Morgunblaðið - 23.04.1997, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 23. JÚLÍ1997 23
AÐSENDAR GREINAR
Breyttar áherslur
á fjármagnsmarkaði
Fjárfestingarbanki og Nýsköpunarsjóður atvinnulífsins
EINS og fram kom í fyrri grein
minni um breytingar á íslenskum
fjármagnsmarkaði er það álit þeirra
er best þekkja að víðtæk þátttaka
ríkisins á þeim markaði hafi veikt
alþjóðlega samkeppnisstöðu íslands
og dregið úr lánshæfi þjóðarinnar
á alþjóðlegum mörkuðum. Nú, þeg-
ar Alþingi hefur samþykkt lög, sem
gera ráð fyrir breytingu ríkisvið-
skiptabankanna í hlutafélög, sam-
einingu fjárfestingarlánasjóðanna
og að úr eignarhaldi ríkisins dragi,
er von til þess að samkeppnisstaða
íslands batni. Raunar eru þessar
breytingar þær mestu sem átt hafa
sér stað á íslenskum fjármagns-
markaði í áratugi.
Fækkun sjóða - efling
fjármagnsmarkaðar
Uppstokkun fjárfestingarlána-
sjóðakerfísins hefur verið til umræðu
á annan áratug, án þess að nokkuð
markvert hafí gerst. Með nýsam-
þykktum lögum verða hins vegar
Iðnlánasjóður, Iðnþróunarsjóður,
Fiskveiðasjóður og Útflutningslána-
sjóður sameinaðir í einn sterkan
Fjárfestingarbanka atvinnulífsins
hf. Að auki verður settur á fót Ný-
sköpunarsjóður atvinnulífsins. Til-
gangurinn með þessum breytingum
er að fækka lánastofnunum í ríkise-
ign, að draga úr áhrifum ríkisins á
fjármagnsmarkaði, að bijóta niður
þá múra sem verið hafa í íslensku
atvinnulífi og að draga úr kostnaði
íslenskra fyrirtækja við langtíma-
ijármögnun með minni
vaxtamun og bættri
þjónustu.
Framtíðarhlutverk
ríkisins
Framtíðarhlutverk
ríkisins á fjármagns-
markaði er fyrst og
fremst að tryggja að
fyrir hendi sé fjármála-
þjónusta eins og verk-
efnafjármögnun og
bein áhættufjármögn-
un. Ennfremur að
brýnt sé að greina að
áhættufj ármögnun
annars vegar og hefð-
bundna fjárfestingarl-
ánastarfsemi hins vegar. Það er
almennt viðurkennt að mikið skorti
á að nægileg aðstoð til nýsköpunar
og þróunar sé fyrir hendi á íslensk-
Tilgangurinn, segir
Finmir Ingólfsson,
er að fækka lána-
stofnunum í ríkiseign.
um fjármagnsmarkaði. Reynslu
okkar og erlendum samanburðar-
könnunum ber saman um að aðstoð
við nýsköpun, þróun og alþjóðavæð-
ingu er ábótavant hér á landi. Því
er nauðsynlegt að ríkið tryggi að
slík þjónusta sé fyrir hendi enda á
skortur á henni veigamikinn þátt í
að ísland stendur illa á
þessu sviði, sé litið til
alþjóðlegrar sam-
keppnisstöðu.
Bættur aðgangur
að áhættufjármagni
Hlutverk Nýsköpun-
arsjóðs atvinnulífísins
verður að stuðla að arð-
bærri uppbyggingu og
vexti íslensks atvinnu-
lífs með þátttöku í fjár-
festingarverkefnum á
sviði nýsköpunar með
áhættufjármagni og að
styðja við þróunar- og
kynningarverkefni.
Ætla má að hinn nýi
sjóður byggi að nokkru á þeirri
reynslu sem fengist hefur með starf-
semi Iðnþróunarsjóðs sl. 2 ár og af
starfsemi vöruþróunar- og markaðs-
deildar Iðnlánasjóðs. Reiknað er með
að starfssvið sjóðsins verði þríþætt;
þátttaka í arðvænlegum fjárfesting-
arverkefnum með íslenskum eða
erlendum fyrirtækjum, stuðningur
við forathuganir, vöruþróunar- og
kynningarverkefni og starfræksla
tryggingadeildar útflutningslána.
Sjóðnum er ætlað að starfa fyrst
og fremst sem áhættufjármagns-
sjóður. Þannig mun hann leggja
fram fjármagn í formi hlutafjár eða
lána með sambærilegum Iq'örum og
hlutafé hvað varðar áhættu og von
um arðsemi. Honum verður hins
vegar einnig heimilt að ráðstafa
Finnur
Ingólfsson
hluta af ráðstöfunarfé sínu í formi
styrkja til fyrmefndra vöruþróunar-
og kynningarverkefna.
Hagstæðari langtímalán
Megináherslan í starfsemi Fjár-
festingarbanka atvinnulífsins hf.
mun hins vegar snúa að hefðbund-
inni starfsemi er tengist veitingu
langtímaveðlána. Þá má ætla að
hann muni koma að fjármögnun vel
skilgreindra og afmarkaðra verk-
efna. Bankanum verða sett ströng
markmið um hagkvæmni og ódýra
þjónustu enda eitt aðalmarkmiðið
með stofnun hans að geta boðið
íslensku atvinnulífí upp á hagkvæm
langtímalán. Fjárfestingarbanki af
þessu tagi getur náð hagstæðum
samningum við lánveitendur sína
og þannig, ásamt litlum rekstrar-
kostnaði, veitt fyrirtækjum hag-
stæð lán. Auk þess mun hann veita
starfandi viðskiptabönkum heil-
brigða samkeppni en jafnframt get-
ur hann verið í samstarfi við þá um
fjármögnun stórverkefna ef svo ber
undir. Með því að fara þessa leið
er aukinheldur varðveitt mikil fyrir-
liggjandi þekking núverandi sjóða
á atvinnulífinu og náin tengsl þeirra
við viðskiptavini sína.
Bætt samkeppnisstaða
Það verður ekki um það deilt að
endurskipulagning íslensks fjár-
magnsmarkaðar er honum nauð-
syn. Við samanburð á honum og
mörkuðum þeirra landa sem við
berum okkur saman við og eigum
í mestri samkeppni við, kemur í ljós
að við eigum langt í land. Vextir
eru hér hærri en víðast hvar, kostn-
aður við bankaþjónustu einnig og
ríkið er hér umsvifamikið á mark-
aðnum, án þess þó að vera að sinna
þeim þáttum hans sem eðlilegast
og heilbrigðast væri. Við munum
sjá miklar breytingar á fjármála-
markaði á næstu árum. Bankakerf-
ið stendur frammi fyrir vaxandi
samkeppni og mun að líkindum
bregðast við með hagræðingu í
rekstri og aukinni áherslu á ný svið,
svo sem á verðbréfaþjónustu og líf-
tryggingar. Uppbygging verðbréfa-
markaðar hefur tekist afar vel hér
á landi á undanförnum árum en ljóst
má þó vera að verðbréfaþjónusta
mun engu að síður taka hvað mest-
um breytingum á næstu árum, enda
stöndum við langt að baki þeim
þjóðum sem fremst standa í verð-
bréfaþjónustu. Líklegt má telja að
fjármagnsmarkaðurinn muni á
næstu árum einkennast af aukinni
samkeppni, nýjum sparnaðarform-
um, auknum verðbréfaviðskiptum,
meiri útrás íslenskra fjárfesta og
íjármálastofnana og auknum áhuga
erlendra fjárfesta á íslenskum verð-
bréfum og fjármálastofnunum.
Betri lífskjör
Þær breytingar á íslenskum fjár-
magsmarkaði, sem nú hafa verið
lögfestar af Alþingi, eru þær mestu
sem orðið hafa undanfarna ára-
tugi. Líkur eru á að lánshæfismat
íslands muni hækka, m.a. vegna
þeirrar uppstokkunar sem nú á sér
stað á fjármagnsmarkaði. í skýrsl-
um alþjóðastofnana hefur margoft
komið fram að víðtæk þátttaka rík-
isins á fjármagnsmarkaði er tíma-
skekkja og hið virta fyrirtæki
Standard & Poor’s telur að lánshæf-
iseinkunn Islands séu skorður settar
vegna þátttöku ríkisins í fjármála-
lífinu. Ef svo fer sem horfir, að
lánshæfiseinkunn okkar hækkar,
mun það leiða til hagstæðari við-
skipta við erlenda lánardrottna sem
aftur skilar sér í lækkun vaxta á
innanlandsmarkaði. Með því er
skotið styrkari stoðum undir rekst-
ur fyrirtækja í landinu og þar með
batnar afkoma fólksins. Þess vegna,
fyrst og fremst, hefur ríkisstjórnin
lagt áherslu á þær breytingar sem
nú sér fyrir endann á.
Höfundur er iðnaðar- og
viðskiptaráðherra.
Félagsvæðing
BÚSETI stóð fyrir
málþingi í Ráðhúsi
Reykjavíkur 3. júní sl.
undir yfirskriftinni „Ný
öld, ný hugsun, ný
verkaskipting". Meg-
intilgangurinn var að
ræða þær breytingar
sem menn sjá fyrir sér
í verkaskiptingu á milli
sveitarfélaga og félaga-
samtaka í framtíðar-
þjóðfélaginu. Mörg
fróðleg erindi voru
flutt, m.a. af borgar-
stjóra Reykjavíkur,
Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur, um félag-
svæðingu hjá Reykja-
víkurborg sem hún gerði einnig ítar-
lega grein fyrir í Morgunblaðinu
22. júní sl. Ljóst er að núverandi
borgarstjórn er að vinna merkilegt
starf og þarft að mörgu leyti með
því að feta sig inn á braut félag-
svæðingar. Þó sakna ég þess að
hvorki sjá né heyra minnst á félag-
svæðingu Reykjavíkur þegar til
umræðu er hið merka starf Kvenfé-
Iagsins Hringsins sem miðar að
byggingu barnaspítala í borginni.
Hvað er félagsvæðing?
Flestir munu geta fallist á að
með félagsvæðingu sveitarfélaga
er helst átt við að félagasamtök
taka að sér ýmis verkefni sem sveit-
arfélög hafa sinnt eða vilja láta
framkvæma. Þetta er gert með
samningsgerð sem felur í sér hæfi-
legar fjárveitingar o.fl. Ýmsir kost-
ir eru samfara félagsvæðingu og
má t.d. nefna að í mörgum tilfellum
færast verkefni í hendur aðila sem
hafa meiri reynslu og á vissum svið-
um betri þekkingu á þeim en við-
komandi starfsmenn sveitarfélag-
anna. Einnig má nefna að sumir
kostnaðarliðir geta lækkað og þar
með næst hagkvæmari rekstur.
Fleira mætti nefna
sem einkennir félag-
svæðingu.
Á ríkið að
félagsvæða?
Félagsvæðing
sveitarfélaga mun án
efa færast í vöxt enda
mæla sterk rök með
henni í mörgum tilfell-
um. Sú spurning
vaknar hvort hún gæti
orðið stjórnvöldum
ríkisins fyrirmynd
þegar foreldrahópar
sjúkra barna eru ann-
ars vegar. Að vísu yrði
sá reginmunur á í
samanburði við félagsvæðingu
Reykjavíkur að borgin er að færa
viðurkennd verkefni frá starfs-
mönnum sínum til félagasamtaka
en með félagsvæðingu foreldrafé-
laga sjúkra barna væru stjórnvöld
ríkisins að viðurkenna nauðsyn þess
að ákveðnum verkefnum sé sinnt.
Raunar liggur sú viðurkenning fyr-
ir í orði ef marka má skoðun Páls
Péturssonar félagsmálaráðherra
sem fram kom í fréttatíma sjón-
varps RÚV 20.02. 97 þar sem hann
telur það vera mjög verðugt verk-
efni að reyna að létta undir með
íjölskyldum langveikra barna.
Framkvæmda í því sambandi hefur
hins vegar lítið orðið vart hjá honum
eða öðrum ráðamönnum ríkisins.
Tóku af skarið
A síðastliðnum árum hefur færst
mjög í vöxt að foreldrafélög eða
-hópar séu myndaðir. Ekki leikur
nokkur vafí á orsökum þess því öll-
um er augljós hinn dapurlegi aðbún-
aður sem fjölskyldur sjúkra barna
búa við hér á landi. Foreldrar barn-
anna eru að reyna að framkvæma
sjálfir það sem í nágrannalöndum
okkar er talið sjálfsagt að ríki, sveit-
arfélög eða jafngildi þeirra sjái um.
Margt er gert í sjálfboðavinnu en
kostnaði sem af hlýst er mætt með
almennum fjársöfnunum, oft í sam-
keppni við aðila sem njóta verulegs
fjárstuðnings íslenskra stjórnvalda.
Til útskýringar má benda á nokkur
þeirra atriða sem Styrktarfélag
krabbameinssjúkra barna kostar
með þessum hætti en til þessa hef-
ur sá foreldrahópur vafalítið teygt
sig einna lengst í þjónustu við fé-
lagsmenn af þeim hópum sem stofn-
aðir hafa verið um málefni sjúkra
barna:
Félagsvæðing foreldra-
hópa sjúkra barna, segir
Þorsteinn Ólafsson, er
kostur sem verður er
alvarlegrar skoðunar.
Beinn íjárstuðningur við fjöl-
skyldur barna með krabbamein.
Þjónusta sálfræðings.
Þjónusta uppeldis- og fjölskyldu-
ráðgjafa.
Starfræksla unglingahóps.
Ferðir í sumarbúðir erlendis sem
sniðnar eru að þörfum sjúkra barna
(ekkert sérhæft athvarf fyrir sjúk
börn er til á íslandi).
Kaup og rekstur hvíldarathvarfs
að Flúðum.
Margþætt félagsstarfsemi.
Útgáfa upplýsingarita og önnur
fræðslumiðlun.
íbúðarkaup í Reykjavík fyrir fjöl-
skyldur sjúkra barna af lands-
byggðinni.
Starfræksla sjálfshjálparhóps
foreldra sem misst hafa barn úr
krabbameini.
Glöggir menn sjá að félagsráð-
gjafi, sem í raun er ómissandi þjón-
ustuaðili þegar barn greinist með
Þorsteinn
Ólafsson
alvarlegan sjúkdóm, er ekki í ofan-
greindri upptalningu. Ástæða þess
er að fjölskyldur barna sem grein-
ast með krabbamein eru einn fárra
hópa sem fá sjálfkrafa viðtal við
félagsráðgjafa á barnadeildunum.
Því miður hefur þjónusta félagsráð-
gjafa á barnadeildum hérlendis ver-
ið undantekning fremur en regla
enda hefur engin hinna þriggja
barnadeilda hér á landi slíkan fag-
aðila ráðinn við deildina enn sem
komið er. Sömu sögu er að segja
um sálfræðing sem auk beinnar
áfallahjálpar gæti sinnt mjög mikil-
vægu forvarnastarfí, m.a. til sparn-
aðar fyrir ríki og sveitarfélög til
lengri tíma litið. I stuttu máli liggur
ljóst fyrir að sálfélagsleg þjónusta
á barnadeildum sjúkrahúsa hérlend-
is er af mjög skornum skammti.
Mörgum fínnst sú staðreynd illskilj-
anleg og ekki síður mótsagnar-
kennd þegar samanburður er gerð-
ur við ýmsar aðrar deildir eins og
t.d. kvennadeild Landspítalans sem
hefur heilar tvær stöður félagsráð-
gjafa í sinni þjónustu eftir því sem
næst verður komist.
Reyndar má leiða rök að því að
sjúkir, jafnt börn sem fullorðnir, séu
félagslega verr í sveit settir á Is-
landi en margir aðrir hópar sem
opinberrar aðstoðar eru þurfandi.
Lýsandi dæmi um það er að á fjár-
lögum ríkisins eru framkvæmda-
sjóðir fatlaðra og aldraðra en ekki
sjúkra þótt sambærileg þörf þessara
hópa sé í mörgum tilfellum óve-
fengjanleg og mörg fleiri dæmi
mætti nefna.
Skilgreining
Það er fyrir löngu orðið tíma-
bært að stjórnmálamenn skilgreini
hlutverk foreldrahópa sjúkra barna
í þjóðfélaginu. Þeir geta ekki lengur
skýlt sér á bak við þekkingarleysi
því upplýsingum um stöðu sjúkra
barna hefur æ ofan í æ verið kom-
ið á framfæri við þá með margvís-
legum hætti að undanförnu. Vegna
aðgerðaleysis ráðamanna íslensks
samfélags í gegnum tíðina kom að
því á sínum tíma að foreldrar riðu
á vaðið og framkvæmdu sjálfir,
margir í sárri neyð, brýnustu verk-
efnin. Það eru þó einungis fjölmenn-
ustu hóparnir sem hafa bolmagn
til slíks. Enn eiga því margar fjöl-
skyldur undir högg að sækja. Og
ekki hætta börn að greinast með
alvarlega sjúkdóma. Þannig fjölgar
þeim stöðugt sem þurfa á aðstoð
að halda.
Jákvæðar breytingar
Ósanngjarnt væri að loka augun-
um fyrir því að ýmislegt jákvætt
hefur verið gert af hálfu einstaka
ríkisstofnana á síðustu árum en það
er ekki nándar nærri nóg. Undarleg
er sú staðhæfing ekki því það skil-
yrði hefur iðulega fylgt þeim breyt-
ingum sem um ræðir að þær megi
ekki hafa í för með sér kostnaðar-
auka svo neinu nemi. Gott dæmi
eru lög um réttindi sjúklinga
(74/1997) sem samþykkt voru á
nýliðnu löggjafarþingi og tóku gildi
1. júlí sl. Með semingi má segja að
sérhæfður barnaspítali sé undan-
tekningin sem sannar regluna. Mið-
að við þörf er áætluð fjárveiting
einnig þar skorin við nögl af hálfu
stjórnvalda. Kjarni málsins er að
þær breytingar sem nauðsynlegar
eru til að þörfum sjúkra barna og
aðstandenda sé mætt kosta pen-
inga. Ekki mikla peninga miðað við
margt sem sjálfsagt þykir að veita
fé í en peninga samt og þeir eru
augljóslega til í ríkiskassanum þeg-
ar grannt er skoðað. Skilningur og
pólitískur vilji verður að skapast
hjá þeim sem ráða fjármagni ríkis-
ins í þessu sambandi. Það er ekki
réttlátt að byrði foreldra sé að
óþörfu aukin ofan á það að annast
fársjúkt barn sitt með öllu sem því
fylgir.
Félagsvæðing foreldrahópa
sjúkra barna er kostur sem verður
er alvarlegrar skoðunar. Hvort sem
sú leið verður valin eður ei þá er
ljóst að auknar fjárveitingar í um-
ræddan málaflokk eru óumflýjanleg-
ar til þess að aðbúnaður þeirra sem
honum tilheyra verði viðunandi.
Höfundur er framkvæmdastjóri
SKB.