Morgunblaðið - 27.02.1997, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 27. FEBRÚAR 1997
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Með Westö og Bargum á Café Kafka
Fagrir
draumar sem
rætast ekki
Drekamir yfír Helsingfors er mikil skáldsaga
sem vakið hefur gífurlega eftirtekt í Finn-
landi og sumir hafa talið að hún sé skáldsag-
an sem beðið hafí verið efbir. Jóhann Hjálm-
arsson hitti höfundinn, Kjell Westö, í Hels-
ingfors og einnig útgefanda hans, Marianne
*
Bargum, sem kemur til Islands um helgina
til að fjalla um finnskar bókmenntir og bók-
*
menntir frá Alandseyjum.
KJELL Westö er rithöfund-
urinn sem allir tala. um í
Finnlandi. Þeir sem ekki
hafa lesið skáldsögu hans
frá í fyrra, Drakarna över Helsing-
fors (útg. Söderströms) ætla sér að
lesa hana fljótlega. Westö er oft í
blöðunum og í sjónvarpinu.
Ég les skáldsöguna uppi í rúmi á
Hotel Tomi. Eftir um hundrað síður,
bókin er 448 síður, verður mér ljóst
að ég muni ekki Ijúka við hana á ti-
lætluðum tíma þvi að snemma daginn
eftir á ég að hitta Westö. Ég gríp til
þess ráðs að hraðlesa það sem eftir
er af bókinni. Það tekst ekki alveg
því að oft grípur frásögnin mig með
þeim hætti að ég þarf að lesa hægt,
ígrunda söguna. Hún er í senn læsileg
og aðgengileg en leynir á sér.
Þegar Kjell Westö birtist á Cafe
Kafka sem er í anddyri Svenska
Teatern ber hann ekki þess merki
að vera ein helsta stjama finnskra
bókmennta. Hann er látlaus og virð-
ist mjög ungur, óþvingaður en al-
vörugefinn.
Westö er fulltrúi nýrrar kynslóðar
og meðal þeirra fyrstu sem leitast
við að spegla viðhorf hennar. Sjálfur
bendir hann á Moniku Fagerholm og
skáldsögu hennar Underbara kvinnor
vid vatten sem hliðstæðu. Drekarnir
yfir Helsingfors er borgarsaga, í
henni er slangur borgarlífsins, nýtt
tungumál í skáldskap og rokktónlist-
in hljómar.
Fyrsta bók Westö var smásagna-
safnið Tango Orange (1986) og hann
hefur sent frá sér fleiri smásagna-
söfn og frásagnir. Westö hefur feng-
ist við margt, m.a. fótboltaleik, þýð-
ingar, blaðamennsku, kabarettskrif,
leikhússtörf. Hann segist reyna að
sameina þetta allt en viti ekki hvem-
ig það gangi.
Finnland í hálfa öld
Skáldsagan nær yfir hálfa öld, en
greinir einkum frá kynslóð ungs fólks
á áttunda og níunda áratugnum, lífs-
gæðaskapphlaupinu, því markmiði
að ná hærra og hærra. í bakgrunni
er uppreisnin gegn hinu rótgróna.
Finnskir skáldsagnahöfundar hafa
verið trúir þeirri hefð að rita breiðar
epískar skáldsögur þar sem saga
Finnlands hefur verið þungamiðjan,
Vetrarstríðið og enn fleiri stríð. Kjell
Westö er ljóst að sagan lifír lengi,
veit að það tekur langan tíma að
græða sár stríðsins, en heldur því
fram að nú hafi tekið við tæknilegt
samfélag í Finnlandi, tilfínningin fyr-
ir hinu liðna hafi dofnað. Hann vildi
þó nefna að kvikmyndamenn um
Morgunblaðið/Jóhann Hjálmarsson
MARIANNE Bargum hefur þræði finnskrar
bókaútgáfu í höndum sér.
þrítugt væru að gera myndir sem
byggðu margar á hinu liðna.
Westö rifjar það upp að skáldsög-
ur finnskumælandi höfunda hafí
einkum verið í breiða stílnum en
Finnlandssvíar skrifað öðruvísi. Nú
mætist þessir höfundar á miðri leið.
Þeir komi úr tveim ólíkum áttum.
Stórir breiðir rómanar eftir Finn-
landssvía komi út á hveiju hausti.
Mikil fjölbreytni sé í finnskum bók-
menntum, enginn sérstakur skóli
stjórni ferðinni. Það hve fínnskumæ-
landi höfundar séu nú alþjóðlegir
sanni að þeir sæki áhrif til Mið-Evr-
ópu, til dæmis til Kafka. Finnlands-
svíar aftur á móti lesi sænskar bók-
menntir og fínni til skyldleika við
sænska höfunda.
Westö nefnir dæmi um hve fmn-
skumælandi höfundar séu orðnir al-
þjóðlegir í verkum sínum, til dæmis
rómaða skáldsögu Martins Nummi,
París týnd, og skilgreinir hana sem
„sögulega háspeki". í bók Nummis
hermir frá því þegar París fínnst
ekki lengur á landkortinu, fólk sem
kemur til Parísar leitar árangurs-
laust að götum og húsum í borginni.
í sænskri þýðingu kallast skáldsagan
Det förlorade Paris (útg. Bonniers).
Bókmenntir sem haft hafa áhrif á
jafnt finnska sem finnlandssænska
höfunda eru að dómi Westös suður-
amerískar bókmenntir.
Stóra finnska skáldsagan
„Hver erum við?“, spyr Kjell Westö
í Drekunum yfir Helsingfors, skáld-
sögunni sem kannski er sú „stóra
finnska samtímaskáldsaga" sem beð-
ið hefur verið eftir. Þetta er saga
um miklar og snöggar breytingar í
fínnsku þjóðfélagi. Hann segir að
skáldsagan fjalli um „andartakið"
sem sé lifað og segir að kannski
megi fínna hliðstæðu í skáldsögum
íslenskra höfunda sem skrifi um nýju
hverfín í Reykjavík. Hann þekkir
verk Einars Más Guðmundssonar og
Einars Kárasonar og dáist að hinum
KJELL Westö skrifar um drekana yfir Helsing-
fors, en í bernsku sagði hann skólasystkinum
sínum lygasögur.
sjálfum sér sem draumar. Ég er I
bjartsýnni en áður og bókin því alls
ekki döpur. í sögulokunum er fólgin
von.“
Kjell WestÖ bætir við sannfærandi:
„Maður getur sætt sig við lífið
þótt fullt af draumum rætist ekki.“
Heimurinn og Svíþjóð
Marianne Bargum hefur lengi
unnið við að kynna fínnskar bók-
menntir, ekki síst erlendis. Hún hef-
ur veitt forstöðu Bókmenntaskrif- 1
stofunni í Helsingfors og er nú for- %
stjóri Söderströms-útgáfunnar þar !
sem hún vann áður sem bókmennta-1
ráðunautur. Hún kemur að borðinu
til okkar á Café Kafka eins og ráð :
hafði verið fyrir gert. Hún er útgef-1
andi Kjells Westö og vekur í fyrstu *í
máls á Svíþjóðarferð finnskra rithöf-
unda þar sem þeir Westö og Markus
Nummi vöktu athygli fyrir það hve
ræðnir og opnir þeir voru, en ekki
þungbúnir og þögulir eins og Svíar
ímynda sér dæmigerða Finna.
Bargum segir mér að hún hafi oft
verið að velta því fyrir sér á bóka-
stefnum, m.a. í Frankfurt, hvað það
væri sem heillaði erlenda lesendur
og útgefendur. Góðar bækur geta
farið framhjá fólki. Nú hefur skáld-
saga Moniku Fagerholm verið seld
til átta landa. Það sem úrslitum réð
var að Hanser forlagið þýska ákvað
að gefa bókina út. Persónulegu
tengslin reynast oft drjúg.
Hún sagðist oft hugsa um það hve
bundnir umhverfinu rithöfundar
mættu vera. Bækurnar sem ná til
flestra eru ekki einskorðaðar við eitt
land og eina þjóð, heldur alþjóðleg-
ar. Þetta gildi um norræna höfunda
eins og Peter Hoegh og Jostein Ga-
arder.
Svíar hafa ekki tekið Drekunum
yfír Helsingfors eins vel og finnskir
gagnrýnendur. Svíum þótti skáldsag-
an fjalla of mikið um Helsingfors og
draga dám af því og að auki væri
hún svo sorgleg.
síðarnefnda fyrir tilþrif sem hann
sýndi eitt sinn við vodkadrykku.
„Það á ekki að vera gjá milli æðri
og léttari menningar, en staðreyndin
er að poppkúltúrinn er svo sterkur
en hákúltúr dregst stöðugt saman,“
segir Westö. „Á nítjándu öld skrifuðu
höfundar eins og Dickens og
Dostojevskí framhaldssögur. Það er
runnið undan rifjum módernista að
list sem nær til fólks sé vond.“
Westö segist hafa tilhneigingu til
að skrifa bækur sem enda á opinn
hátt. Hann neitar því að hann vilji
með því fá tækifæri til að bæta við
síðar, skrifa framhald. Það sem vaki
fyrir sér sé að leyfa iesandanum að
ákveða hvernig fari fyrir persónun-
um, hvað sé framundan hjá þeim.
Hugsarðu þá um lesandann?
„Ekki þegar ég skrifa. Finnlandss^
víar eru ekki fleiri en íslendingar. {
því er viss hindrun. Ég einangraði
mig þegar ég var að skrifa skáldsög-
una. Það hentar mér að láta sem ég
sé einn í heiminum."
Styðstu við eigin reynsiu eða rétt-
ara sagt fjölskyldu þinnar?
„Allir rithöfundar skrifa um eigin
reynslu. Rithöfundurinn er lygari,
finnur, uppgötvar og breytir heimin-
um. Það þekki ég úr bernsku minni.
Ég var stórlygari sem krakki.
Finnskir skólakrakkar fara á sumrin
með foreldrum sínum í sumarhús þar
sem þeir dveljast. Þegar skólinn byrj-
ar á haustin bera krakkarnir saman
bækur. Mér nægðu ekki venjuleg
sumarævintýri, ég sagði frá því að
ég hefði klifið fjöll Himalaja eða hitt
nafngreinda heimsfræga knatt-
spyrnumenn."
í Drekunum yfír Helsingfors er
mikið um drauma, sjálf ástin er að-
eins draumursem ein helsta söguper-
sónan, Henrik, veit að rætist ekki.
Draumar sem rætast ekki setja svip
á söguna?
.„Stórir draumar rætast sjaldan,
en það er þess virði að dreyma
draumanna vegna. Þeir eru fagrir í
Morgunblaðið/Atli Vigfússon
ARI Þór Matthíasson og Heiðbjörg Ólafsdóttir í hlutverkum Villa Karlssonar og Fjólu Ingimarsdóttur.
Á sviði í Liósvetningabúð
Laxamýri. Morgunblaðið. ^ ^^
HÉRAÐSLEIKFÉLAGIÐ Búkolla
sjnir um þessar mundir leikritið
A svið eftir bandaríska höfundinn
Rick Abbot í þýðingu Guðjóns ÓI-
afssonar.
Verkið gerist í núinu og staður-
ipn er sviðið í félagsheimili.
Áhugaleikhópur er að setja upp
sakamálaleikritið Hið fúla fólsku-
morð, sem er fyrsta skáldverk
Sigdísar Magnfreðsdóttur.
Fyrsti þáttur er æfing á leikrit-
inu, annar þáttur er generalpruf-
an þar sem allt fer úrskeiðis og
þriðji er frumsýning þar sem allir
eiga sinn þátt í því að klúðra ger-
samlega.
Leikurinn gefur áhorfandan-
um, á spaugilegan hátt, innsýn i
heim áhugaleikarans þar sem
skiptast á hlátur og grátur og lög-
mál Murphys um að allt fari úr-
skeiðis sem mögulegt er sannast
á frumsýningu.
Leikstjóri er Skúli Gautason og
er þetta 22. leikstjórnarverkefni
hans, en meðal þeirra eru: Mýs
og menn, Tobacco Road, Blóma-
rósir, Stútungasaga, Sumar á Sýr-
landi o.fl.
í Búkollu starfar fólk úr fimm
sveitarfélögum i S-Þingeyjar-
sýslu og er þetta 6. verkefni fé-
lagsins. Að venju hafa margir lagt
hönd á plóg og fjölmörg fyrir-
tæki, einstaklingar og sveitarfé-
lög á svæðinu styrkt félagið á
margvíslegan hátt.
Gestir leikhússins skemmtu sér
vel á frumsýningu sl. laugardags-
kvöld og var leikurum og leiksjt-
óra klappað mikið lof í lófa.
„Orð lífsins“
Bækur
Oröabók
LÍFORÐASAFN
Enskt íslenskt eftir Hálfdan Ómar
Hálfdanarson og Þuríði Þorbjarnar-
dóttur. Offsetfjölritun hf. 1997.
ÁRIÐ 1981 gaf annar af höfund-
um þessarar bókar, Hálfdan Ómar
Hálfdanarson, út fjölritað kver. Ensk
íslenska orðaskrá í Hffræði, með um
3.500 flettum eða flettiorðum. Nú
birtist skráin aukin og endurbætt,
rúmlega 8.000 flettur á 264 síðum
og höfundar orðnir tveir, auk þess
sem dóttir þeirra málaði forsíðu-
myndina í leikskóla.
Mörg orðin í skránni eru gömul
og gróin, svo sem growth ring -
árhringur, national park - þjóðgarð-
ur, tapeworms - bandormar og
thrombocyte - blóðflaga. Önnur eru
ný og kannski framandleg, eins og
Alzheimer’s disease - algleymi,
gleymi eða alshæmi, eða ný á prenti
og hversdagsleg, til dæmis Sclero-
spongiae - kóralsvampar. Og höf-
undum hefur tekist að komast fram
fyrir jarðsvínið, aardvark, sem trónir
fremst í stafrófsröð í flestum svona
verkum, með aapa mire, rimaflá.
Þarna er að finna nokkur orð sem
vart verða flokkuð undir líffræði, svo
sem braille - blindraletur, og kemur
tæpast að sök.
Höfundar hafa valið þann kost að
sleppa heitum á einstökum tegundum
lifandi vera en hafa með sem flest
heiti á ættkvíslum, ættum og stærri
flokkunarheildum. Með þessu verður
bókin ágæt viðbót við Dýra- og
plöntuorðabók Óskars Ingimarsson-
ar, sem út kom 1989.
í heild eru orðin í safninu vel val-
in og að sama skapi vel þýdd, sem
kemur engum á óvart er þekkja til
höfunda þess.
Þeir sem skrifa um náttúrufræði
á íslensku leggja sig flestir fram um
að nota þjál og skiljanleg orð. Þeim
- og þar með öllum sem lesa skrif
þeirra - mun nýtast vel þetta orða-
safn, þar sem á einum stað má finna
íslensk hugtök úr dýrafræði, erfða-
fræði, fósturfræði, frumulíffræði,
grasafræði, lífeðlisfræði, lífefna-
fræði, ónæmisfræði, vistfræði og
þroskunarfræði, svo vitnað sé í upp-
talningu á bakspjaldi.
Ég óska höfundum til hamingju
með vel unnið starf.
Örnólfur Thorlacius