Morgunblaðið - 17.08.1997, Qupperneq 30

30 SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 1997
SKOÐUIM
MORGUNBLAÐIÐ
UNDIRRITAÐUR er alfarið sama
sinnis leiðara Morgunblaðsins , 6.
júní sl. En þar segir í yfirskrift
leiðarans: „Danskan haldi sínum
sessi“. Og þar stendur m.a. þetta:
. „Morgunblaðið hefur áður lýst því
yfir í forystugreinum, að það telji
rétt, vegna sögulegrar hefðar og
menningarlegra samskipta við hin
Norðurlöndin, að dönskukennslan
verði áfram fyrsta erlenda tungu-
málið sem kenna beri íslenskum
skólabörnum."
Mótmælin í leiðara þessum eru
tilkomin vegna stefnumótunar
nefndar í menntamálum og með
samþykki ríkisstjórnarinnar að
gera enskunni hærra undir höfði
en dönskunni, setja hana skör
lægra með því að enskan verði
fyrsta erlenda tungumálið sem
kennt verði í grunnskólum landsins
og hefjist sú kennsla í 5. bekk,
' þ.e. við 10 ára aldur. En viðvíkj-
andi dönskunni gerir menntamála-
nefndin með tilstyrk og samþykki
ríkisstjórnarinnar gott betur en
hún þoki fyrir enskunni, hún held-
ur ekki samkvæmt þeirra hug-
myndum sæti sínu sem kennslu-
grein í 6. bekk. Hún á nú að þoka
um set og kennsla hennar að fær-
ast upp í 7. bekk og hefjast við
12 ára aldur, tveim árum seinna
en enskukennslan.
( II
Á þessu var engin nauðsyn og
ekkert þarfaverk, heldur hið gagn-
stæða og okkur íslendingum til lít-
ils sóma. Sýnir þetta mikla smekk-
leysu í garð frænda okkar, Dana,
og tungu þeirra, sem er ein af syst-
urtungum okkar móðurmáls. En
hollt er okkur og nauðsynlegt að
kunna sæmileg skil á einu tungu-
máli Norðurlandaþjóða, sem skyld-
astir eru okkur að uppruna og
menningu og lífssýn.
Ritstjórn Morgunblaðsins á
þakkir skildar fyrir að stinga við
fótum og lýsa yfir afdráttarlausum
og einörðum vilja og stuðningi við
norrænt systurmál tungu okkar,
dönskuna, þegar setja á hana niður
sem kennslugrein í grunnskólum
landsins að ráði menntamálanefnd-
ar og með samþykki sjálfrar ríkis-
stjórnar íslands! Þegar á döfinni
er þetta óþurftarverk, koma ósjálf-
rátt upp í hugann orð Gríms
Thomsens í frægu kvæði, Snorra-
tak, sem oft er vitnað til:
„Gildari virðist unglingar
til ofanveltu ykkar kraftur
en til þess að byggja’ upp aftur.”
Fyrsti þakklætisvottur-
inn eftir að handritin
eru komin heim, segir
Þorgeir Ibsen, er að
móðurmál Dana þoki
fyrir enskunni sem
kennslugrein í íslensk-
um skólum.
iii
Á undanförnum árum, hafa
Danir sýnt í verki velvilja sinn í
garð okkar Íslendinga. Þetta ætt-
um við að kunna að meta og virða
að verðleikum, en gerum það, því
miður, sárasjaldan. Handritin eru
nú að mestu, næstum öllu, leyti
komin hingað heim. Það skyldi þó
aldrei eiga eftir að gerast, að fyrsti
þakklætisvotturinn okkar til þeirra
fyrir þetta einstæða vinarbragð
þeirra í okkar garð yrði sá að
móðurmál þeirra skuli þoka fyrir
enskunni sem kennslugrein í ís-
lenskum skólum.
Það hefur vakið hrifningu meðal
Dana, að móðurmál þeirra væri
fyrsta erlenda tungumálið sem
kennt væri í íslenskum skólum.
Þeir hafa talið þetta mikið vinar-
bragð við sig og litið svo á, að
gamlar væringar á millum þjóð-
anna væru að mestu leyti, ef ekki
öllu, úr sögunni. í gleði sinni yfir
þessu hafa þeir stutt dönsku-
kennsluna hér af rausn og myndar-
skap. En með því að leggja niður
dönskuna hér sem fyrsta erlenda
tungumálið, sem kennt er, erum
við að bæta gráu ofan á svart með
því að kasta fyrir róða mikilli upp-
byggingu og námsefni ætluðu byrj-
endum, þ.e. fyrir byrjendur 5.
bekkjar. Umtalsverðir fjármunir
hafa runnið til þessa, að verulegu
leyti frá Dönum.
IV
Fyrr á árum var það all land-
lægt, að ekki báru menn sterkan
hlýhug til Dana. Sumir gerðu
nokkuð í því að ala á Danahatrinu.
Á heimilum og í skólum var okkur
ekki beinlínis innrætt það að bera
óvild til Dana, óbeinlínis þó, því
að sem börn og unglingar hlýddum
við á tal fullorðinna og kennara
okkar og skynjuðum brátt hvern
hug þeir báru til Dana
og sjaldgæfara var, að
hann væri hlýr. Síðan
hefur mikið vatn runn-
ið til sjávar og sagan
birzt okkur í nýju ljósi.
í sögukennslunni fyrr
var okkur lítt kennt
það, að frameftir öld-
um hafði danskur al-
menningur það lítið
skárra en við. í sjálfu
sér höfum við aldrei átt
neitt sökótt við dansk-
an almenning heldur
misvel eða illa gerða
danska valdhafa og
yfirstétt, valdsmenn,
sem oftar en ekki sátu
yfir okkar hlut lengi vel, en ekki
alltaf. En á öllum timum áttum við
líka góða íslandsvini í hópi Dana,
sem vildu bæta og rétta við hlut
okkar á sem flestum sviðum, þótt
ekki gætu þeir alltaf reist rönd við
slæmu framferði danskra valds-
manna í okkar garð. Eitt frægasta
dæmið um þetta frá seinni öldum,
er dæmið um Danann frá Fjóni,
Rasmus Kristján Rask (1787-
1832), íslandsvininn mikla og
sannkallaðan bjargvætt íslenskrar
tungu.
V
Hann unni íslandi, fornri menn-
ingu okkar og umfram allt ís-
lenzkri tungu, sem hann taldi ein-
hveija þá fegurstu sem hann hefði
heyrt. Hann kom hingað út 1813
og tók til óspilltra málanna að
fegra og hreinsa málið og halda
því fram gegn illum áhrifum
dönskunnar í meira en hálfdönsk:
um bæ, sem Reykjavík var þá. í
þau fáu misseri, sem hann var hér
varð honum talsvert ágengt. Hann
stappaði stálinu í íslendinga og
vakti marga þeirra til umhugsunar
varðandi skyldur sínar um að efla
og varðveita hið rökfasta og
hreimfagra mál sitt og varaði við
áhrifum dönskunnar á það. Hann
stofnaði „Hið íslenska bókmennta-
félag“ 1816, sem er enn við lýði
og hefur gefið út Skírni til þessa
dags, - elzta tímarit heims.
I tilefni aldarafmælis hans 1887,
orti Þorsteinn Erlingsson um hann
fallegt og tilkomumikið kvæði, sem
hann kallaði blátt áfram „Rask“.
Það hefst með þessum orðum: „Þú
komst þegar Fróni reið allra mest
á/og aflvana synir þess stóðu .. . “
- Þetta voru orð að sönnu. Fáum,
kannski engum, eigum við jafnmik-
ið að þakka og Danan-
um Rasmusi Kristjáni
Rask við að endur-
reisa íslenzka tungu,
sem að hruni var kom-
in á upphafsárum
fyrri aldar í höfuðstað
landsins, Reykjavík,
sem þá var orðin að
hálfdönskum bæ, þar
sem dönsk tízka,
danskir siðir og mál-
far réðu ríkjum og
gengu næstum því af
tungu okkar dauðri.
En á elleftu stundu,
kom þessi Dani og hóf
sitt endurreisnarstarf
til bjargar íslenzk-
unni, sem hann hefur sagt svo
margt fallegt um, m.a. þetta: „Á
meðan ég lifi, skal það ávallt vera
mín huggun og gleði að kunna
þetta tungumái..." Hann sagði
líka: „Ekki legg ég stund á ís-
lenzku til þess að læra af henni
hernaðarvísindi eða stjórnfræði,
heldur til þess að geta hugsað eins
og maður, til þess að útrýma þeim
kotungs- og kúgunaranda, sem
mér hefur verið innrættur frá
blautu barnsbeini ..."
Við ættum ekki annað eftir en
að þakka þessu liðna mikilmenni
danska, sem dýrkaði íslenzka
tungu umfram allar aðrar þjóð-
tungur og unni fornri arfleifð okk-
ar - með því að gera móðurmál
hans, dönskuna, að hornreku og
setja hana sem kennslugrein á eft-
ir enskunni í íslenzkum skólum.
Ekki er verið að gera hér lítið úr
enskunni. Sökum þess, að hún er
víðfeðmt heimsmál og veitir að-
gang að svo ótalmörgu um gjör-
valla heimsbyggðina, er okkur
nauðsynlegt að kunna góð skil á
henni, geta talað hana, lesið og
skrifað. Um þetta skal ekki deilt.
En það mun ekki láta á sér standa,
að íslenzk ungmenni, að stærstum
hluta, læri ensku, því að aldrei sem
fyrr skella ensk áhrif á þeim úr
öllum áttum og það útaf fyrir sig
er grafalvarlegt mál, hvernig við
bregðumst við því af einhverju viti
og raunsæi, að okkar menning og
okkar tunga skaðist ekki vegna of
mikilla áhrifa frá enskri tungu,
eins og gerðist í upphafi fyrri ald-
ar, þegar íslenzkan var að hruni
komin, vegna of mikilla áhrifa frá
danskri tungu og danskri menn-
ingu. Fámennri þjóð er ávallt mik-
ill vandi á höndum í þessum efnum,
að láta ekki erlenda menningu,
hvort sem hún er dönsk, ensk eða
eitthvað annað - rústa og kaffæra
eigin menningu og tungumál.
VI
Það var líka annar Dani, ættaður
frá Fjóni, eins og Rask, - Carl
Chr. Rafn, sem átti mestan hlut í
því að stofna Landsbókasafnið
1818. Hann var líka frumkvöðull
að stofnun Fornfræðifélagsins.
Ásamt þeim Sveinbirni Egilssyni
og Gísla Brynjólfssyni stofnaði
hann 1824 félag um útgáfu ís-
lenzkra fornrita. Margt fleira í þess-
um dúr og á fleiri sviðum stöndum
við í þakkarskuld við Ðani, sem
ekki skal tíundað hér, þótt ærin
ástæða væri til, einmitt nú, þegar
gera á dönskuna að annarsflokks
erlendu máli í íslenzkum skólum.
VII
Við þurfum ekki að leita langt
yfir skammt til þess að fínna Dani,
sem eru sannir íslandsvinir. Við
getum litið okkur nær í þeim efnum
og staldrað við viðburði í samskipt-
um þjóðanna, Dana og íslendinga,
á okkar dögum. Þar gnæfír hand-
ritamálið hæst og hvernig það mál
leystist farsællega okkur í hag,
m.a. fyrir skilning og velvilja
margra Dana, einkum lýðskóla-
manna, sem stóðu einhuga með
okkur í því máli. Var þeirra skerfur
mikill og merkilegur á lausn þessa
máls.
Það vill svo til, að í dag, sunnud.
8. júní, þegar undirritaður er að
setja síðustu orð þessarar greinar
á blað, að Morgunblaðið kemur inn
um lúguna og með því fyrsta, sem
hann rekur þar augun í er ágætt
viðtal við íslandsvinina, þau Berg-
ljótu og Svend Haugaard, sem ráku
lengi Store-Restrup skólann á
Norður-Jótlandi, en þau hjónin voru
hér í heimsókn fyrir nokkrum dög-
um og hittu hér marga nemendur
sína frá fyrri tíð, en alls höfðu 115
nemendur héðan frá íslandi sótt
skóla þeirra, einkum stúlkur, eftir
seinni heimsstyrjöldina. Sem aðrir
lýðskólamenn studdu þau okkur
heilshugar í handritamálinu. Svend
skrifaði um það greinar og fjölda
greina um önnur íslenzk málefni,
sem birzt hafa, einkum í Jyllands-
posten og líka í Politiken og Berl-
ingske tidende á þeim árum, sem
hann sat á þjóðþingi Dana fyrir
Radikale-Venstre, en þar sat hann
í 15 ár, frá 1956, einmitt, þegar
handritamálið var sem mest á döf-
inni. í heimsókn sinni til íslands
nú höfðu þau hjón orð á því, hvað
það væri mikill velvilji og vinar-
bragð af hálfu íslendinga í garð
Dana, að danskan skyldi vera fyrsta
erlenda tungumálið, sem kennt er
í íslenzkum skólum. Þau voru djúpt
snortin af þessu. Og svo er það í
bígerð, að ráði misviturra manna
hér heima, að danskan þoki um set
fyrir enskunni._ - Látum það aldrei
verða. Alþingi íslendinga á að koma
í veg fyrir það.
Höfundur erfyrrum skólastjóri.
DANSKA A AÐ HALDA SINU
SÆTI í SKÓLUM LANDSINS
Þorgeir
Ibsen
LIFE EXTENSION
Bætt útlit, betri líðan, seinkar öldrun.
Aukið jafnvægi og álagsþol - Frísklegra útlit. Húðin stinnari.
life extension
~ 5
íiqcaré •UímsM*
'’*<4>««scn ijj 114 41 Sn&ó*
120 TXniFnfK
Hvert glas
inniheldur
2 mánaða
skammt.
Gréta Tómasdóttir, 64 ára
Ég hef tekið Life Extension í 8 mánuði og árangurinn er ótrúlega góður.
Verkir í liðum hafa horfið. Orka og þrek hefur aukist jafnt og þétt
og mér líður eins og ég sé áratugum yngri.
Engin heilsubót hefur gert eins mikið fyrir mig og Life Extension.
Heimir Þór Gístason, kennari og fjaltagrasabóndi, 66 ára
Ég og konan mín höfum tekið Life Extension í hálft ár og líkar
báðum mjög vel. Mér finnst ég bæði vera í betra líkamlegu formi,
andlega hressari og ég hafi meira úthald.
Ég þoli langan vinnudag, vos og erfiði betur en áður.
Útsölustaður: Ingólfsapótek, Kringlunni, Simi: 568 9970 - Dreifing: Celsus, Stmi: 551 5995 - Sendurrt i postkröfu