Morgunblaðið - 23.04.1997, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 23. JÚLÍ 1997 19
Sigur-
verk og
saga
BÓKMENJNTIR
Sagnfriedi
TÍMA TAL
Edda Kristjánsdóttir. Saga úrsmíði
á Islandi. Sagt frá sigurverki og
tímamælum. Safn til Iðnsögu Islend-
inga X. bindi. Hið íslenska bók-
menntafélag, 1997,277 bls.
ENDA þótt þessi bók sé þrett-
ánda ritið í hinu mikla ritverki
Safni til Iðnsögu íslendinga, er hún
tíunda bindið þar sem þijú af fyrri
bindunum eru tvöföld. Nýr rit-
stjóri, Ásgeir Ásgeirsson, hefur nú
tekið við ritstjórn Safnsins af Jóni
Böðvarssyni sem fram til þessa
hefur haldið um stjórnvöl af mikilli
prýði.
Sú bók sem hér kemur fyrir sjón-
ir er ein hinna minni í ritaflokknum
og nýr höfundur kveður sér hljóðs.
Hygg ég jafnvel að þetta sé fyrsta
bók Eddu Kristjánsdóttur. Enginn
viðvaningsbragur er þó á skrifum
hennar, því að prýðisvel heldur hún
um penna. Hún er auk þess fyrsta
konan sem ritar í þetta safn.
Að loknum þremum formálum,
ef svo má segja, menntamálaráð-
herra, ritstjóra og höfundar, hefst
frásögnin sjálf. Skiptist hún í átta
kafla í fjölmörgum undirköflum,
auk bókarauka (Innflutningur og
viðgerðarmerki úrsmiða) og mikilla
skráa eins og venjan er í þessum
einkar vönduðu bókum.
Fyrstu tveir kaflarnir (Tíminn
og Þróun tímamæla) segja sögu
tímamælinga allt frá fyrstu tíð og
sögu klukkna og úra frá því að
farið var að búa til slíka gripi.
Fyrir þann sem þetta skrifar og
lítið sem ekkert vissi fyrir var það
afar fróðleg lesning og nánast
spennandi á köflum, því að ágæta
vel er sagan sögð.
Þegar um ríflega fjórðungur
bókar er búinn og lesandinn orðinn
nokkuð handgenginn þessu efnis-
sviði er komið að íslandi. Þar er
enn tekið sögulega á málum eins
og vera ber. Þriðji kaflinn hefst á
frásögn af eyktamörkum og ör-
nefnum þeim tengdum í klukku-
lausu landi og síðan er slóðin fetuð
að elstu klukkum og úrum, almenn-
ingsklukkum (Utvarpsklukkan,
Dómkirkjuklukkan, Persilklukkan,
Sjómannaskólaklukkan o.fl.). Þá er
komið að því að gera grein fyrir
fyrstu íslensku úrsmiðunum í fjórða
kafla. í fimmta kafla segir frá
nokkrum úrsmiðum á þessari öld
og starfsemi þeirra. Sú frásögn er
fjarri því að vera tæmandi eins og
höfundur bendir réttilega á. Eigi
að síður fæst gott yfirlit. í sjötta
kafla er lesandinn leiddur inn á
úrsmíðaverkstæði og leiddur í allan
sannleika um það sem þar fer fram.
Viðgerðum er lýst, tæki og tól tal-
in upp og sagt frá notkun þeirra.
Þá er komið að því að greina frá
úrsmíðanámi (VII. kafli) og lo-
kakafli aðaltextans er svo um Úr-
smiðafélag Islands.
Mikill fjöldi afar fróðlegra og
gagnlegra mynda er í þessu riti og
ýmsar skemmtilegar frásagnir eru
í innfelldum textum.
Ég vil ekki leyna því að ég hafði
mikið gagn og skemmtan af þess-
ari prýðisgóðu bók. Sjálfsagt geta
fagmenn eitthvað að henni fundið,
þó að ég í fávísi minni sæi það
ekki. Þeim sem málið er skylt finnst
oft um rit sem þessi að áherslur
hefðu mátt vera aðrar og eitthvað
vanti sem þeim er kært. Um það
veit ég ekki og sé ekki heldur að
það varði almennan lesanda sem
vill fræðast um fámenna en einkar
merka starfsgrein. Hér fær hann
góða fræðslu að ég hygg.
Sigurjón Björnsson
ÓVÆNTUR næturfundur á stúdentagarði í bandarískum
háskóla.
MARGRÉT Vilhjálmsdóttir og Benedikt Erlingsson í hlutverkum
sínum.
Veðjað í
vitfirringii
Leikfélag íslands frumsýnir Veðmálið eftir Mark
Medoff í Loftkastalanum í kvöld. Leikritið fjallar
um átakamikil samskipti háskólanema og sem
fyrr eru leikarar af yngri kynslóðinni á íj'ölum
-------r»--------------
Loftkastalans. Orlygur Steinn Sigurjónsson fór
á rennsli og ræddi við Magnús Geir Þórðarson
leikstjóra og Baltasar Kormák leikara.
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
VITFIRRINGIN skammt undan veðmáll.
ASTARSAGA í tómhyggj-
unni gæti verið undirtit-
ill Veðmálsins, sem
Mark Medoff skrifaði
fyrir um tuttugu árum. Eftir höf-
undinn liggur meðal annars leikrit-
ið Guð gaf mér eyra, sem síðar
var sett í kvikmyndabúning og til-
nefnt til óskarsverðlauna sem
besta kvikmyndahandritið árið
1986.
Islenskt sjónvarps- og stórborg-
arlíf hefur að mörgu leyti náð í
skottið á amerískri fyrirmynd sinni
og þess vegna telur Magnús Geir
Veðmálið eiga hljómgrunn í ís-
lensku samfélagi nú um stundir.
Hlutverkin eru fjögur og eru í
höndum þeirra Margrétar Vil-
hjálmsdóttur, sem leikur háskóla-
stúdentinn Júlíu, en hún er gift
kennaranum Ron sem er leikinn
af Kjartani Guðjónssyni. Baltasar
og Benedikt leika sambýlingana
Nick og Leeds á stúdentagarðinum
og er vinátta þeirra óhjákvæmileg
afleiðing aðstæðnanna. „Þeir
reyna bara að lifa af návist hvor
annars og þó þeir geri eitt og ann-
að sniðugt saman ríkir ekki sönn
vinátta með þeim,“ segir Baltasar.
Nick, sem er íþróttatöffari og veð-
ur í stelpum veðjar við Leeds um
að hann geti tælt Júliu í næsta
stigagangi þó hún sé gift og finnst
hann vera kari í krapinu. „Þrátt
fyrir alla töffarataktana er Nick
einmana sál og þótt hann hafi
óþijótandi lífskraft held ég að
svona persóna reki sig sjálfsagt á
síðar á lífsleiðinni," segir Baltasar.
Ameríski veruleikinn
dreginn fram
Amerísk leikrit hafa ekki verið
áberandi í íslenskum leikhúsum og
því vekur eftirtekt að Loftkastalinn
sýnir í annað skipti verk eftir
amerískan höfund, en sumarsýning
síðasta árs var einnig eftir amer-
ískan höfund, Bernard Slater.
„Þýðandi verksins, Jón Bjarni Guð-
mundsson kom með verkið til okk-
ar og það kveikti í okkur,“ segir
Magnús þegar spurt er út í það
hvort með meðvituðum hætti sé
verið að fara út af evrópskum leik-
ritamarkaði. „Við hjá Leikfélagi
Islands fundum því næst rétta fólk-
ið til að standa að sýningunni og
að svo komnu máli erum við hæst-
ánægð með framgang mála.“ Sú
leið var valin að draga fram amer-
ískan veruleika í stað þess að stað-
færa og laga að íslenskum veru-
leika og Magnús útskýrir hvernig
á því stendur. „Þetta er mjög amer-
ískt verk og sú spurning kemur
alltaf upp hvort eigi að staðfæra
en okkur fannst spennandi að stað-
setja verkið í Bandaríkjunum og
það er staðreynd að við íslendingar
sjáum mjög mikið af Ameríku í
bíó en ekki eins mikið í leikhúsi.
Hraðinn og byggingin minnir einn-
ig að mörgu leyti á ameríska
spennumynd svo þetta er tilvalið."
Að ytri umgjörð verður leikritið
því vart rakið annað en til heima-
hagana í vestri og víkur því næst
talinu að innra byrðinu.
Öll skýla sér
Sú spurning sem Medoff veltir
upp snýst ekki síst um það hvar
mörkin liggi milli ástar, haturs,
afbrýði og vináttu og hvernig per-
sónurnar fjórar keppast um það
meðvitað og ómeðvitað að veija
sálartetrið með óvæntum afleiðing-
um. Öll skýla þau sér á bak við
eitthvað. Leeds hefur yfir í tíma
og ótíma afar lærðar rökfræði-
flækjur sem standast vissulega öll
fræðileg mótrök en eiga lítið erindi
í dagleg samskipti manna á milli
og sambýlingur hans, Nick fleytir
sér áfram á kynhrífandi öryggi
sínu og Júlía skýlir sér á bak við
Ron en hvað hefur Ron? Það leyn-
ir sér ekki eitt andartak hvað Ron
telur til síns ágætis þegar hann
tekst á við spurningu Nicks með
„vitrænum" hætti, hvort sé kaldara
á vetuma en á sveitabæjum!! „Þau
eru öll svo grimm hvert við annað
á sama tima sem þau eru vinir.
Þetta þekkjum við öll; staðan innan
vinahópsins, metingurinn og af-
brýðin. Af því þau búa öll ofan í
hvert öðru þá skapast líka ákveðin
innilokunarkennd sem gerir verkið
meira spennandi,“ segir Magnús
Geir.
Frá fyrsta atriði eru þau Júlía
og Leeds sem svarnir óvinir en
samt má líta á verkið sem ástarögu
þeirra tveggja og Magnús Geir
segir að í gegnum allt verkið gangi
eins og rauður þráður flótti frá
tilfinningalífinu og því að takast á
við sjálfan sig. „Þessir elskendur,
sem þarna birtast ná aldrei saman
á neinn venjulegan hátt, þ.e. að
fallast á kné og heita hvort öðru
eilífri ást, þannig að þau finni hvort
annað með kaldhæðnislegum hætti
í heimi ringulreiðar.“
í Veðmálinu er tónlistin mikil-
vægur þáttur og hefur söngkonan
Emilíana Torrini tekist á hendur
tónlistarstjórn í uppfærslunni. Öll
tónlistin er leikin af bandi og hana
hefur Emilíana ýmist sungið eða
valið og þar heyrast allt frá stefjum
og stemmningum upp í heil lög.
Einnig er myndbandsskeiðum
brugðið upp til að undirstrika tím-
ann á gervihnattaöld.
Baltasar Kormákur hefur ekki
fyrr en nú leikið á fjölum Loftkast-
alans og því er hann að lokum
spurður hveiju þetta sæti nú. „Það
var kominn tími til að ég léki í
Loftkastalanum og mig langaði til
að prófa. Maður er ekki leikhús-
stjóri þegar maður er inni á svið-
inu, en kannski verð ég færari leik-
hússtjóri þegar ég sé sviðið með
augum leikarans,“ segir Baltasar.
Veðmálið er fyrsta samstarfs-
verkefni Flugfélagsins Lofts og
Leikfélags íslands og leikmynd og
búninga hannaði Stígur Steinþórs-
son og lýsing er í höndum Jóhanns
Bjarna Pálmasonar.