Morgunblaðið - 17.08.1997, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 1997 23
aðarvara í tollskrá. Engar upplýs-
ingar hefðu verið lagðar fram um
„þróun markaðsaðstæðna og verð-
lags í landbúnaði hér á landi eða
erlendis á þessu tímabili, og hið
sama er um niðurgreiðslur eða
styrki í þágu þessarar atvinnu-
greinar.“ Fyrir vikið taldist ís-
lenska ríkið ekki hafa „sýnt fram
á, að álagning hins sérstaka
jöfnunargjalds, sem hér um ræðir,
fái samrýmst þeim takmörkunum,
sem heimild ráðherra voru settar,
og þeim kvöðum um málefnalegan
grundvöll skattheimtu og stjórn-
sýslu, sem gæta varð.“ Var álagn-
ing jöfnunargjaldsins því dæmd
ólögmæt.
Með öðrum orðum: Alþingi ætl-
aðist til þess að jöfnunargjaldið
yrði ekki lagt á nema markaðsað-
stæður og verðlag landbúnaðar-
vöru hér á landi eða erlendis eða
niðurgreiðslur erlendis kölluðu á
slíkar aðgerðir til þess að jafna
samkeppnisaðstöðuna. íslenska
ríkið gat hins vegar sem stefndi í
þessu máli engin gögn lagt fram
um að slíkt mat hefði farið fram.
Þvert á móti var ekkert sem breytt-
ist frá því átta vikum áður annað
en það að fjármálaráðuneytið taldi
innflutning franskra kartaflna
heimilan án leyfis landbúnaðarráð-
herra.
Sýkna ogendurupptaka
Þessi stefnumarkandi dómur féll
áður en búið var að taka fyrir í
héraðsdómi öll þau sakamál sem
höfðuð voru á hendur þeim ein-
staklingum sem stóðu í innflutn-
ingi á frönskum kartöflum. Mál
framkvæmdastjóra S. Óskarssonar
& Co var eftir og var það dæmt
19. febrúar 1997. Var hann sýkn-
aður, öfugt við hina þijá, með svo-
felldum rökstuðningi: „Samkvæmt
því sem nú hefur verið rakið var
grundvöllur álagningar hins sér-
staka jöfnunargjalds ólögmætur
fyrir það tímabil sem ákæran tekur
til. Ekki er því ljóst við hvað á að
miða er gjaldið er lagt á hafi eitt-
hvert gjald átt að leggja á. . . .
í máli þessu er ákærða gefið að
sök brot gegn tollalögum og er
brot ákærða talið hafa leitt til þess
að ákærði vangreiddi kr.
6.563.802, en sú fjárhæð grund-
vallast á úrskurði ríkistollanefndar
sem dæmdur hefur verið ógildur
og álagning hins sérstaka jöfn-
unargjalds á þær vörusendingar,
sem um ræðir í máli þessu dæmd
ólögmæt. 126. gr. tollalaganna er
fullgild refsiheimild samkvæmt 1.
gr. almennra hegningarlaga og 7.
gp'. Mannréttindasáttmála Evrópu.
Hins vegar verður þeirri lagagrein
ekki beitt nema að með háttsemi
sem þar er lýst hafi verið komist
hjá greiðslu tiltekinnar fjárhæðar
sem í máli þessu hefur verið lögð
á samkvæmt réttarheimildum sem
ekki hefur verið sýnt fram á að
fái staðist."
Ennfremur segir þar: ,,[E]r ekki
ljóst hvert jöfnunargjaldið var á
þeim tíma, sem ákæran tekur til,
ef það var þá nokkurt. Þetta leiðir
til þess að ekki er unnt að sakfella
ákærða fyrir það eitt að hafa fram-
vísað vörureikningum og aðflutn-
ingsskýrslum sem hafi sýnt hluta
raunverulegs kostnaðar við kaup
vörunnar. Sanna verður að sú
meinta háttsemi hafi leitt til þess
að greidd hafi verið lægri aðflutn-
ingsgjöld . . . en af hálfu ákæru-
valdsins hafa engin gögn verið lögð
fram sem færa sönnur á að svo
hafi verið, þvert á móti virðist
ákærði hafa ofgreitt."
Þessum dómi áfrýjaði ríkið en
það mál hefur enn ekki verið flutt
í Hæstarétti.
Þeir menn sem dæmdir höfðu
verið til refsingar meðal annars á
grundvelli reglugerðarinnar ólög-
mætu óskuðu fyrr á þessu ári end-
urupptöku mála sinna og á það
hefur Hæstiréttur fallist. Verði
þeir sýknaðir má búast við háum
bótakröfum. Um rétt manna sem
saklausir hafa hlotið refsidóm er
mælt fyrir í XXI. kafla laga um
meðferð opinberra mála
nr. 19/1991. Þar segir að verði ljóst
að maður hafi saklaus hlotið refsi-
dóm eða þolað refsingu skuli dæma
honum bætur fyrir stöðu- og at-
vinnumissi. Ríkissjóður ábyrgist
greiðslu bóta en á endurkröfu á
hendur dómara eða öðrum ef telja
má þá hafa með ásetningi eða stór-
kostlegu gáleysi valdið þeim að-
gerðum sem krafa er reist á.
Þótt fallist hafi verið á endur-
upptöku er auðvitað ekki þar með
ljóst hveijar málalyktir verða. Þar
sem refsingarnar voru miðaðar við
umfang undandráttarins blasir við
að dómurinn um ólögmæti reglu-
gerðarinnar kallar að minnsta kosti
á endurskoðun refsihæðarinnar.
Hins vegar er lykilspurningin auð-
vitað sú sem eftir stendur hvort
háttsemi sú sem talin hafði verið
refsiverð verði þá álitin lögleg.
Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur
frá því í febrúar sl. hnígur í þá
átt, þótt hann megi einnig skilja
svo að málið falli á því að ákæran
hafi ekki verið nógu vel úr garði
gerð. En Hæstiréttur hefur loka-
orðið í þessu efni og verður því
ekki farið nánar út í þau þýðingar-
miklu siðferðislegu og refsiréttar-
legu grundvallaratriði sem hér
reynir á.
Krefjast hundraða
milljóna króna
Með dómi Hæstaréttar í desem-
ber 1996 var einungis skorið úr
um lögmæti jöfnunargjaldsins.
Ekki var dæmt um hvort viðkom-
andi fyrirtæki ættu rétt á endur-
greiðslu. Mörg slík mál eru því í
uppsiglingu og reyndar hefur eitt
þegar verið dæmt. Með dómi Hér-
aðsdóms Reykjavíkur 2. júlí síðast-
liðinn var ríkið þannig dæmt til
að greiða Reykjagarði hf. liðlega
fimm milljónir króna ásamt vöxt-
um og málskostnaði. Gnípa hf.
hefur þegar stefnt ríkinu til endur-
greiðslu þar sem höfuðstóll kröf-
unnar er liðlega 73 milljónir. Höf-
uðstóll kröfu þrotabús S. Óskars-
son & Co er um 43 milljónir. Krafa
þrotabús Sómaco hf. er tvær til
þijár milljónir. Höfuðstóll kröfu
Daníels Ólafssonar hf. nemur um
það bil 55 milljónum króna og
höfuðstóll kröfu Dreifingar hf. er
tæplega 100 milljónir. Samtals er
því um að ræða kröfur er nema
270-280 milljónum króna ásamt
dráttarvöxtum og málskostnaði.
Nú er auðvitað ekki vitað að hve
miklu leyti ríkið mun halda uppi
vörnum og á hvaða grundvelli. Þó
er ekki ósennilegt að því verði
borið við að kröfurnar séu fyrndar
en fyrningartími er væntanlega
samkvæmt fyrningarlögum fjögur
ár frá því að ofgreiðsla á sér stað.
Fyrirtækin standa misvel að vígi
að þessu leyti. Þannig hefur Gnípa
hf. (áður Garri hf.) lengst haldið
uppi andófi gegn aðflutningsgjald-
inu á meðan sum önnur fyrirtæki
greiddu vafningalítið og hafa ekki
haft uppi kröfur á hendur ríkinu
fyrr en eftir að dómurinn féll í
Hæstarétti í desember sl.
Hreinn Loftsson hrl. lögmaður
Dreifingar hf. segir að muni ríkið
bera fyrir sig fyrningu þá verði
því haldið fram á móti að fjögurra
ára fyrningarregla íslenskra laga
stríði gegn Mannréttindasáttmála
Evrópu. Vitnar hann þar til fréttar
í Berlingske Tidende frá 27. maí
sl. þar sem liaft er eftir danska
dómaranum við Mannréttindadóm-
stól Evrópu að danskar fyrningar-
reglur sem leiða til þess að ekki
er hægt að gera endurkröfu á
hendur skattyfirvöldum ef meira
en þijú ár eru liðin frá greiðslu
opinberra gjalda stríði gegn Mann-
réttindasáttmála Evrópu.
„Frönsku“-málið er því engan
veginn á enda. Skyldi landbúnaðar-
yfirvöld hafa órað fyrir því á sínum
tíma hvaða afleiðingar reglugerð-
in, sem sett var í hita innbyrðis
deilu í ríkisstjórninni, ætti eftir að
hafa? Sumar afleiðingar eru áþreif-
anlegar eins og hækkun vöruverðs
til neytenda, og kostnaður ríkis-
sjóðs af málaferlum en aðrar verða
ekki metnar á peningalegum for-
sendum einum eins og þrauta-
ganga innflytjenda í dómskerfinu.
imm hja pm m mm
VMMIMARKAilHN
solu
Bíllinn v.ir
flullur nýr inn nf
Ræsi og er mjög vel með fnrinn,
reykinus, cinn cigandi. • Skipti koinn ckki lil grcina.
Mercedes Benz
230 CE, árg. 1990,
ek. 63 |)ús. km.,
grænn (Pine green).
leðurinnrélling, ABS
brenisur, raldrilnar rúður og
topplúga, sjálfskiptur, sjálfvirk
öryggisbelti, upphitað rúðupiss, útvarp
með geislaspilaia, bilasimi, hauspúðar að aftan.
Upplýsingar i síma 551 1813