Morgunblaðið - 09.02.1997, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 9. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
# , Morgunblaðið/Ragnar Axelsson
HORFT yfír ljósadýrð höfuðborgarsvæðisins að kvöldlagi, myndin er tekin frá Ulfarsfelli. I þýska tímaritinu Der Spiegel segir að ljósanotkun í stórborgum heimsins sé
orðin svo mikil að jörðin minni helst á uppljómað skemmtiferðaskip á siglingu sinni um víddir geimsins.
Með ofbirtu
í augunum
Fyrir tíma rafmagnsins var sjaldan kvartað
undan of mikilli birtu á kvöldin og nóttunni
en nú er algengt að lýsing sé ofnotuð á
Vesturlöndum, segir í grein Kristjáns Jóns-
sonar. Sérfræðingar benda á að orku sé
sóað þegar rangur ljósabúnaður beinir birt-
unni til himins, engum til gagns, einnig
geti glýja í augum vegna oflýsingar valdið
slysahættu. í stórborgum er oft erfítt að
koma auga á stjömur vegna birtunnar sem
lýsir upp næturhimininn.
ÞEIR sem aka í grennd við
höfuðborgarsvæðið á
dimmri nóttu hafa séð
að himinninn er bleikur
yfir Reykjavík, svo mikil er birtan
frá öllum ljósunum sem loga þótt
flestir séu í fastasvefni og umferð
sáralítil. Ljós er bara ljós, segja
margir og telja að okkur veiti ekk-
ert af allri birtunni í skammdeg-
inu. En of mikið má af öllu gera
og ekki bætir úr skák að í sumum
tilfellum er verið að lýsa engum
til gagns og orkunni beinlínis só-
að. Kannanir erlendis benda til
þess að oft séu ljós ofnotuð af ein-
skæru hugsunarleysi og líklegt er
að sama sé upp á teningnum hér
á landi.
Ljósmengun veldur því að
stærstu stjömusjónaukar heims
eru nú svo til allir á afskekktum
stöðum, uppi í fjöllum --------
Chile og á Hawaii, svo
að dæmi séu nefnd.
Stjömufræðingar og
áhugamenn á því sviði _________
benda á að fólk í þétt-
býli sé yfirleitt hætt að geta séð
stjörnur vegna birtunnar, aðeins
þær björtustu sjáist með bemm
augum. Listamenn geta ekki leng-
ur fengið innblástur með því að
horfa upp í festinguna og vísanir
í stjömubjartan himin í skáldskap
hætta smám saman að hafa al-
menna merkingu. Ákveðin vídd í
mannlegri tilvem sé að hverfa
vegna ofnotkunar á rafljósum.
Víða háttar svo til að vilji fólk
Lfstamenn fá
ekki lengur
innblástur
slökkva rafmagnsljósin heima hjá
sér og kveikja á kerti til að njóta
stemmningarinnar sem því fylgir
reynist erfitt að losna við birtuna
frá öflugum flóðljósum fyrirtækis
í næsta nágrenni eða bílastæði.
Auk þess geta götuljósin verið svo
ágeng að varla dugi að draga tjöld
fyrir gluggana.
Lítið um lagasetningu
Brotthvarf stjamanna á nætur-
himni milljónaborganna er að
nokkm leyti sök loftmengunar en
fyrst og fremst er það aukin notk-
un lýsingar sem veldur. Þótt mikið
sé búið að setja af lögum í heimin-
um gegn mengun af ýmsu tagi
munu ekki vera mörg dæmi um
að sérstök ákvæði gildi um tak-
markanir á ljósmengun. í Banda-
ríkjunum hafa verið settar reglur
um þessi mál í Arizona
og Kalifomíu, einnig í
borginni Bisei í Japan.
Einkum hafa menn reynt
að draga úr oflýsingu á
nóttunni.
í Bisei er mælt með því að slökkt
sé á öllum ljósum utandyra frá
klukkan 10 á kvöldin að undan-
skildum nauðsynlegum öryggis-
ljósum. Þar í borg greiða stjóm-
völd tvo þriðju hluta þess fjár sem
einstaklingar og fyrirtæki þurfa
til að breyta ljósabúnaðinum. Þar
sem nauðsynlegt er að hafa sterka
birtu innandyra er fyrirtækjum
ráðlagt að nota þétt gluggatjöld.
Hugi Ólafsson, fulltrúi í um-
Karlsvagninn
er hluti af \
Stóra-Birni /
Litli-Björn
Kassíópeia
(tvofalda vaffiö)
Pólstjarnan
*■ *
Sjöstírniö
* \
I ■'
Orion ' «
/ * V
I ' •#
Pólstj aman vísar veginn
NOKKUR stjörnumerki sem
sjást vel á næturhimninum yfir
Islandi þegar heiðskírt er. Gott
hverfisráðuneytinu, segir að ekki
sé vitað til þess að nein erindi
vegna ljósmengunar séu á borðum
stjómvalda hér. Ef þau bærust
yrði fyrst að átta sig á lagalegu
stöðunni. „Það er ekkert að finna
í mengunarvarnareglugerð sem
kveður á um ljósmengun, ekki
heldur í gildandi náttúruvemdar-
lögum. Á hinn bóginn er nú verið
að vinna að heildarendurskoðun á
efnisatriðum náttúmvemdarlag-
anna en það mætti hugsa sér að
bæta þar inn ákvæðum um þessi
mál,“ segir Hugi.
Sparað í Reichstett
Þýska tímaritið Der Spiegel
skýrði nýlega frá aðgerðum
sfjömuáhugamanna þar í landi
gegn ljósmengun og bandaríska
vikuritið Time segir að belgísk sam-
tök er beijast gegn ljósmengun
ætli að beita sér fyrir því í vor að
slökkt verði á neonljósaskiltum,
skreytiljósum og hluta götuljósa á
nóttunni í Benelux-löndunum svo-
nefndu, Hollandi, Belgíu og
Lúxemborg. Fyrsta tilraun í þess-
um efnum, sem reynd var í norður-
hluta Belgíu í apríl í fyrra, tókst
er að leita fyrst uppi Pólstjöm-
una sem er ávallt norðarlega á
himni.
ekki vel, aðeins um 14% fyrirtækja
og stofnana tóku þátt í henni.
„Markmiðið var að auka vitund
almennings um ljósmengun,“ sagði
einn af félögum samtakanna, „og
stinga upp á nýjum og orkuspar-
andi lausnum.“
Bent er á að í Reichstett, borg
rétt hjá Strassborg í Frakklandi,
hafi með ýmsum aðgerðum tekist
að minnka orkunotkun til lýsingar
um 30% og endurkast um tvo þriðju
hluta auk þess sem ljósmengun á
himni hvarf að mestu.
Lagt var svart malbik á
götumar til að draga úr
endurkasti, glampinn frá
götunum getur verið sér-
staklega slæmur í rign-
ingu eins og alþekkt er hér á landi.
Félag ljóstæknifræðinga f Banda-
ríkjunum bendir á að glýja vegna
endurkasts af þessu tagi dragi úr
sjónhæfni manna, „óþægindi af
völdum glýju geta valdið mistökum
hjá ökumönnum".
Skipt var um fjölda ljósa utan-
dyra í Reichstett og settar hlífar á
ljós sem ekki nota háþrýstiperur
til að beina birtunni niður. Loks
var ákveðið að slökkt yrði á flóð-
ljósum á opinberum húsum klukk-
an ellefu á kvöldin. Stjómvöld í
Strassborg hafa nú ákveðið að taka
upp sömu hætti í opinberri lýsingu.
Truflanir á dægursveiflum
Frakkar settu á laggimar sér-
staka nefnd árið 1994 í samráði
við Stjörnufræðifélag landsins og
á hún að huga að ýmsum hliðum
ljósmengunar og áhrifum sem hún
geti haft. Rannsóknir hafa sýnt
að flóðlýsing getur valdið truflun-
um á dægursveiflum jurta og
ruglað farfugla og skordýr í rím-
inu. Birtan veldur einnig fólki
stundum óþægindum, hún truflar
nætursvefn margra og veldur
streitu. Kvartanir vegna oflýsing-
ar hafa aukist um 44% í Bretlandi
frá 1993, mest er kvartað undan
ljósum sem ætlað er að koma í
veg fyrir heimsóknir innbrots-
þjófa. Segja sérfræðingar að hægt
sé að leysa vandann með því að
koma upp skynjurum sem tryggja
að ekki kvikni á Ijósunum nema
hreyfing greinist í nánd við þá.
í Bandaríkjunum segja and-
stæðingar oflýsingar að bruðl með
ljós kosti samfélagið nokkra millj-
arða dollara á ári og mæla þeir
með endurbótum á ljósgjöfum og
stöðugu aðhaldi. Fyrir nokkrum
árum voru stofnuð vestanhafs al-
þjóðleg samtök gegn ljósmengun
og heita þau International Dark-
Sky Association (IDA), aðalstöðv-
arnar eru í Arizona. Slóðin er
http://www.darksky.org/ida-2/.
IDÁ hafa staðið fyrir mikilli upp-
lýsingaherferð til að reyna að
draga úr oflýsingunni og gefið út
fjölda ritlinga til að kynna mál-
staðinn.
Birta og geð
Ekki eru allir því sammála að
draga eigi úr lýsingu. Langt
skammdegi, eins og Islendingar
búa við, getur valdið þunglyndi
eða aukið það. Séu notuð natríum-
ljós til götulýsingar, eins og stefnt
er að á höfuðborgarsvæðinu og
er þegar gert í miklum mæli til
að draga úr orkusóun og ljósmeng-
un, fylgir sá ókostur að erfitt er
að greina mun á litum í gulbrúnni
birtunni frá þeim. Kann-
anir hafa sýnt að þung-
lyndi eykst séu litir fjar-
lægðir úr umhverfí
þunglyndissjúklingam
og þeim gert að búa við
svart-hvíta tilveru.
Mestu hlýtur að skipta að fólk
geti haft næga birtu innandyra
og stjórnað henni að eigin vild en
gangi sem minnst á rétt annarra.
Sumir viðmælendur blaðamanns
töldu að ljósadýrðin utanhúss væri
ekki síður nauðsynleg. Nefna má
að ákveðið hefur verið að bíða um
hríð með að taka niður sum jóla-
ljósin í miðborg Reykjavíkur vegna
tilmæla margra borgarbúa.
Getur truflað
jurtir og far-
fugla