Morgunblaðið - 30.07.1997, Side 26

26 MIÐVIKUDAGUR 30. JÚLÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Veiðigjald o g vandinn í
menntamálum
I. „Enginrök"
Það eru nokkuð mörg
ár síðan. Það var fundur
í Norræna húsinu, hús-
fyllir, hundrað manns,
og ég var þar á meðal
að hlýða á málflutning
nokkurra félaga minna
úr Háskólanum og ann-
ars staðar að um veiði-
gjald. Þeir færðu veiga-
mikil rök fyrir veiði-
gjaldi, og svo voru pall-
borðsumræður á eftir.
Þar sat á palli einn
þungaviktarþingmaður
utan af landi, formaður
í sjö sjóðum, einn með
öllu, og hóf mál sitt með
þessum orðum: „Ég hef engin rök
heyrt.“ Hann hafði bersýnilega verið
á öðrum fundi.
Og enn heyrir maður þetta eftir
öll þessi ár og ies það í blöðunum.
Það er búið að færa þung hagræn
rök fyrir veiðigjaldi látlaust í 25 ár.
Öll dagblöðin í Reykjavík eru veiði-
gjaldsblöð og birta skeleggar for-
ustugreinar um málið með reglulegu
millibili. Alþjóðastofnanir, sem
leggja á ráðin um íslenzk efnahags-
mál, hafa mælt með veiðigjaldi, eink-
um OECD. Og samt koma menn enn
af fjöllum og hafa engin rök heyrt.
Og sumir segjast engin efnahagsrök
hafa heyrt, heldur einungis réttlæt-
isrök. Það er eins og þessir menn
séu frá Mars. Þeim hjá OECD þykir
efiaust fróðlegt að frétta það, að
þeir séu þátttakendur í einhverri
krossferð uppi á íslandi og kommún-
istar í þokkabót, svo að vitnað sé í
málflutning Landssambands ís-
lenskra útvegsmanna og erindreka
þess innan og utan stjórnarráðsins.
II. Ær og kýr
Veiðigjald myndi skila meiri og
skjótari árangri en núverandi kvóta-
kerfí vegna þess, að veiðigjald myndi
soga fjármagn út úr sjávarútvegi.
Þess er þörf í ljósi viðvarandi offjár-
festingar í fískiskipum og físk-
vinnslustöðvum og meðfylgjandi
ágangs á fískimiðunum innan og utan
lögsögunnar. Einmitt þess vegna er
andstaðan gegn gjaldi svona
hatrömm innan útvegsins: þeir vilja
halda sem mestu fjármagni inni í
greininni, því að fískur er þeirra ær
og kýr. Nú greiða þeir hver öðrum
veiðigjald og auðgast vel á að selja
mönnum utan sjávarútvegs aðgang
að miðunum. Þetta fyrirkomulag
stangast á við hagsmuni fólksins í
landinu (og einnig réttlætiskennd
þess). Því fé, sem er bundið í of stór-
um fiskiflota og of mörgum físk-
vinnsluhúsum, er ofaukið í sjávarút-
vegi. Því þarf að fínna farveg út úr
Þorvaldur
Gylfason
greininni, svo að það
geti nýtzt þjóðinni sem
bezt, því að þjóðin á
miðin. Þetta er kjarni
málsins.
Og á hvetju þarf
þjóðin nú helzt að
halda? Því getur hún
bezt svarað sjálf. Þess
vegna kæmi vel til
greina að leggja veiði-
gjaldið á með því að
afhenda öllum Islend-
ingum hlutdeildarskír-
teini í auðlindinni, eins
og tíðkast um olíulind-
irnar í Alaska; þessi
skírteini myndu síðan
ganga kaupum og söl-
um. Sumir kysu helzt
að eiga hlutabréf í útgerð. Aðrir
kysu að selja þau og kaupa heldur
hlutabréf í öðrum fyrirtækjum eða
t.d. greiða niður skuldir eða styrkja
börnin sín til mennta.
III. Þar sem þúsund fræflar
bera blóm
Það er síðast nefnda atriðið, sem
mig langar að vekja máls á hér.
Ástandið í menntamálum þjóðarinnar
er afleitt. Við þurfum að vetja mun
meira fé til menntamála, ef við eigum
að gét'á'haft í fullu tré við aðrar þjóð-
ir í efnahags- og menningarlegu til-
liti á næstu öld. Það verður aðeins
gert á tvennan hátt: annaðhvort með
því að bæta og efla menntakerfið í
núverandi mynd eða þá með því að
Nýja framsókn í
menntamálum, segir
Þorvaldur Gylfason,
er hægt að fjármagna
með veiðigjaldi.
gerbreyta núverandi kerfí.
Sé fyrri leiðin farin, þurfa ríki og
sveitarfélög aukin fjárráð til að bæta
skólastarfíð, borga kennurum miklu
betri laun, laða fleira öndvegisfólk
til kennslustarfa o.s.frv. Þessa brýnu
fjárfestingu í mannauði er að vísu
hægt að fjármagna með gamla lag-
inu, ef menn endilega vilja, þ.e. með
óhagkvæmri skattheimtu eða með
þvi að lengja biðlista sjúkrahúsa eða
þjarma enn frekar að ellilífeyrisþeg-
um og þannig áfram, en þess er auð-
vitað engin þörf. Það er hægt að fjár-
magna nýja framsókn í menntamál-
um á miklu hagfelidari hátt: með
veiðigjaldi. Þetta eru þung rök fyrir
álagningu veiðigjalds: kvótamir eru
þá seldir annaðhvort á föstu verði
eða á uppboðsmarkaði, og almanna-
valdið nýtir sölutekjumar til nauðsyn-
legrar uppbyggingar í menntamálum
innan núverandi kerfís.
Stuðningur við menntun er eitt
allra mikilvægasta verkefni ríkis-
valdsins í nútímaþjóðfélagi. En þetta
þýðir ekki, að ríkið þurfi þá endilega
að eiga og reka alla skóla, enda
starfa nokkrir prýðilegir einkaskólar
á íslandi eins og í öðrum löndum.
Ríkið getur þvert á móti bætt mennt-
un til muna með því að losa sig út
úr skólarekstri og örva stofnun
einkaskóla, sem keppa um kennara
og nemendur. Þá verður til fjölskrúð-
ugt skólakerfi, þar sem þúsund
fræflar bera blóm, eins og sagt er
í Kína. Ríkið getur gefið út kauprétt-
arseðla, sem foreldrar nota til að
kaupa^ skólavist handa börnum sín-
um. Útgáfu seðlanna er hægt að
haga í samræmi við stefnu ríkisins
í féiags- og jafnaðarmálum. Slíkt
fyrirkomulag væri vel til þess fallið
að efla tengsl á milii heimila og
skóla og treysta og bæta skólastarf
almennt. Almannavaldið gæti jafn-
framt haldið uppi gæðaeftirliti í skól-
um með sama hætti og heilbrigðis-
eftirliti. Hví skyldu yfirburðir mark-
aðsbúskapar yfir miðstjórn og ríkis-
rekstur ekki nýtast í menntamálum
eins og á öðrum sviðum þjóðlífsins?
Sé þessi leið farin, þá verður ríkið
eigi að síður að afla tekna til að
standa straum af útgáfu kauprétt-
arseðlanna. Annars væri hér um að
ræða dulbúna peningaprentun, sem
gæti leitt til verðbólgu. Einhvetjum
kynni að detta í hug að binda ráðstöf-
un hlutabréfa í auðlindinni við kaup-
rétt í menntakerfínu til að tryggja,
að fólk mennti börnin sín og sjálft
sig í stað þess að eyða fénu í annað.
Slík nauðung er þó yfírleitt ekki hag-
kvæm. Hvort sem almannavaldið rek-
ur eigin skóla eða styður einkaskóla,
þá þarf það að afla tekna til mennta-
mála. Hjá því verður ekki komizt.
IV. Ýmsar útfærslur koma til
greina
Veiðigjald er eitt hagkvæmasta
tekjuöflunartæki, sem almannavald-
ið á völ á. Gjaldið er hægt að nota
hvort heldur til að draga úr venju-
legri skattheimtu og skuldasöfnun
eða tii að bæta þjónustu ríkis og
byggða við þegnana, t.d. með því
að efla menntakerfið. Það er einnig
hægt að útfæra gjaldið á ýmsa vegu:
með útgáfu kaupréttarseðla, upp-
boðshaldi og útsölu. Hyggilegast
væri líklega að fara einhvern milli-
veg á milli þessara sjónarmiða. Ein-
mitt þannig hafa Mið- og Austur-
Evrópuþjóðirnar farið að við mark-
aðs- og einkavæðingu efnahagslífs-
ins þar austur frá síðustu ár. Við
getum lært af þeim.
Höfundur er prófessor.
Kirkjan þarf
kvenbiskup
ÞESSA dagana eru kjörgögn
vegna biskupskosninga að berast
þeim rúmlega 200 manna hópi sem
hefur rétt til að kjósa biskup ís-
lensku þjóðkirkjunnar. Kærufrestur
rennur út um mánaðamótin, en eftir
það tekur að draga fil tíðinda. Sem
sérstök áhugakona um málefni kirkj-
unnar, þótt utan hennar sé, og þó
enn frekar sem kvenfrelsiskona
langar mig að leggja nokkur orð í
belg áður en ljóst verður hvert
stefnir.
Kirkjan og konur
Frá árdögum kristinnar kirkju
hafa kenningar hennar höfðað mjög
til kvenna. Boðskapurinn sem lesa
má út úr orðum Krists um kærleik-
ann, umburðarlyndið og umhyggj-
una fyrir þeim sem höllum fæti
standa náði vel til réttlausra og oft
á tíðum útslitinna kvenna. Konur
voru mjög virkar í ofsóttum og ólög-
legum söfnuðum kristinna manna
innan Rómaveldis á fyrstu öldunum
eftir Krists burð. Eftir að klaustrin
komu til sögunnar helguðu þúsundir
kvenna sig lífi fyrir trú, menntun,
listir og góðverk.
Ekki var þó langur tími liðinn frá
því að kristni varð ríkistrú í Róm á
fjórðu öld þar til staða kvenna tók
mjög að vefjast fyrir hinum svoköil-
uðu kirkjufeðrum sem þótti þær
heldur betur komnar út fyrir hefð-
bundna og æskilega ramma. Fór þar
fremstur í fiokki Ágústínus kirkju-
faðir. Hann hafði sjálfur búið með
Floríu Emelíu um árabil og eignast
með henni son (norski rithöfundur-
inn Jostein Gaarder skrifaði bók um
hana á síðasta ári Vita Brevis þar
sem hann lætur hana svara í bréfum
röksemdum Ágústínusar um konur,
ástina og fleira). Hvað um það eftir
skilnað þeirra tók sagan um Evu og
höggorminn í aldingarðinum, það er
að segja konuna sem freistara og
upphafs alis ills, að leita mjög á
Ágústínus sem og fleiri háttsetta
kirkjunnar menn bæði á undan hon-
um og eftir. Þeir rökræddu fjálglega
á kirkjuþingum um það hvort konur
hefðu sál, auk þess sem þeir völdu
úr handritum og komu sér saman
um kórrétta og þar með ritskoðaða
útgáfu af Biblíunni. Þar var ýmsu
sleppt úr hinum fornu fræðum, m.a.
einu og öðru sem rétti hlut kvenna.
Guðfræði kvenna
Hin hugmyndafræðilega niður-
staða varð sú að halda bæri konum
réttlausum og undir styrkri stjórn.
Konum bæri að hlýða foreldrum,
eiginmanni og kirkju, ella yrði fjand-
inn laus í bókstarflegri merkingu,
því konur þóttu afar viðkvæmar fyr-
ir freistingum þess úr neðra i anda
formóðurinnar Evu. Konum var
skipt í tvo flokka sem kallaðir hafa
verið madonnan og hóran. Þær voru
annaðhvort góðar eða vondar, ann-
aðhvort stóðust þær freistingarnar
eða féllu. Ef þær féllu að mati yfir-
valda var best að brenna þær á báli
svo sem gert var við hundruð þús-
unda kvenna í Evrópu á 16. og 17.
öld er ofsóknir gegn þeim náðu há-
marki. Þetta var á þeim tímum sem
hefðbundin sagnfræði hefur kennt
við endurreisn, útþenslu vestrænnar
menningar og upphaf nútíma vís-
inda, en kvensagnfræðingar hafa
kallað hinar myrku aldir í sögu
kvenna.
Öld eftir öld komu fram konur sem
mótmæltu túlkun kirkjunnar og
skrifuðu lærð rit til að andmæla
íslenzka þjóðkirkjan,
segir Kristín
Ástgeirsdóttir, þarf
rækilega uppstokkun.
hugmyndum um konur og þær
skorður sem þeim voru settar. Þeim
skrifum hefur lítt verið haldið á lofti.
Þarna voru á ferð miðaldakonur eins
og abbadísin, fræðikonan og tón-
skáldið Hildegard von Bingen, skáld-
konan Cristine de Pizan, fræðikonan
Isotta Nogarola, drottningin af Na-
varra Margurite d Angouléme og
fleiri og fleiri sem síðar komu og
lögðu grunn að kvennaguðfræði sem
þó var lítt þekkt. Undir lok síðustu
aldar gáfu kvenfrelsiskonur í Banda-
ríkjunum út sína eigin biblíu, The
Womens Bible þar sem þær lögðu
áherslu á aðra túlkun og texta sem
höfðuðu til kvenna, en sögðu þeim
ekki að þær væru óhreinar eða ættu
að þegja í samkunduhúsinu.
Konur gerast prestar og
biskupar
Innan kirkjunnar var konum
bannað að gegna háum embættum
nema sem forstöðukonur klaustra
sem oft nutu þó mikillar virðingar
sökum visku og lærdóms. Með siða-
skiptunum hurfu slíkir möguleikar
fyrir konur meðal mótmælenda og
það var ekki fyrr en á 19. öld sem
einstaka sjálfstæðir söfnuðir, t.d.
kvekarar og síðar hjálpræðisherinn,
leyfðu konum að gerast predikarar.
Frá þeim söfnuðum komu ýmsar af
forystukonum kvenréttindahreyf-
ingarinnar. Það var svo ekki fyrr
en eftir miðja þessa öid sem umræð-
ur hófust af þunga um það hvort
konur mættu og ættu að gegna
prestsembættum.
Innan flestra kirkjudeilda mætti
vígsla kvenna mikilli andstöðu og
Toyota Corolla langbakur 1,6 GLi
árg. '94, ek. 50 þús. km., dökk-
grænn, sjálfsk. Verð 1.090.000.
Ath. skipti.
Toyota Landcruisaer GX dísel
árg. '86, ek. 244 þús. km.,
S hvítur, 36" dekk, 5 g.
= Verð 1.390.000. Ath. skipti.
H Dodge Caravan 2,4i árg. '97,
ek. 13 þús. km., vínrauður,
7 manna, sjálfsk., airbag, cruise
pj control, krókur. Verð 2.590.000.
Áhv. bílalán. Ath. skipti.
Hyundai Sonata 2,0 GLSi árg. '97, ek. 4
þús. km., 5 g., blár, airbag, sami.,
álfelgur. Verð 1.650.000. Ath. skipti.
Grand Cherokee Ltd. árg. '96, ek.
20 þús. km., svartur, einn með
öllu. Verð 4.150.000. Áhv. bíialán.
Toyota Touring GLi árg. '90, grár,
ek. 140 þús. km. Verð 750.000.
Toyota Double Cap árg. '94, ek. 43
þús. km., grænn, 38" dekk, hús o.m.fl.
Verð 2.590.000. Ath. skipti.
MMC Pajero dísel, 2,8 turbo, árg. '97,
ek. 11 þús. km., dökkblár, 5 g. Verð
3.100.000. Bein sala.
Kláradu dæmið
med SP-bilaláiii
Með SP-hílalán inní myndinni kaupir
þú bíl sem hæfir greiðslugetu þinni
oo
m
Sími 588-7200
'fjármöcnun hf
SKOÐAÐU HEIMASIÐU OKKAR: http://www.treknet.is/nyjabh/. Skráning í netf: nyjabh@treknet.is
i^psSr^SSSíSmSSSSSÍSSSmmSSSSSS^ámámiSSSSmíStÉmlSiSiiiSSiiiiiiSmSiaiii^^ rt -'nnii«
Félag Lóggiltra Bifreiðasal
Solumenn:
Ingimar Sigurðsson, lögg. bifr.sali
Axel Bergmann

0
Funahöfða 1 • Simi: 567-2277.
Rífandi sala • Fríar auglýsingar • Frítt innigjald