Morgunblaðið - 09.02.1997, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 9. FEBRÚAR 1997
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Reuter
MÓTMÆLENDUR í borginni Ylore í Albaníu bera gamla konu á herðum sér. Ríkisstjórnin nýtur nú mikilla óvinsælda í kjölfar þess
að óprúttnir fjárglæframenn hirtu aleigu fjölda fólks, sem nú sér fram á gjaldþrot.
Draumurinn uin ríkidæmi
endaði með gjaldþroti

BAKSVIÐ
Einræði kommúnista í hálfa öld gerði Alb-
aníu að fátækasta landi í Evrópu og nú
hafa óprúttnir fjárglæframenn notað frels-
ið til að hirða af fóiki síðasta eyrinn. Píram-
ítafyrirtækin, sem lofuðu fólki gulli og
grænum skógum, eru flest gjaldþrota og
hætta er á víðtækum uppþotum í landinu.
ALBÖNSKU píramítafyr-
irtækin svoköiluðu rúlla
nú hvert á fætur öðru
og óttast er, að um það
bil sem það síðasta heyrir sögunni
til, muni upplausn og ofbeldi ein-
kenna lífið í Albaníu, þessu ör-
snauða og óupplýsta Evrópuriki.
Hingað til hefur lögreglunni tekist
að halda mótmælum hundraða
þúsunda manna nokkuð í skefjum
en það er líklega aðeins tímaspurs-
mál hvenær almenningur í landinu,
sem er búinn að tapa mestum hluta
sparifjár síns í hendur óprúttinna
fjárglæframanna, muni rísa upp
gegn yfirvöldunum. Fyrir meira
en ári voru þau vöruð við en létu
það sem vind um eyru þjóta.
Sum vinsælustu píramítafyrir-
tækin hjara enn en hagfræðingar
segja, að þau muni fara sömu leið
og önnur á næstunni. Hér er held-
ur ekki um nein venjuleg fyrirtæki
að ræða, heldur eins konar keðju-
bréfavitleysu, sem getur ekki
gengið upp nema fyrir þá fáu, sem
verða fyrstir til að fjárfesta í henni.
Níu stærstu píramítafyrirtækin
í Albaníu auk ýmissa smærri lof-
uðu fjárfestum allt að 100% vöxt-
um á mánuði og fyrst í stað voru
vaxtagreiðslurnar miklar eða á
meðan féð streymdi inn frá nýjum
fjárfestum. Þeim gat hins vegar
ekki fjölgað endalaust og því hlaut
að draga að því, að fyrirtækin yrðu
gjaldþrota. Þannig gekk það líka
fyrir sig annars staðar eftir í Aust-
ur-Evrópu, til dæmis í Rússlandi,
Rúmeníu og Búlgaríu, en talið er,
að Albanir hafi lagt allt að 70
milljarða ísl. kr. í þessa svikamyllu.
Dýrðardagar í Lushnje
Sögur um ævintýralegan gróða
fyrstu fjárfestanna urðu til að
kynda undir eins konar gullæði
meðal landsmanna og ekki spillti
fyrir, að sum píramítafyrirtækjanna
studdu ýmis íþróttafélög í auglýs-
ingaskyni. Sem dæmi um það má
nefna knattspymufélagið í borginni
Lushnje en skyndilega var það kom-
ið með fullar hendur fjár. Það hafði
allt í einu efni á að kaupa erlenda
leikmenn og gera rúmlega 24 millj.
kr. samning við kunnan þjálfara frá
Argentínu. Var jafnvel talað um,
að Diego Maradona væri á leiðinni
til Lushnje og myndi færa liðinu
Evrópumeistaratitilinn.
Þetta var að sjálfsögðu of gott
til að geta verið satt. Píramítafyr-
irtækið varð gjaldþrota í síðasta
mánuði og þar með knattspyrnu-
félagið og efnahagslífið í Lushnje,
svo burðugt sem það var, riðar til
falls.
Austur-Evrópuríkin voru að
mörgu leyti einangruð frá umheim-
inum um hálfrar aldar skeið og
hvergi eins og undir harðstjórn
stalínistanna í Albaníu. Nú þegar
múrarnir eru fallnir hættir mörg-
um Albönum til að líta á markaðs-
frelsið með saklausum augum
barnsins en með græðgi hinna full-
orðnu í hjarta.
„Við vissum ekkert hvernig
þetta gekk fyrir sig,“ sagði Qazim
Shabani, borgarstarfsmaður í Lus-
hnje. „Hér hefur aldrei frést af
ríkum manni en samt áttu allir sér
þann draum að verða ríkir.“
Örsnauð þjóð
Albanía er ekki aðeins fátækt
land, heldur örsnautt. Ef ítalir
hefðu ekki komið landsmönnum til
hjálpar veturinn 1991-’92, hefði
komið til hungursneyðar í landinu.
Það segir kannski mest um ástand-
ið í landinu þegar kommúnista-
stjómin hrökklaðist frá fyrir fimm
árum, að þá voru aðeins 5.500
bifreiðar í landinu og í höfuðborg-
inni, Tirana, voru 12 lyftur. Um-
ferðarljós voru ekki til enda óþörf.
Verðmætasti útflutningur Al-
bana síðustu árin hefur verið
vinnuafl. Landsmenn eru 3,5 millj-
ónir en hundruð þúsunda hafa far-
ið til vinnu annars staðar í_ Evr-
ópu, einkum í Grikklandi og Ítalíu.
Þetta fólk sendir það, sem það
getur, af laununum heim til fjöl-
skyldunnar og þótt það sé ekki
mikið, þá er það samt stórfé á al-
banskan mælikvarða. Erlendir
stjórnarerindrekar segja, að þar
að auki hafi Albanir hagnast vel
á að flytja olíu og aðra vöru til
lýðveldanna í Júgóslavíu fyrrver-
andi meðan á Bosníustríðinu stóð
þvert ofan í bann Sameinuðu þjóð-
anna.
Þetta fjárstreymi hefur meðal
annars sagt til sín í því, að sjopp-
ur, krár, kaffihús og veitingastaðir
hafa skotið upp kollinum í hverri
einustu borg; gervihnattadiskun-
um fjölgar stöðugt; tugir eða
hundruð þúsunda bíla með ný-
græðinga undir stýri hafa breytt
Tirana í algera martröð og miklar
byggingarframkvæmdir eru í
borginni, aðallega til að hýsa fólk
af landsbyggðinni, sem vill fá að
taka þátt í fjörinu.
Ríkisstjórn Sali Berisha veit lítið
um leyndardóma fjármálamark-
aðarins og talin spillt að auki en
samt hefur hún komið ýmsu áleið-
is. í landbúnaði hefur framleiðslan
stóraukist síðan jarðirnar voru af-
hentar bændum; henni tókst að
ná tökum á verðbólgunni og erlend
fjárfesting nemur nú 14 milljörðum
ísl. kr., sem er að vísu smámunir
á evrópskan mælikvarða en samt
dálítil byrjun.
Meirihluti Albana veit eftir sem
áður ekkert um kapitalismann og
þegar píramítafyrirtækin fóru af
stað hlupu allir upp til handa og
fóta. Hagfræðingar, prófessorar,
embættismenn ríkisins, leigubíl-
stjórar, hermenn — það er varla
hægt að finna þá fjölskyldu í öllu
landinu, sem ekki freistaði gæf-
unnar. Margir seldu húsin sín til
að geta grætt sem mest og fiestir
trúðu því, að ríkið ábyrgðist pen-
ingana.
Kveikt í ráðhúsinu
Þegar hrunið byijaði fyrir alvöru
fyrir þremur vikum, brutust út
miklar óeirðir í Iandinu. Opinberar
byggingar hafa verið grýttar og
kveikt var í ráðhúsinu í Lushnje
með mólótovkokkteil. Ríkisstjórnin
brást við með því að handtaka
nokkra af forstöðumönnum píra-
mítafyrirtækjanna og hún hefur
lofað að endurgreiða að minnsta
kosti eitthvað af því fé, sem fólk
hefur tapað.
Erlendir stjórnarerindrekar
segja, að ríkisstjórnin hafi ekki
efni á að endurgreiða neitt að ráði
og benda á, að hún hafi notið fjár-
hagslegs stuðnings sumra píram-
ítafyrirtækjanna í kosningunum á
síðasta ári. Þá hafi hún ekkert
mark tekið á Alþjóðagjaldeyris-
sjóðnum og albanska seðlabankan-
um þegar þeir vöruðu hana við
starfsemi fyrirtækjanna.
Afleiðingar hrunsins eru meðal
annars þær, að smásöluverslunin
hefur minnkað um helming.
Óttast upplasun
Margir óttast, að upp úr sjóði í
Albaníu á næstunni en fréttaskýr-
endur segja, að stjómarandstaðan
í landinu hafi ekki á að skipa nein-
um, sem líklegur sé til að taka
forystuna og beina óánægjunni
gegn ríkisstjórninni. Þá sé hætta
á, að þeir, sem töpuðu öllu sínu,
kjósi sér einhvern úr eigin röðum
og það geti endað með blóðbaði.
Eins og fyrr segir er knatt-
spyrnufélagið í Lushnje gjaldþrota
og argentínski þjálfarinn og er-
lendu leikmennirnir, tveir Brasil-
íumenn, eru famir heim slyppir og
snauðir. Raunar er ekki um neina
knattspymu að ræða, hvorki í
Lushnje né annars staðar, því að
ríkisstjórnin hefur bannað öll
íþróttamót af ótta við, að þau geti
breyst í mótmæli.
Heimildir: Reuter, The Washington Post.
Dæmd fyrir
að borga í
stöðumæla
Cincinnati. Reuter.
AMMA ein í ríkinu Ohio í Banda-
ríkjunum hefur verið dæmd fyrir
að borga fyrir ókunnuga í stöðu-
mæla. Var henni gefið að sök að
hindra framgang réttvísinnar.
„Þetta eru mikil vonbrigði,“
sagði Sylvia Stayton, 63 ára göm-
ul amma frá borginni Cincinnati,
eftir að dómur hafði verið kveðinn
upp og kvaðst ekki sjá eftir neinu.
„Mér finnst að við séum hér til að
hjálpa hvert öðru. Þess vegna setti
Guð okkur hér og þeir hafa ekki
fengið mig til að skipta um skoðun
með þessum dómi.“
Átta manna kviðdómur komst
að þeirri niðurstöðu að Stayton
hefði hindrað framgang réttvísinn-
ar með framkomu sinni 24. októ-
ber á liðnu ári. Þá var hún á gangi
á götu í Cincinnati og kom þar að
sem lögregluþjónn var að skrifa
stöðumælasektir. Hún brá fljótt við
og setti peninga í tvo stöðumæla,
sem voru útrunnir, og hugðist
þannig bjarga eigendum bifreið-
anna, sem við þá stóðu, frá sekt-
um. Eigendur bifreiðanna þekkti
hún ekki.
Lögregluþjónninn skipaði henni
að borga ekki í mælana, en hún
lét orð hans sem vind um eyru
þjóta. Við það var Stayton stungið
í fangelsi, en hún var skömmu síð-
ar látin laus gegn tryggingu.
Kviðdómurinn sýknaði hana af
ákæru um óspektir á almanna-
færi, sem telst þyngri sök en hindr-
un réttvísinnar. Stayton á yfir
höfði sér þriggja mánaða fangelsi
og 750 dollara (51 þúsund króna)
sekt. Saksóknarinn í málinu kvaðst
aðeins fara fram á að hún greiddi
sekt fyrir athæfi sitt. Lögfræðing-
ur hennar sagði að ekki hefði ver-
ið tekin ákvörðun um það hvort
málinu yrði áfrýjað.
Reuter
Elleman-
Jensen fær
orðu í
Litháen
UFFE Elleman-Jensen,
fyrrverandi utanríkisráðherra
Danmerkur, var á föstudag
heiðraður fyrir þátt sinn í að
fá þjóðir heims til að
viðurkenna sjálfstæði Litháens
árið 1991. Hér sést Algirdas
Brazauskas, forseti Litháens,
sæma Elleman-Jensen orðu
Gediminasar í Vilnius,
höfuðborg Litháen.