Morgunblaðið - 09.02.1997, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 9. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Þorri, Góa og
þrælarnir í
Kaffileikhúsinu
*
Islenskt kvöld með Þorra, Góu og þrælunum
heitir skemmtidagskrá sem frumsýnd verður
í kvöld í Kaffíleikhúsinu. Þröstur Helgason
leit inn á æfíngu þar sem Ámi Bjömsson
þjóðháttafræðingur, Brynja Benediktsdóttir
leikstjóri, Diddi fíðla og leikarar voru að
undirbúa þjóðlega uppákomu.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
VALA Þórsdóttir og Harald G. Haralds í hlutverkum
þrælanna Siyddu og Garra.
KAFFILEIKHÚ SIÐ frumsýnir í
dag, sunnudag, dagskrá sem nefn-
ist íslenskt kvöld ... með Þorra, Góu
og þrælunum. Ekki er um þorrablót
að ræða heldur dagskrá þar sem
leitast er við með frásögn, leikatrið-
um og tónlist að varpa ljósi á forna
og nýja þorra- og góusiði á fræð-
andi og lifandi hátt. Ýmsar persón-
ur sem allir hafa heyrt um en fáir
þekkja og enginn hefur séð skjóta
upp kollinum. Þátttakendur í sýn-
ingunni eru Ámi Bjömsson, sem
er sögumaður og jafnframt höfund-
ur frásagnar, Harald G. Haralds
leikari, Diddi fiðla, sem fer með
hlutverk músíkants og er jafnframt
höfundur og útsetjari sönglaga, og
Vala Þórsdóttir leikari og höfundur
leikatriða. Búninga hannar Þórunn
E. Sveinsdóttir og ljósahönnun er í
höndum Jóhanns Bjarna Pálmason-
ar.
Garri o g Slydda
Að sögn Árna Björnssonar er
ætlunin bæði að fræða og skemmta
fólki með þessari dagskrá en í aðal-
hlutverkum verða Þorri og Góa og
kannski ekki síður þrælamir þeirra.
„Við þekkjum bæði þorraþræl og
góuþræl; þeirra er oft getið í göml-
um kvæðum. Við köllum líka síð-
asta dag þessara mánuða þorraþræl
og góuþræl. En við tökum það til
bragðs að gefa þeim sérnöfn í sýn-
ingunni og köllum þau Garra og
Slyddu. Þetta eru illviðranöfn en
öll ijölskylda Þorra heitir nöfnum
einhverra náttúmfyrirbrigða eða
veðurheitum.
Þetta par höfum við sem hirðfífl
eða trúða en hirðfíflin hjá kónga-
hirðum vom oft nokkurs konar
þrælar. Og segja má að þau afbaki
allt og misskilji sem ég segi; ég fer
með ákveðnar staðreyndir sem ég
hef grafið upp um þessa vetrar-
vætti, Þorra og Góu, og síðan koma
þau og túlka þær á sinn hátt, sem
er iðulega einhver annar en ætla
mætti. En þessi misskilningur
þeirra er kannski eilítið táknrænn
fyrir samtímann.“
Árni segir að ekkert sé í raun-
inni vitað um það hvernig menn
blótuðu þorra og góu til forna. „En
það er þó nokkuð ljóst að menn
hafa aðallega étið og drukkið. Min
skoðun er sú að blót hafi frekar
verið veisla en trúarathöfn. Það
má vel vera að mælt hafi verið fyr-
ir minnum einhveija vetrarvætta,
til dæmis Þorra.
Menn fóru að blóta þorra á síð-
ustu öld aftur eftir að trúfrelsi var
viðurkennt; þá voru þetta opinberar
skemmtisamkomur ýmislegra fé-
lagasamtaka og eru enn. Á tímum
lútersks rétttrúnaðar - á sautjándu,
átjándu og fram á nítjándu öld -
var svona athæfi hneykslanlegt og
hefur fólk þvi blátt áfram ekki þor-
að að blóta þessa fornu vætti.“
Aðferðin frá Mána skáldi
Brynja Benediktsdóttir leikstýrir
dagskránni og segir að hún byggi
leikstjórnaraðferð sína á gömlum
vísum úr Sverris sögu. „Þar er sagt
frá því þegar Máni skáld er við hirð
Magnúsar konungs árið 1184 og
þykir sem leikarar séu að ræna
athyglinni með hljóðfæraslætti,
flautuleik, skrípalátum og stangar-
stökki. Hann yrkir þá tvær vísur
þeim til háðungar og tekst þannig
að upphefja sjálfan sig og skáld-
skapinn. Þessar gömlu vísur eru nú
hluti af leikstjómarhugmynd minni
á þessu skemmtikvöldi.
Þeir þættir skemmtunar sem mér
var ætlað að tengja saman í dag-
skránni kallast á við visurnar tvær;
fræðimaðurinn og doktorinn annars
vegar og leikarar og hljóðfæraleik-
ari hins vegar að ógleymdum þætti
búninga- og grímusmiðanna. Við
stillum saman list leikaranna og
músíkantsins og frásögn fræði-
mannsins. En þar sem fræðimaður-
inn er líka söngvari og skemmti-
kraftur og músíkantinn og leikar-
arnir sérfróðir á sínu sviði er þessu
í lokin öllu steypt í einn pott í anda
comedia dell’arte."
íslensk kvöld verða sýnd öll
föstudags- og laugardagskvöld, og
ef til vill önnur kvöld, frá 9. febr-
úar til loka marsmánaðar. Boðið
verður upp á kvöldverð fyrir sýning-
ar matreiddan af íslensk-spænska
matreiðslumanninum Eduardo
Perez. Um er að ræða eins konar
tilbrigði við þorramat. Lögð verður
áhersla á íslenskt hráefni eins og
söl, hrogn, eðalfísk, gellur og rúg-
brauð matreitt á óvenjulegan og
óvæntan hátt. Sýningar heíjast kl.
21 en húsið verður opnað kl. 19.
Skækjunni
boðið á leik-
listarhátíð
í Svíþjóð
ÞJÓÐLEIKHÚSINU hefur
verið boðið með sýninguna
„Leitt hún skyldi vera skækja“
í leiksljórn Baltasars Korm-
áks, á leiklistarhátíð í Stokk-
hólmi í lok maí. Hátíð þessi
er haldin árlega á vegum
sænska ríkisleikhússins og er
stærsti viðburður af þessu tagi
á Norðurlöndum. Um fjörutíu
leiksýningar verða í boði, frá
írlandi, Noregi, Þýskalandi,
Rússlandi, Argentínu, Islandi
og Svíþjóð. Meginviðfangsefni
hátíðarinnar er „leikhúsið og
framtíðin" og verða fjölmarg-
ar námstefnur tengdar því
efni.
Leitt hún skyldi vera
skækja var frumsýnt snemma
á liðnu hausti og hefur gengið
síðan fyrir fullu húsi á Smíða-
verkstæði Þjóðleikhússins.
Þrítugasta sýningin var í gær-
kvöldi, laugardagskvöld.
Skækjan er fyrsta leikstjórn-
arverkefni Baltasars Korm-
áks við Þjóðleikhúsið. Höfund-
ur leikmyndar er Stígur Stein-
þórsson, Filippía Elísdóttir er
höfundur búninga, Páll Ragn-
arsson hannaði lýsingu og
Þorvaldur Bjarni Þorvaldsson
hefur umsjón með tónlist.
Leikendur eru Hilmir Snær
Guðnason, Margrét Vilhjálms-
dóttir, Steinn Ármann
Magnússon, Stefán Jónsson,
Krislján Franklín Magnús,
Ragnheiður Steinþórsdóttir
og Erlingur Gíslason.
170 sóttu um styrki
Menningarsjóðs VIS
FORSETI íslands, Ójafur Ragnar Grímsson, afhenti verðlaunin
úr Menningarsjóði VIS. Myndin sýnir forsetann afhenda forvera
sínum á forsetastóli, Vigdísi Finnbogadóttur, verðlaun.
VERÐLAUN hafa verið veitt í ann-
að sinn úr Menningarsjóði VÍS, en
sjóðurinn var stofnaður 19. maí
1995 af stjórn Vátryggingafélags
íslands hf.
í tilkynningu segir, að af hálfu
stofnanda sjóðsins sé tilgangur hans
tvíþættur. I fyrsta lagi sá, að verð-
launa og styrkja þá einstaklinga,
íslenska, sem skara fram úr á sviði
lista, vísinda og menningarstarfa og
í öðru lagi er tilgangurinn sá, að
hlúa að og styðja hvers konar al-
menna menningarstarfsemi.
Markmiðum sjóðsins hyggst Vá-
tryggingafélag Islands ná með því
að veita a.m.k. 5 milljónir króna á
ári hveiju til sjóðsins, sem sjóðs-
stjóm úthlutar í samræmi við reglur
hans. Meginreglumar eru þessar: í
A-flokki skal veita einn styrk á ári
að íjárhæð kr. 1.000.000 til þess
einstaklings, sem að mati sjóðs-
stjórnar þykir hafa unnið menning-
arafrek.
í B-flokki skal veita tvo styrki,
hvom að fjárhæð kr. 500.000, til
einstaklinga fyrir framlög þeirra á
sviði lista og vísinda.
í C-flokki skal veita allt að
3.000.000 kr. til aðila, sem eru að
sinna verkefnum, sem til hags og
heilla horfa fyrir íslenskt samfélag,
hvort heldur er á sviði lista eða vís-
inda, menningar eða atvinnulífs.
í sjöðsstjórn eru Hilmar Pálsson,
formaður, Axel Gíslason og Örn
Gústafsson.
Úthlutun í öllum flokkum hefur
þegar farið fram í samræmi við
reglur sjóðsins og afhending verð-
launa í A- og B-flokki fór fram á
miðvikudag, en þau hlutu Egill Frið-
leifsson kórstjóri, Gísli Pálsson pró-
fessor og Vigdís Finnbogadóttir
fyrrverandi forseti íslands.
í C-flokki var byggt á umsókn-
um, sem bámst. Umsækjendur í
þessum flokki voru 170 talsins og
flestir með verðug verkefni, stór
og smá, sem auðvelt var að styðja.
Valið á milli þeirra var hins vegar
erfitt. Þremur miljónum króna var
úthlutað til einstaklinga, hópa og
félaga, sem fengu misháar fjárhæð-
ir hver og einn eftir umfangi verks-
ins, allt upp í 300.000 krónur. Þetta
em aðilar, sem em að sinna rann-
sóknarverkefnum á ýmsum sviðum,
gefa út geisladiska, setja upp leik-
rit, gefa út bækur, sértök sögurit-
un, sinna forvarnarverkefnum
ýmiss konar, stunda líknarstörf,
semja kennslubækur, draga úr
mengun, setja upp sýningar á
myndverkum, kvikmyndagerð,
stunda lífræna ræktun, svo nokkuð
sé nefnt.
Listi með nöfnum þeirra, sem
fengu úthlutun í C-flokki verður
ekki birtur og segir í tilkynningu
VÍS, að það sé látið ógert með til-
liti til þeirra, sem synjun fengu, því
að í valinu fólst ekki höfnun á verk-
efnum þeirra sem slíkum. Allir
umsækjendur hafa fengið svar.
I A- og B-flokki er ekki byggt
á umsóknum, heldur sjálfstæðu
mati sjóðsstjórnarinnar, sem naut
aðstoðar íjölmargra aðila.
Dagsetning afhendingarinnar
var tengd því, að Vátryggingafélag
íslands hf. varð 8 ára þann dag.
Listaklúbbur Leikhúskjallarans
Tónlistarmenn
frá Hollandi
Jeroen den Folke
Herder Nauta
TVEIR ungir tón-
listarmenn frá Hol-
landi halda tónleika
á vegum Lista-
klúbbs Leikhúskjall-
arans nk. mánu-
dagskvöld í sam-
vinnu við Ræðis-
skrifstofu Hollands
á íslandi. Hér eru á
ferðinni þeir Jeoren
den Herder, selló, og
Folke Nauta, píanó,
en þeir hafa hlotið
margvíslegar viður-
kenningar og verð-
laun hvor um sig og
er þeir hafa leikið
saman. Hér koma þeir við á leið
til tónleikahalds í Bandaríkjunum.
Jorden den Herder er 25 ára
og er prófessor við Tónlistarhá-
skólann í Utrecht. Hann hefur
leikið einleik með ýmsum hljóm-
sveitum m.a. Sinfóníuhljómsveit-
inni í Pétursborg, Austur-hol-
lensku Sinfóníuhljómsveitinni og
Sinfóníuhljómsveitinni í Bæheimi.
Um hann sagði Yehudi Menuhin
m.a. árið 1993 er hann lék með
Sinfóníuhljómsveitinni í Péturs-
borg á tónleikum í Reims: „Jeroen
den Herder lék með tilfinningu og
næmi og ég trúi að hann eigi eft-
ir að verða dásamlegur sellóleik-
ari.“
Folke Nauta er 23 ára að aldri
og hlaut fyrstu verðlaun sín aðeins
12 ára er hann sigraði í „Alþjóð-
legu Mozart samkeppninni fyrir
unga píanóleikara“. Ári síðar vann
hann fyrstu verðlaun í samkeppni
um efnilegustu tónlistarmenn Hol-
lands, en þau verðlaun hlaut hann
aftur árið 1988.
Þegar hann fékk aðalverðlaun
Philip Morris samkeppninnar
fylgdu þessi orð: „Píanóleikari í
hæsta gæðaflokki með einstakar
tónlistargáfur.“
Á verkefnaskránni í Leikhús-
kjallaranum eru verk eftir Schu-
mann, Debussy, Messiaen, de
Falla og Brahms. Tónleikarnir
hefjast kl. 21 en húsið verður opn-
að kl. 20.30.
Aðgangseyrir er 600 kr. en kr.
400 fyrir félaga Listaklúbbsins.