Morgunblaðið - 30.04.1997, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 30. APRÍL 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Er höfuðborgin að
bregðast skyldum sínum?
Sérstaða
borgarinnar
Sérstaða Reykjavík-
urborgar sem sveitar-
félags á íslandi er al-
ger og að ýmsu leyti
einstök þegar litið er
til höfuðborga ná-
grannalanda okkar.
Undir stjórn Sjálf-
stæðismanna gegndi
Reykjavíkurborg mik-
ilvægu forystuhlut-
verki sem höfuðborg
landsins. Ber þar hæst
orkumálin, hafnamál,
rekstur Borgarspítala
og uppbyggingu fé-
lagslegrar þjónustu.
I Reykjavík eru allar stjómsýslu-
stöðvar ríkis, sveitarfélaga, heildar-
samtaka verkalýðs, atvinnulífs og
bændasamtaka. Þar hefur byggst
upp öflugt atvinnulíf í sjávarútvegi,
iðnaði og þaðan er orkufýrirtækjum
stjórnað. Þar hefur flestum mennta-
og rannsóknastofnunum verið kom-
ið fýrir. Þar eru staðsettir allir
helstu sérfræðingar heilbrigðiskerf-
isins. Þar hafa menningarstofnanir
verið efldar á vegum ríkisins. Þar
hafa innflutningsverslun og útflutn-
ingsfyrirtæki haslað sér völl við
Reykjavíkurhöfn, sem nýtur mikilla
tekna sem langstærsta vöruhöfn
landsins og nýtur tekna af útflutn-
ingi. Sjávarafurðir eru fluttar land-
veg frá fískihöfnum
þar sem veiðar og
vinnsla sjávarafurða
skapa verðmætin. Af
þessari margvíslegu
starfsemi, sem í raun
gæti verið í öðrum
landshlutum, hefur
borgin miklar tekjur og
mikið hagræði.
Öll uppbygging og
þróun á höfuðborgar-
svæðinu hefur verið
réttlætt með því að
fjöldinn væri í höf-
uðborginni og hana
bæri að efla. Hvort
tveggja er rétt og um
hlut borgarinnar og
sérstöðu hefur verið
sátt vegna þess að skilningur hefur
verið meðal landsmanna á því að
okkur sem fámennri þjóð væri nauð-
synlegt að hafa sterka og vel byggða
höfuðborg. Hins vegar virðist núna
stefna í að styrkur borgarinnar geti
orðið veikleiki landsins sem heildar.
Innan Sjálfstæðisflokksins hefur
ríkt sá skilningur og vilji að um
leið og höfuðborgin efldist bæri hún
skyldur og frumkvæði í krafti
stærðar í þágu landsins alls. Vegna
hagkvæmni stærðar geti hún notið
og skapað þannig skilyrði til öflugr-
ar forystu höfuðborgar í þágu allra
landsmanna.
R-lista forystan virðist hafa ann-
an skilning á skyldum Reykjavíkur-
Orkuverð í landinu
öllu, segir Sturla
Böðvarsson, þarf að
verða viðunandi.
borgar sem höfuðborgar. Fram-
ganga borgaryfírvalda og yfírgang-
ur ógnar nú landsbyggðinni. Kröfur
um sérréttindi fyrir borgina á sama
tíma og byggðin raskast eru til
þess fallnar að valda vanda sem
ekki er séð fyrir hver geti orðið.
Það dæmi sem ég vil nefna hér
varðar Landsvirkjun og auknar
kröfur um arðgreiðslur sem munu
leiða til þess að raforkuverð í land-
inu mun verða hærra en annars
þyrfti að vera og þá sérstaklega
utan höfuðborgarinnar þar sem
Landsvirkjun selur litlu dreifiveit-
unum orku en þær geta ekki keppt
við orkuverð í höfuðborginni.
Sótt að Landsvirkjun
Reykjavíkurborg hefur óneitan-
lega gegnum tíðina haft frumkvæði
í orkumálum. Þar má nefna Hita-
veituna og Rafmagnsveitu Reykja-
víkur, sem færa notendum sínum
miklar hagsbætur, og þátttöku
borgarinnar í Landsvirkjun sem
hefur verið fyrirtækinu mikill styrk-
ur.
Skömmu eftir að R-listinn tók
við forystu í borginni kom upp sú
krafa að borgin fengi meiri arð af
eign sinni í Landsvirkjun en vildi
selja ella eignarhlut sinn. Þessi
krafa hafði einnig komið upp þegar
vinstri flokkarnir náðu meirihluta í
Reykjavíkurborg 1978. Borgin hef-
ur fengið greiddan arð, svo sem
ríki og Akureyrarbær, þegar það
hefur þótt fært vegna afkomu
Landsvirkjunar. Auk þess er greitt
ábyrgðargjald til eigenda árlega
sem er umtalsverð upphæð sem
jafngildir arðgreiðslum. Vegna mik-
illa skulda og vannýttra virkjana
hafði ekki verið greiddur arður um
nokkurn tíma en áhersla lögð á
lækkun skulda.
Reykjavíkurlistinn virðist ekki
sætta sig lengur við þann arð sem
felst í því að landsmenn allir geti
notið betri afkomu Landsvirkjunar
í lækkuðu orkuverði. Aukinn arð
vill R-listinn beint í borgarsjóð í
stað þess að leggja til styrk borgar-
innar og efla Landsvirkjun til frek-
ari átaka í iðnaðaruppbyggingu og
nýtingu vatnsorkunnar, m.a. fyrir
atvinnulífið, svo sem fiskvinnslu og
annan iðnað sem getur nýtt raf-
orku.
Iðnaðarráðherra varð við kröfu
R-listans og vinstri meirihlutans á
Akureyri og niðurstaða varð sam-
komulag milli „eigenda“ og ný lög-
gjöf um Landsvirkjun. Um þá lög-
gjöf var mjög deilt á Alþingi. Með
þeim breytingum sem samkomulag-
ið felur í sér er gert ráð fyrir arð-
Sturla
Böðvarsson
greiðslum allt að 5,5% af eigenda-
framlögum sem voru reiknuð sér-
staklega upp.
Eftir miklar deilur í þinginu var
gert samkomulag og undirrituð yf-
irlýsing eigenda um að lækkun
orkuverðs Landsvirkjunar hefði for-
gang umfram arðgreiðslu. Þessa
yfírlýsingu reyndu borgarstjóri og
borgarfulltrúar að gera tortryggi-
lega og draga úr gildi hennar .
Framganga borgarstjórnarmeiri-
hlutans gagnvart Landsvikjun,
bæði varðandi arðkröfuna og einnig
samninga um orku frá Nesjavöllum,
er öll með ólíkindum og ber þess
glögg merki að þar á bæ ríkir eng-
inn skilningur á hlutverki höfuð-
borgarinnar gagnvart landsbyggð-
inni. Þar virðist enginn skilningur
á hlutverki og sérstöðu höfuðborgar
í okkar litla samfélagi. Það verður
hlutverk stjórnar Landsvirkjunar
og einkum formanns stjórnar að
tryggja að orkuverð lækki en arð-
greiðslur víki uns orkuverð í landinu
öllu getur talist viðunandi en ekki
einungis í höfuðborginni.
Með sérstöðu sinni vegna arðsins
af orkufyrirtækjunum getur höfuð-
borgin nýtt styrk sinn til lækkunar
raforkuverðs til iðnaðar jafnt sem
heimilanna og raskað samkeppnis-
stöðu gagnvart öðrum svæðum sem
ekki eiga þess kost að lækka orku-
verðið. Lækki raforkuverð einungis
í höfuðborginni stefnir í óefni í
byggðum landsins. Enn frekari
byggðaröskun er engum til hags-
bóta. Því er það ábyrgðarhluti að
ýta undir hana með kröfu um hags-
bætur fyrir höfuðborgina á kostnað
hinna dreifðu byggða sem eiga
engra kosta völ í þeim ójafna leik.
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins á
Vesturlandi.
auléttar
SPLENDESTO
seidenSticker
blússur
OÓunto,
TÍSKUVERLSUN
v/Nesveg, Seltj., s. 561 1680
MEG frá ABET
UTANÁHÚS
FYRIRLIGGJANDI
Vantar þig
VIN
að tala við?
Til að deila með
sorg og gleði?
VINALÍNAN
561 6464 • 800 6464
öll kvöld 20 - 23
Misskilningur þingmanns
FYRIR skömmu skrif-
aði Hjálmar Arnason,
þingmaður Fram-
sóknarflokksins, grein
í Morgunblaðið sem
bar yfírskriftina
„Breyttur iánasjóður".
Telur Hjálmar sig þar
vera að gera grein fyr-
ir samkomulagi stjóm-
arflokkanna um
námslánakerfið og er
það samkomulag, af
grein hans að dæma,
bæði sanngjarnt og vit-
urlegt. Staðreyndin er
hins vegar sú að það
frumvarp sem lagt hef-
ur verið fram á Alþingi
til breytinga á lögum
um LÍN er í litlu samræmi við skrif
Hjálmars og getur þar aðeins tvennt
valdið: Þingmaðurinn hefur misskil-
ið málið algjörlega eða að hann
hefur í höndunum annað frumvarp
og betra en það sem nú liggur fyr-
ir. Ég held að það verði að teljast
afar ólíklegt að í umferð séu fleiri
en eitt fmmvarp um breytingar á
lögum um LÍN og því hlýtur þing-
maðurinn að hafa misskilið frum-
varpið.
Markmið greinarinnar
Markmið þessarar greinar er tví-
þætt. Hún er rituð til stuðnings því
að þau áhersluatriði sem þingmað-
urinn nefnir í grein sinni verði að
veruleika. Það er hins vegar hættu-
legur misskilningur að halda að þau
hafí þegar náð fram í fyrirliggjandi
frumvarpi og því er greinin einnig
skrifuð til að leiðrétta þann mis-
skilning sem fram kemur í grein
Hjálmars.
Eftirágreiðslur eða
samtímagreiðslur?
Skilningur Hjálmars: „Mánaðar-
greiðslur fyrir námsfólk em teknar
upp.“
Því miður er þetta ekki rétt. Hið
rétta er, eins og raunar má lesa á
heimasíðu menntamálaráðherra, að
námslán verða áfram eftirágreidd
frá LÍN og námsmönn-
um verður nauðugur
sá kostur að fjármagna
framfærslu sína með
yfírdráttarlánum frá
bönkum eins og verið
hefur. Námsmenn
þurfa því enn að búa
við öryggisleysi og
taka áhættu þar sem
háar bankaskuldir era
það sem eftir stendur
ef út af bregður í námi
þeirra. Skuldimar þarf
að endurgreiða um-
svifalaust eða sam-
kvæmt samningum við
viðkomandi banka.
Hjálmar segir að sam-
tímagreiðslur muni fel-
ast í því að „samið verður við banka
og sparisjóði“. Staðreyndin er hins
vegar sú að sérstakir samningar
við bankana hafa verið í gildi allt
frá 1992. Eina breytingin sem
fmmvarpið gerir ráð fyrir að þessu
Því fer víðs fjarri, segir
Haraldur Guðni
Eiðsson, að teknar séu
upp samtíma- eða mán-
aðarlegar greiðslur.
leyti er að það sem áður hét vaxta-
bótalán verður nú vaxtabótastyrk-
ur.
Skilningur Hjálmars: „ ... heim-
ild fyrir mánaðargreiðslum á fyrsta
misseri en það atriði hefur ekki
ekki einu sinni verið á stefnuskrá
námsmanna."
Það er alveg rétt að námsmanna-
hreyfíngin hafði lagt til að þeir sem
hefðu sannað sig í námi ættu einir
rétt til samtímagreiðslna. Því fer
hins vegar víðs fjarri að teknar séu
upp samtímagreiðslur eða mánað-
arlegar greiðslur til námsmanna í
fmmvarpinu, hvorki á fyrsta miss-
eri né nokkrum öðmm misseram.
Þar mun allt verða eins og áður og
enginn munur á námsmönnum á
fyrsta misseri og öðru. Því er það
ekki rétt þegar þingmaðurinn segir
að „ ... gengið [sé] lengra til móts
við námsfólk en reiknað hafði verið
með“. En gaman væri ef Hjálmar
útskýrði í hverju hann telur að
breytingin fyrir námsmenn á fyrsta
misseri felist.
Endurgreiðsluhlutfall
Skilningur Hjálmars: „endur-
greiðsluhlutfall lækkað úr allt að
7% I 4,75%“. Hér hefur Hjálmar
rétt fyrir sér.
Það er rétt að endurgreiðsluhlut-
fallið lækkar úr 5-7% niður í 4,75%.
En þegar þingmaðurinn fer að
reikna þá versnar málið. Hann reikn-
ar út hvað endurgreiðslubyrði pars
sem hefur 300 þúsund króna mánað-
arlaun lækki mikið við breytingar
framvarpsins. Niðurstaða hans er í
samræmi við tillögur Framsóknar-
flokksins um 4,5% endurgreiðsla,
eða um 100.000 króna lækkun á
ári. Þar sem frumvarpið kveður á
um 4,75% lækkun endurgreiðslu en
ekki 4,5% þá hefur Hjálmar ofreikn-
að lækkun endurgreiðslunnar sem
því nemur. Legg ég til að svo þing-
maðurinn þurfí ekki að fara reikna
þetta dæmi upp á nýtt beiti hann
sér fyrir því að endurgreiðsluhlut-
fallið verð lækkað niður 4,5%.
Niðurfelling ábyrgðarmanna
Skilningur Hjálmars: „í dag
þurfa námsmenn allt að tvo ábyrgð-
armenn til að geta fengið námslán"
og hann bætir við ,,[nú] stendur til
að einfalda þetta fyrirkomulag."
Skemmst er frá því að segja að
sem betur fer er í dag ekki gerð
krafa um tvo ábyrgðarmenn. Frum-
varpið sem nú liggur fyrir boðar
engar breytingar á ákvæðum um
ábyrgðarmenn námslána þrátt fyrir
allar tillögur þar um, bæði frá hendi
Framsóknarflokks og námsmanna.
Á því þyrfti að nást fram breyting.
Aukið svigrúm í námi
Skilningur Hjálmars: „Sveigjan-
leiki er aukinn í námsframvindu."
Þetta er réttur skilningur hjá
Hjálmari.
Því miður er í framvarpinu aðeins
óljós grein sem víkur að þessu. Þar
era aðeins nefnd veikindi og aðstæð-
ur þegar fullt nám stendur ekki til
boða. Era þessi fagnaðarlæti Hjálm-
ars því ekki tímabær. Námsmenn
telja nauðsynlegt að einnig verði
tekið fullt tillit til annarra atriða svo
sem veikinda bams, bamsburðar og
andláts nákomins ættingja. Einnig
þarf að kveða skýrt á um að lán
vegna þessara og sambærilegra at-
riða rýri ekki rétt til námslána siðar
á námsferlinum. Verði niðurstaðan
í samræmi við sigurgleði Hjálmars
er víst að aðrir munu fagna þessum
áfanga með honum.
Hvað gerir Hjálmar nú?
Af því sem hér hefur verið rakið
má sjá að lýsingar þingmannsins á
framkomnu frumvarpi til breytinga
á Lánasjóði íslenskra námsmanna
era því miður ekki í samræmi við
veruleikann. Hvernig sem á því
stendur hefur þingmaðurinn mis-
skilið málið kirfilega. Þess vegna
er mikilvægt að Hjálmar og aðrir
þingmenn átti sig rækilega á því
hvað felst í því frumvarpi sem nú
liggur fyrir. Ekki aðeins vegna þess
að það sé almennt æskilegt að þing-
mönnum sé Ijóst inntak þeirra mála
sem þeir hafa til meðferðar heldur
ekki síður vegna þess að það er
forsenda þess að þeir geti haft
æskileg áhrif á niðurstöðu mála.
Óskandi væri að það frumvarp
sem nú liggur fyrir væri meira í
takt við skilning þingmannsins.
Hins vegar er sá veruleiki sem blas-
ir við námsmönnum það frumvarp
sem menntamálaráherra hefur lagt
fram. Eins og fram hefur komið
era námsmenn ekki sáttir við allt
sem þar er og því vona ég að Hjálm-
ar beiti sér fyrir því að ná fram
breytingum til samræmis við það
sem hann lýsti í grein sinni. Ég
treysti því að svo verði.
Höfundur er formaður
Stúdentaráðs Háskóla íslands.
Haraldur Guðni
Eiðsson