Morgunblaðið - 09.02.1997, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. FEBRÚAR 1997 13
ERLENT
Umræða um nas-
istagull tendrar
gyðingahatur
Ásakanir um að sviss-
neskir bankar liggi á
svokölluðu nasistagulli
hefur vakið ólgu í Sviss
og hefur borið á fordóm-
um í garð gyðinga.
Anna Bjarnadóttir
greinir frá umræðunni í
Sviss um nasistagullið.
SIGI Feigel, heiðursforseta
Svissneska-ísraela
bræðralagsins (Schweizer-
ische Israelitische Ge-
meindebund) í Ziirich, hafa borist
260 bréf á undanförnum vikum í
sambandi við útistöður Svisslend-
inga við gyðinga út af peningum
sem fórnarlömb helfararinnar lögðu
inn á svissneska banka og enn
liggja þar. Bréfin eru frá Svisslend-
ingum. Helmingur þeirra er jákvæð-
ur í garð gyðinga en tónninn í hin-
um er allt frá því að vera óvingjarn-
legur upp í hreint gyðingahatur.
„Hitler lét skrúfa of fljótt fyrir
gaskranana," skrifar einn og Feigel
hristir ráðalaus höfuðið yfír skoðun-
um sumra landa sinna.
Það hefur alltaf vottað fyrir gyð-
ingahatri í Sviss. Nú hefur það
fengið byr undir báða vængi. Feig-
el kennir klaufaskap stjórnmála-
manna og merkilegheitum banka-
manna um: „Bankamennirnir héldu
lengi vel að þeir gætu virt kröfur
gyðinga að vettugi og sögðust ekki
hræðast hótanir. Stjórnmálamenn
áttuðu sig ekki á ástandinu fyrr en
um seinan. Og Delamuraz er asni.
Orð hans í áramótaviðtalinu voru
meiriháttar mistök. Hann hefur
sagst sjá eftir þeim svo við gleymum
þvi.“
Sendiherra segir af sér
Jean-Pascal Delamuraz, við-
skiptaráðherra, sagði í áramótavið-
tali að krafa „vissra hópa“ um 250
milljóna franka sjóð væri fjárkúg-
un og kæmi ekki til greina. Enginn
veit af hveiju ráðherrann nefndi
þessa upphæð en hann dró líklega
þá ályktun að bandarískir gyðingar
væru að kúga fé út úr Sviss af
skýrslu sem Carlo Jagmetti, sendi-
herra Sviss í Washington, skrifaði
fyrir jól. Orð Delamuraz hneyksl-
uðu meiri hluta Svisslendinga og
STOLNIR gullhringar í fangabúðum nasista í Buchenwald.
J afnaðarmannaflokk-
urinn fór fram á að
hann segði af sér.
Honum er kennt um
að hafa opnað flóð-
gáttir gyðingahaturs í
landinu. Það búa um
18.000 gyðingar í
Sviss.
Flavio Cotti, utan-
ríkisráðherra, var í
forsæti Öryggis- og
samvinnustofnunar
Evrópu (ÖSE) á síð-
asta ári og sinnti fáu
öðru. Spennan milli
Sviss og gyðinga með
stuðningi Heimsráðs
Gyðinga (World Jew-
ish Congress) og Alfonse D’Amato,
öldungadeildarþingmanns, jókst
dag frá degi, án afskipta utanríkis-
ráðuneytisins. Jagmetti skrifaði
harðorða skýrslu i desember þar
sem hann líkir ástandinu við stríð
og segir það háð gegn óáreiðanleg-
um mönnum. Skýrslunni var lekið
og hluti úr henni birtur í Sonntags
Zeitung. Orð Jagmettis, rifin úr
samhengi, hljóma sem gyðinganíð.
Hann taldi sig ekki geta gegnt
embætti sendiherra sem skyldi eft-
ir að skýrslan var birt og sagði af
sér.
Formaður borgarráðs New York
lagði nýlega til að borgin hætti að
eiga viðskipti við svissneska banka
þangað til þeir brygðust við kröfum
afkomenda helfararinnar. Tillagan
verður væntanlega tekin fyrir í
mars. Það gæti haft alvarlegar
afleiðingar fyrir svissneska banka
ef Bandaríkjamenn hættu að eiga
viðskipti við þá. Aðstoðarráðherra
í bandaríska utanríkisráðuneytinu
hefur fullyrt að Sviss-
lendingar þurfi ekki
að óttast það.
Næturvörður
hetja dagsins
Gyðingar hafa lengi
reynt að fá svissneska
banka til að borga út
peninga sem fórnardýr
helfararinnar áttu. í
fyrra var gerð leit að
þessum peningum og
þá fundust 40 milljónir
franka á svokölluðum
„eigendaiausum reikn-
ingum“ sem voru opn-
aðir á árunum 1933 til
1945 og hafa ekki ver-
ið hreyfðir í 10 ár. Feigel segir að
bankarnir hefðu átt að gera al-
mennilega leit að þessum pening-
um fyrir fimmtán til tuttugu árum:
„Þeir hefðu kannski gert það ef
reikningarnir væru kallaðir „blóð-
peningar" eða eitthvað álíka. „Eig-
endalausir reikningar“ hljómar svo
sakleysislega." Margir álíta að
mun meiri blóðpeningar leynist í
svissneskum bönkum en bankarnir
hafa gefið upp.
Bankarnir skýldu sér lengi vel á
bak við bankaleyndina í Sviss og
sögðust ekkert geta aðhafst í mál-
inu. Utanaðkomandi þrýstingur
hefur orðið til þess að bankaleynd-
inni hefur verið aflétt svo að nefnd
virtra einstaklinga undir forsæti
Paul Volckers, fv. bankastjóra
bandaríska seðlabankans, geti farið
yfir skjöl bankanna. Sérstakur um-
boðsmaður hefur einnig verið ráð-
inn til að leita að reikningum sem
einstaklingar telja ættingja hafa
opnað í Sviss á nasistaárunum.
Jean-Pascal
Delamuraz
STARFSM AÐUR þýska seðlabankans telur gullstangir. Myndin
var tekin í Berlín árið 1941.
Traustið á bönkunum jókst ekki
þegar það fréttist að skjalavörður
og sagnfræðingur Schweizerische
Bankgesellschaft, stærsta banka
Sviss, hefði látið eyðileggja stóran
bunka af skjölum frá fjórða ára-
tugnum áður en fulltrúar Volckers-
nefndarinnar fengu að skoða skjöl-
in. Næturvörður í bankanum kom
hluta skjalanna undan.
Christoph Meili, þrítugur fyrr-
verandi tölvumaður og tveggja
barna faðir, hafði starfað í rúmt
ár hjá bankanum þegar hann rakst
á hrúgu af bréfatætlum á eftirlits-
för um bakann um miðjan janúar.
Við hlið tætarans biðu bækur og
blöð, sem átti að eyðileggja. Meili
sá að þetta voru skjöl varðandi
fasteignaviðskipti og fjárnám á
stríðsárunum og ákvað að forða
þeim frá eyðileggingu. Hann tók
þau heim með sér í plastpoka og
faldi nokkur undir úlpunni. Hann
afhenti ísraelska menningarfélag-
inu í Ziirich gögnin og fékk lof
mannréttindahreyfingarinnar
Anti-Defamation League of B’nai
B’rith fyrir. Samtökin stofnuðu
50.000 franka (2,4 milljónir ís-
lenskra króna) sjóð fyrir Meili hjá
tveimur næst stærstu bönkum
Sviss. Hann getur notað sjóðinn
fyrir lögfræðikostnaði eða til fram-
færslu fái hann ekki aðra vinnu.
Bankinn hefur kært hann fyrir
þjófnað og hann hefur kært banka-
stjórann fyrir ærumeiðingar.
Skjalaverðinum hefur verið veitt
leyfi frá störfum. Bankinn fullyrðir
að skjölin hafi ekki tengst eigenda-
lausum reikningum á nokkurn
hátt.
Volcker hefur nú fyrirskipað að
rannsakað verði hvaða reglur gildi
hjá bönkum í Sviss um eyðilegg-
ingu skjala. Hann kvaðst vilja
tryggja að nefnd sín gæti rannsak-
að skrár svissneskra banka í þaula.
Sjóður í minningu
helfararinnar
Forystumenn í banka- og við-
skiptalifinu eru nú sammála um
að það sé rétt að stofna sjóð fyrir
afkomendur fórnarlamba helfarar-
innar. Klaus Urner, sagnfræðipró-
fessor við ETH í Zurich, lagði til
í haust að sett yrði á fót stofnun
sem myndi styðja fórnardýr helfar-
arinnar og afkomendur þeirra og
halda minningunni um helförina á
loft. Urner telur rétt að ríkið veiti
250 milljónir franka í þessa stofn-
un en það jafngildir ágóðanum sem
seðlabankinn í Sviss hafði af gull-
verslun við Þýskaland á stríðsárun-
um.
Svisslendingar hafa verið knúnir
til að horfast í augu við fortíðina
og rifja upp stríðsárin. Gagnrýni
margra er hörð og stundum mætti
halda að Svisslendingar væru jafn
sekir og Þjóðveijar. Urner segir
að það verði að dæma hlutina með
tilliti til ástandsins sem ríkti. Hann
fagnar því að sérstök nefnd sagn-
fræðinga hefur verið skipuð til að
fara ofan í saumana á viðskipta-
hlið stríðsáranna: „Það þarf að
rannsaka hvað Svisslendingar
gerðu til að lifa stríðsárin af og
hvað þeir gerðu í gróðaskyni."
Hann sagði að stjórnmálamenn
hefðu áttað sig of seint á vandan-
um. „Það hefði átt að samþykkja
strax að stofna minningarsjóð um
helförina," segir Urner. „Það er
nógu mikið vitað um fortíð Sviss
til að slíkur sjóður eigi rétt á sér.“
26. mars - 9. apríl
Albir er nýr áfangastaður Samvinnuferða - Landsýnar
ekki langtfrá Benidorm. Umhverfið er gullfallegt, staður-
inn býr yfir ævintýraljóma og býður upp á allt það sem
finna má í sólarparadís. Þarna ríkir friðsæld og mannlífið er fjölskrúðugt en
Albir er í næsta nágrenni við listamannaþorpið Altea.
SamvliniufeFðir-Liiiiúsýii
Albir Garden, staðgreitt á mann,
tveir saman f íbúð með einu
svefnherbergi
49.430
Albir Garden, staðgreitt á mann,
fjórir saman, tveir fuliorðnir og tvö
börn (2-11 ára) í íbúð með einu
svefnherbergi
38.740
* Innifalið: Flug, gisting, akstur
til og frá flugvelli erlendis, íslensk
fararstjórn óg skattar.
Reykjavík: Austurstrætl 12 • S. 569 1010 • Sfmbréf 552 7796 og 569 1095 Telex 2241 • Innanlandsferðir S. 5691070
Hótel Sögu við Hagatorg • S. 562 2277 • Símbrél 562 2460 Halnartjóríur: Bæ)arhrauni 14 • S. 565 1155 • Símbréf 565 5355
Keflavfk: Hafnargðtu 35• S. 421 3400• Slmbréf 421 3490 Akranes: Breiðargötu 1 • S. 431 3386• Símbréf 431 1195 ■■■■ 0ATLAS &
ísafjörður: Hafnarstræti 7 • S. 456 5390 • Símbréf 456 5392 Akureyri: Ráðhústorgi 1 • S. 462 7200 • Símbréf 461 1035 ^UROOARD
Vestmannaeyjar: Vestmannabraut 38 • S. 481 1271 • Símbréf 481 2792 Einnlg umboðsmenn um land allt L