Morgunblaðið - 13.11.1996, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
MIÐVIKUDAGUR 13. NÓVEMBER 1996 43
I
grein Einars, sem heitir Töluð ís-
I lenska, sem dæmi um fagmennsku
hans sem kennara.
„í allt höfum við reynt þijár
nálganir í námskeiði okkar: Sú
fyrsta var tiltölulega hrein og bein;
kennslustundir um ýmis efni með
athugasemdum um málfræði og
málfar. Síðan notuðum við leiðina
sem var fullkomnuð af Bandaríkja-
mönnum í síðari heimsstyijöld, sem
1 felst í mikilli þjálfun á litlum sviðs-
stykkjum, endurtekningum með til-
I brigðum, þuldum endurtekningum,
o.s.frv. Hvorug þessara leiða
reyndist árangursrík ein sér; sú
fyrri gaf ekki nægjanlegt svigrúm
til þjálfunar og reyndi of mikið á
minni nemenda og sú síðari var of
tímafrek.“
„Þetta þýðir ekki að bandaríska
leiðin sé röng í sjálfri sér, en hún
hentar greinilega ekki fyrir okkur,
, með þá tegund nemenda sem við
höfum.“
' „Þriðja leiðin, og sú sem verður
notuð af okkur eftirleiðis, virðist á
yfírborðinu vera sáraeinföld, en
hefur krafist mikilla og áralangra
rannsókna: Við einfaldlega hand-
mötum nemandann, kerfisbundið
og stöðugt, og sjáum um leið til
þess að ofbjóða ekki móttökugetu
hans.“
„Allir sem lesið hafa verk tungu-
| málasérfræðinga svo sem Bodmer,
I Pei og Girsdansky, vita hvað í þessu
’ felst.“
Ekki þykir mér ólíklegt að slík
reynsla Einars sem hér að ofan
greinir, í Málaskólanum Mími, hafí
orðið honum dijúgt veganesti, er
kom að því að útvíkka kennslusvið-
ið til allra landsmanna, sem og
langt út fyrir landsteina, á öðrum
I sviðum samanburðarbókmennta.
Tryggvi Líndal.
I
Að fræða! Hver mun hirða hér um fræði?
Heimskinginn gerir sig að vanaþræl.
Gleymd eru lýðnum landsins fornu kvæði.
Leirburðarstagl og holtaþokuvæl
fyllir nú breiða byggð með aumlegt þvaður.
Bragðdaufa rímu þylur vesall maður.
Fyrir rúmri hálfri öld vaknaði
j Einar Pálsson til vitundar um þann
vanda á vettvangi íslenzkra fræða,
sem varð Jónasi að yrkisefni, er
| hann minntist Eggerts Ólafssonar
í Hulduljóði. Af ritsafni hans um
Rætur íslenzkrar menningar má
ráða, að með Einari er genginn sá
maður morgundagsins, sem „hirti
um fræði“.
í Baksvið Njálu (1969) setti Ein-
ar fram þá byltingarkenndu tilgátu,
að Landnám íslands hafi orðið með
allt öðrum hætti en kennt er við
Heimspekideild Háskóla íslands,
' og endurspegli ævafornar hug-
myndir um hvernig helga skuli land
í heimi rúms og tíma svo örheimur
megi verða ímynd alheims í fyllingu
tímans.
Hliðstæð tilgáta var sett fram
af Platón í Timaeus. Um Platón
hefur verið sagt, að vestræn heim-
speki eftir hans daga jafngildi neð-
anmáls athugasemdum við mál
hans. Sú tilgáta Einars, að „feðurn-
ir frægu og fijálsræðishetjumar
■ góðu“ sem Jónas nefndi svo hafí
’ þekkt þau „fræði“, getur því vart
talist vera langsótt.
Snorri ræðir um vestræna heim-
speki í 1. kafla formála Eddu og
segir þar í lokin, að „þessi átrúnað-
ur [hefir] á marga lund breytzt,
svá sem þjóðimar skiptust ok tung-
urnar greindust. En alla hluti skildu
þeir jarðligri skilningu,“ bætir hann
við, „því að þeim var eigi gefín
andlig spekðin.“
Orð Snorra endurspegla umsögn
Platóns um þær hugmyndir sem
hann setti fram í Timaeus og varða
óræðar hliðar tilveru. í 8. kafla
Skáldskaparmála leggur Snorri enn
áherzlu á það, að „eigi skulu kristn-
ir menn trúa á heiðin goð ok eigi
á sannyndi þessa sagna annan veg
en svá sem hér fínnst í upphafí
bókar."
í ritsafni sínu, Rætur íslenzkrar
í menningar, rakti Einar „breyting-
ar“ hins forna átrúnaðar og gerði
glögga grein fyrir óbreytilegum
í i i
kjarna allra hinna mismunandi goð-
sagna. „Almáttigr guð skapaði í
upphafí himin ok jörð ok alla þá
hluti, er þeim fylgja,“ segir „í upp-
hafi bókar“ Snorra um þann hald-
góða kjama.
„Af togstreitu er veröldin mynd-
uð“ segir Einar í Baksvið Njálu.
„Sú togstreita er einatt sýnd sem
bræður tveir... Togstreitan á sér
fleiri myndir, hún kemur fram í
kynjunum tveim, myrkri og ljósi,
morgni og aftni, sáningu og upp-
skeru. Stundum er togstreitan sýnd
sem hendurnar tvær.“
Völuspá tengir „bræður tvo“ við
heim eftir Ragnarök í 63. vísu, þar
sem segir: „Þá kná Hænir hlautvið
kjósa ok burir byggja bræðra
tveggja vindheim víðan.“ „Þetta er
með öllu óljóst" segir Sigurður
Nordal um „bræður tvo“, sem eru
Alfa og Omega heimssköpunar í
hugmyndaheimi höfundar Njálu og
Völuspár.
Einar Pálsson gerði margt ljóst,
sem áður var óljóst. Fyrir þá sök
ávann hann sér óvild og fyrirlitn-
ingu „horskra jöfra“ Heimspeki-
deildar að hætti Snorra Sturluson-
ar, sem Sturla Þórðarson segir frá
í 38. kafla íslendinga sögu. Af slík-
um segir í Njálu eftir Bijánsbar-
daga, að þeir „falla ok halda velli“.
Gunnar Tómasson.
Mínir vinir fara fjöld,
feigðin þessa heimtar köld...
Þessar ljóðlínur Bólu-Hjálmars
hafa ómað í höfðinu á mér að und-
anfömu, þegar góðir vinir hafa
með stuttu millibili hnigið í valinn
hver af öðrum og látið eftir sig tóm
sem ekki verður fýllt með öðru en
eftirsjá, söknuði og þrúgandi þögn.
Nú síðast kvaddi Einar Pálsson
þennan heim eftir langa og með
köflum harða baráttu við erfiðan
sjúkdóm sem að lokum lagði hann
að velli.
Einar var maður ekki einhamur,
hafði mörg járn í eldinum og skil-
aði lífsverki sem í minnum verður
haft. Unnendur leiklistar eiga hon-
um mikla skuld að gjalda fyrir
margvíslegt framlag hans til að
efla hérlenda leikmennt. Hann var
bæði leikari og leikstjóri frá ungum
aldri, og eru mér enn í minni
Herranætur menntaskólaáranna
þarsem þessi glæsilegi og snjall-
mælti skólasveinn fór með hvert
hlutverkið öðru eftirsóknarverð-
ara. Síðan kom þriggja ára nám í
Royal Academy of Dramatic Art í
Lundúnum þar sem hann hreppti
„Certifícate of Merit“ í leiklist
1948. Á árunum 1950-53 var hann
formaður Leikfélags Reykjavíkur
og átti drýgstan þátt í endurreisn
þess eftir opnun Þjóðleikhússins.
Kenndi hann við Leiklistarskóla
L.R. 1952-56 og var að auki leik-
stjóri hjá Leikfélaginu, Þjóðleik-
húsinu, Ríkisútvarpinu og áhuga-
leikfélögum víða um land á árunum
1949-65. Þá hafði hann á hendi
framkvæmdastjórn Norrænu fé-
laganna á árunum 1966-69. Á
þessu skeiði samdi hann tvö leik-
rit, „Trilluna", sem hlaut verðlaun
Menningarsjóðs 1961, og „Brunna
kolskóga", sem sýnt var á Listahá-
tíð 1964 og flutt í útvarp 1978.
Samhliða tímafrekum störfum að
menningarmálum rak hann svo um
þriggja áratuga skeið Málaskólann
Mími framtil 1984 og samdi
kennslubækurnar „Icelandic in
Easy Stages“ í tveimur bindum
(1975 og 1977) og „Icelandic:
Workbook" (1984).
Er þá ógetið þeirra verka sem
að líkindum eiga eftir að halda
nafni Einars Pálssonar á loft um
ókomna tíð. Snemma hóf hann að
stunda rannsóknir á goðafræði og
hugmyndafræði fornaldar og mið-
alda, og gaf út ritröðina „Rætur
íslenzkrar menningar“ í tíu bindum
(1969-91). Hér heima hafa kenn-
ingar hans og niðurstöður hlotið
dræmar undirtektir fræðimanna,
og brá hann þá á það ráð að semja
allmörg rit á ensku: „Myth and the
Strpcture of Medieval Pagan Ice-
land“ (1973), „The Dome of Heav-
en“ (1982), “Hypothesis as a Tool
in Mythology“ (1984), „Celtic
Christianity in Pagan Iceland"
(1985) og “The Sacred Triangel
of Pagan Iceland" (1993), svo
nokkur séu nefnd. Sömuleiðis
samdi hann á dönsku bæklinginn
„Njals sagas allegori“ (1990).
Vöktu rannsóknir hans og kenn-
ingar athygli bæði vestan hafs og
austan, enda var hann kvaddur til
að flytja fyrirlestra við marga er-
lenda háskóla. Kunnasti goðsagna-
fræðingur aldarinnar, Joseph
Campbell, hélt því hiklaust fram
að Einar hefði fyrstur manna orðið
til að koma norrænni goðafræði
inná alheimskort goðsagnafræða.
Samdi Campbell sérstakt rit um
merkilegt framlag hans.
Ég tel mig ekki dómbæran á
rannsóknir og niðurstöður Einars
Pálssonar, en þykist vita með vissu
að hann var á réttri leið, þó ein-
stakar ályktanir kunni að orka
tvímælis. Leið brautryðjandans er
óhemjulega torfær og viðsjál. Ekki
veit ég hvort Einar var búinn að
ná endanlega utanum það mikla
efni sem hann var að bijótast
gegnum og kanna, en hitt er ör-
uggt að hann hefur fengið fræði-
mönnum í hendur ómælt hráefni
til að vinna úr og móta í sannfær-
andi heild. Þeirra bíða vissulega
æsileg verkefni á næstu áratugum.
Svo vildi til að Einar hafði skráð
sig í Grikklandsferð sumarið 1974
í því skyni að kynna sér goðsögu-
lega umræðu þarlendra, en þegar
leggja átti upp urðu þau tíðindi
að herforingjastjómin alræmda
hrökklaðist frá völdum og landinu
var lokað. Varð ég því að fara með
hópinn til Lignano á Norður-Ítalíu.
Áttum við þar ánægjulega daga,
enda var Einar hrókur alls fagnað-
ar og orðinn svo vel talandi á ít-
ölsku eftir nokkra daga að undrum
sætti. Næsti hópur komst til Grikk-
lands, og þá varð atvik sem gerði
mig klumsa. Á baðströndinni gaf
sig á tal við mig grískur lögfræð-
ingur og spurði formálalaust hvort
ég hefði nokkumtíma velt fyrir
mér staðsetningu forngrískra
helgidóma. Þegar ég kvað nei við,
upplýsti hann mig um að fjarlægð-
ir milli allra helstu helgidóma
Grikkja til foma hefðu lotið ströng-
um stærðfræðilegum lögmálum.
Þá þótti mér Einar vera fjarri góðu
gamni.
Síðasti fundur okkar Einars fyr-
ir rúmu ári er mér sérlega minnis-
stæður. Þá buðu þau hjónin mér í
daglanga bílferð, fýrst austur að
ísólfsskála á Stokkseyri, sem þau
höfðu að fullu eignast, en síðan
var ekið víða um Suðurland og
komið við hjá skemmtilegu fólki.
Samræðurnar snerust um allt milli
himins og jarðar, og em að mestu
gleymdar, en það sem eftir situr
er minning eru hlýlegar samvistir
við einstaklega samrýnd hjón, sem
veittu ótæpilega af sjóði hjartans
og léðu ferðinni einhvern ójarð-
neskan töfraljóma. Er sár harmur
kveðinn að Birgitte og fjölskyld-
unni allri við fráfall hins góða og
geðprúða drengs, sem lét ekkert
andstreymi slæva meðfætt glað-
lyndi og skopskyn, bjartsýni og
langlundargeð. Með Einari Páls-
syni er horfinn af vettvangi einn
af sannkölluðum vormönnum ís-
lands. Blessuð sé minning hans.
Sigurður A. Magnússon.
Handrit afmælis- og minningargreina
skulu vera vel frá gengin, vélrituð eða
tölvusett. Sé handrit tölvusett er æskilegt,
að disklingur fylgi útprentuninni. Auðveld-
ust er móttaka svokallaðra ASCII-skráa,
öðru nafni DOS-textaskrár. Ritvinnslu-
kerfin Word og Wordperfect eru einnig
auðveld í úrvinnslu. Senda má greinar til
blaðsins í bréfasíma 5691115, eða á netfang
þess þess Mbl@centrum.is en nánari upp-
lýsingar þar um má lesa á heimasíðum. Það
eru vinsamleg tilmæli að lengd greina fari
ekki yfir eina örk A-4 miðað við meðallínu-
bil og hæfilega línuleng — eða 2.200 slög.
Höfundar eru beðnir að hafa skírnarnöfn
sín en ekki stuttnefni undir greinunum.
+
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð
við andlát og útför móður okkar,
tengdamóður, ömmu og langömmu,
KRISTÍNAR
JÓHANNESDÓTTUR.
Guð blessi ykkur öll.
Jóhannes Árnason,
María Árnadóttir,
Helga Kristín Friðriksdóttir,
Áslaug J. Friðriksdóttir,
Kristín Friðriksdóttir,
Óiafur Einar Friðriksson,
Elín Ásta Friðriksdóttir,
Sveinjón Jóhannesson,
Árni Jóhannesson,
Kristfn Andrea Jóhannesdóttir,
og fjölskyldur.
Guðrún Sveinjónsdóttir,
Hafsteinn Halldórsson,
Kristján Ólafsson,
Þórdís Zoéga,
Helena Albertsdóttir,
Stella Hjörleifsdóttir,
Sigurður S. Pálsson
Kæru vinir!
Við þökkum innilega öllum þeim fjöl-
mörgu, sem sýndu okkur samúð og hlý-
hug við andlát og útför ástkærs eigin-
manns míns, föður okkar, tengdaföður,
afa og langafa,
ÓLAFS LONG.
Við minnumst ykkar með þakklátum
hug og biðjum góðan Guð að blessa
ykkur öll.
Kristbjörg Ingimundardóttir,
börn, tengdabörn, barnabörn
og barnabarnabörn.
+
Innilegar þakkir færum við öllum þeim,
sem sýndu okkur samúð og hlýhug við
andlát og útför elskulegs sonar okkar,
föður, bróður, mágs og frænda,
GUÐMUNDAR MAGNÚSSONAR
kennara.
Guðríður Jónasdóttir, Magnús Guðmundsson,
Hrólfur Erling Guðmundsson,
Bogi Magnússon, Sigrún P. Eyfelds,
Reynir Magnússon, Kolbrún Kristjánsdóttir,
Magnús Bogason, Guðrfður S. Bogadóttir.
+
Innilegar þakkir til allra þeirra, sem
sýndu okkur samúð og vinarhug við frá-
fall og útför ástkærrar eiginkonu
minnar, móður okkar, tengdamóður,
systur, mágkonu, ömmu og langömmu,
ELÍNBORGAR ÓLADÓTTUR,
Kleppsvegi 132,
Reykjavík.
Sérstakar þakkirfá læknar og hjúkrunar-
fólk á deild 11 E í Landspítalanum fyrir
frábæra umönnun og nærgætni.
Kristfn E. Jónsdóttir,
Sigrún A. Ámundadóttir,
Fanney Jóhannsdóttir,
Hermann Sigurðsson,
Adda Hermannsdóttir, Ólafur Óskarsson,
Óli Jón Hermannsson,
Sigurður G. Hermannsson,
Hermann Hermannsson,
Katrín Hermannsdóttir,
EirfkurÁ. Hermannsson,
ValdimarO. Hermannsson,
Snorri G. Hermannsson,
Örn Hermannsson,
Helgi Magnús Hermannsson,
Gunnar Hermannsson,
Elfn Óladóttir,
Óli Jón Ólason.
Gunnar Ólason,
barnabörn og barnabarnabörn.
Kristfn Hjálmarsdóttir,
Sigurbjörg Pétursdóttir,
Sjöfn Guðnadóttir,
Guölaug L. Brynjarsdóttir,
Björk Baldursdóttir,
Sigrún Þorbjörnsdóttir,
Björn Jensson,
Steinunn Hansdóttir,
Ásta Árnadóttir,
Lokað
í dag, miðvikudaginn 13. nóvember, frá kl. 12-18
vegna jarðarfarar BJARNA R. JÓNSSONAR, fyrr-
verandi forstjóra.
G.J. Fossberg vétaverzlun ehf.
|