Morgunblaðið - 17.08.1997, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 1997 11
Ef skólagjöld...
Sveinbjörn Björnsson rektor Há-
skóla íslands segir, að þó svo hann
hafi ekki beitt sér fyrir skólagjöldum
hafni hann þeim ekki alfarið, reynist
það vilji Alþingis að taka þau upp.
Þau yrði þó að bera að með öðrum
hætti en í fjárlögum 1992, þegar
fjárveiting til háskólans var skorin
niður en honum heimilað að inn-
heimta hærri skrásetningargjöld til
að bæta sér hluta niðurskurðarins.
„Ef við ættum að leggja á skóla-
gjöld þætti mér sanngjarnast að
byija í framhaldsnámi eftir fyrsta
háskólapróf og efri hluta starfs-
náms, sem veitir lögvernduð starfs-
réttindi, en öllum stæði til boða byij-
un háskólanáms án skólagjalda.“
Hann segir skólagjöld hafa þann
kost að þau auki kostnaðarvitund
nemenda og gefi þeim tilefni til að
krefjast betri þjónustu. „Iiáskólinn
getur ekki bætt þjónustu sína, ef
ríkið sker fjárveitingar niður sem
skólagjöldum nemur. Eigi skólagjöld
að verða umtalsverður hluti kennslu-
kostnaðar verður jafnhliða þeim að
koma upp styrkja- eða lánakerfi,
sem tryggir að skólagjöldin mismuni
ekki námsmönnum eftir efnahag.
Við verðum einnig að hafa í huga
að hin Norðurlöndin sýna skólagjöld-
um engan áhuga en eru farin að
gera hvort öðru reikning fyrir
kennslukostnaði. Þar njótum við
undanþágu sem ekki er víst að við
héldum, ef nemendur okkar færu
að flykkjast tii annarra Norðurlanda
vegna skólagjalda á íslandi."
Þá bendir hann á að skólagjöldin
ein dugi skammt til að leysa vanda
háskólans. Fjárþörf til kennslu ráðist
af fjölbreytni náms og fjölda nem-
enda í hverri námsgrein. Hann legg-
ur til að stjórnvöld geri þjónustu-
samning við skólann um námsfram-
boð og fjölda námsmanna. Þá leið
hafi stjórnvöld farið í öllum löndum
umhverfis okkur og samningar hafi
náðst um eðlileg launakjör og annan
kostnað. Vilji Alþingi að stúdentar
beri hluta þessa kostnaðar með
skólagjöldum sé það ákvörðun þess
en ekki háskólanna. Þá bendir hann
á, að í sumum löndum veiti fyrir-
tæki og sveitarfélög háskólum
fjárstuðning, en hér hafi sá stuðn-
ingur fremur takmarkast við rann-
sóknir en kennslu.
Kristján Arngrímsson blaðamaður
nefnir í grein í Morgunblaðinu
sunnudaginn 10. ágúst sl. að inn-
heimta skólagjalda geri út af við
jafnrétti til náms. Sigurður Sigur-
sveinsson skólameistari Fjölbrauta-
skóia Suðurlands telur að þrátt fyrir
lág innritunargjöld í framhaidsskól-
um sé jafnrétti til náms á íslandi
ekki algjört. Hann nefnir til dæmis
nemendur, sem bæði eru fjarri fram-
haldsskólum og hinum daglega
skólaakstri.
Velt yfir á unga fólkið
Þorsteinn Gunnarsson rektor Há-
skólans á Akureyri segir að skólinn
hafi ekki markað sér stefnu varð-
andi innheimtu skólagjalda. Sjálfur
kveðst hann vera mótfallinn því að
skólagjöld verði tekin upp, því þau
skerði rétt hinna efnaminni til há-
skólanáms. Hann segist þó ekki úti-
loka að það sé gert í einhveijum
undantekningartilvikum í mjög dýru
námi, en þá þyrfti að fara mjög
vandlega yfir hvaða afleiðingar það
hefði í för með sér. „Mikill skortur
er á háskólamenntuðu fólki, einkum
á landsbyggðinni, s.s. iæknum,
kennurum og velmenntuðu vísinda-
fólki. Ég held að innheimta skóla-
gjalda leysi ekki þessi vandamál.
Fyrir mig er umræðuefnið hvernig
við ætium að uppfylla þarfir íslenska
þjóðfélagsins fyrir háskólamenntað
fólk mun brýnna en bókhaldsleg
umræða um hvort innheimta eigi
skólagjöld."
Hann segir að fyrirtæki og stofn-
anir verði að móta sér stefnu hvern-
ig þau nýti sér sérfræðiþekkingu
háskólamenntaðra manna. Heimila
þurfi háskólum að starfa meira eins
og fyrirtæki, þannig að þeir geti til
dæmis fjárfest á hlutabréfamarkaði.
„Mér finnst vel koma til greina að
skattleggja fyrirtæki og stofnanir,
sem hefðu háskólamenntað fólk í
vinnu. Þeim fjármunum yrði ráðstaf-
að til háskólastarfs og rannsókna
eftir ákveðnum regiurn," segir Þor-
steinn. Hann telur ekki að slíkur
skattur dragi úr ráðningum háskóla-
Neyðarkall
skólameistara
EIR skólameistarar, sem
Morgunblaðið ræddi við,
horfðu að vonum fremur til
framhaldsskólans en háskóla-
stigsins. I máli þeirra kom fram
að með þvi að búa nemendur
með ýmsum hætti betur undir
háskólanám, bæði með bættum
vinnubrögðum og með mun meiri
starfs- og námsráðgjöf yrði nám
þeirra á háskólastigi markviss-
ara og þar af leiðandi kostnaðar-
minna.
Ofarlega í huga þeirra voru
þær aðfarir ríkisvaldsins, að um
leið og framhaldsskólunum væri
heimilt að leggja á gjöld af ein-
hveiju tagi minnkuðu framlög af
ijárlögum á móti. Dæmi um það
væru innritunargjöldin á sínum
tíma og fallskatturinn svokallaði
nýlega. Þegar hann var heimilað-
ur var gert ráð fyrir að hann
gæfi skólunum samanlagt 32
milljónir króna og yrði tekinn upp
frá síðastliðnum áramótum. Hann
hafi hins vegar ekki komið í fram-
kvæmd fyrr en nú á haustönn,
þannig að skólarnir stæðu frammi
fyrir samtals að minnsta kosti 15
miHjónir króna fjárlagagati.
Margrét Friðriksdóttir, skóla-
meistari í Menntaskólanum í
Kópavogi og formaður Skóla-
meistarafélags Islands, kveðst
lita á ummæli Tryggva Gíslason-
ar, skólameistara Menntaskólans
á Akureyri, við útskriftarræðu í
vor sem neyðarkall til að vekja
athygli á ástandi skólanna. í
ræðu sinni hvatti Tryggvi til að
tekin verði upp skólagjöld bæði
á framhaldsskóla- og háskóla-
stigi, meðal annars til að hækka
laun kennara.
Hún segir að hvert þjóðfélag
verði að ákveða hvert menntun-
arstig þess eigi að vera. Hún líti
á framhaldsskólanám sem al-
menna undirstöðumenntun og
hana eigi að reka af sameiginleg-
um sjóðum. Hins vegar sé brýn
nauðsyn til að bæta skólana eink-
um hvað varðar upplýsinga- og
tækniþekkingu. Undir það tekur
Sigurður Sigursveinsson, skóla-
meistari Fjölbrautaskóla Suður-
lands. Þau segja kostnaðinn gif-
urlegan, en spurningin snúist um
hvaða augum stjórnvöld líti á
menntun og hversu miklu þau
viyi kosta til tækja, námsgagna
og fleira í þeim dúr.
Samanburður vlð Singapore
Á ráðstefnu sem Margrét sótti
nýlega í Bandaríkjunum kom
fram að í Singapore, sem íslend-
ingar hafa borið sig mikið saman
við að undanförnu, hafa menn
samþykkt að leggja tvo milljarða
dollara næstu fimm árin til þess
að hver nemandi á framhalds-
skólastigi hafi sína tölvu, ný for-
rit, aðgang að alneti o.fl. Nú er
þar ein tölva á tvo nemendur,
sem þykir alls ófullnægjandi.
Hún, eins og hinir skólameist-
ararnir, kveðst geta lært að lifa
með minniháttar gjaldtöku fyrir
nám, en einungis ef tryggt verði
að peningarnir fari í að bæta
skólastarfið og ríkið dragi ekki
úr íjárveitingum að sama skapi.
Undir þetta tekur Sigurður
Sigursveinsson. Hann segir að
gjaman megi snúa umræðunni
við og hætta að tala um skóla-
gjöld en tala þess í stað um sjálf-
stæði skóla. „Hvað framhalds-
skólana varðar, hefur þvert ofan
í meintan ásetning manna um að
auka sjálfstæði, dregið úr svig-
rúmi þeirra til að afla sér sér-
tekna, til dæmis með því að sett
var þak á innritunargjöldin.
„Mér finnst að skólanefndir, sem
eru eins konar fulltrúar foreldra,
nemenda og samfélagsins hér í
kring, ættu að hafa eitthvað um
það að segja hvort skólagjöld séu
lögð á og hversu há þau væru.“
Kröfur um einkunnir
Sölvi Sveinsson, skólameistari
Fjölbrautaskólans í Ármúla, tel-
ur að tónninn sem búi að baki
umræðunni um skólagjöld í há-
skóla sé í rauninni sá að fækka
stúdentum. Að hans mati eiga
háskólar fremur að kveða á um
lágmarkseinkunnir í ákveðnum
greinum til að komast inn í til-
teknar deildir. Slíkt veiti nem-
endum í framhaldsskólum jafn-
framt aðhald. Þetta sé hægt að
gera án samræmdra prófa, því
ljóst sé að nemendur með lágar
einkunnir í framhaldsskólum eigi
iitið erindi inn i háskóla. Eftir
fiaklc á milli deilda í nokkur ár
flosni þeir upp úr námi. Þetta
kosti háskólann sitt, auk þess
sem nemendur séu oft komnir
með skuldir á bakið. Hann segir
að spurningin snúist fyrst og
fremst um auknar íjárveitingar
frá ríki og fullyrðir að það sé
öflugt forvarnarstarf á öllum
sviðum.
Sölvi er hlynntur því að skólar
beri ábyrgð á eigin fjárhag, því
þannig hugsi þeir betur um í
hvað peningunum sé varið. Hann
segir FÁ kominn með verulegt
Qárhagslegt sjálfstæði og telur
að út úr þvi hafi komi betri skóli.
Meðal annars hafi fjölbreytni í
námi aukist.
IMýtt skólastlg
Hann bendir á að í raun sé að
verða til nýtt skólastig sem Is-
iendingar eigi ekki nafn yfir,
þ.e. stutt sérhæft nám að loknu
stúdentsprófi. Dæmi um slíkt í
sínum skóla sé læknaritaranám
og nuddnám, sem stefni í að
verða löggilt heilbrigðisnám. í
það hafi jafnvel háskólamenntað
fólk sótt töluvert. „Sömuleiðis
erum við með lyfjatækninám,
sem tekur Qögur ár eftir grunn-
skóla. í það sækja stúdentar í
auknum mæli og fá þá nám sitt
metið. Gallinn er sá að flest fag-
félög vilja lengja nám skjólstæð-
inga sinna. Tilhneiging er til að
færa til dæmis allar kvenna-
greinar upp á háskólastig."
Stœrri hlutl skattpenlnga
Sigurður Sigursveinsson seg-
ist efast um að menn innriti sig
í háskóla fyrir 24.000 krónur án
þess að hugsa sig um. Hækkun
þeirra gjalda geti vart verið í
þeim mæli að gjörbreyta stöðu
háskólans. „Alþjóðleg umræða
um mikilvægi menntunar fyrir
framtíð þjóðar hefur aukist
verulega á undanförnum árum.
Ég tel ekki sjálfgefið að stærri
hluti peninga íslenskra skatt-
borgara verði ekki lagðir til
menntamála en nú er gert. Ég
tel tímaspursmál hvenær menn
átta sig á því. Þegar öllu er á
botnin hvolft snýst þetta um for-
gangsröðun."
Hann vísar í nýlega könnun
sem náði til 18.000 bandariskra
háskólanema. Þar kom fram að
82% höfðu ekki að neinum spara-
aði að hverfa þegar kom að því
að greiða háskólagjöld. „Að
sumu leyti kann það að vera
ímynd að foreldrar vestra leggi
fyrir til að Qármagpia menntun
barna sinna,“ segir hann.
Margrét segir að á íslandi
þurfi að verða hugarfarsbreyt-
ing varðandi nám. Nemendur og
foreldrar þeirra verði að skilja
að nám sé full vinna og skólinn
sé vinnustaður. En þá þurfi nem-
endur að hafa aðstöðu í skólan-
um, svo þeir geti stundað heim-
anám og eitthvert sjálfsnám á
alnetinu. „Með því móti fengjum
við nemendur, sem væru vanari
að nýta sér ýmsa tækni, nota
sjálfstæðari og betri vinnubrögð,
sem er góður undirbúningur fyr-
ir frekara nám.“
menntaðs fólks, því nútímafyrirtæki
og stofnanir standist ekki alþjóðlega
samkeppni nema hafa það í forystu.
Fyrst og fremst sé það þessi þörf
sem knýi áfram menntun þjóðfélags-
ins.
Björn Bjarnason menntamálaráð-
herra segist ekki hafa kynnt sér
hugmyndir Þorsteins um fjárfesting-
ar háskóla í atvinnulífinu og því
geti hann ekki tjáð sig um þær.
„Almennt séð ber að stuðla að því
að auka samstarf háskóla og at-
vinnufyrirtækja, þar með fjárfest-
ingaraðila, og finna bestu leiðina til
að það sé unnt,“ sagði hann.
Þorsteinn telur að menn hafi ekki
ieitt hugann að því að með inn-
heimtu skólagjalda kæmu þau út
sem landsbyggðarskattur, þar sem
langflest menntunartækifæri á há-
skólastigi séu á höfuðborgarsvæð-
inu. Þá segir hann umhugsunarefni
hvort velta eigi auknum kostnaði
yfír á arftaka þjóðfélagsins. Umtals-
verðum kostnaði hafi þegar verið
komið á yngri kynslóðina bæði í
húsnæðismálum og námsiánum.
Skortur á fræðimönnum
Björn Þorsteinsson yfirmaður há-
skólanáms Bændaskólans á Hvan-
neyri segir að skólinn hafi ekki
markað sér neina stefnu varðandi
skólagjöld. Hann óttast að há skóla-
gjöld dragi úr aðsókn að skólanum
og bendir á að nú þegar sé of hæg
endurnýjun fræðimanna í búvísind-
um. „Hið útbreidda álit í okkar hópi
er að ekki sé hægt að fara í einhliða
stórhækkun skólagjalda án þess að
á móti komi heildarendurskoðun á
öllu umhverfi fjármála skólakerfis-
ins. Á móti þyrfti að koma skattaaf-
sláttur til foreldra eða nemenda og
horfa þarf á ævitekjur þar sem
námskostnaður er reiknaður inn
líka. Meginmáli skiptir hvort við
erum að reka skólakerfið af þjóð-
félagslegri nauðsyn eða fyrir ein-
staklinga.“
Hann segir ljóst að skólarnir séu
í samkeppni við aðra um opinbert
fjármagn. Fólk vilji ekki greiða fyrir
heilbrigðisþjónustu það sem hún
kostar, né rekstur á menntakerfi,
hvað þá greiða rétt framleiðsluverð
landbúnaðarvara o.s.frv. Honum
finnst auðmýkjandi að Háskóli ís-
lands verði að reka hluta starfsem-
innar með happdrættisfé og fara
þannig bónarveg í gegnum spila-
kassa. Hann segir að stjórnvöld verði
að taka ákvörðun um forgangsröð
menntunar.
Varlega í sakirnar
Jónas Guðmundsson rektor Sam-
vinnuháskólans á Bifröst telur að
grunnmenntunin eigi að vera að
fullu kostuð af hinu opinbera. Hann
segir að skólagjöld á háskólastigi
geti átt misjafnlega vel við og jafn-
vel á milli deilda innan háskóla. Án
efa eigi að fara varfærnislega í upp-
töku skólagjalda og hugleiða vel
hvat- þau eiga best við og hvaða
upphæðir henti okkar aðstæðum.
Hann álítur þó skólagjöldin jákvæð
fyrir skólana að því leyti að þá verði
þeir að hugsa um þjónustuhlutverk
sitt og velta fyrir sér hvaða þjóðfé-
lagshópum þeir eru að þjóna, sem
hann segir oft vera vandamál í skóla-
starfi. Þá segir hann skipta máli í
hvað skólarnir veiji tekjum af skóla-
gjöldum og telur að ekki eigi að
nota þær til að greiða umfangsmikl-
ar rannsóknir skólanna heldur ein-
göngu til að styrkja kennsluna
sjálfa.
Kröfur nemenda
Leiðarahöfundur Morgunblaðsins
fuliyrðir 12. ágúst sl., að há skóla-
gjöld valdi því að nemendur geti
gert kröfur á hendur kennurum um
gæði menntunar, sem þeir geti ekki
í háskólastofnunum, sem borgi
kennurum svo léleg laun, að þeir
geti nánast ekki sinnt kennslu nema
í aukavinnu. „Ég held að leiðarahöf-
undur taki nokkuð stórt upp í sig.
Ég hef verið nemandi í háskólum í
Bandaríkjunum sem innheimta
skólagjöld og þeim sem ekki gera
það. Mjög margir þættir hafa áhrif
á gæði skóla, en það að innheimta
skólagjöld er ekki stór þáttur í því.
Menn mega ekki gera of mikið úr
honum,“ segir Þorsteinn Gunnars-
son.
Þorvarður Elíasson skólastjóri VÍ
er hins vegar sammála leiðarahöf-
undi og í sama streng tekur Jónas
Guðmundsson rektor Samvinnuhá-
skólans. Þorvarður segir að 5 Verzl-
unarskólanum og Tölvuháskólanum
geri nemendur mjög stífar kröfur tii
þess að búnaður og aðstæður séu í
góðu lagi, enda vita þeir að skóla-
gjöldin ganga til þessara hluta. „Við
fáum strax að heyra ef svo er ekki.
Við höfum allnokkrum sinnum gert
skoðun í skólanum hvort nemendur
vilji greiða skólagjöld og hafa góðan
búnað eða lækka skólagjöld á kostn-
að búnaðarins. Mikill meirihluti velur
fyrri kostinn."
Jónas Guðmundsson segir að
nemendur Samvinnuháskólans
greiði „afnotagjald safns og tækja"
og þannig sjái þeir í hvað skólagjöld-
in fara. I staðinn fái þeir ríflegan
pappírsskammt, óheftan aðgang að
alnetinu, meiri aðgang að kennurum
o.fl. Hann telur ekki að þessi gjöld
haldi nemendum frá námi í skólan-
um.
Gæöamlsmunur ekki afgerandl
Þorsteinn Gunnarsson heldur því
fram að með tilkomu alnetsins sé
gæðamismunur háskóla ekki eins
afgerandi og áður, því aðgangur að
upplýsingum og þekkingu sé einn
þeirra þátta, sem hafi áhrif á góða
menntun. „Gæði menntunar felast
einnig í því hversu metnaðarfullt
samfélag tekst að búa til innan liá-
skólanna, þannig að kennarar og
nemendur starfi sem ein heild að
fræðslu og að því að nema ný lönd
þekkingar.“
Skólagjöld fyrir skólaárið 1997-98
FRAMHALDSSKÓLASTIG Innritunargjöld /Skólagjöld fyrir skólaárið Efniskostnaður
Bændaskólinn Hólum krónur 40.000-60.000 innifalið
Bændaskólinn Hvanneyri 12.000 -
Fiskvinnsluskólinn Hafnarfirði ■ 12.000
Fósturskðii islands 13.600 -
Garðyrkjuskóli ríkisins 12.000 -
Iðnskólinn Hafnarfirði 23.800 -
iðnskólinn Reykjavík 6.000 12-16.000
Leiklistarskóli islands 10.000 -
Myndlista- og handíðaskóli islands 24.000*) 9-13.650
Samvinnuskólinn Bifröst 131.512 -
Stýrimannaskólinn i Reykjavik 6.000 -
Tannsmiðaskóli íslands 6.000 -
Tækniskóli islands 27.300 -
Verslunarskóli íslands 47.000 -
Aðrir framhalds- oq fjölbrautaskólar 6.000 2.000
HÁSKÓLASTIG
Bændaskólinn Hvanneyri, Háskóladeild 19.600
Háskóli íslands 24.000 -
Háskólinn Akurevri 24.000 -
Kennaraháskóli ísiands 24.000 **)
Tölvuháskóli Verzlunarskóla íslands 83.000
*) 12.000 kr á haustönn, e.t.v. lægra á vorönn **) efnisgjöld í mynd- og handmennt
Ekki fengust upplýsingar frá íþróttakennarapkóla íslands, Tónlistarskólanum í
Reykjavík, Vélskola íslands, Listdansskóla Islands, Stýrimannaskólanum í
I/estmannaeyjum og Þroskaþjálfaskóla íslands.