Morgunblaðið - 30.04.1997, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 30. APRÍL1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 30. APRÍL 1997 31
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LEIÐ OPNUÐ
TIL SÁTTA
ALÞÝÐUSAMBAND íslands og Vinnuveitendasamband ís-
lands hafa sent frá sér sameiginlega umsögn til Efna-
uags- og viðskiptanefndar Alþingis um lífeyrissjóðafrumvarp
.íkisstjórnarinnar. Ljóst er, að það hefur ekki verið auðvelt fyr-
ir þessi samtök að koma sér saman um sameiginlegt álit til
þingnefndarinnar og ber umsögnin þess nokkur merki. Þó skipt-
ir meginmáli að þessir tveir stóru og öflugu aðilar leggjast að
nokkru leyti á sveif með þeim, sem á undanförnum vikum hafa
sett fram rök fyrir því að veita eigi fólki svigrúm til þess að
auka fjölbreytni í lífeyrissparnaði sínum. Þau mæla einnig með
því að séreignasjóðirnir fái að þrífast og mæla gegn því, að um
of sé gengið á hlut þeirra, sem hingað til hafa byggt lífeyris-
sparnað sinn á séreignasjóðunum eingöngu.
Þannig segir í umsögn ASÍ og VSÍ: „Þvert á móti er fullt
tilefni til að styrkja viðleitni fólks til að tryggja sér aukin rétt-
indi, m.a. með fjölbreyttari úrræðum í lífeyrismálum . . . Ljóst
er að áhugi fólks á lífeyrismálum er vaxandi og fleiri vilja hafa
meiri áhrif á það, hvaða áherzlur þeir kjósa að leggja í lífeyris-
tryggingum sínum. Því er brýnt að löggjöf takmarki ekki mögu-
leika sjóðanna á að þróast og mæta einstaklingsbundnum áherzl-
um í meira mæli en nú gerist. í þessu sambandi er vert að minna
á séreignasjóðina, sem eru hluti af því að mynda tryggingalega
heild á sviði lífeyristrygginga. Samtökin telja því æskilegt, að
hvorki verði settar skorður við því, að slíkir sjóðir veiti ævi-
langa tryggingavernd né heldur að almennu sjóðirnir geti boðið
samninga um lífeyrissparnað, sem hiuta af sinni þjónustu. Þá
telja samtökin einnig eðlilegt að skoða sérstaklega stöðu þeirra,
sem um lengri tíma hafa einvörðungu greitt í séreignasjóði að
verulegu leyti og aðlögun þeirra að nýju kerfi. Um þetta þarf
þó að setja nánari reglur, sem tryggja að lífeyrir þeirra nái
a.m.k. tilteknu lágmarki."
Samtökin hnykkja enn á þessari afstöðu, þegar segir í um-
sögn þeirra um lífeyrissjóðafrumvarp ríkisstjórnarinnar: „Það
kemur því enn meira á óvart, að greiðslur á þessa reikninga
verði bundnar kvöðum um það, að út af þeim megi aðeins greiða
með jöfnum greiðslum á eigi skemmri tíma en 15 árum. Rökin
fyrir þessum takmörkunum eru vandséð, einkum þar sem þessu
sparnaðarformi er ætlað að koma til viðbótar ævilöngum lífeyris-
greiðslum skv. ákvæðum 2.-5. gr. frumvarpsins, sem eru grund-
vallaratriði í væntanlegri löggjöf. Samtökin telja þvert á móti
rétt að heimila greiðslu inneignar á styttri tíma en þeim 10
árum, sem nú er almennt miðað við. Rökin fyrir því eru þau,
að ýmis stéttarfélög, stárfshópar og einstaklingar hafa sýnt
slíkum persónubundnum einkasparnaði vaxandi áhuga. Hvati
þess er oft að geta dregið úr vinnu síðustu árin fyrir starfslok
eða flýtt starfslokum án þess að hefja töku lífeyris úr lífeyris-
sjóði og skerða þannig lífeyrisréttindi. Er í þessu sambandi sér-
staklega vísað til samkomulags Flugfreyjufélags íslands og
Flugleiða frá 1995, þar sem beinlínis var samið um slíkar
greiðslur inn á séreignarreikninga til þess að auðvelda flugfreyj-
um starfslok áður en hinum almenna lífeyrisaldri er náð. Samtök-
in leggja áherzlu á, að ekki verði settar takmarkanir við samn-
ingum af þessum toga enda vandséð í hverra þágu slíkt væri.“
Sú afstaða til séreignasjóðanna, sem fram kemur i hinum
tilvitnuðu orðum í umsögn ASÍ og VSÍ er afar mikilvæg. Þar
er beinlínis gefið til kynna, að samtökin séu tilbúin til samninga
um, að aðild þeirra, sem nú greiða í séreignasjóði að sameignar-
sjóðum sé bundin við tilteknar lágmarksiðgjaldagreiðslur, en
það var einmitt ágreiningur um þetta atriði, sem olli uppnámi,
þegar kjarasamningar voru á lokastigi. Ekki verður betur séð
en með þessu hafi ASÍ og VSÍ leyst ríkisstjórnina frá þeim
skuldbindingum, sem hún var knúin til að gefa með yfirlýsingu
forsætisráðherra um lífeyrismál í tengslum við kjarasamninga.
Og þar með hafa skapast alveg ný viðhorf í lífeyrismálunum
og grundvöllur lagður að því að hægt verði að ná sátt um nýja
lífeyrislöggjöf.
í umsögn ASÍ og VSÍ segir ennfremur: „Ef kveða þarf á um
starfsemi séreignasjóða, um viðbótarlífeyrissparnað í þessum
lögum, telja samtökin hins vegar engin efni til að banna hinum
almennu lífeyrissjóðum að veita þá þjónustu í samkeppni við
aðra aðila. Sú samkeppni gæti án efa orðið mjög hvetjandi því
að rekstrarkostnaður lífeyrissjóðanna sýnist verulega lægri en
bæði banka og tryggingafélaga. Samkeppni á þessu sviði gæti
án efa hvatt til aukins sparnaðar og umfram það, sem hið al-
menna 10% lífeyrisiðgjald leiðir til en af því er tvímælalaust
verulegur þjóðhagslegur ávinningur.“
Undir þessi orð má taka á þeim forsendum þó, að aðrir aðil-
ar, þ.á m. séreignarsjóðir, geti sett upp sameignarsjóði með
sama hætti og þeir síðarnefndu geti sett upp séreignasjóði.
Þessi umsögn ASÍ Og VSÍ markar þáttaskil í umræðunum,
um lífeyrismálin, þótt aðrir þættir í henni, svo sem óbreytt af-
staða þeirra til valfrelsis í sambandi við sameignarsjóðina o.fl.
valdi vonbrigðum. Aðalatriði málsins er þó, að þessi voldugu
samtök vinnumarkaðarins eru á réttri leið og hafa opnað leiðina
til sátta í deilunum um lífeyrissjóðina.
BRETAR GANGA AÐ KJÖRBORÐINU
Úr smiðju
Margciretar
Thatcher
Bretar búa við batnandi efnahag um þessar
mundir, en treysta þó ekki flokknum, sem
heldur um stjómartaumana, til að halda því
áfram. Karl Blöndal skrifar frá London um
breytt Bretland eftir 18 ára valdasetu íhalds-
manna, arfleifð Margaretar Thatcher og tvo
flokka, sem róa á sömu mið,
JOHN Major, forsætisráðherra
Bretlands, sat fyrir svörum á
blaðamannafundi í höfuð-
stöðvum íhaldsflokksins í
Westminster í gær og hamraði á því
að efnahagur landsins væri á uppleið.
Major er ekki maður mikilla svip-
brigða, en í gær var ekki laust við
að vottaði fyrir furðu í svip hans.
Furðu yfir því að vænkandi efnahagur
skuli ekki skila sér í fylgi kjósenda
við flokk hans.
„Ef fólk spyr sig hvort ástandið
er betra nú en það var þegar íhalds-
flokkurinn komst til valda árið 1979
eða þegar ég varð forsætisráðherra
er svarið já,“ sagði Major.
Hugðist breyta Bretum í
sjálfstæða þjóð
Víst er að Bretland hefur breyst
frá því að íhaldsflokkurinn komst til
valda undir forustu Margaretar
Thatcher fyrir 18 árum. Thatcher
sagði eitt sinn að hún hefði sest í
valdastól með það eitt í huga að breyta
Bretum úr háðri þjóð í sjálfstæða. í
hugum Breta er helsta breytingin á
þessum árum sennilega sigur fjár-
magnsins yfir stéttarfélögunum. Nú
er svo komið að varla er efast um
þau gildi, sem Thateher innleiddi, í
breskum stjómmálum. Það þykir frá-
leitt að færa í tal hugmyndir um að
ástæða sé til að hemja kapítalismann.
Verkamannaflokkurinn er kominn inn
á miðjuna og leiðtogi hans, Tony Bla-
ir, gæti rétt eins verið maðurinn til
að halda merkjum lafði Thatcher á
lofti og Major.
ítök stéttarfélaganna og verkalýðs-
hreyfingarinnar voru mikil þegar
Thatcher varð forsætisráðherra.
Henni tókst með markvissum aðgerð-
um að bijóta verkalýðshreyfinguna á
bak aftur. Milli 1979 og 1996 fækk-
aði félögum í stéttarfélögum um tæp-
an helming. 1979 voru verkföll hátt
á annan tug, rafmagnsleysi var dag-
legt brauð og msl safnaðist saman á
götum úti og verkalýðsleiðtogar vom
voldugri en stjómmálamenn. í fyrra
var aðeins eitt verkfall og verkalýðs-
fomstunni hefur meira að segja verið
ýtt til hliðar í Verkamannflokknum.
Áhrif undanfarinna 18 ára á Verka-
mannaflokkinn sjálfan hafa ekki verið
minni. Fyrst sveiflaðist hann til
vinstri, síðan hefur stefnan verið tek-
in inn á miðjuna. Neil Kinnock knúði
fram breytingar í átt til hægri, en
náði ekki að gera flokkinn það vænan
kost í hugum kjósenda að dygði til
sigurs í kosningunum 1992 þótt hann
hefði um tíma haft mikið forskot.
Undir fomstu Blairs hefur flokkurinn
i haldið áfram að sækja inn á
miðjuna. Mesta breytingin,
sem orðið hefur í tíð Blairs,
er afnám greinar íjögur í
lögum flokksins. Grein fjög-
ur kvað á um að verkamenn-
imir ættu rétt á að ráða yfir fram-
leiðslutækjunum og hafði verið leiðar-
ljós stuðningsmanna Verkamanna-
flokksins um áratugi. Með greininni
hurfu einnig áhrif verkalýðsfélaganna
og vald til að velja leiðtoga flokksins
og ráða stefnuskrá hans.
Áhersla á einkavæðingu
Thatcher lagði einnig áherslu á
einkavæðingu ríkisfyrirtækja og að
draga úr ríkishöftum. Framleiðni
hefur aukist á Bretlandi og Bretum
hefur tekist að draga á helstu keppi-
nautana, Bandaríkjamenn, Þjóðveija
og Japana. Aðgerðir íhaldsflokksins
hafa einnig haft lokkandi áhrif á fjár-
festa. 40% af fjárfestingu Banda-
ríkjamanna og Japana í Evrópusam-
bandinu fer til Bretlands, meira en
til nokkurs annars ríkis ESB.
Bretum hefur ekki aðeins tekist
að laða til sín fé. Atvinnuleysi á Bret-
landi er einnig minna en annars stað-
ar í Evrópusambandinu, þótt ekki
hafi dregið jafnhratt úr atvinnuleys-
inu og bresk stjómvöld halda fram
því að í opinbemm tölum er þeim
sleppt, sem em að leita að vinnu, en
eru ekki á atvnnuleysisbótum.
Thatcher átti stóran þátt í að fjöldi
Breta eignaðist sitt eigið húsnæði. Á
fyrsta kjörtímabili sínu lét hún selja
tugi þúsunda íbúða, sem hið opinbera
hafði reist, fyrir lítið fé. Bretar mega
nú kallast þjóð húseigenda og á þessu
ári hefur hlutfall þeirra, sem sjálfír
eiga sitt húsnæði, náð 68%, en var
rúmlega 50% árið 1979. Þetta er
hærra hlutfall en annars staðar í
Evrópu og hefur Bretum meira að
segja tekist að skjótast
fram úr Bandaríkjamönn-
um í húsnæðiseign.
Ýmsir aðrir þættir, sem
taldir era bera velmegun
vitni, hafa einnig breyst.
Bifreiðaeign hefur aukist og aukn-
ingin hefur verið mest meðal þeirra
10% Breta, sem hafa minnst fé milli
handanna. Sömu sögu er að segja
um síma og miðstöðvarkyndingu.
Hið stéttlausa þjóðfélag?
Hagvöxturinn hefur hins vegar
ekki skipst jafnt milli allra. Oft hefur
verið vitnað til þeirrar skilgreiningar
Majors á hinu stéttlausa þjóðfélagi
að þar sjái stjómvöld um að bæta
hlut þeirra, sem hafa minnst á milli
handanna. Hinir ríku auðguðust og
hinir fátæku urðu fátækari í valdatíð
íhaldsmanna. Hlutur þeirra 10%, sem
vom með mestar tekjur, af þjóð-
artekjum jókst úr 20% í 26%. Hlutur
10%, sem em fátækust, af þjóðar-
tekjum minnkaði úr 4,1% í 2,5%.
Bylting Thatcher leiddi einnig til
þess að völd þingsins minnkuðu og
dregið var úr áhrifum sveitarstjóma.
Því hefur verið haldið fram að hvergi
sé að finna meiri miðstýringu í hinum
vestræna heimi en á Bretlandi.
Evrópumálin fóm á annan veg en
ætlað var. Árið 1973 leiddu íhalds-
menn Breta inn í evrópska efnahags-
bandalagið. Thatcher skrifaði reynd-
ar undir Evrópusáttmálann (Single
European Act) og færði pundið inn
í Gjaldeyrissamstarf Evrópu. Um leið
jós hún skömmum yfir Efnahags-
bandalag Evrópu og hefur Hugo
Young, sem skrifaði ævisögu hennar,
haldið því fram að hún hafi þar með
verið að grafa undan eigin verkum.
í hjarta Evrópu?
Þegar Major komst til valda setti
hann Evrópu á oddinn og í opinberri
heimsókn til Þýskalands 1991 sagði
hann að Stóra-Bretland ætti heima
í hjarta Evrópu. Aðeins nokkrum
mánuðum eftir kosningarnar 1992
neyddist Major hins vegar til að
draga pundið út úr gjaldeyrissam-
starfinu. Evrópa varð skammaryrði,
sem hefur verið ein helsta uppspretta
sundmngar í íhaldsflokknum und-
anfarin ár.
Sú uppsveifla, sem breskur efna-
hagur hefur verið í undanfarið, er
ekki dæmigerð fyrir 18 ára valdatíð
íhaldsmanna. Atvinnuleysi jókst mik-
ið á fyrstu ámm Thatcher-stjóm-
arinnar og náði hámarki í 11% árið
„íhaldsnótt-
inni löngu"
aö Ijúka?
ert samband er á milli efnahagslífs
á uppleið og góðs gengis íhalds-
flokksins í kosningum. I raun eigi
hið gagnstæða við og íhaldsflokkur-
inn hafi jafnan farið verst út úr kosn-
ingum þegar bjartsýni ríkti í efna-
hagslífinu. Þetta eigi við um kosning-
arnar árin 1906,1923,1929 og 1945.
Á hinn bóginn hafi flokkurinn oft
unnið sigur þegar horfur vom slæm-
ar. Besta dæmið um það séu kosning-
amar 1931.
Nærtækasta skýringin á óvinsæld-
um íhaldsflokksins er þó sennilega
að finna hjá honum sjálfum. Flokkur-
inn hefur gengið á bak loforða um
að lækka skatta, stjómin neyddist
til að segja sig úr Gjaldeyrissam-
starfí Evrópu, hver höndin var upp
á móti annarri í Evrópumálum og
hvert hneykslismálið rak annað. Sum
þessara mála hafa gert íhaldsmönn-
um lífíð leitt í kosningabaráttunni
og dregið athyglina frá stefnuskrá
þeirra.
Lítill munur á flokkunum
Reuter
LAFÐI Thatcher er sögð raunverulegur sigurvegari kosninganna.
1985. Því hefur oft verið haldið fram
að án Falklandseyjastríðsins hefði
Thatcher aldrei náð endurkjöri, en
þess ber þó líka að gæta að efnahag-
urinn var einnig á uppleið þegar hún
boðaði til kosninga 1983. íhaldsflokk-
urinn vann ömggan sigur það ár og
bætti við sig tæplega 50 þingsætum.
Verkamannaflokkurinn undir fomstu
vinstrimannsins Michaels Footes gaf
út stefnuskrá, sem kölluð var
„lengsta sjálfsmorðsbréf í sögunni",
og skemmdi það ekki fyrir jámfrúnni
í kosningabaráttunni.
Thatcher vann sinn þriðja sigur í
kosningunum 1987. Annað kjörtíma-
bilið hafði einkennst af deilum á
vinnumarkaði og bar verkföll náma-
manna og prentara hæst. Spillingar-
mál höfðu einnig leitt til afsagna
ráðherra. En það var allt afstaðið
þegar kosningarnar nálguðust og
virtist gleymt. Efnahagurinn var aft-
ur á uppleið og Neil Kinnock, leiðtogi
Verkamannaflokksins, mátti sín lítils
í kosningabaráttunni. Fréttaskýrend-
ur vom famir að leiða getum að því
að Verkamannaflokkurinn hefði verið
dæmdur til eilífrar pólitískrar útlegð-
ar.
Thatcher bylt
Þremur árum eftir sigurinn bylti
íhaldsflokkurinn Thatcher. John Maj-
or, sem ætíð hafði verið dyggur
stuðningsmaður ,járnfrúarinnar“ og
sat í stóli fjármálaráðherra þegar
þetta gerðist, tók við forustuhlutverk-
inu. Major hélt áfram að framfylgja
stefnu Thatchers eftir að hann varð
forsætisráðherra. Hann einkavæddi
fyrirtæki og dró úr höftum í skóla-
og heilbrigðismálum. Þegar kom að
kosningunum 1992 hafði Verka-
mannaflokkurinn, sem enn var undir
fomstu Kinnocks, dijúgt forskot.
Þeir vom ekki margir, sem þá spáðu
íhaldsflokknum sigri, og skoðana-
kannanir bentu allar til þess að vald-
atíð hans væri á enda. Þegar upp
var staðið stóð íhaldsflokkurinn hins
vegar með pálmann í höndunum og
gilti einu þótt atvinnuleysi væri að
aukast og efnahagshorfur ekki góð-
ar.
Á þessu kosningaári eru horfur í
efnahagsmálum sýnu betri. Peninga-
og verðbréfamarkaðir á Bretlandi
era þeir öflugustu í Evrópu og þótt
víðar væri leitað. Daglega fara fram
meiri dollaraviðskipti { London en í
nokkurri stórborg í Bandaríkjunum.
Ýmsar skýringar hafa verið settar
fram um það hvemig á því standi
að kjósendur virðist láta sig efna-
hagsástandið litlu varða. Sú einfald-
asta er sennilega að kjósendur líti
svo á að velmegunin sé nú svo mik-
il að óhætt sé að leyfa Verkamanna-
flokknum að spreyta sig án þess að
öllu sé stefnt I voða.
Efnahagssveiflur og
almenningsálit
Tveir sagnfræðingar, Niall Fergu-
son og Glen O’Hara, reyndu að sýna
fram á það í dagblaðinu Financial
Times að samband væri á ----------
milli efnahagslífsins og
stjórnmála, en minna at-
vinnuleysi eða lægri verð-
bólga hefði hins vegar
ekki samstundis áhrif á
ákvarðanir kjósenda, heldur liði
nokkur tími á milli. Þeir byggja á
rannsóknum tveggja fræðimanna
Simons Price og Davids Sanders.
Þeir benda á að sambandið geti ver-
ið veikt og ekki sé hægt að skýra
það með jöfnu. Því sé ekki hægt að
spá fyrir um áhrif sveiflna í efna-
hagslífinu á pólitíska hegðun. Hins
vegar leiði skoðun á kosningum á
Bretlandi á þessari öld í ljós að ekk-
Hver eru tengsl
efnahags og
stjórnmála?
Fylgismunurinn verður að minnsta
kosti ekki skýrður mep því að mikill
munur sé á stefnu Íhaldsflqkksins
og Verkamannaflokksins. íhalds-
flokkurinn hefur reyndar sett fram
öllu djarfari hugmyndir en andstæð-
ingamir á borð við afnám ellilífeyris
frá ríkinu, róttækar skattalækkanir
og sölu neðanjarðarlestakerfísins í
London.
Stefnuskrá Verkamannaflokksins
er uppfull af flatneskju. „Við sættum
okkur við að alþjóðlegt efnahags-
kerfi er staðreynd,“ segir þar. Flokk-
urinn talar um að herða beltisólam-
ar. Hann hefur heitið því að halda
sig við útgjaldaramma íhaldsmanna
fyrstu tvö árin af næsta kjörtímabili.
Hugmyndir um„lýðræðislegan sósíal-
isrna" era horfnar úr stefnuskránni,
sem nú er kennd við viðskipti. Flokk-
urinn leggur reyndar til að aftur
verði komið á lágmarkslaunum á
Bretlandi og Blair hyggst undirrita
félagsmálasáttmála Evrópusam-
bandsins. En hann hefur einnig sagt
að stéttarfélög á Bretlandi muni hafa
minnst svigrúm í hinum vestræna
heimi. Atvinnurekendur era því lítið
hræddir við að Verkamannaflokkur-
inn komist til valda hvað sem líður
hræðsluáróðri Ihaldsmanna um að
undir hinum „nýja Verkamanna-
flokki" leynist sá gamli.
„Ifyrirtækin em reyndar sáttari
við íhaldsflokkinn," sagði Ruth Lea,
hagfræðingur samtaka fyrirtækja á
Bretlandi. „En við getum hæglega
sætt okkur við breyttan Verka-
mannaflokk.“
Því hefur verið haldið
fram að hvemig sem
kosningarnar á morgun
__________ fari muni Thatcher,
barónessa af Kesteven,
bera sigur úr býtum. Takist Major
hið ómögulega og haldi hann velli
þvert á allar spár og speki (munurinn
á flokkunum er nú sagður vera allt
frá 15 til 20 prósentustig samkvæmt
skoðanakönnunum) mun hann eiga
þess kost að marka sér sess sem
annað og meira en hinn litlausi og
reglusami eftirmaður Thatcher. Sigri
Verkamannaflokkurinn verður
„íhaldsnóttin langa“ á enda.
Stjórnmálaritstjóri The Economist segir það hafa komið Major í koll að Bretar voru orðnir vanir sterkum leiðtoga
Sök íhaldsmanna sjálfra
STAÐA breska íhaldsflokksins virðist vonlít-
il þrátt fyrir að efnahagurinn sé á uppleið.
David Lipsey, sem er stjómmálaritsjóri viku-
ritsins The Economist, sagði í samtali við
Morgunblaðið að flokkurinn gæti sjálfum sér
um kennt hvemig komið væri.
Lipsey sagði að erfitt væri að meta sam-
bandið milli fyrirætlana kjósenda og stöðu
efnahagsmála. Almenningur hefði hins vegar
gert sér grein fyrir því að n'kisstjómir gætu
ekki stýrt efnahagslífinu og því gætu þær
heldur ekki eignað sér heiðurinn þegar vel
áraði.
Þetta væri þó ekki eina ástæðan fyrir óvin-
sældum flokksins. „Þeir gátu ekki staðið við
gefín loforð," sagði Lipsey. „Eitt helsta
stefnumálið var Gjaldeyrissamstarf Evrópu,
sem stjómin neyddist síðan til að ganga úr.
Hins vegar hefur stefna flokksins {meginatr-
iðum verið rétt og hann hefur ekki þurft að
hverfa frá helstu markmiðum í efnahagsmál-
um.“
Blað Lipseys, The Economist, lýsti yfir
stuðningi við Ihaldsflokkinn í leiðara í nýjasta
tölublaðinu. Sá stuðningur er hins vegar ekki
heilshugar og á forsíðu blaðsins segir að íhald-
ið eigi skilið að tapa, en Verkamannaflokkur-
inn eigi ekki skilið að vinna.
Lipsey bendir einnig á óeiningu innan
flokksins þegar hann leitar skýringa á raunum
íhaldsmanna: „í flestum lýðræðisríkjum leita
kjósendur að hæfni hjá leiðtogum sinum,“
sagði Lipsey. „íhaldsmenn hafa rifist eins og
rottur I poka. Þessi óeining hefur kostað at-
kvæði og orðið til þess að John Major forsæt-
isráðherra hefur virst veikur fyrir. Ekki bætir
úr skák að Bretar vom orðnir vanir sterkum
leiðtoga eftir valdatíð Margaretar Thatcher."
Innanbúðarvandi íhaldsflokksins var tví-
þættur. „Það varð einhver skaði af hneyksl-
ismálunum, en í sumum þeirra, til dæmis
dauða Stephens Milligans, var um að ræða
persónulegan harmleik, sem víða annars
staðar hefði aldrei orðið fjölmiðlamatur,"
sagði Lipsey. „Þessi mál urðu hins vegar til
þess að sú stefna að snúa aftur til hefðbund-
inna gilda snerist í höndum íhaldsflokksins
og kallaði fram ásakanir um hræsni. Siðleys-
ið hefur þó sennilega haft meiri áhrif. Sú
staðreynd að nokkrir þingmenn þáðu peninga
fyrir að vekja umræðu á þingi hafði áhrif
og þótt það væri leyft undir mörgum kring-
umstæðum gengu sumir of langt. Það þarf
hins vegar ekki að koma á óvart að eftir
átján ár við völd hafi sumir þingmenn, sem
sjá ekki fram á að eiga frekari frama í vænd-
um, reyni að efla hag sinn.“
Miklar breytingar hafa átt sér stað á
Verkamannaflokknum og því hefur verið
haldið fram að valið standi í raun á milli
tveggja íhaldsmanna í kosningunum. Lipsey
vill ekki ganga svo langt.
„Ýmsum hefðbundnum mun hefur verið
eytt bæði í þágu skynsamlegrar stefnu í efna-
hagsmálum og aukinnar einkavæðingar,"
sagði Lipsey. „Það er ekki lengur deilt um
hlutverk stéttarfélaga og mun minni deila
um fjárfestingar ríkis eða einkaframtaksins.
En það er enn munur. Verkamannaflokkur-
inn er sýnu hlynntari Evrópu og hann er
einnig ötulli talsmaður jöfnuðar enn sem
komið er, styður fremur hagsmuni þeirraj
sem eru neðstir í þjóðfélaginu, en efstir. I
þessu sambandi má nefna þá stefnu flokks-
ins að grlpa til opinberra aðgerða til að auka
atvinnu."
Lipsey sagði að breskt þjóðfélag hefði tek-
ið ýmsum breytingum á undanförnum 18
árum. „Helsta arfleifð Margaretar Thatcher
verður sennilega að hún gekk í skrokk á
stéttarfélögunum," sagði Lipsey. „Almennt
sá hún til þess að snúa þjóðfélaginu þannig
að andúð í garð einkaframtaksins og efna-
hagslegs sveigjanleika minnkaði til muna.
Sú var tíðin að í þjóðfélaginu - þegar stjóm-
málaflokkunum sleppti - var mikill klofning-
ur milli þeirra sem græddu peninga og þeirra,
sem höfðu rhugust á slíku. Þá þótti skammar-
legt að vegna vel. Nú er það breytt, en fylgi-
fiskarnir hafa verið sýnu meiri eigingirni
meðal einstaklinga og skortur á félagslegri
samúð og umhyggju."
*
Kosningarnar á Norður-Irlandi
Morgunblaðið/Margrét Þóra
Þj óðaratkvæði
milli kaþólikka
o g mótmælenda
Belfast. Morgunblaðið.
KOSNINGABARÁTTAN fyrir
bresku alþingiskosningamar hefur
fylgt sínum sérstöku lögmálum á
Norður-írlandi nákvæmlega eins og
stjómmál hér eiga sér alveg einstak-
ar forsendur. Hér er ekki kosið á
milli Verkamannaflokks, íhaldsflokk
og Fijálslyndra enda hafa flokkarnir
þrír að mestu gefið upp á bátinn til-
raunir til að ná fótfestu á Norður-
írlandi. Sem fyrr eru þessar kosning-
ar í staðinn nánast þjóðaratkvæða-
greiðsla milii mótmælenda og kaþól-
ikka, sambandssinna og þjóðemis-
sinna og með atkvæði sínu lýsir kjós-,
andi því yfir hvoram megin víglín-
unnar hann er.
Tvö samfélög, tvennar
kosningar
Það sem mótar umræðuna enn
frekar er sú staðreynd að hvort sam-
félag getur valið milli tveggja flokka.
Mótmælendur, sem em 60% íbúa,
geta valið milli tveggja flokka; Ulster
Unionist Party (UUP) undir stjóm
Davids Trimble og Democratic Uni-
onist Party (DUP) undir leiðsögn
klerksins Ians Paisleys.
UUP er ívið stærri og á rætur að
rekja langt aftur þvi að á meðan
Norður-írland stjórnaði málum sln-
um sjálft (1920-1972) réð UUP öllu.
Ian Paisley, og flokkur hans DUP,
kom hins vegar til sögunnar um það
bil sem allt fór I bál og brand á sjö-
unda áratugnum. Paisley hata menn
annaðhvort eða elska og hans mál-
flutningur hefur alltaf verið tvíhliða:
að fordæma harðlega þjóðernissinna,
kaþólsku kirkjuna en einnig að höfða
til sambandssinna með því að saka
UUP um að standa ekki I stykkinu.
Kaþólikkar standa einnig frammi
fyrir tveimur kostum sem eru Sinn
Féin, stjómmálaarmur IRA, og
SDLP, hófsamir þjóðernissinnar.
SDLP hefur iðulega vinninginn I þeim
slag og John Hume leiðtogi þeirra
er virtur út fyrir landamæri Irlands
og Bretlands fyrir framlag sitt und-
anfarna áratugi.
Stuðningur við Sinn Féin meðal
kaþólikka I lægstu stéttunum er samt
sem áður harla mikill, meðal fólks
sem fyllst hefur hatri á sambands-
sinnum og öllu því sem þeir standa
fyrir.
Loks em þeir sem telja að betra
sé að kjósa Sinn Féin og þvinga
Gerry Adams og félaga áfram þing-
ræðisleiðina I stað þeirrar sem leiðir
til morða og ofbeldis. Þetta sjónar-
mið kom skýrt fram I kosningum til
friðarviðræðna í maí síðastliðnum
þegar Sinn Féin hlaut sína bestu
kosningu frá upphafí. SDLP gerir sér
vonir um að þessi atkvæði muni skila
sér aftur til þeirra, ekki síst eftir að
ofbeldisverk IRA færðust I aukana
að nýju.
Einmenningskjördæmi og það fyr-
irkomulag sem haft er á kosningum
á Bretlandi býður enn skarpari and- >
stæður. í einu kjördæma Norður-
írlands, Mið-Ulster, em kaþólikkar I
mikum meirihluta íbúa. Staðreyndin
er hins vega sú að atkvæði kaþólikka
skiptast nokkuð jafnt milli þeirra og
því kemst þriðji aðilinn, fulltrúi DUP,
fyrstur I mark. Afar umdeildur préd-
ikari, William McRea, hefur því hald-
ið Mið-Ulster allt síðan 1983 og
reyndar hafa þjóðemissinnar ekki
unnið þetta sæti síðan 1974.
Svipað er uppi á teningnum I öðmm
kjördæmum og styrkir enn þá óvild .
sem ríkir milli samfélaganna og
flokkanna innbyrðis.
Sinn Féin gerir sér vonir um þijú
þingsæti og auk Mið-Ulster beina
þeir sjónum sínum sérstaklega að
Vestur-Belfast þar sem Gerry Ad-
ams, leiðtogi Sinn Féin, gerir tilraun
til að endurheimta þingsæti það sem
hann tapaði til SDLP árið 1992.
Talið er að það hafi sannfært
Adams um nauðsyn þess að taka upp
ný vinnubrögð og upp úr því gerði
IRA vopnahlé 1994. Niðurstaðan
núna getur því á sama hátt gefið
vísbendingu um hvort kaþólikkar
kunni að meta þá stefnu sem Sinn
Féin hefur fylgt á undanfömum miss-
eram. Nái Adams ekki sætinu er
hætta á að harðlínumenn I IRA líti
svo á að Adams og félögum hafí
endanlega mistekist ætlunarverk sitt;
sem var að ná fram markmiðum sín-
um með lýðræðislegum vinnubrögð-
um I bland við ógnir IRA.
Hvað gerist eftir kosningar?
Takmark IRA með aðgerðum sln-
um I Bretlandi fyrir kosningar er að
minna stjórnmálaflokkana á að IRA
sé síður en svo sigrað. IRA hefur lít-
ið aðhafst á Norður-írlandi sjálfu síð-
ustu vikur þvl Sinn Féin stendur I
baráttu um hylli kaþólskra kjósenda
á Norður-írlandi, sem geta fyrirgefíð
IRA ýmislegt á meðan það fer ekki
fram I bakgarði þeirra sjálfra. Hvað
gerist eftir kosningar er kannski
óljóst en óheillamerkin eru mörg.
Ekki hefur enn tekist að semja
um rétt Óraníumanna til að marsera
um hverfi kaþólikka I júlí og minn-
ast sigurs Vilhjálms af Óraníu á
hinum kaþólska Jakob Stúart árið
1691, en síðasta sumar enduðu svip-
aðar göngur með ósköpum. Eins og
stendur lítur ekki út fyrir að mönn-
um takist að semja því eins og svo
oft áður snúast málefni Norður-
Irlands ekki um það hveiju er náð
fram heldur hvort nokkuð er gefið *-
eftir.
íbúar Norður-írlands bíða þvl
sumarsins órólegir en I millitíðinni
reyna flestir að tryggja að þeir kom-
ist í sumarfríið sitt I júlí, sem lengst
I burtu frá hatri og átökum. Hvort
forsætisráðherrann þá heitir John
Major eða Tony Blair mun víst ekki
skipta miklu máli. <