Morgunblaðið - 05.03.1997, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 5. MARZ 1997 23
AÐSENDAR GREINAR
Samtök iðnaðarins og barátta
þeirra fyrir veiðigjaldi
UNDANFARNAR vikur hefur
hagfræðingur Samtaka iðnaðarins,
Ingólfur Bender, birt greinar hér í
blaðinu þar sem hann reynir að
rökstyðja hvers vegna leggja ætti
sérstakan skatt, sem hann kallar
veiðigjald, á sjávaútveg. Á þessum
málflutningi Ingólfs eru hins vegar
margir mjög veigamiklir vankantar.
Fyrir nokkrum þeirra var gerð grein
í fyrri grein minni um þetta efni,
sem birtist í Morgunblaðinu nýlega.
í þessari grein er drepið á nokkra
til viðbótar.
Sveiflujöfnun með
hjálp veiðigjalds
Hagfræðingur samtakanna bend-
ir á að flestar hagsveiflur hér á landi
eigi rætur að rekja til sveiflna í
afkomu og umsvifum sjávarútvegs.
Þetta er að mínu áliti rétt. Það er
hins vegar í meira lagi hæpið, að
við þessum sveiflum megi sporna
með veiðigjaldi. Á undanfömum
áratugum hefur fjölmargt verið
reynt til að mæta sveiflum í sjávar-
útvegi. Allt hefur það hins vegar
mnnið út í sandinn. Hér á landi var
t.d. um langt skeið rekinn hluta-
tryggingasjóður og síðan aflatrygg-
ingarsjóður, sem átti að mæta
sveiflum í aflabrögðum. Verðsveifl-
um afurða var reynt að mæta um
tveggja áratuga skeið með verðjöfn-
unarsjóði. Þessar tilraunir voru skil-
getið afkvæmi millifærsluhugsunar-
háttar kreppu- og stríðsáranna,
enda mistókust þær með öllu. Því
varð um það almennt samkomulag
á áttunda og níunda tug aldarinnar
að leggja þessi kerfi af.
Hugmynd iðnaðarins um veiði-
gjald til sveiflujöfnunar er hugsun
af sama meiði. Með henni er í raun
verið að endurvekja úrelt milli-
færslukerfi í atvinnulífinu. Hug-
myndin er því andvana fædd og
dæmd til að mistakast af sömu
ástæðum og verðjöfnunarsjóðunum
mistókst. Reyndar sætir það nokk-
urri furðu, að talsmenn iðnaðar, sem
oft hafa talað fyrir markaðshyggju
og fijálsræði, boði slíkt
afturhvarf til tíma
millifærslna og mið-
stýringar.
Utanaðkomandi
hagsveiflur
Jöfnunarskattur í
formi veiðigjalds veldur
einnig öðrum vanda,
sem hagfræðingur
Samtaka iðnaðarins
nefnir ekki. ímyndum
okkur að veiðigjald sé
lagt á. Stjórnvöld geta
að sjálfsögðu gert
ýmislegt við skatttekj-
umar. Þau geta t.d.
lækkað aðra skatta, þó
raunar sé ólíklegt í ljósi reynslunnar
að sú ráðstöfun yrði til langframa.
Einnig geta þau veitt þeim í sérverk-
efni, s.s. í menntakerfið eða greiðslu
skulda hins opinbera. Reyndar er
ólíklegt að sú ráðstöfun yrði vin-
sæl, enda víst að mikil samkeppni
yrði meðal sérhagsmunahópa að ná
í „sinn“ skerf af þessum nýju skatt-
tekjum. Ráðstöfun skattteknanna
er þó ekki þó ekki aðalatriðið í þessu
samhengi. Það sem meginmáli
skiptir er að aflamagn og afurða-
verð er jafnbreytilegt eftir sem áð-
ur. Hvað gerist t.a.m. ef aflatekjur
minnka um 14%, eins og gerðist á
tímabilinu 1987-1992? Þá á vænt-
anlega að lækka skattinn á útveg-
inn? Hvað þá með útgjöldin sem
útvegsskatturinn eða veiðigjaldið
íjármagnaði? Á að hækka aðra
skatta til að mæta þeim? Eða á að
draga úr útgjöldum, minnka
kennslu, draga úr sjúkrahúsþjón-
ustu, taka erlend lán tímabundið
o.s.frv? Reynsla liðinna ára gefur
því miður til kynna, að við þessar
aðstæður tækju stjórnmálamenn
þann kost að halda útgjöldum að
mestu óbreyttum og rækju ríkissjóð
með halla. Þetta er þó ekki aðalat-
riðið. Aðalatriðið er sveiflur í skatt-
tekjum af veiðigjaldi hafa óhjá-
kvæmilega áhrif á hag annarra at-
vinnuvega og hagkerfíð
í heild. Það er nefnilega
reginmisskilningur, að
unnt sé að útrýma ut-
anaðkomandi sveiflum
vegna aflabragða og
verðlags á afurðum
okkar erlendis með ein-
hverjum millifærslum
innanlands. Með þeim
hætti er einungis unnt
að endurdreifa byrðun-
um af þessum sveiflum
á aðra atvinnuvegi og
einstaklinga en þá, sem
fyrir sveiflunum verða.
Slík endurdreifing
brenglar skilaboð hag-
kerfisins til fyrirtækja
og er því í sjálfu sér óskynsamleg.
Það er jafnframt allsendis óljóst og
raunar ólíklegt að iðnaðurinn fari
betur út úr því dæmi en aðrir at-
vinnuvegir.
Hvað kennir
hagsagan okkur?
í grein sinni í Morgunblaðinu 8.
feb. sl. fullyrðir hagfræðingur Sam-
taka iðnaðarins jafnframt að hag-
sagan sýni að hagvöxtur sé hraðari
ef hann sé byggður á svokölluðum
samkeppnisgreinunum en ekki nýt-
ingu náttúruauðlinda. Þetta er
rangt. Hagsagan sýnir ekkert af
þessu tagi.
Það er að vísu svo, að nokkrar
nýlegar samanburðarrannsóknir
útiloka ekki þennan möguleika.
Þessar athuganir eru hins vegar
afar grunnfærnar. Þær byggjast á
mjög ófullkomnum gögnum sem
ná yfir stutt tímabil. Tölfræðilegar
niðurstöður þeirra eru jafnframt
mjög óljósar og veikar og alls ekki
til að byggja á hagfræðilega ráð-
gjöf. í rauninni hafa þessar athug-
anir einungis staðfest það, sem
lengi hefur verið almenn skoðun í
hagfræðinni, að ríkulegar náttúru-
auðlindir séu hvorki nauðsynleg né
nægileg ástæða fyrir miklum hag-
vexti.
Hugmynd iðnaðarins
um veiðigjald til
sveiflujöfnunar, segir
Birgir Þór Runólfs-
son, er hugsun af sama
meiði og millifærslu-
hugsunarháttur.
Dæmin um hraðan hagvöxt
byggðan á nýtingu náttúruauðlinda
eru einnig fjölmörg. Hagsaga ís_-
lands á þessari öld er eitt þeirra. Á
öldinni hefur Island farið úr tals-
verðri fátækt í hóp ríkustu þjóða
heimsins. Hagvöxtur á íslandi hefur
m.ö.o. verið að jafnaði talsvert meiri
en hagvöxtur iðnvæddra þjóða. Á
tímabilinu 1960-1991 var hagvöxt-
ur á íslandi að meðaltali mun meiri
en hagvöxtur OECD ríkja, eða 4,4%
árlega á íslandi en 3,5% í OECD
ríkjum. Eins og allir vita er þessi
hagvöxtur á íslandi í mjög ríkum
mæli byggður á nýtingu náttúru-
auðlinda.
Svipaða sögu má segja frá Nor-
egi. Fyrir daga olíuævintýrisins var
efnahagur Noregs erfiður. Þótt
landið byggði mest á iðnaði var
hagvöxtur þar hægari en víða ann-
ars staðar í Norður-Evrópu, þ. á m.
íslandi. Olíufundirnir út fyrir
ströndinni sneru þessu við. Síðustu
tvo áratugina hefur hagvöxtur í
Noregi verið vel yfír meðallagi
OECD-ríkja og Noregur er nú í
hópi ríkustu þjóða heims. Tæpast
er þetta vitnisburður um að nýting
ríkulegra náttúruauðlinda dragi úr
hagvexti.
Aðstöðumunur
atvinnugreina
Talsmenn iðnaðar hafa kvartað
yfír aðstöðumun atvinnuvega, oft
réttilega. Þeir hafa m.a. bent á, að
sjávarútvegur greiði lægra trygg-
Birgir Þór
Runólfsson
ingargjald og að sjómenn njóti sér-
stakra skattfríðinda, svokallaðs sjó-
mannaafsláttar. Alþingi hefur nú
ákveðið að innan þriggja ára greiði
iðnaður og sjávarútvegur sama
tryggingargjald. Afnám sjómanna-
afsláttarins er löngu tímabær. Svo
virðist þó sem stjómmálmenn vilji
helst ekki ræða það mál, enda vart
vinsælt hjá sjómönnum.
Að auki hafa sumir talsmenn iðn-
aðar fullyrt að sjávarútvegurinn
nyti annars aðstöðumunar, sem felst
í að geta sótt auðæfi úr sjó án þess
að greiða sérstaklega fyrir þau.
Hafi hér verið um mismun að ræða
(því má ekki gleyma að iðnaður
notar einnig sameiginlegar náttúru-
auðlindir í ríkum mæli), þá hvarf
sá aðstöðumunur með tilkomu
kvótakerfis í fiskveiðunum. Réttur-
inn til að sækja físk í sjó, kvótinn,
er nú markaðsvara og notkun þess
réttar, þ.e. það að veiða upp í kvót-
ann, hefur þann kostnað í för með
sér, sem felst í verðgildi kvóta á
markaðnum. Innan kvótakerfísins
er ekki lengur um það að ræða, að
sjávarútvegurinn fái ókeypis aðföng
úr sjónum. Mikilvægt er að átta sig
á því að þessi kostnaður er til stað-
ar í kvótakerfi, hvort sem kvótum
var úthlutað endurgjaldslaust í upp-
hafi eða ekki.
Aftur til framtíðar
- ekki fortíðar
Talsmenn iðnaðar og annarra
atvinnuvega hafa tekið dijúgan þátt
í þjóðmálaumræðunni á undanförn-
um árum og átt þátt í þeim stór-
stígu framförum sem urðu við af-
nám millifærslukerfis hafta- og
stríðsáranna. Margvíslegum hindr-
unum í viðskiptum hefur verið rutt
úr vegi, í viðskiptum við útlönd og
innanlands, þótt vissulega þurfi að
gera enn betur. Afskipti stjórnmála-
manna af daglegu vafstri atvinnu-
lífsins heyrir nú til undantekninga.
Ráðherrar og þingmenn eyða ekki
lengur tíma okkar í að ákveða vöru-
verð, vexti, gengi og hver má og
hver ekki.
Aukið frelsi, fastar reglur og jafn-
ræði hefur um skeið verið nálg-
anlegt markmið í nánustu framtíð.
Krafa um sérstakan skatt á sjávar-
útveg gengur í þveröfuga átt við
þá þróun.
Höfundur er dósent í hagfræði við
Háskóla íslands.
Það sem hvorki verður
sagt né þagað yfir
HRIFNING er dýrt orð. Það er
því ómetanlega þakkarvert að fá
að upplifa þá viðburði, sem best
verður lýst sem hrifningu. Tvisvar
sinnum nýverið hefur höfundur
þessa máls fengið að vera viðstadd-
ur þá viðburði sem ollu hrifningu.
Hið fyrra sinnið var um miðjan des-
ember sl. þegar gerð var úttekt á
nýju orgeli Kópavogskirkju. Þar lék
Haukur Guðlaugsson Prelúdíu í d-
moll eftir Max Reger. Það var
ógleymanleg stund. Það var eins og
að heyra nið aldanna með sínum
margbreytileika mannlífs og nátt-
úru, sem raddir orgelsins túlkuðu
frá hinum veikasta tóni til hinna
öflugustu samhljóma. í síðarar
sinnið var við formlega vígslu org-
elsins þann 12. janúar sl. Þar lék
Haukur Guðlaugsson á orgelið en
Kór Kópavogskirkju og Sigrún
Hjálmtýsdóttir sungu Laudate Dom-
inum eftir Mozart. Það hljóta að
hafa verið steinrunnin bqost, sem
sá flutningur ekki snart.
Það er kannski ekki við hæfi, að
almúgamaður sé að bera hrifningu
sína á torg og það hefði ekki verið
gert í þessu tilfelli ef í kjölfar vígslu
hins nýja orgels Kópavogskirkju
hefðu ekki fylgt hin undarlegustu
greinaskrif í Morgunblaðinu og þar
sem ég var um nokkuð marga ára
skeið formaður sóknarnefndar
Kársnessóknar, sóknar Kópavogs-
kirkju, allt þangað til á útmánuðum
í fyrra, tel ég mér orðið skylt en
ekki að sama skapi ljúft, að leggja
þar orð í belg. Bæði til að svara
spurningum, sem spurt hefur verið,
og reyna að leiðrétta misskilning,
sem uppi er.
Kaup nýs orgels Kópavogskirkju
eiga sér langan undirbúningstíma
og aðdraganda. Undirbúningur
þeirra hófst í organistatíð Guðmund-
ar Gilssonar, sem lést í janúar 1992.
Hann hafði þá unnið að framgangi
málefnisins um nokkurt skeið og lét
eftir sig viðamikil drög að greinar-
gerð um raddskipan og gerð nýs
orgels. Það er mikils vert að nú skuli
hafa verið efnt það loforð, sem hon-
um var gefið á banasæng, að Kópa-
vogskirkja fengi orgel sem henni
væri sæmd í að þiggja. Það mark-
mið var fljótlega sett, að nýtt orgel
yrði af sem fullkomnastri gerð hvað
gæði og möguleika snerti. Orgel, sem
kinnroðalaust mætti bjóða þeim, sem
best kynnu að leika, hvaðan sem
þeir kæmu úr heiminum. Orgel, sem
væri eftirsótt, væri ekki aðeins stolt
kirkjunnar sjálfrar heldur líka Kópa-
vogsbæjar. Hluti þeirrar menningar-
hvirfingar, sem ætlað er byggja upp
í nánd við Kópavogskirkju og Lista-
safn Kópavogs.
Þakka ber Hauki Guðlaugssyni,
söngmálastjóra þjóðkirkjunnar,
ómetanlegan stuðning og hollráð við
Um útlit orgelsins má
sjálfsagt deila, segir
Stefán M. Gunnars-
son. Svo lengi sem
nokkur nennir.
undirbúning og ákvarðanatöku á
kaupum og vali á orgelinu. Að feng-
inni skýrslu hans og Arnar Falkner,
organista, eftir ferð, sem þeir fóru
að ósk sóknarnefndar til Þýska-
lands, Danmerkur og Svíþjóðar til
viðræðna við orgelsmiðjur og skoð-
unar orgela, ákvað sóknarnefnd að
óska eftir tilboðum frá þremur org-
elsmiðjum, Grönlund, Marcussen og
P. Bruhn. Svo ánægjulega vildi til,
að lægsta tilboð í verði féll að hæstu
gæðum að áliti sendimannanna.
Sóknarnefndin ákvað því að ganga
til samninga við P. Bruhn og Sön.
Heiðurinn af ákvarðanatöku á því
sóknarnefndin.
Um útlit orgelsins má sjálfsagt
deila svo lengi sem nokkur nennir.
Að því var ekki hrapað í neinu fljót-
ræði. Fjölmargar teikningar voru
gerðar af Hauki Viktorssyni, arki-
tekt, og samráð haft við húsmeist-
ara ríkisins. Rík áhersla var á það
lögð, að orgelið skyggði sem minnst
á glugga kirkjunnar og vissulega
Ljósm.Mbl./Ásdfs
ORGEL Kópavogskirkju.
komu til skoðunar teikningar þar
sem líkt var eftir byggingarlagi
hússins, en niðurstaða allra var sú,
að það yrði beinlínis ljótt. Kópavogs-
kirkja er ein og sér sjálfstætt lista-
verk. Innan veggja sinna hefur hún
að geyma mörg listaverk, sem hún
á og væntanlega fjölgar þeim í
tímans rás. Listaverk kirkjunnar
hafa hvert og eitt sitt eigið gildi og
eiga eigin sögu, þar með talið orgel-
ið. Eftir þeirri stefnu hefur verið
unnið og vonandi verður.
Það er mikið átak fyrir ekki fjöl-
mennari söfnuð, en söfnuður Kópa-
vogskirkju er, að ráðast í svo dýra
framkvæmd sem orgelkaupin. Mikið
fjárhagslegt átak fyrir söfnuð, sem
hefur mörgum verkefnum að sinna.
Það er metnaðarfullt framtak í þágu
alls bæjarfélagsins. Nauðsynlegur
hlekkur, einn homsteinn þeirrar
menningarstarfsemis uppbygging-
ar, sem bæjaryfirvöld hyggjast beita
sér fyrir á miðbæjarsvæði Kópa-
vogs. Því hlýtur að Iiggja í augum
uppi að eðlilegt sé að vænta megi
nokkurs fjárframlags úr bæjarstjóði
til orgelkaupanna. I þessu fjárhags-
lega sambandi skal líka minnt á,
að Jöfnunarsjóði sókna ber skv. lög-
um „að styrkja kirkjulega félags-
og menningarstarfsemi". Framlag
úr Jöfnunarsjóði sókna ætti því að
vera tryggt og með því og sameigin-
legu átaki einstaklinga og fyrir-
tækja í bænum hljóta orgelkaupin
að verða léttbærari en ella, þannig
að blómlegt starf safnaðarins megi
halda áfram af óskertri orku.
Félags- og menningarstarfsemin
er sannarlega hafin. Þegar þetta er
skrifað hafa verið haldnir þrír af
átta sérstökum sunnudagstónleik-
um, sem ákveðnir hafa verið í Kópa-
vogskirkju. Næstu tónleikar verða
9. mars nk. og það er ástæða til
að hvetja til þess, að fólk kynni sér
efnisskrá þeirra tónleika sem fram-
undan eru.
Einhvers staðar stendur skrifað:
„Hljómlistin lýsir því, sem maður
hvorki getur sagt né þagað yfir.“
Þessi orð geta lýst í hnotskurn þeim
vilja, sem sóknarnefnd sóknar
Kópavogskirkju vildi ná fram með
kaupum á orgeli kirkjunnar. Hljóm-
ar þess hafa þegar sagt, að sá vilji
hafi náð fram að ganga. Það má
fyrst og fremst þakka orgelsmiðn-
um Carli August Bruhn, sem fullyrt
skal að lagði allan metnað sinn og
alúð fram við hljóðhönnun orgels-
ins. Hamingjuóskir eru svo Kópa-
vogskirkju færðar og öllu hennar
fólki með hið glæsilega hljóðfæri.
Höfundur erfyrrv. formaður
Kársnessóknar íKópavogi.