Morgunblaðið - 30.04.1997, Blaðsíða 38

MORGUNBLAÐIÐ
38 MIÐVIKUDAGUR 30. APRÍL 1997
JÓN
GUNNLA UGSSON
+ Jón Gunnlaugs-
son fæddist í
Höfn í Bakkafirði
8. maí 1914. Hann
lést í Reykjavík 14.
aprtl síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
hjónin Gunnlaugur
A. Jónsson (1876-
1933) bóndi í Höfn
og á Dalhúsum í
Skeggjastaðahreppi
í N-Múlasýslu, síðar
verslunarstjóri á
w Bakkafirði, og
Oktavía S. Jóhann-
esdóttir (1889-
1969). Jón ólst upp á Bakkafirði
til 18 ára aldurs er foreldrar
hans fluttust til Akureyrar
ásamt börnum sínum fimm. Ari
síðar lést heimilisfaðirinn og
stóð ekkjan þá uppi með fimm
börn. Jón hóf nám í Menntaskól-
anum á Akureyri og lauk þaðan
stúdentsprófi 1937 en hafði um
skeið orðið að lesa utanskóla þar
sem hann var helsta fyrirvinna
fjölskyldunnar þegar hér var
komið sögu. A sumrin stundaði
hann verkamannavinnu við
höfnina. Vegna fjárskorts hafði
Jón ekki tök á að hefja háskóla-
nám strax að loknu stúdents-
prófi heldur réðst til starfa í
skóverksmiðju á Akureyri sem
ófaglærður verkamaður. Árið
1940 sá Jón sér loks fært að
halda suður og hefja nám í lækn-
isfræði. Cand. med. varð hann
1947. Sama sumar var hann
skipaður héraðslæknir í Reyk-
hólalæknishéraði með búsetu á
Reykhólum og gegndi því emb-
ætti þar til í nóvember 1953.
v Fluttist hann þá austur yfir fjall
r og settist að á Selfossi. Þar
Þegar ég hugsa' til elskulegs
tengdaföður míns, Jóns Gunnlaugs-
sonar læknis, í þeim tilgangi að rita
um hann minningarorð kemur fyrst
í hugann hversu heiðarlegur maður
hann var, traustur og vandaður.
Ræktarsemi var ríkur þáttur í eðli
hans. Það var örugg vísbending þess
að honum væri farið að förlast á síð-
astliðnu ári þegar hann mundi ekki
lengur afmælisdaga barnabarna
sinna. Aldrei áður hafði það brugðist
að hann sendi afmæliskveðju til
barna sinna og barnabarna, en mörg
þeirra hafa búið erlendis.
Það er óhætt að slá því föstu að
•»*, tengdafaðir minn hafi dáið saddur líf-
daga. Síðastliðin ár og einkum í fyrra
hafði hann átt við vaxandi vanheilsu
að stríða, var síðustu mánuði bundinn
við hjólastól og andlegt atgervi hans
var ekki hið sama og áður. En her-
bcrgið hans inni á Eir var sérlega
vistlegt og var eins og smækkuð
mynd af hinu menningarlega heimili
lians og Selmu sem einkenndist af
smekkvísi, fallegum málverkum,
miklum fjölda bóka og umfram allt
tónlist, a.m.k. meðan Selma, mín ást-
kæra tengdamóðir, lifði.
Jón missti mikið þegar Selma
Kaldalóns, hin glaðværa og listræna
eiginkona hans, lést af slysförum í
desember 1984. Þó að Jón bæri harm
sinn í hljóði duldist það ekki hversu
sárt hann saknaði konu sinnar. Þau
höfðu verið mjög samrýnd og viiti
Jón konu sína mikils og samdi falleg
Ijóð við mörg laga hennar. Þannig
sameinaði tónlistin þau og Jón lét
sig alltaf miklu skipta minningu
iengdaföður síns, hins ástsæla tón-
skálds og læknis Sigvalda S. Kalda-
lóns.
Heimili Jóns og Selmu var jafnan
mjög opið. Þar var vinum barnanna
tekið eins og þeir tilheyrðu fjölskyld-
unni og jafnan var margt í heimili
og stundum um eða yfír fimmtán
•^nanns í mat. Þau hjónin voru að
mörgu leyti ólík en bættu hvort ann-
ið upp og sannaðist þar að hjón eru
eitt. Selma sá meira um hinn félags-
lega og tilfinningalega þátt gagnvart
börnunum og vinum þeirra. Það hafði
komið af sjálfu sér vegna þess hversu
liingur vinnudagur Jóns var löngum
■ ig þó einkum meðan hann gegndi
j*. læknisstörfum úti á landsbyggðinni
starfaði hann sem
læknir til haustsins
1964 og var þrjú síð-
ustu árin jafnfranit
aðstoðarlæknir á
Sjúkrahúsi Suður-
lands. Frá nóvember
1964 til ágúst 1986
starfaði hann sem
heimilislæknir í
Reykjavík, auk þess
um þriggja ára skeið
1965-68 á mæðradeild
Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur.
Jón lét félagsstörf
til sín taka og bar þar
hæst starf hans innan Rotary-
hreyfingarinnar, beitti sér meðal
annars fyrir stofnun Rotary-
klúbbs Seltjarnarness 1971 og var
fyrsti forseti klúbbsins. Þá var
hann umdæmisstjóri Rotary-
hreyfingarinnar á Islandi
1980-81. Um skeið sat hann sem
varamaður í bæjarstjórn Sel-
tjarnarness fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn. Beitti hann sér þar eink-
um fyrir málefnum aldraðra.
Varðveisla Nesstofu var honunt
hjartans mál og var kosjnn í nefnd
á vegum Læknafélags Islands unt
það mál. Beitti Jón sér einnig
fyrir að Rotaryhreyfingin léti það
mál til sín taka. Jón var formaður
áfengisvarnarnefndar Reykhóla-
hrepps og síðar Selfosshrepps í
mörg ár. I stjórn Tónlistar- félags
Arnessýslu og formaður stjórnar-
innar í tvö ár. Gjaldkeri Læknafé-
lags Reykjavíkur 1972-74. í stjórn
lífeyrissjóðs Iækna 1967-78, for-
maður frá 1975.
Jón kvæntist 7. maí 1944 Selmu
(Cecilia María) Kaldalóns, dóttur
Sigvalda S. Kaldalóns (1881-1946)
læknis og tónskálds í Grindavík
og var kallaður út í sjúkravitjanir
jafnt á nóttu sem degi. Börn hans
segja mér að þau ellefu ár sem hann
var læknir á Selfossi hafí varla kom-
ið sú nótt að hann hafí fengið fullan
svefn. Það breytti því ekki að Jón sá
oft um matseld á heimilinu og var
að því leyti sem karlmaður á undan
sinni samtíð. Fastur liður í matseld-
inni var kjötsúpa húsbóndans á þriðju-
dögum. Hið trúarlega uppeldi barn-
anna var líka meira í hans höndum.
Við fráfall Selmu missti Jón tals-
vert af lífsgleði sinni en sótti styrk
í trúna og það voru ekki margir helgi-
dagar ársins sem hann lét sig vanta
við guðsþjónustur, jafnframt því sem
hann átti sæti í sóknarnefnd Sel-
tjarnarnesskirkju um árabil. Annar
fastur punktur í tilveru hans voru
Rotaryfundirnir á föstudögum. Þar
kom samviskusemi hans líka í Ijós
þv! hann var árum saman með 100%
mætingu í Rotary og sótti jafnan
fundi erlendis í hreyfingunni er hann
var á ferð þar. En fyrst og fremst
var fjölskyldan haldreipi hans og lét
hann sér mjög annt um velferð barna
sinna og barnabarna og því mátti
treysta að hann leysti úr öllum þeim
vandamálum sem til hans var leitað
með, væri þess nokkur kostur.
Jón tilheyrði þeirri kynslóð sem
sennilega hefur upplifað meiri breyt-
ingar en nokkur önnur kynslóð Is-
landssögunnar, og setti það mark
sitt á hann á þann veg að hann gat
varla talist nýjungagjarn. Hann var
íhaldssamur í þeirri merkingu að
hann vildi halda fast við það sem
itynst hafði honum vel og breytti
ekki út af því fyrr en hann var algjör-
lega sannfærður um að annað væri
betra. Uppáhaldsiesefni hans var
þjóðlegur fróðleikur. Auk þess bar
hann mikla virðingu fyrir garnla tím-
anum. Lengi sló hann með orfí og
ljá. Þar kom að hann sætti sig við
handsláttuvél en bensínsláttuvélin
fékk aldrei náð fyrir augum hans.
Sonum hans þótti á stundum nóg
um íhaldssemina og gengust í því
að útvega sjónvarp á heimilið þegar
fullreynt þótti að faðir þeirra hafði
ekkert slíkt í hyggju.
Sjálfur hafði Jón kynnst fátækt
kreppuáranna. Átján ára gamall varð
hann í raun helsta fyrirvinna sex
manna fjölskyldu á tímum þegar oft
MINNINGAR
og konu hans Karen Margrethe
Christiane Kaldalóns hjúkrun-
arkonu. (1882-1958), f. Mengel-
Thomsen.
Börn Jóns og Selmu eru: a)
Karen Oktavía Kaldalóns f. 11.
nóv. 1944, sjúkraliði í Osló, gift
Henrik Friis framkvæmdastjóra
og eiga þau tvo syni. b) Þor-
björg Kaldalóns Balys fast-
eignasali í Ottawa, Kanada f.
28. okt. 1945: Maki hennar var
Edward Balys verkfræðingur.
Þau skildu. Börn þeirra eru
þrjú. c) Elsa Kirstín Kaldalóns
snyrtisérfræðingur í Risör, Nor-
egi, f. 14. mars 1947. Maki henn-
ar var Arni Olafsson húsgagna-
smiður. Þau skildu. Börn hennar
eru fjögur og eitt barnabarn.
Elsti sonur hennar Jón von
Tetzchner, f. 29. ágúst 1967,
tölvunarfræðingur í Osló, ólst
upp hjá Jóni og Selmu. d) Sól-
veig Kaldalóns, f. 10. okt. 1949,
hjúkrunarfræðingur í Hvalsö,
Danmörku, gift Helge Grane
Madsen lækni, og eiga þau þrjú
börn. e) Gunnlaugur Andreas,
f. 28. apríl 1952, guðfræðipró-
fessor, kvæntur Guðrúnu Helgu
Brynleifsdóttur vararíkisskatt-
stjóra og eiga þau tvö börn. f)
Sigvaldi Kaldalóns, f. 10. mars
1954, rafeindavirki. Kona hans
er Helga Kristindóttir skrif-
stofumaður og eiga þau þrjú
börn og eitt barnabarn. g) Mar-
grét Kaldalóns, f. 25. okt. 1955,
yfirfélagsráðgjafi á Sjúkrahúsi
Reykjavíkur. Hún á einn son.
h) Þórhallur Kaldalóns, f. 15.
apríl 1957, framkvæmdastjóri,
kvæntur Gunnþóru Olafsdóttur,
húsmóður, og eiga þau tvö börn.
I) Eggert Stefán Kaldalóns, f.
9. mars 1962, verslunarstjóri,
kvæntur Berglindi Gunnarsdótt-
ur skrifstofumanni, og eiga þau
einn son.
Utför Jóns verður gerð frá
Seltjarnarneskirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 15.
var enga vinnu að hafa. Lauk hann
engu að síður stúdentsprófi með 1.
einkunn, sem var vel af sér vikið
þegar tillit er tekið til þess að hann
vann með námi og las um skeið utan-
skóla. Eftir stúdentspróf vann hann
í þijú ár í skóverksmiðju áður en
hann gæti hafið háskólanám. Þessi
lífsreynsla hans gerði það að verkum
að hann var aðhaldssamur í fjármál-
um, en þó jafnframt mjög rausnar-
legur þegar honum þótti það eiga
við t.d. gagnvart líknarfélögum. Jón
var mjög farsæll í starfi sínu sem
læknir og naut mikilla vinsælda
sjúklinga sinna. Hef ég margsinnis
orðið vör við hlýhug fyrrum sjúklinga
í hans garð.
Nú þegar þau Selma Kaldalóns
og Jón Gunnlaugsson eru bæði fallin
frá skynja ég vel hversu lánsöm ég
hef verið að eignast slíkt sómafólk
að tengdaforeldrum. Bæði tóku þau
mér þegar í upphafi af miklum inni-
leik og reyndust mér einstaklega vel
alla tíð, voru mér í raun eins og for-
eldrar. Blessuð sé minning þeirra
beggja.
Guðrún Helga Brynleifsdóttir.
Afi minn og fósturfaðir, Jón Gunn-
laugsson, er látinn. Fósturfaðir, þar
sem afi og amma tóku mig að sér
frá fæðingu. Ég bjó hjá þeim þar til
ég flutti utan til að stunda nám, tví-
tugur að aldri. Síðustu árin voru án
ömmu, Selmu Kaldalóns, en hún lést
fyrir aldur fram og var það stór
missir fyrir afa og okkur öll.
Vegna hins litla aldursmunar milli
mín og yngsta móðurbróður míns,
Eggerts, var fljótt litið á mig meir
sem eitt barnanna en sem barna-
barn. Má því segja að ég hafi verið
alinn upp í stórum systkinahópi. Við
hópinn bættist svo seinna Orn Magn-
ússon, en hann og móðir hans, Mar-
grét, bjuggu heima frá fæðingu hans.
Heimili okkar var alltaf fullt af
fólki. Kannski ekki skrýtið þar sem
afi og amma áttu níu börn, eða tíu
ef ég er talinn með. Þar að auki var
alltaf mikið um gesti, enda voru afi
og amma mjög gestrisin. Leið næst-
um ekki dagur án kaffi- eða matar-
gesta.
Þegar ég var lítill las afi gjarnan
úr bókum fyrir ömmu og mig. Voru
þetta oft ævisögur, en einnig sögur
af álfum og draugum. Lá ég þá og
hlustaði, enda voru sögurnar oft
skemmtilegar og athyglisverðar.
Gegnum þetta kynntist ég vel gam-
alli og góðri íslenskri menningu.
Þann arf er gott að hafa með sér til
útlanda.
Á heimili okkar var alltaf mikið
um tónlist. Amma spilaði mikið á
píanó og samdi lög. Afi orti einnig
kvæði, sem svo amma samdi lög við.
Við fengum einnig góða söngvara í
heimsókn sem sungu lög ömmu og
föður hennar, Sigvalda. Sjálfur sat
ég oft á fangi ömmu við hennar tón-
smíðar og tók einnig þátt í söngnum.
Fyrir utan tónlistina höfðu amma
og afi mikla ástríðu fyrir málverkum.
Amma málaði og teiknaði. Þar að
auki keyptu þau málverk eftir þekkta
íslenska listamenn. Þetta hafði þau
áhrif að við höfum nú flest falleg
málverk á okkar veggjum. í íbúð
minni í Ósló hef ég mörg málverk
eftir ömmu. Minning ömmu og afa
lifir því áfram í mínum húsakynnum,
sem og hjá öðrum í íjölskyldunni.
Afi sýndi sjúklingum sínum og
öðrum mikla umhyggju. Hann hafði
betra minni en flestir og mundi því
nafn og sögu flestra sinna sjúklinga.
Afi vann mikið og keyrði fram og
aftur til baka í borginni til að vitja
sjúklinga. Stundum keyrðum við
amma með honum og sátum þá í
bílnum á meðan hann sinnti sínu
starfi.
Peningar voru ekki mikilvægir
fyrir afa og ömmu og var okkur öll-
um fljótt kennt að verðgildi mannsins
er ekki talið í krónum. Heldur var
litið til vilja mannsins til að gera gott.
Á eldri árum hef ég, eins og marg-
ur annar, byijað að drekka kaffi.
Drekk ég þá kaffið svart. Samtímis
fæ ég mér stundum sykurmola, sem
ég dýfi í kaffið og borða. Þennan sið
lærði ég af afa og hugsa ég því allt-
af til hans þegar ég geri þetta.
Ég er elstur af stórum hópi barna-
barna. Við erum fleiri en 20 núna.
Þar að auki eru komin tvö barna-
barnabörn í hópinn. Þessi stóri hópur
er dreifður út um allan heim. Marga
er að finna hér á íslandi, en fjölskyld-
una er einnig að finna á Norðurlönd-
um og í Kanada. Margir þeirra sem
búa erlendis gátu ekki komið til þess-
arar hinstu kveðju. Ég veit þó að þau
öll hugsa til afa og ömmu á þessum
degi.
Jón S. von Tetzchner.
Meðal fyrstu minninga minna um
Jón frænda minn eru, er hann sótti
Karl föður minn, bróður sinn, og ég
fékk að fljóta með, og förinni var
heitið vestur til Reykhóla. Það var
löng leið á vondum vegum, en mikið
ævintýri fyrir fimm ára snáða, að fá
að koma í sveitina á þennan fallega
stað, þar sem frændi minn var lækn-
ir. Eru það allt skýrar og ljúfar
bernskuminningar.
Frá Reykhólum lá leið fjölskyld-
unnar á Selfoss og dvaldi ég oft löng-
um stundum hjá frændfólki mínu á
Hörðuvöllum 2, sem mér finnst enn
vera reisulegasta og fallegasta ein-
býlishús landsins.
Þegar frændi minn hafði kynnst
sínu nýja læknishéraði, stuðlaði hann
að því að koma mér í sveit og var
það á Núpstúni í Hrunamanna-
hreppi. Þar var ég í mörg sumur og
var það yndislegur tími og gott vega-
nesti, sem ég vildi ekki fyrir nokkurn
mun hafa misst af. Og á næsta bæ,
Galtafelli, var Elsa frænka mín og
mikill og góður samgangur milli
bæjanna.
Jón studdi mig alltaf með ráðum
og dáð og hafði mannbætandi og
mótandi áhrif á líf mitt og uppvöxt.
Að föður mínum Karli einum frá-
töldum er hann sá maður sem ég
virti mest. En milli þeirra bræðra var
afar kært.
Frændi minn var hamingjumaður
í einkalífi og með Selmu Kaldalóns
konu sinni eignaðist hann níu mann-
vænleg böm.
Einhveiju sinni er þau hjón voru
í heimsókn hjá okkur á Lynghaga
28, var ég að spila og raula hið fal-
lega sænska lag „Fár jag lámna
nágra blommor", að frændi minn
hreifst af textanum, snaraði honum
af skáldlegri leikni yfir á íslensku
og er heim kom samdi Selma nýtt
lag við texta manns síns og fæddist
þar lítil perla: „Má ég í fang þér
færa“, sem prentuð er í hinu ágæta
söngvasafni Selmu.
Milli heimilanna á Skólabraut á
Seltjarnarnesi og á Lynghaganum
ríkti ávallt mikil vinátta og gagn-
kvæm virðing, sem niaður er þakk-
látur fyrir að hafa fengið að njóta
og verið þátttakandi í.
Skömmu fyrir andlát Jóns heim-
sótti ég hann upp á Eir, þar sem
hann dvaldist undir lokin. Við áttum
langt, uppbyggilegt og hlýlegt sam-
tal. Hann var saddur ævidaga, hafði
skilað dijúgu dagsverki, var sáttur
við lífið - og dauðann.
Blessuð sé minning míns mæta
föðurbróður.
Börkur Karlsson.
Að flytjast heim til íslands tíu ára
að aldri eftir sjö ára dvöl í Svíþjóð
var að mörgu leyti spennandi ekki
síst fyrir þær sakir að fá loks að
kynnast afa almennilega. Stöku
heimsókn jafnaðist engan veginn á
við það sem síðar varð; að búa með
afa á Valhúsabrautinni. Hversdags-
legir atburðir, eins og að koma heim
úr skólanum og fá eplagraut hjá afa,
eru nú orðnir að dýrmætum minning-
um. Þá eru orðin:„Ætlarðu aðeins
að finna mig?“ mér sömuleiðis minn-
isstæð, en þá var komið að árlegum
verðlaunum fyrir einkunnir.
Afi sá ekki ástæðu til að breyta
út af venjum sem reynst höfðu hon-
um vel. Um kaffileytið drakk hann
alltaf Neskaffi og trúði ég því lengi
að kaffið hans afa héti þessu nafni
vegna þess að „afi á Nesinu" drykki
það. Vikulegir Rotaryfundir og að
fylgjast með afmælisdögum barna-
barna sinna, sem var honum mikið
kappsmál að muna eftir, voru aðrar
hefðir sem hann ræktaði af sam-
viskusemi. Á afmælisdögum var
barnabörnunum, bæði þeim sem hér
á landi eru og þeim sem erlendis
búa, send afmæliskveðja.
Þó vissulega sé sárt til þess að
hugsa að afi sé ekki lengur til staðar
þá er það huggun að vita til þess
að nú hefur langþráður draumur
hans ræst, að vera með ömmu, eigin-
konu sinni Selmu Kaldalóns. Blessuð
sé minning þeirra beggja.
Þorbjörg Sigríður
Gunnlaugsdóttir.
Penni minn fer hratt um blað,
þegar skrifa á hugrenningar um kol-
lega minn, Jón Gunnlaugsson, látinn.
Það þarf í rauninni engrar skýringar
við, því að ég þekkti hann bæði af
orðspori og eigin reynslu.
Svo var háttað að Jón heitinn verk-
aði og vann á Selfossi í meir en ára_-
tug, árin 1954-64, sem læknir. Á
þessum árum hans á Selfossi við
Ólfusá hefur að minni hyggju fyrst
reynt á það hvað í honum bjó sem
lækni og manni.
Hann réðst að Sjúkrahúsinu á
Selfossi, eins og það hét þá, sem
aðstoðarlæknir og var um leið svæf-
ingarlæknir hjá Bjarna heitnum Guð-
mundssyni, sem var þá héraðs- og
sjúkrahúslæknir. Ásamt þessu starfi
sinnti hann almennum lækningum
og var um tíma staðgengill héraðs-
læknis. Starf hans var því yfir-
gripsmikið og erilsamt, í þess orðs
eiginlegasta skilningi. Það voru að-
eins tveir læknar á staðnum en héruð
oft ekki setin í sýslunni. Slíkt var
vinnuok lækna hér áður fyrr. Flestir
myndu kikna undan slíku álagi en
það gerðist ekki. Eftir þennan tíu
ára þrældóm fluttist Jón og þau hjón
frá Selfossi með börnin níu, sum
þeirra þá fulltíða en önnur enn að
spretta úr grasi. Reisulegt og fagurt
hús höfðu þau byggt á bakka Ölfus-
árinnar, Hörðuvelli 2, þar sem sér
til fjalla Suðurlandsundirlendis en
sumum finnst það fögur sýn þegar
fjallahringurinn blasir við. Ég veit
að spor Jóns hér á Selfossi voru
honum skýr í minningunni. Saga
Austfirðings, sem fæddist í Bakka-
firði en braust til mennta af eigin
atgei’vi er nú öll. Á Selfossi minnast
hans margir. Hér á hann enn „sjúkl-
inga sína“, rótary-félaga og tónlist-
arunnendur. Fyrirskömmu barst mér
í hendur skjöldur með nafni hans sem
þökk og virðing þess starfs, sem
hann vann sem stofnandi Tónlistar-
félags Árnessýslu. Ég leyfi mér í dag
að þakka honum störf hans í Flóa