Morgunblaðið - 13.08.1997, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 13. ÁGÚST 1997 23
LISTIR
1 — r a| 1 í -1 i Inr
/fy/rr
í ALLDÓR Forni við eitt verka sinna.
Myndlist-
arverk á
Eyrarbakka
í TILEFNI af 100 ára afmæli
Eyrarbakkahrepps sýnir Hall-
dór Forni verk sín á Vestur-
búðarhólnum við samkomuhúsið
Stað og- í veitingahúsinu Kaffi
Lefolii á Eyrarbakka til 31. ág-
úst 1997.
Halldór Forni sýnir högg-
myndir úti og myndir unnar með
blandaðri tækni á Kaffi Lefolii.
Á árunum 1989-1994 nam
Halldór m.a. í Normandí og á
listaakademíunni í borginni To-
urs í Frakklandi. Einnig vann
hann um hálfs árs skeið i Tosc-
ana-héraðinu á Italíu við högg-
myndagerð og tók Halldór þátt
í samsýningum þar.
Árið 1994 hlautHalldór 1.
verðlaun í flokki ungra mynd-
höggvara fyrir tveggja tonna
steinmynd sína, Hörpu valkyrj-
unnar, í alþjóðlegri höggmynda-
samkeppni í Mið-Frakklandi.
Sýningin á Eyrarbakka er
fyrsta einkasýning Halldórs en
hann hefur tekið þátt í þremur
samsýningum.
Heimur
Guðríðar á
Hólahátíð
LEIKRITIÐ Heimur Guðríðar -
Síðasta heimsókn Guðríðar Sím-
onardóttur í kirkju Hallgríms eftir
Steinunni Jóhannesdóttur verður
sýnt í Hóladómkirkju og á Hólahá-
tíð sunnudaginn 17. ágúst. Sýning-
ar verða tvær og hefst sú fyrri kl.
17 og hin síðari kl. 21.
í leikritinu er rakin ævi- og písl-
arsaga Guðríðar Símonardóttur,
sambýliskonu Hallgríms Péturs-
sonar, Passíusálmaskálds, en Hall-
grímur var fæddur í Skagafirði og
ólst upp á Hólum í Hjaltadal fram
á ungiingsár þar sem Pétur faðir
hans var hringjari.
Með helstu hlutverk í sýning-
unni fara Margrét Guðmundsdóttir
og Helga Elínborg Jónsdóttir sem
báðar leika Guðríði á ólíkum ævi-
skeiðum og Þröstur Leó Gunnars-
son er í hlutverki Hallgríms. Tón-
list er eftir Hörð Áskelsson en
búninga gerði Elín Edda Árnadótt-
ir. Höfundur leikritsins, Steinunn
Jóhannesdóttir, er einnig leikstjóri
sýningarinnar.
Islenzka álfkon-
an á Broadway
TONLIST
Þjóðleikhús-
kj a 11 a r i n n
EINSÖNGSTÓNLEIKAR
Lög eftir ýmis bandarisk leikhús-
tónskáld. Anne Runólfsson
söngkona, Jónas Þórir Þórisson,
píanó. Þjóðleikhúslgallaranum,
fimmtudaginn 7. ágúst kl. 21:30.
SMÆÐ íslenzka samféiagsins
hefur einatt verið dragbítur á
viðgangi vandaðrar skemmti-
tónlistar hér á landi. Markaður-
inn er einfaldlega of lítill til að
kunna að meta - og kosta -
atvinnumennsku af þeirri gráðu
sem heyra mátti á söng hinnar
vesturíslenzku Anne Runólfs-
son fyrir fullu húsi Leikhúskjall-
arans s.l. fimmtudagskvöld.
í sjálfu heimalandi Breið-
vangssöngleikja er hins vegar
fyrir hendi ærið framboð, eftir-
spurn, íjármagn og samkeppni
til að laða fram flutning af því
tagi sem heyra mátti umrætt
kvöld; túlkun sem gerði hvort
tveggja að hrífa áheyrendur upp
úr skónum og að draga fram
þá nöpru staðreynd, að íslenzkt
leikhústónlistarlíf á í raun fátt
til sambærilegt, nema ef vera
skyldi „leynigestur" söngkon-
unnar, Egill Olafsson, er kynnti
fyrsta atriði hennar og söng
með henni dúett úr Leikhús-
draug Webbers við rífandi und-
irtektir.
Af 13 lögum kvöldsins voru
aðeins tvö kunn kjallaragestum,
áðurnefndur dúett og Paper
Moon Carmichaels. Hin voru
nýleg lög eftir höfunda úr kunn-
ingjahópi söngkonunnar í New
York. Hefði fjamst „stand-
arða“ frá gullaldarárunum und-
ir venjulegum kringumstæðum
líklega valdið vonbrigðum, því
þó að flest lögin er hér um
ræðir hefðu eitthvað til síns
ágætis, var óneitanlega ólíku
saman að jafna. En e.t.v. er það
hollustumerki að Broadway nú-
tímans er farinn að slíta sig frá
forni frægð - þó að mætti
kannski einnig óska þess að
sjóndeildarhringurinn færi senn
að stækka aftur í hinni löngu
sjálfbæru söngleikjahefð þar
vestra, til jafns við það fijóa
ástand er ríkti á árunum
1930-60 þegar atgervisflóttinn
frá Evrópu stóð sem hæst og
beztu lögin komu undir.
Útslagið gerði þó tjáningar-
kraftur hinnar 32 ára gömlu
söngkonu, sem var af þeim kalí-
ber, að salurinn lá að fótum
hennar bókstaflega frá fyrsta
lagi til loka. Hér mátti heyra
söng og textatjáningu sem
sjaldan heyrist af leikhúsfjölum
hér um slóðir. Anne Runolfsson
hefur allt sem til þarf, fallega
og sveigjanlega rödd, tandur-
hreina inntónun, gífurlegt tón-
svið er spannar nánast bæði alt
og sópran, styrksvið frá veik-
asta álfkonuhvískri upp í tröll-
skessurokur, mikið úthald á
löngum tónum, fullkomið vald á
raddbeitingu allt frá marsléttum
telpusöng upp í valkyijuvíbrató,
og svo skýran framburð, að
hvert einasta orð komst til skila.
Hér var ýmist raulað og kýlt -
„krúnað og beltað", eins og sagt
er vestanhafs - og þó að sum
lögin bæru merki angurværðar
og saknaðar, var einnig leikið á
gamansamari strengi, sumt séð
með ferskum augum barnsins
svo minnti á Dorothy í Galdra-
manninum frá Oz („Ding Dong
The Witch is Dead“), og jafnvel
vaðið á súðum, þar sem við-
kvæm álfkona hins ljúfsára
saknaðarsöngs At Sea um-
breyttist í sópandi knæpusöngv-
ara á augabragði við dynjandi
undirtektir áheyrenda.
Jónas Þórir tók að sér vanda-
samt undirleikshlutverkið með
litlum fyrirvara og sannaði það
sem þeir er til þekkja hafa lengi
vitað, að hann er einn fjölhæ-
fasti píanisti landsins. Leikur
hans var lipur og skýr og fylgdi
söngkonunni eins og skuggi, svo
halda mætti að þau Anne hefðu
starfað saman um áraraðir.
Enginn lifir eilíft á fornri
frægð, en meðan ný sönglög eru
samin á við beztu lög kvöldsins
og flutt af söngvurum á borð
við Anne Runólfsson, er greini-
lega of snemmt að ætla að
kveðja Broadway fyrir fullt og
allt.
Ríkarður Ö. Pálsson.
AÐSEMPAR GREINAR
Feður o g
fórnarlömb
JAFNRÉTTISUMRÆÐAN síð-
ustu áratugi hefur stuðlað að fjölda
rannsókna á því, hvað kynin hafa
sameiginlega til brunns að bera og
hvað prýði þau, hvort um sig. þekk-
ing hefur aukist gn'ðarlega og varp-
að nýju ljósi á gömul hugarfóstur
og goðsagnir. Ein af eftirlætisgoð-
sögnum ákveðinna kvenfrelsunar-
hópa, er sú, að mæðrum almennt
sé fremur en feðrum gefíð að ann-
ast böm. Öfgafyllstu kvenfrelsarar
aðhyllast jafnvel líffræðirómantík,
sem á stundum hlýtur býsna
skondna útfærslu. Því er það, að
rökræður á grundvelli þekkingar og
málefna verða nánast sem ókleifur
hamar. Sorglegt dæmi um þetta er
lestur greinar Kristínar Halldórs-
dóttur í Morgunblaðinu 27. júní s.l.
En Kristín er einn ákafasti talsmað-
ur Kvennalistans. I grein sinni fjarg-
viðrast Kristín gríðarlega í tilefni
danskrar rannsóknar um uppeldis-
hæfni mæðra og feðra 3 til 5 ára
bama. Niðurstöður, sem sýna hina
rannsökuðu feður í jákvæðu ljósi,
er Kristínu lítt að skapi. Henni virð-
ist ögrað og skapraunað.
í kveðju til Kristínar
Halldórsdóttur segja
Abyrgir feður, að hún
hafi afhjúpað rétta
kvenréttarásýnd sína
og skoðanasystra.
Aðferð rannsóknarinnar fínnur
Kristín flest til foráttu. Gagnrýni
hennar er þó óljós. Helst má skilja,
að hún telji hina rannsökuðu feður
gefa ranga mynd af feðmm. Því er
þá til að svara, að höfundur ætlaði
sér einfaldlega ekki þá dul að rann-
saka feður yfírleitt. En hins vegar
ætlaði hann að bregða vísindalegri
birtu á einstæða foreldra. Rík
ástæða er til að ætla, að hann hafi
haft árangur sem erfiði. Og sérstak-
lega, hvað feður snertir. Úrtak feðra
er geysistórt eða um fjórðungur
þýðisins (þ.e.a.s. þess hóps, er rann-
saka skal). í úrtakinu er góð blanda
feðra, sem tilneyddir eru til að sinna
börnum sínum einir sökum vanhæfni
móður eða andláts hennar, þeirra,
er semja um bólstað bamsins við
mæðurnar og svo þeirra, er barist
hafa fyrir forsjánni. Almennt er
ekki greinanlegur munur hinna
þriggja tegunda feðra. Þannig
standa þeir feður sig, sem fengið
hafa forsjá bama sinna óforvarand-
is, alls ekki síður í stykkinu, en feð-
ur, sem barist hafa fyrir forsjánni.
Greinanlegur munur fínnst heldur
ekki á umgengnisfeðrum annars
vegar og forsjárfeðrum hins vegar.
Stundum er því gert skóna, að lang-
skólamenntaðir feður kynnu að hafa
betri burði til að sinna bömum sín-
um, en aðrir feður. I umræddri rann-
sókn er því ekki til að dreifa. Því
er það, að rannsóknin veitir mikil-
væga þekkingu og gilda um ein-
stæða feður og mæður raunar einn-
ig. Drepið skal á nokkur atriði.
Feður em engu síður í stakk bún-
ir en mæðurnar til að sinna þörfum
bama sinna í hvívetna, þótt ung
séu. Flest koma þau í umsjón feðra
sinna kornung.
Þrátt fyrir að feður vinni almennt
meira, þjást þeir síður af streitu.
En streita stuðlar eins og kunnugt
er, að vansæld barna. Þannig búa
einstæðir feður börnum sínum
þroskavænlegra heimili að þessu
leyti. Þá er til þess að líta, að feður
eru einnig andlega heilsuhraustari
en mæðurnar. Þetta á i raun og
sann við um karlmenn almennt, eft-
ir því, sem best verður séð.
Stöðugleiki virðist betri á heimili
feðranna. Þeir em seinni til að út-
vega sér nýjan lífsförunaut. Auk
þess eru tengsl barnanna, er hjá
föður sínum búa, við umgengnisfor-
eldrið og fjölskyldu þess, til muna
betri, en þeirra barna, sem búið er
heimili hjá mæðmm sínum.
Feður sýna síður tilhneigingu til
að beita barnið ofbeldi, en mæður
í sömu stöðu. Það eru þó í sjálfu
sér ekki spánnýjar fréttir. Hartnær
þriggja áratuga gamlar rannsóknir
sýna greinilega ofbeldistilburði
mæðra i uppeldi. Erfitt er að bera
saman rannsóknir í þessu efni, en
þó sýnist ástæða til að ætla, að
mæður séu góðu heilli heldur að
stilla gamminn. í danskri rannsókn
á sjö tugum mæðra í lok sjöunda
áratugarins kom í ljós, að u.þ.b.
85 af hundraði mæðra beittu börn
sín líkamlegu ofbeldi.
Nú er boðskapurinn ekki sá, að
einstæðar mæður séu vont fólk upp
til hópa. Ástæðnanna er trúlega
miklu frekar að leita í vondum að-
stæðum en innræti. Heldur fleiri
mæður en feður em atvinnulausar,
enda þótt almenn menntun mæðr-
anna sé betri en feðranna. Feður
virðast í meira mæli hafa sóst eftir
verkmenntun, sem er eftirsóttari á
vinnumarkaði.
Þrátt fyrir, að svona kunni að
vera um ímútana búið um megin-
skýringar á ofbeldistilhneigingum
mæðra, ber þó heldur ekki að loka
augunum fyrir því, að mæður sýna
ákveðið kaldlyndi, þegar taka á
ákvörðun um forsjá eða dvalarstað.
Þannig telur skýrsluhöfundur, að
þá staðreynd, að feður gangi miklu
síður eftir meðlagi en mæður, megi
að einhveiju leyti skýra á gmnd-
velli samkomulags í þessum anda:
Þú skalt fá barnið gegn því, að ég
greiði ekki meðlag.
Sé litið til annarra rannsókna og
reynslu feðra á íslandi og í útland-
inu, kynnu slíkar skýringar svo
sannarlega að hafa við þung rök
að styðjast. Því ofbeldi og ófyrir-
leitni mæðra í forsjárdeilum, þar
sem þær beita óspart fyrir sig börn-
um sínum til að kúga feður þeirra,
er þekkt og margrannsakað fyrir-
bæri. Sömuleiðis benda rannsóknir
ítrekað og ákveðið til, að í flestum
tilvikum, þar sem slitnar samband
umgengnisföður og barns, er skýr-
inganna fyrst og fremst að leita í
andófi móður.
Kristín gerir að umtalsefni, að
einstæðir feður fái hlýlegra viðmót
í samfélaginu en einstæðar mæður.
Vissulega sýnir rannsóknin fram á
það. Greinarhöfundur telur, að
þetta skýrist af minni væntingum
til einstæðra feðra en mæðra. Á
grundvelli rannsóknarinnar er þó
nærtækara að álykta, að feður upp-
skeri hlýrra viðmót einfaldlega
vegna þess, að þeir standi sig betur.
Að síðustu skal Kristínu þakkað
að afhjúpa með svo eftirminnilegum
hætti hina réttu kvenréttarásýnd
sína og skoðanasystranna. Lestur
greinar hennar styrkir enn frekar
þá grunsemd, að í raun réttri hafi
kvenfrelsunarsinnar af hennar
sauðahúsi (og Kvennalistinn) aldrei
ætlað að beita sér fyrir leiðréttingu
þess misréttis gegn körlum, sem
er ofurréttur mæðra (nú afnuminn
í lögum) til barna sinna.
En það er von Ábyrgra feðra,
að Kristín endurstilli jafnréttisátta-
vitann og sláist í för til eiginlegs
jafnréttis beggja kynja, einnig í
barnauppeldi og forsjármálum. Það
er einnig von Ábyrgra feðra, að
embættismenn (dómarar meðtald-
ir), sálfræðingar, félagsráðgjafar,
hjúkrunarfræðingar og læknar,
opni hug sinn og sinni starfi sínu
á þessu sviði í auknum mæli á
grundvelli fræðilegrar þekkingar.
Þannig skyldu hafrarnir greindir frá
sauðununt.
Fyrir hönd Ábyrgra feðra:
Gunnlaugur Jón Ólafsson,
Ottó Sverrisson,
Ólafur Ingi Ólafsson,
Unnsteinn Hjörleifsson.