Morgunblaðið - 23.04.1997, Blaðsíða 18

18 MIÐVIKUDAGUR 23. JÚLÍ 1997
HSTIR
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
Sykursýkifaraldur
Helsingfors. Reuter.
SYKURSÝKI, sem nú þegar er
fjórða algengasta dánarorsökin í
mörgum löndum heims, stefnir í
að verða að faraldri sem nær til
allra jarðarbúa. Þessu var haldið
fram á sextándu alþjóðlegu syk-
ursýkiráðstefnunni sem hófst í
Helsingfors á mánudag.
Lyfjameðferð við þessum lífs-
hættulega sjúkdómi hefur litlum
framförum tekið frá því farið var
að gefa insúlín í æð, en það var
fyrst gert árið 1922. Bezta ráðið
sem læknar geta gefið þeim sem
þurfa að lifa með sjúkdómnum
er að temja sér heilsusamlegt
mataræði og lífsvenjur.
Samkvæmt niðurstöðum evr-
ópskrar könnunar, sem kynntar
voru á ráðstefnunni, gera fæstir
Evrópubúar sér grein fyrir að
offita geti leitt til sykursýki og
hjartasjúkdóma.
Allt að fjórir af hverjum fimm,
sem þátt tóku í könnuninni vissu
ekki um tengslin milli offitu og
sykursýki, en hlutfall þeirra sem
tengdu hjartasjúkdóma við of-
fitu var mismunandi eftir lönd-
um.
135 miiyónir sykursjúkra
135 milljónir manna þjást af
sykursýki í heiminum. Alþjóða
heilbrigðismálastofnunin, WHO,
spáir því að fyrir árið 2025 verði
fjöldi sykursjúkra kominn í 300
milljónir; aukningin muni verða
um 45% í iðnríkjunum og þreföld
í þróunarlöndunum.
„Ég held að við getum sannar-
lega sagt að faraldurinn geisar
hér og nú,“ sagði Paul Zimmet,
einn af æðstu mönnum Alþjóð-
legu sykursýkistofnunarinnar.
Reuter
Vetrarklæði í Moskvu
Churchill
merkasti
Evrópu-
maðurinn
London. Reuter.
HÓPUR stjómmálamanna, vísinda-
manna, listamanna og menntamanna
frá 24 Evrópulöndum hefur valið
Winston Churchill, fyrrum forsætis-
ráðherra Bretlands, merkasta mann
Evrópu á þessari öld.
Niðurstöður valsins voru kynntar
í fyrsta hefti nýs tímarits um samfé-
lags- og menningarmál, Europe Qu-
arterly. Eðlisfræðingurinn Albert
Einstein fékk næst flestar tilnefning-
ar, en Sigmund Freud, faðir sálgrein-
ingarinnar, Jóhannes Páll páfi annar
og listamaðurinn Pablo Picasso deildu
með sér þriðja sætinu, ásamt læknun-
um Francis Crick og James Watson,
sem uppgötvuðu byggingu DNA.
Maggie Lennon, ritstjóri tímarits-
ins, sagðist vera undrandi á niður-
stöðunum. „Ég bjóst við að rithöfund-
um og listamönnum yrði gert hærra
undir höfði og það lítur út fyrir að
Evrópumenn séu ennþá með hugann
við tímabilið í kringum síðari heims-
styrjöldina."
Sovéski andófsmaðurinn Andrei
Sakharov, fyrrverandi Sovétleiðtog-
inn Mikael Gorbatsjov og austurríski
heimspekingurinn Karl Popper höfn-
uðu í sjöunda sæti. Margrét Thatc-
her, fyrrverandi forsætisráðherra
Bretlands, var eina konan sem hlaut
tilnefningu.
RÚSSNESKUR götusali bíður
eftir viðskiptavinum í Moskvu.
Hann verslaði þarna með loð-
feldi, og ef til vill var veðrið í
höfuðstað Rússlands í gær ekki
þannig að það hvetti fólk til
kaupa á vetrarklæðum, en hitinn
fór í þrjátíu gráður.
Cosi fan tutte í íslensku óperunni
Virtur breskur
leikstjóri færir
verkið upp
FRÁ ÞVÍ hefur verið gengið að
breski leikstjórinn David Freeman
færi upp óperu Wolfgangs Amad-
eus Mozarts, Cosi fan tutte, í ís-
lensku óperunni í haust. Mun hann
jafnframt hanna leikmynd en tón-
listarstjóri verður landi Freemans,
Howard Moody. Með helstu hlut-
verk fara Sólrún Bragadóttir, Ing-
veldur Ýr Jónsdóttir, Þóra Einars-
dóttir, Björn Ingi Jónsson, Loftur
Erlingsson og Bergþór Pálsson.
Garðar Cortes óperustjóri segir
að mikill fengur sé í Freeman sem
sé virtur leikhúsmaður í Bretlandi.
Eitt af síðustu verkefnum hans var
að setja fyrstu leiksýninguna á svið
í eftirmynd hins nafnkunna leikhúss
The Globe, sem nú er að rísa í
Lundúnum, Hinrik V eftir William
Ingveldur Ýr Sólrún
Jónsdóttir Bragadóttir
Shakespeare. Var þess gætt að
sýningin væri í einu og öllu eins
og talið er að leiksýningar á tímum
Shakespeares hafí farið fram.
Æfingar á Cosi fan tutte hefjast
25. ágúst næstkomandi en frum-
sýnt verður 10. október.
Norræna húsið
Píanótónleikar
Pietro Massa
ÍTALSKI píanóleikarinn Pietro
Massa heldur tónleika í Norræna
húsinu í kvöld, miðvikudag, kl.
21-,
Á efnisskrá eru Píanósónata op.
101 eftir Ludwig v. Beethoven,
Ballata op. 38 eftir F. Chopin,
Preludio, Aria e Finale eftir C.
Franck, Nottumo eftir O. Respighi
og Toccata eftir A. Casella.
í fréttatilkynningu segir: „ Pi-
etro Massa er fæddur í Mílanó
1973 og lauk einleikaraprófi frá
Tónlistarskólanum í Genúa. Síðan
hefur hann notið tiisagnar þekktra
kennara, m.a. Paul Badura-Skoda
og Aldo Ciccolini, sem hefur látið
þau ummæli falla að Pietro Massa
búi yfir miklum tónlistarlegum
þroska og afbragðs tækni sem
hafi haft sterk áhrif á hann.“
Jafnframt segir að Pietro Massa
hafi komið fram á fjölda tónleika
á Ítalíu en síðustu einleikstónleikar
hans fóru fram í Kristalsalnum í
Sofíu, höfuðborg Búlgaríu, sem
voru hljóðritaðir af ríkisútvarpinu
þar í landi.
Aðgangseyrir að tónleikunum
er kr. 400.
Tímarit
Mónakóauðurínn
byggður á nasistagulli?
París. The Daily Telegraph.
FRANSKT vikurit heldur því fram
að yfirvöld í Mónakó hafí þvegið nas-
istafé, þar með talið fé sem rænt var
frá gyðingum, og hagnast svo vel á
því að smáríkið, sem var á barmi
gjaldþrots, breyttist í blómlegan leik-
völl milljónamæringa. í Le Nouvel
Observateur um „féhirði Möndulveld-
anna“ eins og Mónakó er kallað, er
Loðvík II prins af Mónakó, afí Raini-
ers fursta, sakaður um að hafa efn-
ast af samskiptum sínum við nasista,
og að hann hafi notið við það aðstoð-
ar Emiles Roblots, sem fór með mál-
efni Mónakó í frönsku stjóminni.
Rainier prins, sem tók við krúnunni
árið 1949 var mótfallinn samvinnu
stjómarinnar við nasista, og gekk í
franska herinn undir lok stríðsins til
að sýna stuðning við bandamenn. Eft-
ir ósigur Frakka í stríðinu, árið 1940,
varð Mónakó „sjálfstætt og hlutlaust
svæði“ sem laut stjórn Vichy-stjómar-
innar. Síðar hertóku ítalir Mónakó og
þegar þeir gáfúst upp árið 1943, tóku
nasistar við. Roblot lýsti því yfir við
komu þeirra að þýsk yfirvöld hefur
komið fram af „mestu kurteisi við
prinsinn og stjóm hans“.
Gyðingum famaðist þó betur í
Mónakó en í Frakklandi og vora hlut-
fallslega mun færri sendir þaðan í
útrýmingarbúðir en frá Frakklandi.
Þegar nasistar hugðust ráðast inn á
heimili gyðinga, varaði lögreglan þá
oftar en ekki við, svo þeir gátu leitað
skjóls.
Hugðust stofna banka
Nasistar vora helstu gestir spilavít-
anna og þeir höfðu úr nógu að spila.
Velta stærsta spilavítisins jókst úr
þremur milljónum franka árið 1941
í áttatíu milljónir franka árið 1943.
Sama ár bárust yfírvöldum í Berlín
boð um að Roblot væri reiðubúinn
að leyfa Þjóðveijum að stofna banka
í Mónakó til að „þvo“ illa fengið fé.
Verkefnið var fengið Johannes
Charles, Svisslendingi sem starfaði
hjá þýska seðlabankanum. Hann
sagði við yfirheyrslur eftir stríð að
verkefni sitt hefði í raun verið að
koma á fót leynilegum banka sem
kæmi í stað seðlabankans. Bankinn,
Charles et Cie, var stofnaður ! nóv-
ember 1943 og síðar lýsti Charles
ánægju sinni með að prinsinn hefði
fallist á að leggja sjálfur fé til hans,
svo og fé smáríkisins.
Af því varð þó ekki, þar sem óðum
dró að stríðslokum. Margir íbúar
Mónakó vora hins vegar fullir við-
bjóðs á samvinnu prinsins og Þjóð-
veija og beiddust þess að landið yrði
sameinað Frakklandi. Charles de
Gaulle Frakklandsforseti svaraði því
til að hefðu þeir gert það án þess
að spyija hann, hefði hann snuprað
þá opinberlega en fallist á gjöming-
inn. Þar sem þeir hefðu beðið um
leyfí, yrði hann hins vegar að neita.
Og þar við stóð.
Loðvík prins tókst að ná samning-
um um háar skaðabætur frá Frökkum
vegna skemmda á höll hans í Norður-
Frakklandi og tókst að tefja fyrir því
að fé Þjóðveija í Mónakó yrði snert.
Sonarsonur hans, Rainier fursti, lýsti
þvi hins vegar yfír skömmu fyrir
stríðslok að hann hefði orðið vitni að
misgjörðum hættulegra stjómmála-
manna sem hefðu unnið sér traust
prinsins, afa síns. Það hefði orðið til
þess að Mónakó hefði misst stöðuna
sem það hefði átt að njóta og svipt
ríkið hlutleysi sínu og sjálfstæði.
• TÍMARIT Háskóla íslands
hefur nú þriðja árgang sinn. Sem
fyrr kynnir það rannsóknir við
Háskóla íslands með viðtölum við
fræðimenn skólans. Þemu ritsins
að þessu sinni eru kvennafræði
og þjóðerni. Á síðasta ári hófst
kennsla í skor kvennafræða og
er í blaðinu rætt við nokkrar kon-
ur sem beita sjónarhornum
kvennafræða við rannsóknir sín-
ar. Konurnar eru Rannveig
Traustadóttir félagsfræðingur
sem hefur m.a. rannsakað stöðu
fatlaðra kvenna í íslensku samfé-
lagi, Herdís Sveinsdóttir hjúk-
runarfræðingur sem vinnur að
rannsókn á fyrirtíðaspennu og
áhrifum hennar á líðan kvenna
og Unnur Dís Skaptadóttir
mannfræðingur sem segir frá
athugun sinni á sjálfsmynd
kvenna í sjávarbyggðum á Vest-
fjörðum.
Nýjung í blaðinu er hringborðs-
umræður sem að þessu sinni eru
um þjóðerni og er þar stefnt sam-
an fræðimönnum úr ólíkum grein-
um og með ólík sjónarmið, en
þátttakendur eru: Ámi Berg-
mann, kennari í rússnesku, Guð-
mundur Hálfdanarson, dósent í
sagnfræði, Guðrún Pétursdóttir,
forstöðumaður Sjávarútvegs-
stofnunar, Sigríður Dúna Krist-
mundsdóttir, dósent í mannfræði,
og Sigurður Steinþórsson, pró-
fessor íjarðfræði.
Einnig eru kynntar rannsóknir
í heimspekideild, tannlæknadeild
og á Raunvísindastofnun. Rætt
er við Peter Holbrook, prófessor
í tannlæknadeild, um rannsóknir
hans en hann hefur m.a. unnið
með öðrum að víðtækri könnun á
tannheilsu barna í Reykjavík. Við-
tal er við Kenevu Kunz um söfnun
hennar og úrvinnslu á hugtaka-
forða í sjávarútvegi. Talað er við
Guðmund G. Haraldsson, dósent
í lífrænni efnafræði, um rann-
sóknir hans á lýsi og lúðueldi.
Loks er rætt við Magnús Tuma
Guðmundsson, dósent við Raun-
vísindastofnun, um rannsóknir
hans á Grímsvötnum en þar urðu
sem kunnugt er mikil eldsumbrot
síðasta haust. Væntanlegur rektor
Háskóla íslands, Páll Skúlason,
prófessor í heimspeki, sem tekur
við embætti hinn 5. september nk.
er kynntur lítillega. Loks er fræði-
maður á erlendri grund tekinn
tali og að þessu sinni er það Kar-
en Langgárd sem er dönsk að ætt
en kennir grænlensk fræði við
háskólann í Nuuk á Grænlandi.
í Tímariti Háskóla íslands er
fjöldi ljósmynda. Ritið er 92 bls.
að stærð. Ritstjóri er Garðar Bald-
vinsson en dreifingu annast Há-
skólaútgáfan.