Morgunblaðið - 31.12.1996, Síða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 31. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
+
fltrpmMiiMí
STOFNAÐ 1913
Davíð Oddsson forsætisráðhe:
og formaður Sjálfstæðisflokk
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
AÐ VARÐVEITA
ÁRANGURINN
MIKILSVERÐUR árangur hefur náðst í íslenzku efna-
hagslífi á árinu, sem nú er á enda runnið. Gengi fyrir-
tækjanna hefur haldið áfram að batna eftir langan harðinda-
kafla. Sjávarafli hefur aldrei orðið meiri í íslandssögunni í
tonnum talið og útflutningsverðmæti hans hefur heldur aldr-
ei orðið meira. Aukinheldur hefur nýjum stoðum verið skot-
ið undir efnahagsbatann með stækkun álversins í Straums-
vík og með fjárfestingum íslenzkra fyrirtækja erlendis. Góð
von er um að nýtt álver verði reist á Grundartanga.
Um leið og segja má að 1996 hafi verið árið, sem krepp-
unni lauk, svo ekki verður um deilt, er ljóst að tekizt hefur
að varðveita stöðugleikann í efnahagslífinu. Verðbólgan
hefur ekki farið úr böndunum á nýjan leik og í fyrsta sinn
um nokkurra ára skeið voru fjárlög ríkisins afgreidd með
nokkrum afgangi. Stöðugleiki efnahagslífs er meiri á Islandi
en í flestum öðrum Evrópuríkjum, eins og sjá má af því að
ísland uppfyllir skilyrðin fyrir aðild að Efnahags- og mynt-
bandalagi Evrópu, þótt það eigi ekki kost á slíkri aðild nú
um stundir. Önnur Evrópuríki streitast við að ná sömu mark-
miðum.
Hins vegar eru blikur á lofti. Hætta er á að þensla verði
í efnahagslífinu vegna mikilla framkvæmda á nýju ári, verði
af áformum um byggingu álvers og virkjana. Stærsti óvissu-
þátturinn er aftur á móti komandi kjarasamningar. Eftir
mörg mögur ár er skiljanlegt að launþegar krefjist hlutdeild-
ar í efnahagsbatanum. Kröfurnar verða hins vegar að vera
raunhæfar og mega umfram allt ekki verða til þess að verð-
bólgan fari úr böndunum á ný. Verðbólgan er versti óvinur
íslenzks launafólks, eins og flestir muna frá fyrri árum.
Verðstöðugleikinn hefur stuðlað að bættu verðskyni almenn-
ings, lægra verðlagi og bættum kaupmætti.
Inn í viðræður um kjarasamninga blandast nú einnig
málefni, sem mikið hafa verið rædd á árinu; hvernig auka
megi framleiðni í atvinnulífinu og stuðla þannig að bættri
samkeppnisstöðu íslenzkra fyrirtækja, auk þess að stytta
vinnutímann og hvetja þannig til þess að fólk eyði meiri tíma
með fjölskyldu sinni og kynin skipti jafnar með sér verkum
á heimilinu. Stöðugleikinn er hins vegar ein mikilvægasta
forsenda þess að auka megi framleiðni og stytta vinnudaginn.
Þannig hvílir nú gífurleg ábyrgð - meiri en oftast áður -
á herðum forystumanna launþega og vinnuveitenda í kjara-
viðræðum á nýju ári. Það er ekki sízt undir þeim komið,
hvort okkur tekst að varðveita árangur liðinna ára og halda
áfram á umbótabrautinni.
Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks hefur
nú setið að völdum í rúmlega hálft annað ár. Á miðju kjör-
tímabili hljóta menn að vænta árangurs í mörgum stórmál-
um, sem ríkisstjórnin setti á stefnuskrá sína í upphafi. Þar
má í fyrsta lagi nefna fyrirheit stjórnarinnar um að endur-
skoða og einfalda skattkerfið og lækka jaðarskatta, sem eru
að sliga marga, ekki sízt ungar barnafjölskyldur. í öðru lagi
verður ríkisstjórnin að efna það heit sitt að jafna atkvæðis-
rétt milli kjördæma og binda enda á það óþolandi óréttlæti,
sem felst í núverandi kosningakerfi. I þriðja lagi er kominn
tími til að gera gangskör að einkavæðingu ríkisfyrirtækja,
ekki sízt ríkisbankanna.
ísland hefur á árinu eflt enn samstarf sitt við önnur Evr-
ópuríki með undirritun samstarfssamnings við ríki Schengen-
vegabréfasamkomulagsins. Undir aldamót ættu íslendingar
því að geta ferðazt án vegabréfs allt austur til Grikklands
og suður til Spánar. Á næsta ári blasa við fleiri viðfangsefni
í utanríkismálum; ríkjaráðstefnu Evrópusambandsins lýkur
og aðildarviðræður gætu hafizt við fjölda ríkja í Austur- og
Mið-Evrópu. Jafnframt dregur nær gildistöku Efnahags- og
myntbandalagsins, sem mun hafa mikil áhrif á íslenzka
hagsmuni. íslendingar verða í ljósi þessarar þróunar að kanna
og ræða rækilega afstöðu sína til Evrópusambandsins á
næsta ári.
Samningar um síldveiðar á alþjóðlegum hafsvæðum, sem
tókust á árinu, eru mikilsvert skref í átt til þess að setja
niður deilur íslands við nágrannana í fiskveiðimálum. Erfið-
asta deilan er þó enn óleyst. íslenzk stjórnvöld verða að róa
að því öllum árum á nýju ári að ná samningum við Noreg
og Rússland um fiskveiðar í Barentshafi. Deilan er ekki leng-
ur sæmandi þessum vinaríkjum, sem öll styðja a.m.k. í orði
málstað skynsamlegrar og ábyrgrar stjórnunar auðlinda
hafsins og áttu stóran þátt í að setja alþjóðlegar reglur, sem
áttu að auðvelda lausn deilna sem þessarar.
Morgunblaðið óskar lesendum sínum og landsmönnum
öllum farsældar á komandi ári.
VIÐ
ÁRAMC
NÚTÍMAÞJÓÐFÉLAG er uppfullt af hverskyns mæli-
kvörðum. Opinberir aðilar, samtök og stofnanir at-
vinnulífsins hafa stórmenntað úölmenni í vinnu til
þess að gera upp fortíðina og hafa uppi ágiskanir um fram-
tíðina. Þeirra mælistikur eru sjálfsagt réttar svo langt sem
þær ná og forsendur mælikerfanna eru vel þekktar. En til
þess að tölurnar verði skiljanlegar þarf ætíð að bera þær
saman við aðrar tölur frá liðnum tíma. Þá fá þær líf og við
skynjum hvort að vel eða illa hefur miðað og hvort hægt er
að vænta þess að áfram muni úr rætast.
AMÆLISTIKU Veðurstofu íslands var árið 1996 gott
ár. Veturinn var miklu mildari en gerist og gengur,
sumarið ágætt og haustið þokkalegt, þrátt fyrir
kaldan nóvembermánuð. Á mælikvarða Fiskistofu var árið
líka gott. Heildarafli landsmanna hefur aldrei orðið meiri.
Þokkalega gekk á heimamiðum, þrátt fyrir að þorskafli sé
ennþá skertur, síldin hefur kvatt sér hljóðs, eins og karlinn
sagði og úthafsveiðar hafa orðið þjóðinni dtjúg búbót.
Mælistikur hagfræðinganna sýna okkur einnig hagfellda
þróun. Atvinnuleysi minnkar jafnt og þétt og dró reyndar
meira úr því en bjartsýnustu spámenn höfðu haft á orði
fyrir réttu ári og enn er því trúað að atvinnuleysi muni
minnka. Og svo er það hagvöxturinn. Þar er gleði mælikvarð-
anna mest, því hagvöxtur á íslandi er meira en þrisvar sinn-
um meiri en gerist í löndum Evrópusambandsins að meðal-
tali og meira en tvisvar sinnum meiri en í þinum svonefndu
iðnríkjum. Hér ber vissulega nýrra við. Á þennan kvarða
mælt höfðum við verið aftarlega á merinni undanfarin sex
ár og vorum jafnvel komin aftur af merinni, þegar verst
gekk. Verðbólgumælar sýna líka góðar tölur og höfum við
ekki búið fyrr við jafn stöðugt verðlag í fimm ár, að minnsta
kosti ekki síðan mælingar hófust. Halli ríkissjóðs varð einn-
ig minni en ætlað hafði verið. Þótt útgjöld yrðu meiri en
efni stóðu til, gerðu auknar tekjur betur en að brúa það
bil. Ríkið safnaði því minni skuldum en óttast var og vaxta-
greiðslur verða því minni í framtíðinni en ella. Skjálftamæl-
ar vinnumarkaðarins sýndu miklu minni óróa en oftast á
árum fyrr. Sá friður bætti hag fyrirtækja og kaupmátturinn
óx meira en björtustu vonir stóðu til. Sannar það enn, sem
flestir ættu að vita, að vinnudeilur og átök eru ekki upp-
spretta vaxandi kaups, eins og forðum var talið. En kannski
er yndislegasti mælikvarðinn af þeim öllum sá sem Slysa-
varnafélag íslands birtir. Hann sýnir okkur að mannslát af
slysförum hafa sjaldan orðið færri en gerðist á árinu 1996.
Sérstakt fagnaðarefni er hversu dregið hefur úr þeim umferð-
arslysum, sem haft hafa dauðans alvöru í för með sér.
Hvert sem litið er, á alla þessa fjþlmörgu mælikvarða, má
þjóðin sameiginlega vel við una. Á hinn bóginn hefur hver
og einn einstaklingur, sem þjóðina myndar, sína sögu að
segja um þetta ár. Sumum hefur það sjálfsagt verið dapur-
legra en önnur, en aðrir munu rekja til þess gæfu og giftu-
rík spor. En hvernig verður næsta ár? Vandi er um slíkt
að spá. Á þessari stundu er margt sem bendir til þess að
það geti orðið gott ár. Og það sem meira er, þá er líklegt
að við getum ráðið nokkru um það sameiginlega, hvernig
til muni takast.
Þjóðhagsstofnun sýnir sjálfsagða varfærni í spám um
hagvöxt á næsta ári, en telur þó að hann geti orðið mjög
viðunandi, eða um 2,5%. Á þessu augnabliki er ekkert sem
bendir til þess að úr þessum hagvexti dragi. Hins vegar eru
allmörg merki um að hagvöxtur kunni að verða nær helm-
ingi meiri en þjóðhagsspáin sýnir og þar með nálgast það
sem varð á árinu, sem kveður í dag. Það yrði vissulega
fagnaðarefni. En á hinn bóginn fylgir þeim snara vexti all-
margir verkir, sem við eigum þó kost á að stilla. Þess vegna
hefur ríkisstjórnin lagt áherslu á að aðrar stórframkvæmdir
en þær sem fylgja fjárfestingum í orkuverum og nýjum
verksmiðjum verði látnar bíða. Tilgangurinn er tvíþættur.
Annars vegar þarf að gæta þess að þensla verði viðráðanleg
og jafnframt er skynsamlegt að eiga í handraðanum mikil-
væg nauðsynjaverk, til að ráðast í, þegar að hið mikla fall
í stóriðjuframkvæmdunum verður á árunum 1999 til 2000.
Þann efnahagslega slaka er þýðingarmikið fyrir okkur að
milda með nýju framkvæmdaátaki og hafa geymt til þess
næginlega fjármuni. Allir alþingismenn vita að þekking þjóð-
arinnar á efnahagsmálum hefur vaxið og stuðningur við
festu og stöðugleika og skynsamlega peningastjórnun er
orðin almennur. Því mun fólk um land allt sýna ofangreind-
um sjónarmiðum skilning.
EG HEF stundum séð það skrifað og haft á orði að
núverandi ríkisstjórn léti ekki mikið til sín taka og
minna færi fyrir ráðherrum hennar en í fyrri tíð.
Slíkur vitnisburður kætir mig og gleður, þótt til þess hafi
sjálfsagt ekki verið stofnað. Samstarfið í ríkisstjóminni er
gott og ríkir sátt innan hennar. Ekki svo að skilja, að það
komi ekki fyrir að tekist sé á um einstök aðtriði. En slíkar
deilur era ekki bornar á torg og þær gerðar illleysanlegri
með þeim hætti, eins og áður' henti. Miklu auðveldara er
að greiða úr flækjum og leita lausna, við slíkar aðstæður,
en gerist þegar að stormur í tebollum ráðherranna er orðinn
að fárviðri í fjölmiðlum. Það er misskilningur sumra að ríkis-
stjómir eigi að vera þjóðinni til erfiðis og þó einkum að sjá
henni fyrir efni í fjölmiðlum um togstreitu og ágreining með
sífelldum samningalotum á næturfundum um starf, sem á
að eiga sér stað með skipulögðum hætti og í mestu rósemd.
Ríkisstjóm á að leitast við að vinna sín verk hljóðlega, þótt
hún eigi auðvitað að gæta í hvívetna upplýsingaskyldu sinnar
við almenning. Hennar er að búa í haginn, til þess að fólk
og fyrirtæki í landinu fái notið sín. Fjölmiðlagieði stjórnmála-
manna er oftar en ekki ógleði fjöldans í landinu.
Mörg stórmál hafa þegar verið afgreidd á Alþingi í tíð
núverandi ríkisstjórnar. Um þau hafa orðið átök, innan þings
og utan, en lyktum þó náð með ásættanlegum hætti. Breyt-
ingar hafa verið gerðar í skattamálum, vinnumarkaðsmálum,
stjómsýslumálum og atvinnumálum. Kaflaskipti hafa orðið
í samskiptum við sveitarfélögin með gríðarlegum tilfærslum
verkefna frá ríki til þeirra. Umbreytingar verið gerðar í lög-
regiu- og dómsmálum, ákveðið hefur verið að gera myndar-
legt átak í skógrækt og landgræðslu og þannig mætti lengi
áfram telja. Það sést, þegar litið er til þeirra verkefna sem
að stjórnarsáttmálinn tekur sérstaklega til, að margt hefur
áunnist. Áfram er unnið að því að bæta efnahagslegt um-
hverfi landsins og laga skilyrði íslensks atvinnulífs að því
sem annars staðar er best gert. Þessa árangurs sér stað
þegar að samningar eru gerðir við erlenda aðila um stórfram-
kvæmdir. Þá sætta þeir sig við að lúta i öllum meginefnum
íslenskum skatta- og gjaldeyrisreglum, en forðum tíð varð
jafnan fyrsta verk að búa til sérreglur fyrir hina erlendu
aðila. Þeir treystu sér ekki til þess að vinna við hlið ís-
lenskra fyrirtækja og við innlendar aðstæður. Skattalegt
umhverfi íslenskra fyrirtækja er nú áþekkt því sem annars
staðar er. Mikilvægustu verkefni í skattamálum snúa því í
rn