Morgunblaðið - 06.05.1997, Page 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 6. MAÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
HIN óumflýjanlega
staðreynd lífsins,
dauðinn, er eitthvað
sem flestir ef ekki allir
vilja hugsa sem
minnst um. Skynsem-
in segir okkur að ein-
hvern tíma kemur að
þeim tímapunkti í lífi
hvers og eins að við
deyjum, en flest lifum
við samt eins og við
séum ódauðleg með
öllu. Sú staðreynd að
h'fið endar einhvern
tíma er sjaldnast ofar-
lega í meðvitundinni á
meðan dauðinn er fjar-
lægur og ekkert sér-
stakt gefur til kynna að hann sé á
næstu grösum. Margir kannast við
breytingar á eigin viðhorfum til
lífsins eftir að dauðinn hefur að
einhveiju leyti verið nálægur. Oft
verða við slíka reynslu stökkbreyt-
ingar á gildismati, lífsstíl og verð-
mætamati mannanna. í stór-
straumum lífsins eiga margir það
til að óska þess að þeir væru dauð-
ir. í flestum tilvikum er þetta af
því lífið er svo þungbært fyrir við-
komandi að kvölin við það að lifa
lætur þessa útgönguleið virka sem
ákjósanlega lausn á vandamálinu.
Hún virkar mun auðveldari en það
að takast á við uppákomur lífsins,
sem oft geta verið um tíma ansi
erfiðar eða algjörlega óyfirstígan-
legar.
Hver þekkir ekki þetta? Þessi
ósk er þó oftast ekki byggð á raun-
verulegum vilja til að hætta að lifa
því lífsviljinn er öllu yfirsterkari
að því er virðist og í raun oft merki-
legt hversu menn halda fast i lífið
þrátt fyrir verulega skerðingu á
heilsufari með öllum þeim ann-
mörkum sem því geta fylgt eða
öðru því sem gerir lífið
óbærilegt að mati
hvers og eins.
Málið horfir aðeins
öðruvísi við þegar ekki
er um neitt val að
ræða. Lífslok eru óhjá-
kvæmilega innan sjón-
máls og ekkert fær því
breytt hvorki með
góðu eða illu. Samn-
ingar við guð og menn
gilda einu. Lífstíls-
brejrtingar sömuleiðis.
Sólin er að hníga til
viðar.
Það er ef til vill
mögulegt með ýmsum
ráðum að horfa fram
hjá því stund og stund. En allt
minnir á að stundin nálgast. Verk-
urinn í kroppnum, þrekleysið_ til
daglegra athafna, einmanaleikinn
í reynslunni, óttinn við hið óþekkta,
að vera háður öðrum, að vera með
einhvern sjúkdóm inni í sér sem
maður sér ekki og vill ekki vita
hvernig lítur út. Af hveiju kom
hann þarna? Er ekki hægt að skera
hann burt? Hvað gerði ég rangt?
Breytt þjóðfélagsstaða. Orðinn
sjúklingur með ólæknandi sjúk-
dóm. Breyttur fjárhagur. Áhyggjur
af þeim sem eftir lifa. Búinn að
beijast og beijast en er að tapa
fyrir þessum skratta.
Hvernig getur nokkur skilið hvað
það er að horfast í augu við dauð-
ann nema sá sem reynt hefur?
Það var í Bretlandi á sjötta ára-
tugnum að núlifandi kona, læknir
að nafni Dame Cicely Saunders,
vakti athygli á breyttum þörfum
fólks sem lifir í skugga ólæknandi
sjúkdóma, í nánd við dauðann. Fyr-
ir hennar atbeina varð til hug-
myndafræði sem nefnd var því góða
gamla nafni Hospice. Hospice er
Koma þarf upp
líknarheimili, segir
Hrund Helgadóttir,
þar sem þörfum hinna
deyjandi er sinnt.
upphaflega nafn sem notað var fyr-
ir gistiheimili pílagríma og seinna
þá sem voru deyjandi og höfðu ekki
í önnur hús að venda.
Hugtakið Hospice nær í dag yfir
hvort tveggja, hugmyndafræðina
sem liggur að baki þess hvernig
um þá er annast sem standa frammi
fyrir því að dauðinn er fyrirsjáan-
legur innan skamms tíma og einnig
er Hospice líknarheimili fyrir þá
hina sömu. Nú á tíunda áratugnum
eru til þúsundir líknarheimila út um
heiminn, sem rekin eru með Hospice
hugmyndafræðina að leiðarljósi.
Enn er ekkert slíkt til staðar á
Islandi en sannarlega er ekki minni
þörf á því hér en annars staðar.
Hins vegar er hér á landi, sem
víða annars staðar í heiminum, til
fólk sem hefur lagt sig eftir að
starfa í heimahúsum í anda Hospice
hugmyndafræðinnar. Það var árið
1987 að fámennur hópur hjúkrun-
arfræðinga og lækna fór af stað
með skipulagt starf í samvinnu við
Krabbameinsfélag íslands. Sjúkl-
ingahópurinn var krabbameins-
sjúklingar með langt genginn sjúk-
dóm. Þó svo Hospice hugmynda-
fræðin hafi upphaflega orðið til
vegna þarfa krabbameinssjúklinga
þá hefur hún síðan þróast hérlendis
og erlendis þar sem sjúklingum með
ýmsa aðra banvæna _sjúkdóma er
sinnt á sama hátt. Á þessum tíu
árum sem liðin eru frá því þetta
starf hófst fyrst hér á landi hefur
orðið grundvallarbreyting á umönn-
un krabbameinssjúklinga með langt
genginn sjúkdóm. Sá hópur hjúkr-
unarfræðinga og lækna sem starfa
eingöngu við líknarmeðferð hefur
stækkað nokkuð á þessum 10 árum
sem liðin eru og hugmyndafræðin
hefur breitt úr sér eins og gos-
brunnur vegna starfs þessa fólks
og er nú aðferðum, sem þróaðar
hafa verið af Hospice, beitt til ein-
kennameðferðar víða á sjúkrahús-
um og öðrum stofnunum hér á
landi.
En betur má ef duga skal.
Það er nú svo, að á meðan ekki
finnst allsheijar lækning við sjúk-
dómnum krabbameini og þeim sem
fá sjúkdóminn fjölgar ár frá ári þá
hefur Alþjóða heilbrigðisstofnunin,
WHO eindregið ráðlagt íbúum
heimsins að snúa sér að því að efla
líknarstarf meðal þjóða sinna og
draga úr vonlausum rándýrum
lækningum.
Við Islendingar eigum að taka
þessar ráðleggingar til greina og
leggja án tafar fjármagn í það að
koma á fót líknarheimili þar sem
þörfum hinna deyjandi er sinnt við
bestu mögulegu aðstæður. Á und-
anförnum tíu árum hafa sjúklingar
í síauknum mæli kosið að deyja
heima. Ekki hafa þó allir þær að-
stæður á heimili sínu að þessi val-
kostur sé fyrir hendi. Aðstaða á
líknarheimili býður upp á alla þá
viðeigandi þjónustu sem mögulegt
er að fá á sjúkrahúsi og þá einstakl-
ingshæfðu þjónustu, kyrrð og per-
sónulega rými sem heimilin hafa.
Einnig koma sjúklingar til tíma-
bundinnar einkennameðferðar s.s.
verkjastillingar eða hvíldarinnlagn-
ar á líknarheimilið. Allt eru þetta
sjúklingar sem þarfnast ekki lengur
meðferðar á stórum, rándýrum
sjúkradeildum en þarfir þeirra og
aðstandenda þeirra eru samt sem
áður miklar, sérhæfðar og ólíkar
því sem gengur og gerist þegar um
meðferð til að læknast er að ræða.
Líknarmeðferð er virk meðferð sem
stuðlar að því að minnka einkenni
sjúkdómsins og gera viðkomandi
kleift að lifa lífinu á sem bestan
hátt. Meðferðin er í eðli sínu ákaf-
lega heildræn og tekur til flestra
þátta sem móta líf og umhverfi
hverrar persónu fyrir sig.
í Bretlandi og víðar er „pallia-
tive care“, líknarmeðferð, viður-
kennt sérnám í læknisfræði og
hjúkrunarfræði. Hjúkrun í líknar-
meðferð byggist á vel menntuðum,
sérhæfðum hjúkrunarfræðingum
sem starfa óvenju sjálfstætt. Líkt
og þegar teknar voru upp hjarta-
skurðlækningar á íslandi, en þá
var sendur til Svíþjóðar hópur
hjúkrunarfræðinga og lækna til að
læra það sem læra þurfti af Svíum,
þyrfti að senda fólk héðan til náms
og kynningar á því hvernig mætti
sem best setja í framkvæmd og
reka starf á líknarheimili. Erlendis
hefur víða tekið langan tíma að
þróa starf við slíka stofnun í það
sem vel má una við og er óþarfi
að eyða tíma í að lenda í sömu
pyttum og aðrir ef komast má hjá
því með góðum undirbúningi.
Á mínum vinnustað, hjúkrunar-
þjónustunni Karitas, þar sem
stunduð er líknarmeðferð í anda
Hospice hugmyndafræðinnar er
svo til daglega andvarpað út í loft-
ið spurningunni „HVAR ER
HOSPICE-IГ???? íslendingar,
þörfin fyrir líknarheimili er mikil.
Látum nú hendur standa fram
úr ermum. Búum á þann besta
hátt sem þekktur er að þeim sem
standa andspænis erfiðum, ólækn-
andi sjúkdómum og þurfa að horf-
ast í augu við að senn líður að lífs-
lokum. Stuðlum enn betur að því
að þeir geti dáið með reisn.
Höfundur starfar við
hjúkrunarþjónustunu Karitas.
Að deyja með reisn?
Hrund
Helgadóttir
Um álög íslensks
handknattleiks
NULEIKANDI
handboltamarkmenn á
íslandi kunna ekki til
verka, ekki frekar en
fyrirrennarar þeirra í
áratugi. Þið sem stand-
ið handboltavaktina nú
um stundir eruð því
fæddir inn í þetta um-
hverfi, eruð samdauna
ruglinu. Furðu vekur
þó, að þið skulið ekki
merkja neitt, því að
ástandið er að drepa
handboltann í þessu
landi.
í heimsmeistara-
keppninni hér á landi
1995 var ákveðið á
fundi í Hveragerði
hvernig andstæðingarnir skytu á
markið í Reykjavík daginn eftir
(fréttatími í sjónvarpinu).
Margfaldir bikarmeistarar íslands
í handknattleik, deikiarmeistarar ís-
lands, verðandi Islandsmeistarar
1997, fóru til meginlandsins í vetur
(1997) í Evrópuleik. Engin mar-
kvarsla var í leiknum, liðið var rass-
skellt. Orsök ófaranna var á tæru.
„Þeir skutu ekki eins
og í fyrri leiknum."
(Viðtal í Degi-Tím-
anum.) Þó nokkrir
landsleikir voru til und-
irbúnings fyrir heims-
meistaramótið 1995.
Markmennirnir fengu á
sig að jafnaði yfir 30
mörk (í leik) í þessum
leikjum.
Kunnáttuleysið og
ruglið sagði til sín og
varð markmönnunum
um megn. Haukamark-
maðurinn lék síðast
þessara leikja. Eftir
leikinn var hann sendur
strax heim í rúm. Hinir
fengu áfallahjálp og
aðhlynningu á staðnum. Það stoðaði
náttúrulega ekkert.
Þrátt fyrir ótrúlega karlmennsku
og þrek allra, þjálfara, markmanna
og útispilara, datt liðið snemma úr
keppni, rúið öllu þori. Sama verður
í Japan. Spurningin er bara þessi:
Þegar sálfræðingurinn verður kom-
inn í markið, hvaðan kemur áfalla-
hjálpin þá?
Kunnáttuleysið og
ruglið sagði til sín, segir
Geir Kristjánsson, og
varð markmönnunum
um megn.
Hvernig stendur á öllu þessu
rugli? Sagan útskýrir það: í upphafi
handboltans á íslandi og áfram,
blessunarlega lengi, léku markverðir
að mestu án utanaðkomandi af-
skipta. Þar kom þó, að þjálfarar létu
til sín taka á þessu sviði handboltans
sem öðrum. Ohamingjan var bara
sú, að þjálfarar höfðu hvorki þekk-
ingu né skilning á því sem þeir voru
aðútskýra.
í sjónvarpinu á sunnudagskvöld-
um er íþróttaþáttur. í inngangi má
sjá þjálfara Hauka baða út báðum
höndum og láta öllum illum látum.
Fyrir mér er þetta mynd af þjálfara
með sýnikennslu í markvörslu.
Skrattinn var kominn í hús.
í glímunni við þyngdarlögmálið
notar kunnáttumaður í marki tækni,
sem maðurinn uppgötvaði og gekk
uppréttur eftir það. Tækni þessi
byggist á því, að standa í fæturna,
beinn og lóðréttur. Báðar hendur nið-
ur með hliðunum, sem notast þaðan
eftir þörfum og aðstæðum til frekari
athafna.
Skrattinn sem nú var hlaupinn í
íslenska markið fór þveröfugt að með
þeim afleiðingum, að hann er afvelta
(og það standandi) á því augnabliks-
brotabroti sem gildir. Þetta sést best
í vítaköstum. Tekin er upp staða og
báðar hendur settar upp fyrir haus.
Jafnframt eru furðulegar og óskiljan-
legar tilfæringar með fótum.

roa'
,bo%
aí"/
1
Tilboð 20% afsláttur
Verð frá kr. 2.450.
Sníðum þær í gluggann þinn.
Z-BRAUTIR OG GLUGGATJÖLD,
f FAXAFENI 14, SÍMI 533 5333.
Geir
Kristjánsson
Dæmi A: Stappað er í gólfið títt
og fast í djöfulmóð, með fótunum.
B: Líkaminn settur í keng (hendur
enn fyrir ofan höfuð) og þannig tifað
ótt og títt í gólfið, með fótunum.
Með hvoru sem er, er gjarnan
fléttaður ógurlegur krampi í bolinn.
Stundum er farið öðruvísi að. Hend-
ur upp fyrir haus og staðið á öðrum
fæti. Með hinum fætinum eru teikn-
uð tákn út í loftið, áhrif frá yoga
að mér skilst. Líka er hreyfing með
tilvísun í karate. Þá er spyrnt út í
loftið. í gegnum tíðina hafa margir
verið liðtækir í þessu. Einn kunni
þetta allt upp á sína tíu. Að standa
á öðrum fæti var stolt hans. Sá varð
landsliðsþjálfari.
Og svo barði ógæfan
að dyrum
Sænskir handboltamenn heim-
sóttu landið, lugu landann fullan og
hafa haft íslenskan handbolta að
spotti alla tíð síðan. „Samvinna og
verkaskipting markvarða og útispil-
ara er fjöreggið í varnarleiknum,"
sögðu þeir.
Þetta er alrangt. Það er engin
verkaskipting, engin samvinna, ekk-
ert „tonn fyrir tonn“, ekkert beint
samband á milli markvarða og úti-
spilara. Allir boltar sem koma á
markið, líka þeir sem kom af vörn-
inni, eru markmannsins eins, enda
útispilarar úr leik fyrir löngu. Allir
boltar sem útivörnin stoppar eru
markverði óviðkomandi. Hann er
enginn þátttakandi í því, hefur ekk-
ert með þá að gera. „Svía-púki“ var
sem sagt kominn til landsins og fer
barasta beint, ómengaður, inn í
hausinn á þjálfaranum, þar sem ís-
lands-skrattinn var fyrir. Þeir sam-
einuðust og út úr höfði þjálfarans
spratt, alskapaður, dragbíturinn
„Sveiattan". (Beygist eins og Satan.)
Sveiattan og markvörður eru gjör-
ólíkir. Markmaðurinn er söngvinn
mjög og alltaf með á nótunum. Þetta
eru frumatriði, því handbolti er
hrynjandi, hljómlist. Liðin eru söng-
kórar og syngja sitthvort verkið. En
markmaðurinn syngur alltaf í kór
með andstæðingunum. Meðan hans
menn syngja „Brennið þið vitar..."
syngur markvörðurinn með and-
stæðingunum „Popp lag í G-dúr ...“
Kórstjórinn er sá sem heldur á
sprotanum og boltinn er sprotinn.
Línur eru dregnar frá hvorri mark-
stönginni og saman í einn punkt þar
sem boltinn er. Þannig myndast
„geiri“ á milli boltans og marksins.
„Geirinn“ er alltaf til staðar hversu
mikil hreyfing sem er á boltanum
eða hversu margir eru á milli bolt-
ans og marksins. Alltaf er verið inn-
an geirans, ef staðið er á markl-
ínunni, eða aðeins fyrir framan hana.
Þaðan er svo þotið fram á réttum
tíma til að loka geiranum (mark-
inu). Það má aldrei fara af stað of
fljótt, því þá eru menn „dauðir" á
rétta staðnum og stundinni, líklegast
á röngum stað á röngum tíma. Það
er í góðu lagi, að þjóta af stað að-
eins „of seint“, því stefnan er þá
örugglega rétt, atrenna er í gangi,
og hrynjandin er rétt, því hér eru
kórfélagar að syngja saman. Og allt
í einu er markvörðurinn kominn með
sprotann í hendurnar. Hann mundar
hann hátt á lofti og syngur: „Allt
eins og blómstrið eina.“ Sveiattan
er laglaus, en hann er lestrarhestur.
Hann les allt, bækur, menn, leiki,
hvaðeina.
Hann er í lestrarklúbbi með þjálf-
aranum. Þeir lesa saman, pæla, kort-
leggja. I leiknum finnur hann sig
ekki. Hann er alltaf að laga peys-
una. Hann er með hendurnar fyrir
ofan haus, aldrei eðlilega niðri, en
oftast þó aðeins fyrir neðan axl-
arhæð. Hann tekur allt í einu á rás
út í bláinn, stekkur hæð sína með
rosalegum tilburðum og fær boltann
yfir sig eða undir. Hann er sem í
álögum.
Hann er í álögum. Hann er ís-
lenskur markvörður, bestur í heimi,
í álögum. Til að losa hann úr álögum
þarf að loka hann inni með fjölkunn-
ugum manni. Ég er íjölkunnugur
og það tekur mig tvo klukkutíma
að vinna á honum með mínum tól-
um, sem eru blað, blýantur, reglu-
strika og hljómkvísl.
Höfundur er verkamaðurá
sjötugsaidri og Framarí.