Morgunblaðið - 30.07.1997, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
MINIMINGAR
MIÐVIKUDAGUR 30. JÚLÍ1997 35
FRIÐRIK
ÞOR VALDSSON
+ Friðrik Þor-
valdsson fæddist
í Hrísey 26. apríl
1923. Hann varð
bráðkvaddur 22. júlí
síðastliðinn og fór
útför hans fram frá
Akureyrarkirkju 29.
júlí.
Mikil er sú ósanngimi
almættisins að kalla burt
svo skjótt þann úr vina-
hópnum sem okkur
fannst enn eiga fjöld ára
inneignarmegin á lífs-
reikningnum. Þetta voru
mín fyrstu viðbrögð þegar mér var
sagt andlát góðvinar míns Friðriks
Þorvaldssonar. En við nánari um-
hugsun var þó eins og þetta sama
almætti hefði með styrkri hendi sett
á svið helgileik sem engum hæfði
fremur: Hjónin Þórgunnur og Friðrik
á göngu í Kjamaskógi að morgni
þriðjudags eftir Þorláksmessu á
sumri, sól yfir Garðsárdal, margradda
söngur fugla, sterkur ilmur af gróinni
jörð og grænni björk. Þau að ræða
sönglínu eftir Schubert, ljóðabrot ein-
hvers góðskáldsins eða bara síðustu
atvik hversdagsins. Sest á bekk til
þess að láta líða úr sér, horfst í augu,
ekkert sagt. Súlur á sínum stað, Kald-
bakur nyrst í ijarska, fegurðin ríkir
ein. í einni andrá skyggir á sviðinu,
hann er allur, hún stendur ein eftir.
Tjaldið fellur.
Milli fimmtíu og sextíu ára sam-
fylgd kallar fram ótal minningar.
Friðrik Þorvaldssyni fylgdi birta og
þokki sem ekki verður lýst með orð-
um. Ræktarsemi var honum í blóð
borin og ekkert tækifæri lét hann
ónotað til að sýna hana í verki eins
og við átti. Öll framganga hans var
sambland eyfírsks sveitapilts og ensks
séntilmanns. Hús hans stóð okkur
skólafélögunum ætíð opið og er ekki
úr vegi að minnast fímmtíu ára stúd-
entsafmælis þar sem þau hjón tóku
hópnum opnum örmum með gestrisni
og rausnarbrag. Það sem einstakt var
í fari Friðriks, það andrúmsloft sem
um hann lék og að innan kom, mun
fylgja okkur það sem eftir er.
Eg tek mér það bessaleyfí fyrir
hönd stórfjölskyldunnar að votta
Þórgunni og fólki þeirra Friðriks sam-
úð okkar allra.
Far í friði, Friðrik Þorvaldsson.
Björn Bjarman.
“Integer vitae
Fréttin um lát Friðriks Þorvalds-
sonar kom sem reiðarslag, á dauða
mínum átti ég von en ekki þessu. Ég
var nýbúinn að hitta hann hressan
og kátan. Við Lovísa vorum á suður-
leið úr Mývatnssveit og litum inn til
Þórgunnar og Friðriks í Einilundinum
á Akureyri eins og við vorum vön,
þegar við áttum leið um. Eyjafjörður-
inn skartaði sínu fegursta á Jóns-
messunni, sól skein í heiði og andi
guðs sveif yfír Pollinum, enda presta-
stefna háð á Akureyri í þann mund.
Þessi umgjörð einkenndi síðasta fund
okkar vinanna. Þau hjón tóku á móti
okkur af þeirri gestrisni sem var þeim
svo eiginleg og við rifjuðum upp göm-
ul kynni og tíunduðum það sem á
dagana hafði drifíð frá síðasta fundi
okkar. Fréttir af skólasystkinum voru
ofarlega á baugi, en börnin og bama-
bömin voru auðvitað aðalumræðuefn-
ið. Það var greinilegt að þau Þórgunn-
ur og Friðrik nutu þess í ríkum mæli
að vera í ömmu- og afahlutverkinu
og með viðeigandi stolti kynntu þau
unga sonardóttur, sem greinilega sór
sig í ættina.
Friðrik Þorvaldsson var gæfumað-
ur. Heimanfylgjan var góð, eyfírskur
að föðurkyni, af Krossætt, og aust-
fírskur í móðurætt, úr Álftafirðinum,
fegurstu og söguríkustu sveit austan-
lands, þar sem Þangbrandur tók land
fyrir þúsund árum. Svo var Friðrik
fjölmenntaður maður bæði innanlands
og utan, fékk starf við hæfí, náði í
góðan lífsförunaut og eignuðust þau
Þórgunnur 3 hrausta syni, sem mönn-
uðust vel og bamabömin voru þeim
til ánægju. Að mínu viti er þetta ham-
ingjan í hnotskum. Ekki
sakar svo að vera
hraustur og kátur allt
sitt líf og fá að kveðja
þennan heim standandi
í báða fætur vitandi að
hafa skilað lífsstarfí
sínu með sóma. Það
hafði Friðrik gert. Hann
var vammlaus maður.
“Integer vitae —“ sung-
um við félagamir gjarn-
an á góðri stundu og
óskuðum sjálfsagt allir
að lifa eftir því, en það
er samdóma áiit okkar
bekkjarsystkinanna að
þar hafí Friðrik verið
fremstur. Frissi, eins og við bekkjar-
systkinin kölluðum hann alla tíð okk-
ar á milli, var hornsteinninn í bekks-
ögninni og til hans var alltaf hægt
að leita þótt hann byggi fyrir norðan
og við hin fyrir sunnan eða erlendis.
Hann skipulagði stúdentsafmælin
okkar og þau Þórgunnur tóku á móti
öllum hópnum á heimili sínu nú síð-
ast á fímmtíu ára stúdentsafmælinu
1993. Það var ógleymanlegur fögnuð-
ur, eins og systkinahópur væri kom-
inn heim og sýnir hve Menntaskólinn
á Akureyri á sterk ítök í huga gam-
alla nemenda. Það var gaman að sjá
menningarbraginn á hátíðarhöldum
skólans og við vitum að Friðrik hefur
lagt sitt af mörkum. Nú er skarð
fyrir skildi og söknuður okkar mikill,
en huggun harmi gegn að minningin
um góðan dreng yljar okkur um
hjartarætur.
Þar sem ég sit hér og rita þessar
línur hefí ég gamlar myndir af okkur
bekkjarsystkinunum fyrir framan
mig. Kynni okkar spanna nær 60 ár.
Friðrik kom í 2. bekk MA árið 1938
og varð strax einn af okkur og alla
tíð í sérstöku uppáhaldi. Hann var
námsmaður í besta lagi, jafnvígur á
allt og alltaf með þeim efstu í bekkn-
um, samviskusamur og reglusamur
enda verðlaunaður „fyrir að vekja
heimavistamema kl. 7 Vi hvem morg-
un með hringingu 1941-43.“ Hann
var hvers manns hugljúfí, þó einarður
og ákveðinn þegar þess þurfti með,
umtalsfrómur og færði allt til betri
vegar, þó gamansamur. Það var gott
að blanda geði við Friðrik, hann var
svo skemmtilegur og ekki spillti það
hve góður söngmaður hann var. Hann
kunni að gleðjast með glöðum, þó
alvörumaður undir niðri. í sjötta bekk
bjuggum við saman 3 félagar á
Briemsgerði á Norðurvistum, Friðrik,
Óttar Þorgilsson og undirritaður og
áttum við Óttar það til að slugsa við
námið. Þá greip Friðrik í taumana
og renndi með okkur yfir „pensúmið“
áður en við fórum í háttinn. Ég held
bara að hann hafí þannig komið okk-
ur í gegnum stúdentspróf. Hann var
góður kennari og ungum mönnum
sönn fyrirmynd og Friðrik kemur mér
alltaf í hug þegar ég heyri góðs manns
getið.
Þegar við Friðrik kvöddumst á
Jónsmessunni hlökkuðum við báðir
til að hittast aftur að ári liðnu á 55
ára stúdentsafmælinu. Af því verður
ekki í þessu lífi.
Þau Þórgunnur voru náttúruunn-
endur, gengu mikið og reglulega og
gjaman í Kjamaskógi. Þau ráðlögðu
okkur hjónum að fá okkur göngutúr
þar hvað við og gerðum að lokinni
heimsókn í Einilundinum. „Þar ríkti
fegurðin ein ofar hverri kröfu" og þar
varð Friðrik allur mánuði síðar á
göngu með sinni heittelskuðu. Ekki
gæti ég óskað mér betri dauðdaga
þegar kallið kemur. Eftir sitja vinim-
ir með söknuð í hjarta en sárastur
er söknuður Þórgunnar og fjölskyld-
unnar allrar og færum við Lovísa og
bekkjarsystkinin þeim innilegustu
hluttekningu með þakklæti í huga
fyrir allt það sem Friðrik var okkur.
Minningin lifír um góðan dreng.
Jón Þorsteinsson.
Friðrik Þorvaldsson andaðist, þar
sem hann hafði tekið sér hvíld á bekk
í Kjarnaskógi, en þau Þórgunnur
gengu þar gjaman og nutu útivistar
og umhverfís. Hann hafði ekki kennt
sér meins. Hafði raunar alla ævi not-
ið hestaheilsu, og var, liðlega sjötíu
og fjögurra ára, ímynd heilsu og heil-
brigðis. Lát hans kom okkur öllum
að óvömm.
Friðrik var málakennari að ævi-
starfí og naut sín í því starfí. Hann
kenndi þýsku og frönsku, lengstum
við Menntaskólann á Akureyri, en
síðar við Verkmenntaskólann. Hann
var mikill málamaður og næmur á
sköpunarmátt málsins. í eðli sínu var
hann óforbetranlegur fagurkeri.
Hann nálgaðist tungumálið sem lista-
verk, nam mál af tilfinningu og inn-
sæi. Hann fann sterkt fyrir tónlist
tungunnar. Þannig hreyfst hann ekki
síst af þeirri list sem sameinar, í lát-
leysi en nákvæmni, tært tungutak
og laglínu, sem í senn er einföld og
nærgætin. Þýskur ljóðasöngur og
frönsk sígild sönglög voru meðal
þess sem hann skynjaði djúpt og
skildi með hjartanu.
Friðrik naut þeirrar gæfu að vera
kvæntur inn í mikla tónlistarfjöl-
skyldu og eiga að lífsförunaut mikla
sómakonu, Þórgunni Ingimundar-
dóttur, sem hefur tónmennt að ævi-
starfi. Þeim hjónum og fjölskyldu
þeirra fylgdi menningarandi hvar
sem þau fóru.
Eftir að Friðrik lauk störfum sem
kennari við Menntaskólann á Akur-
eyri, vann hann með mér árum sam-
an sem prófdómari. Hann var mér
ómetanlegur við þau störf. Hann var
maður mildur í dómum að eðlisfari.
En hann hafði líka til að bera ríka
mannúð og lagði mikið upp úr vilja
til verksins. Hann dáðist mikið að
afburðahæfíleikum til náms en bar
dýpsta virðingu fyrir dugnaði og ós-
érhlífni þeirra sem með skipulegum
vinnubrögðum tókst að sigrast á erf-
iðleikum í námi.
Friðrik Þorvaldsson varð varabæj-
arfulltrúi Sjálfstæðisflokksins 1974
og sinnti stjómmálastarfinu af sömu
lipurð, vandvirkni og vingjamleika
og öðmm þeim störfum, sem hann
tókst á hendur.
Öll þau ár sem við unnum saman,
var Friðrik mér kennari og öðrum
samverkamönnum og vinum, án þess
að vita af því. Hann kenndi þá grein
sem erfitt er að tileinka sér til hlít-
ar. Hann veitti öllum sem kynntust
honum innsýn í fágun, sem í senn
var meðfædd og ræktuð. Öðrum
þræði var um að ræða íslenska
sveitamennsku, sem er þegar best
lætur ein magnaðasta aðalsmennska
sem ég hef komist í kynni við. Hún
var í ættinni, frá Hrísey. Hins vegar
hafði hann drukkið í sig miðevrópska
menningu, eins og hún getur best
orðið.
Friðrik hafði til að bera mjög fín-
lega kímnigáfu, sem var göfgandi.
Hann dró úr kerskni og kaldhæðni,
sem eru okkur íslendingum nokkuð
tamar, en laðaði fram, með skarpri
athyglisgáfu, það sem var spaugilegt
og táknrænt en særði engan. Þannig
fannst manni einatt heimurinn stór-
um betri í návist hans. Mér finnst
þessi mildi sómamaður hafa verið
holdi klædd sú fágun og hlýleiki, sem
einkenndi Akureyri á uppvaxtarárum
mínum og bærinn býr enn að.
Um leið og ég kveð Friðrik Þor-
valdsson, sendi ég eiginkonu lians,
sonunum þremur og fjölskyldum
þeirra mínar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Tómas Ingi Olrich.
Úber allen Gipfeln
ist Ruh'.
In allen Wipfeln
spur’st du
kaum einen Hauch.
Die Vögellein schweigen im Walde.
Warte nur: - balde
ruhest du auch.
„Þetta er nú fallegt, hmmmm!
Finnst ykkur það ekki? Mikil lifand-
isósköp er þetta fallegt, hmmm?“ -
Og Friðrik hagræðir gleraugunum
og lítur yfír hópinn - nær þijátíu
stráka um tvítugt - ef allir eru
mættir sem litlar líkur eru til. En
þar eru menn áhugasamari um flest
annað en að afhjúpa tilfínningar sín-
ar með því að játa að sér fínnist eitt-
hvað fallegt. En það snýst heldur
enginn til varnar því að þær komi
fram í þögninni. Hún er þessu sinni
samsinnandi - ekki vankunnandi.
Enginn leyfir sér að afgreiða málið
með hálfkæringi eða útúrsnúningi -
til þess er helgi stundarinnar of mik-
il. - Jú, vissulega er þetta fallegt
en það er erfíðara að játa það. Og
þögnin ríkir - í þetta skiptið þægileg.
Hver af nemendum Friðriks Þor-
valdssonar minnist ekki ástar hans
og virðingar á viðfangsefninu - hvort
sem það voru valdir kaflar eftir
Goethe og Schiller, Heinrich Böll og
Wolfgang Borchert eða stíll sem átti
svið sitt á járnbrautarstöðinni eða í
flughöfninni. í samfylgd hans lá leið-
in um undirdjúpin, sem „Kafarinn"
forðum kannaði, á vit „Álfakóngs-
ins,“ þar sem Schubert síóst í hópinn
og síðan var dvalist við „Dichter-
liebe" Schumanns og staldrað við á
Loreley eða jafnvel litið inn á krá
þar sem gengið var á fund „der alten
Burschenherrlichkeit". Á þessari
löngu göngu úr einum næturstað í
annan verður þó e.t.v. eftirminnileg-
ust nándin við skyttuna í skóginum
í Rússlandi sem söng „Weihnachs-
lieder obwohl es schon Anfang Febr-
uar war“. En umfram allt tvö nætur-
ljóð ferðalangsins sem býst til hvíld-
ar í ró, hafi hann ekki verið borinn
helsærður inn í gamla skólann sinn
þar sem enn standa á töflunni rituð
eigin hendi orðin: „Wanderer,
kommst du nach Spa ...“
Hvort sem Friðrik miðlaði mönn-
um af sígildum menningarheimi Evr-
ópu á gullöld hans eða þjáðum a_f
styijöld lét það engan ósnortinn. Á
sinn glaðværa yfirlætislausa hátt eða
kenndi þeim einnig að mæta samtíð
sinni m.a. með því að gera kunnug-
legar þeim áður framandi ferðavenj-
ur. Sumum kann einhvern tíma að
hafa þótt nóg um öll farmiðakaupin
og lestarskiptingamar í þýsku stílun-
um og kallað hann þá í græskulausu
gamni „Friedrich von Bahnhofen".
En leiðsögn hans kom þeim til góða
þegar þeir stóðu fyrsta sinni á þýsk-
um brautarpalli og þurftu ekki að
óttast að missa af lestinni. Þeir
þekktu aðstæður og gátu brugðist
við þeim. Vel reyndist mönnum einn-
ig vegnestið sem Friðrik fékk þeim
til náms við erlenda háskóla - jafn-
vel áratugum síðar. Minningu hans
leyfí ég mér að helga eftirfarandi
þýðingar á Næturljóðum Goethes:
I
Þú sem háum himni frá
harm og kvalir ailra stillir,
þann sem ótal eymdir hijá
endalausu þoli fyllir,
lof mér þreyttum leggjast niður!
Lát mig einan, gleði og sorg!
Ljúfí friður,
líð þú inn í hugar borg.
II
Yfir öllum tindum
er ró.
Ei andar vindum,
í skóg
bærist ei blað.
Söngfuglar sofa í náðum.
Sjáðu til, bráðum
þú sest hefur að
Friðrik Þorvaldsson var góður
kennari og mannvinur - sannur
húmanisti og unnandi mennta og
menningar - í senn rómantískur fag-
urkeri og duglegur framkvæmda-
maður. Hann var góður maður.
Erlingur Sigurðarson frá
Grænavatni.
Á heitum sumardegi er Kjarna-
skógur paradís á jörðu, þegar sólin
skín og geislar hennar mynda sam-
hljóm með fuglasöngnum og bjark-
arilmnum. Slíkur dagur var þriðju-
dagurinn 22. júlí.
Friðrik og Þórgunnur fengu sér,
eins og svo oft áður, morgungöngu
í skóginum, og nutu alls hins besta,
sem sumarið býður.
Skyndilega og fyrirvaralaust var
Friðrik Þorvaldsson allur.
Innra með okkur dró ský fyrir
sólu, geislar hennar misstu hlýju
sína, söngur fuglanna þagnaði og
bjarkarilmurinn hvarf.
Friðrik kenndi mér þýsku öll árin
í Menntaskólanum á Akureyri auk
frönsku einn vetur. Mér er kennsla
hans minnisstæð, hún einkenndist
öllu öðru fremur af jákvæðum sam-
starfsvilja. Hann leiddi okkur inn í
rökréttan heim þýskrar málfræði og
þegar sagnirnar eða lýsingarorðin
hjá okkur tóku á sig annarlegan blæ,
brosti hann góðlátlega og leiðrétti
og skýrði. En það var ekki bara
málfræðin og gotneska letrið. Það
voru einnig ljóðin, einhver mesti
menningararfur þýskrar tungu. Með
Goethe, Schiller og Heine lauk hann
upp nýjum heimi, sem gott er að
hafa kynnst. V
Þannig kennara er gott að hafa
og honum á ég það fyrst og fremst
að þakka að hafa stundað nám í
þýsku I Þýskalandi, þótt það nám
yrði styttra en ætlað var.
Síðar hittumst við oft á förnum
vegi og tókum þá gjarnan tal sam-
an. Oftar en ekki ræddum við skóla-
mál, sem voru okkur báðum hugleik-
in. _
Á útmánuðum 1984 er undirbún-
ingur að Verkmenntaskólanum á
Akureyri var að komast á lokastig
hittumst við dag einn á pósthúsinu.
Hann spurði, hvort ekki yrði kennd
þýska í þessum nýja skóla. Ég játti
því. Hann spurði um starfíð og hvem-
ig sem nú orð féllu var ráðing hans
handsöluð. Hann var ráðinn fyrstur
allra. Pappírsvinnan var unnin
seinna. Við unnum saman í hartnær
áratug uns hann fór á eftirlaun.
Friðrik var góður og glaðlyndur
félagi, bæði í skólastofu og á kenn-
arastofu. Hann var prúðmenni í fasi
og framkomu, snyrtilegur { klæða-
burði og unni hinu fagra, ekki síst
tónlistinni.
Ég sendi Þórgunni og fjölskyldu
hennar mínar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Við ótímabært fráfall Friðriks
Þorvaldssonar er Akureyri fátækari
en áður.
Bernhard Haraldsson.
Friðrik Þorvaldsson menntaskóla-
kennari varð bráðkvaddur í Kjarna-
skógi við Akureyri þriðjudaginn 22.
þ.m. og verður jarðsunginn frá Akur-
eyrarkirkju í dag. Með Friðriki Þor-
valdssyni er genginn fágaður heið-
ursmaður. Mannvirðing og hófsemi
vom honum mnnin í merg og bein.
Friðrik Þorvaldsson fæddist í Hrís-
ey 26. apríl 1923 og var því nýlega
orðinn 74 ára. Aldurinn bar hann
með afbrigðum vel, sviphreinn og
beinn í baki gekk hann með konu
sinni, Þórgunni, um gamlar slóðir og
naut lífsins í hinu einfalda og var
gaman að hitta þau hjón og skiptast
á skoðunum við þessa menntuðu fag-
urkera.
Friðrik Þorvaldsson tók stúdents-
próf frá Menntaskólanum á Akureyri
vorið 1943 og hélt um haustið til
Skotlands og las frönsku og þýsku
við háskólann í Edinborg og síðan
við háskólann í Cain í Frakklandi og
lauk MA prófí frá háskólanum í
Edinborg árið 1950 og stundaði auk
þess nám í Kiel, Göttingen og Ham-
borg. Hann var kennari við Mennta- v*
skólann á Akureyri nær aldarfjórð-
ung og hægri hönd Þórarins skóla-
meistara Björnssonar um árabil en
hvarf frá kennslu árið 1970 og veitti
forstöðu fyrirtækjum á Akureyri til
ársins 1985 að hann gerðist kennari
við Verkmenntaskólann á Akureyri
til vors 1993.
Friðrik Þorvaldsson var n\jög góð-
ur kennari og komu þar fram hæfi-
leikar hans og mannkostir, mikil
menntun og næmt fegurðarskyn en
hluti af tungumálakennslu í mennta-
skóla er að leiða menn um lendur
þeirrar menningar sem tungumálinu
eru bundnar og það gerði Friðrik
Þorvaldsson. Eftir að við komum
aftur til Akureyrar 1972 var Friðrik *
Þorvaldsson stjómskipaður prófdóm-
ari við gamla skólann og bar fundum
okkar því oft saman og áttum við
margar góðar stundir með þeim |
Þórgunni, nú síðast fyrir mánuði þar
sem sameiginleg áhugamál og þá
ekki síst ensk og skosk menning var
til umræðu. En kallið, sem við eigum
öll eftir að hlýða, kom skjótt og raun-
ar fyrr en nokkurn varði. Eftir göngu
um Kjarnaskóg á sólbjörtum sumar-
degi hneig hann að öxl konu sinni,
Þórgunni Ingimundardóttur, og var
andaður.
En eitt sinni skal hver deyja. Með
Friðriki Þorvaldssyni er genginn mik-
ill heiðursmaður sem hafði til að
bera fágun og hreinleika sem ein-
kennir sannmenntað fólk. Við vottum
Þórgunni og börnum þeirra Friðriks,
tengdabömum og bamabömum
samúð okkar og geymum áfram góð-
ar minningar um horfínn vin.
Margrét Eggertsdóttir,
Tryggvi Gíslason.