Morgunblaðið - 13.11.1996, Blaðsíða 35
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 13. NÓVEMBER 1996 35 '
)-----------------_
Sorgarferli að-
standenda Alz-
heimer sj úklinga
EVÐSENDAR GREINAR
þeirra er mikið og þörf
þeirra fyrir hand-
leiðslu og sálgæslu er
brýn.
Hvað er hægt að
gera þeim til hjálpar?
1. Fræðsla og upp-
lýsingar um sjúkdóm-
inn, gang hans og
batalíkur er undir-
staða þess að aðstand-
endur geti tekist á við
sitt erfiða hlutskipti.
Mikil og góð samvinna
við starfsfólkið er mik-
ilvæg þegar inn á
stofnun er komið.
2. Aðstandendur
þurfa að finna að þeir
séu virtir sem mikilvægir umönn-
unaraðilar, boðnir velkomnir, jafn-
framt því að þeim sé sýndur skiln-
ingur á þeirra eigin líðan. Þeir séu
hvattir til að hlífa sér (ef um veik-
indi er að ræða) hvíla sig frá heim-
sóknum og viðveru þegar þess
gerist þörf.
Það þarf að koma til
móts við þarfir hinna
sjúku, segir Ólöf Ólafs-
dóttir, með sérhönnuðu
hjúkrunarheimili.
3. Mjög nauðsynlegt er að að-
standendur njóti handleiðslu og
hafi tækifæri til að tjá sig um
áhyggjur, vonleysi og létta þar
með á hjarta sínu. Það er þýðing-
armikið atriði hvað varðar að ná
sáttum við það óumflýjanlega,
sem ekki er í mannlegu valdi að
breyta.
4. Starfsfólk þarf að geta tekið
reiði, aðfinnslum og óánægju af
skilningi en fara ekki í varnar-
stöðu, eins og um persónulega árás
sé að ræða. Þekking á sorgarferl-
inu skiptir sköpum í allri samvinnu
og samskiptum.
Að framansögðu er ljóst að
fræðsla, allar upplýsingar um sjúk-
dóminn (Alzheimer) og sorgarferli
þeirra sem ganga í gegnum hann
með sínum nánustu eru mjög þýð-
ingarmiklar, fyrir alla, ekki síst
þá sem mest mæðir á, aðstandend-
ur og þá sem koma að umönnun
og hjúkrun. Það er ljóst að há-
tækni sjúkrahúsanna og þróun
læknisvísindanna koma ekki hinum
sjúku/öldruðu og hinum minnis-
sjúku (enn sem komið er) að gagni
nema í mjög takmörkuðum mæli.
Vandi hins ellimóða, sem er að
missa líkamlega og/eða andlega
fæmi sína, verður ekki leystur með
tæknilegum hætti nema að örlitlu
leyti. Þar mega sín meira aðrir
þættir þ.e. kristilegar og siðferði-
legar mannlegar dyggðir þeirra
sem hann annast. Því manneskjan
er og verður verðmætasti þátturinn
og sá þýðingarmesti í umönnun
mannsins frá vöggu til grafar því
ekkert getur komið í staðinn fyrir
mannlegu hlýju, skilning, þolin-
mæði, nærgætni og góðleik. Barn-
ið, sjúklingurinn og hinn aldni
mega síst án þessara lífsgæða
vera.
Ef lífsgæðasjónarmið á að ráða
þurfum við nauðsynlega að hafa í
huga að „maðurinn lifir ekki á
brauði einu saman“. Hann er lík-
ami, sál og andi í órofa heild og
hefur þarfir á öllum þessum svið-
um. Samfélag okkar þarf að viður-
kenna það ofurmannlega álag sem
aðstandendur minnissjúkra búa
við. Það þarf að koma til móts við
þarfir hinna sjúku um sérhönnuð
hjúkrunarheimili og létta byrðar
aðstandenda með handleiðslu og
sálgæslu.
Hjúkrunarheimili og stofnanir
þurfa að vera annað og meira en
geymsla þar sem brýnustu líkams-
þörfum er sinnt. Það þarf að huga
vel að og vanda starfsmannaval
allt, gera vel við starfsfólkið,
mennta það og fræða og auka
metnað þess, og muna að allir sem
að umönnun starfa gegna þýð-
ingarmiklu sálgæsluhlutverki í
þeim skilningi að sálgæsla sé
umönnun fyrir manninn í heild.
Óvíða er meiri þörf fýrir að unn-
ið sé skv. þeim skilningi en meðal
sjúkra/aldraðra og heilaskertra.
Höfundur er prestur í Skjóli.
Lánasjóður nokk-
urra námsmanna -
ekki iðnnema
AUNDANFORNUM
mánuðum hefur verið
gróflega að iðn- og
starfsnámsnemum veg-
ið. Þetta lýsir sér helst
í niðurskurði til fram-
haldsskólanna, lög-
bundinni mismunun á
efnisgjöldum til bók-
greina annars vegar og
iðngreina hins vegar og
síðast en alls ekki síst
ber að nefna niðurfell-
ingu á þjónustusamn-
ingi Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna við
Iðnnemasambandið.
Margir iðnnemar, eins
og aðrir námsmenn, hafa þurft að
treysta á Lánasjóðinn til að geta
framfleytt sér á námstímanum. Nú
er hins vegar búið að slengja blautri
tusku framan í iðnnema og þeim
hefur verið gerð grein fyrir því að
Lánasjóður íslenskra námsmanna er
í raun lánasjóður nokkurra íslenskra
námsmanna, ekki iðnnema.
Síðustu ár hefur Iðnnemasamband
íslands haft þjónustusamning við
lánasjóðinn _sem byggist á fjárveit-
ingu til INSÍ í þeim tilgangi að reka
upplýsingaþjónustu fyrir félagsmenn
um Iánasjóðsmál. Þessi þjónustu-
samningur hefur komið að góðum
notum þar sem við höfum getað veitt
persónulega og góða þjónustu. Einnig
hefur þetta stytt til muna biðraðir
hjá lánasjóðnum og létt starfsfólki
þar innandyra álagið sem fylgir upp-
lýsingaþjónustu.
Svipaður þjónustusamningur var
gerður við aðrar námsmannahreyf-
ingar, Bandalag íslenskra sérskóla-
nema, Stúdentaráð Háskóla íslands
og Samband íslenskra námsmanna
erlendis. Þar sem hið undarlega við-
horf hefur verið ríkjandi hjá ráða-
mönnum að lánasjóðurinn eigi að
vera rekinn með hagnaði var ráðist
í niðurskurð fjárveitinga til náms-
mannahreyfinganna. Hnífurinn hitti
þó ekki öll félögin heldur lenti hann
aðeins á Iðnnemasambandinu og
Bandalagi íslenskra sérskólanema.
Að okkar mati eru skilaboðin afar
skýr; bóknám skiptir meira máli en
Drífa Snædal
verknám og sérnám.
Óneitanlega sárna
okkur skilaboðin mjög
þar sem kosningaloforð
stjórnarflokkanna um
aukið vægi iðn- og
starfsnáms kveikti
vonarneista í hjarta
allra iðnnema um bjart-
ari framtíð. Smám sam-
an dofnaði þó vonar-
neistinn þar til hann
varð að engu og geta
iðnnemar nú nagað sig
í handarbökin fyrir að
hafa verið svo auðtrúa.
í flestum þeim lönd-
um sem við viljum
gjaman miða okkur við hefur ríkt
skýr stefna í iðn- og starfsmennta-
málum. Áhersla hefur verið lögð á
að mennta starfsfólk í helstu at-
vinnugreinum hvers lands þar sem
betri menntun skilar meiri afköstum.
Gróflega hefur verið
vegið, segir Drífa
Snædal, að verkmennt-
un í landinu.
Hér á Islandi hefur þessu verið þver-
öfugt farið. í okkar helstu atvinnu-
grein, fiskvinnslu, eru 95% starfs-
manna ómenntaðir og svipað er
ástandið í þjónustugreinum.
Sá þröngi stakkur sem iðn- og
starfsnámi hefur verið skorinn hefur
aðeins rúmað hinar „hefðbundnu
iðngreinar" og hefur því ekki verið
grundvöllur fyrir mikilli fjölbreytni.
Þessu þarf að breyta áður en það
verður um seinan en grundvöllurinn
fyrir því að fólk geti sótt nám yfir-
leitt er að það geti framfleytt sér á
meðan á námi stendur. Þar kemur
lánasjóðurinn til skjalanna. Það er
okkar einlæga bón til ráðamanna
þessa lands að þeir opni augun og
sjái svartnættið sem framundan er
ef ekkert verður að gert.
Höfundur er formaður
Iðnnemasambands íslands.
Dagur íslenskrar
tungu
Meðal annarra orða
Ef þjóðin ann tungu sinni, segir Njörður
P. Njarðvík, vandar hún málfar sitt.
ALLUR missir hef-
ur í för með sér sorg-
arferli þar sem
ákveðnir þættir virð-
ast sameiginlegir eins
og rannsóknir sýna
fram á.
Sorgarferli að-
standenda Alzheim-
ersjúklinga og minnis-
sjúkra einstaklinga er
frábrugðið að því leyti
að það er:
1. Langvarandi.
2. Endurtekið hvað
eftir annað.
a) Við áfallið sem
verður í upphafi sjúk-
dóms og staðfestingu
hans með greiningu læknis. Áfall-
seinkenni fylgja, s.s. afneitun og
einangrun.
b) Umönnun í heimahúsi tekur
við og dagvistun. Aðstandendur
búa við mikið líkamlegt- og tilfinn-
ingalegt álag, kvíða og óvissu um
framtíð þegar sjúkdómurinn áger-
ist.
c) Fiutningur af heimili á sjúkra-
stofnun verður óumflýjanlegur, oft
tilkoma annarra sjúkdóma í kjöl-
farið. Aðstandendur upplifa mikið
tilfinningalegt kreppuástand þar
sem sektarkennd og söknuður vega
þungt samfara reiði, angist og
sársauka. Margvísleg líkamleg ein-
kenni, vanlíðan og síþreyta fylgja
í kjölfarið.
d) Fylgd með ástvini inni á
stofnuninni, og e.t.v. ákvörðunar-
taka um meðferð, líknarmeðferð.
e) Dauði sjúklings.
í stuttu máli. Langdregið
sorgarferli þegar aðstandendur
? horfa upp á ástvin sinn deyja frá
sér öruggt og óafturkallanlega á
ferli sem getur tekið mörg ár.
Það er því augljóst að aðstand-
endur minnissjúkra og sjúkra aldr-
aðra gegna veigamiklu hlutverki í
umönnun þeirra, eins þegar inn á
hjúkrunarheimili er komið. Álag
NÆSTKOMANDI laugardag, 16. nóvem-
ber á afmælisdegi Jónasar Hallgrímssonar,
verður í fýrsta sinn efnt til dags íslenskrar
tungu, er síðan verður árlegur viðburður.
* Ríkisstjórnin mælist til þess, að þann dag
verði fáni dreginn að hún á opinberum bygg-
ingum og hvetur um leið almenning til hins
sama. Og mun vera í athugun að gera þenn-
an dag að opinberum fánadegi.
Það er einkar vel til fundið hjá Birni
Bjarnasyni menntamálaráðherra að beita sér
fyrir því að ár hvert skuli efnt til hátíðar
til heiðurs tungu okkar. Og tilmæli ríkis-
stjómarinnar um fánanotkun munu auka
enn á virðingu þessa dags. Ég veit ekki til
| þess að slík hliðstæða sé með öðrum þjóð-
um, enda má fullyrða að óvíða séu nánari
tengsl með tungu og þjóð en einmitt hér á
íslandi. Því er ekki ólíklegt, að þessi hátíðis-
dagur muni vekja nokkra athygli erlendis,
og hver veit nema hann geti orðið öðrum
fámennum þjóðum fyrirmynd og hvatning
til þess að standa vörð um tungu sína. Rétt
er að geta þess sérstaklega, að slíkur hátíðis-
i dagur er að sjálfsögðu ekki afsökun fyrir
því að sinna ekki tungu okkar á degi hveij-
um, heldur er hann þvert á móti hugsaður
I sem áminning og hvatning til þjóðarinnar
að íhuga hvílíkt dýrmæti við eigum í tungu
okkar og hve samofin hún er öllu lífi okkar,
- ekki aðeins í menningararfí, heldur sem
lifandi veraleiki. Því stundum fer svo, að
vanræksla og hirðuleysi getur sprottið af
því sem við teljum sjálfsagt. Á okkar tímum
1 er þjóðtunga nefnilega ekki sjálfsögð.
Ástarljóð til móðurmálsins
Það er sömuleiðis einkar vel til fundið
| að velja fæðingardag Jónasar Hallgrímsson-
ar, listaskáldsins góða, til þess að minna á
dýrmæti móðurmálsins, enda orti hann:
Ástkæra ylhýra málið,
og allri rödd fegra,
blíð sem að bami kvað móður
á bijósti svanhvítu;
móðurmálið mitt góða,
hið mjúka og ríka,
orð áttu enn eins og forðum
mér yndið að veita.
En fleira kemur til en þetta ljóð, þótt það
geti staðið sem eins konar einkunnarorð
fyrir lífsstarfi Jónasar og Fjölnismanna.
Afstaðan til tungunnar, sem átti þá eins og
nú í vök að verjast, varð ein þýðingarmesta
undirstaða frelsisbaráttunnar, sú bjargfasta
vissa, að sérstakt móðurmál okkar gerði
okkur að sérstakri þjóð. Með þessari stefnu
Fjölnismanna var mörkuð braut sem hefur
skilað okkur hingað, þar sem við eram nú:
sjálfstæð þjóð, auðug að eigin menningu,
sjálfstæð menningareining meðal þjóðanna
með eigin rödd, sem er tunga okkar. Án
hennar hrynur sjálfsvitund okkar um sér-
stöðu og við hrynjum sjálf í haf þjóðanna,
í sjó alþjóðlegs sérkennaleysis. Við yrðum
þá einhvers konar eftirlíking af einhveiju
öðra en okkur sjálfum, raddlaus hópur á
útskaga menningar sem hlyti að verða okk-
ur framandi. Að því víkur annað þjóðskáld
síðar, Matthías Jochumsson, er hann orti;
Tungan geymir í tímans straumi
trú og vonir landsins sona.
Móðurmálið mitt góða
Við, sem viljum vera talsmenn íslenskrar
tungu á tímum upplýsingabyltingar, eram
stundum sökuð um íhaldssemi og jafnvel
heimóttarskap, eins og við séum enn á and-
legum sauðskinnsskóm og með lambhús-
hettu á hausnum. Og vel má vera að við
séum ekki nógu klók í málflutningi okkar.
En gleymum þá ekki, að íslenska lopapeys-
an er fræg um allan heim, - af því að hún
er öðra vísi.
Við sjáum líka í samtímanum, hversu
djúpar rætur sjálfsvitund móðurmáls á með
mörgum þjóðum. Horfum til Eistlands, þar
sem skipulega var unnið að því á sovéttíman-
um að innræta Eistlendingum rússneska
tungu og rússneska menningu. Ef það hefði
tekist, væri Eistland ekki fijálst nú. Spum-
ingin, sem nú blasir hins vegar við, snýst
um það hversu vel Eistlendingum tekst að
varðveita árangur baráttu sinnar. Hvort
sinnuleysi hins sjálfsagða muni smám saman
sljóvga sjálfsvitund þeirra. Það er nefnilega
svo að barátta sameinar, en sú samstaða
sundrast oft við sigur, rétt eins og baráttan
sjálf skipti meira máli en sigurinn.
Við þekkjum þetta úr eigin sögu. Nú erum
við fijáls og eigum allt sem við þurfum sem
fijáls þjóð: móðurmál, lýðræðishefð, skýra
sjálfsvitund. Er það orðið okkur svo sjálf-
sagt að það skipti okkur engu lengur? Og
ef svo er, hvað gerist þá? Af þessum sökum
meðal annars, skiptir svo miklu að við höld-
um áfram að unna tungu okkar. Og ég vel
af ásettu ráði sögnina að unna, þótt hún
sé kannski ekki í tísku nú í þessu sam-
hengi. Það er nefnilega sannfæring mín, að
ef þjóðin ann tungu sinni, muni hún um
leið líkt og ósjálfrátt vanda málfar sitt. Því
ekkert er okkur kærara en það sem við
unnum, og engu sýnum við meiri og dýpri
virðingu. Það kemur skýrt fram í ljóði Jónas-
ar Hallgrímssonar. Megi dagur íslenskrar
tungu minna okkur á það.
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við Háskóla íslands.
ftT