsárunum og hann sneri sér
að skriftum. Fyrsta bókin „The
Sweet Shop Owner“ fjallar um
ekkjumann sem liggur fyrir dauðan-
um og bíður heimsóknar dóttur sinn-
ar. „Shuttlecock" segir frá syni sem
kannar fortíð föður síns á óskil-
greindri „kafkaískri“ opinberri
skrifstofu. I „Waterland" er farið
yfir 300 ár í sögu Englands sem
mislukkaður og örvæntingarfullur
kennari rekur. Blaðaljósmyndari og
samband hans við dóttur sína er
efni „Out of this World“ og „Ever
After“ segir frá ekkjumanni sem
hyggst feta í fótspor föður síns og
fremja sjálfsmorð.
„Waterland“ fékk mjög góða
dóma er hún kom út snemma á síð-
asta áratug. Hins vegar þótti mörg-
um aðdáenda Swifts að síðustu tvær
bækurnar skorti frásagnargleðina
sem einkenndi fyrstu bækumar. í
þeirri nýjustu sé hún aftur til staðar
og menn geti því andað léttar.
Viltu fræðast um
Amheiður Sigurðardóttir,
hjúkrunarfræðingur og
brjóstagjafaleiðbeinandi,
verður í Kópavogs Apóteki
Hamraborg 11, miðviku-
daginn 13. nóvember