Morgunblaðið - 28.08.1997, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 28. ÁGÚST 1997
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Sýnis-
horn úr
ævistarfi
MYJVDHST
llulduhólar
MYNDVERK
SVERRIR HARALDSSON
Opið alla daga frá 14-18. Lokað
mánudaga. Til 31. ágúst. Aðgangur
200 krónur, sýningarskrá 500 kr.
SÝNISHORN úr ævistarfi, er
nafn á umfangsmikilli úttekt á list
Sverris Haraldssonar (1930-1985).
Þetta er réttnefni, þótt
yfírlitssýning væri ekki
fjarri lagi, en á sýning-
una vantar þó ýmislegt,
helst strangflatatíma-
bilið, geometríuna. Að
auki voru ýmsir afar
tregir til að lána mynd-
ir sínar og það mun
öðru fremur ástæða
þess hve sýningin
stendur stutt, lengur
vildu einhverjir ekki
sjá af þeim. Tilefnið er
10 ára afmæli Mosfells-
bæjar, sem veitti fé til
sýningarinnar, en hug-
myndin er þó eldri og
hefur Steinunn Mar-
teinsdóttir haft veg og
vanda af undirbúningi og uppsetn-
ingu hennar.
Yngri kynslóðir myndlistar-
manna munu minna en skyldi
þekkja til þessa listamanns hvers
hæfileikar jöðruðu við þjóðsögu er
hann var að taka út þroska, og
lengi fram eftir ferlinum, en list
hans tók ýmsum umbreytingum
eins og annarra framsækinna lista-
manna á þessum árum. Það er að
öllum líkindum fylgifískur einangr-
unar og minnimáttarkenndar, sem
brýst út í nýjungagirni og vanmati
á upprunanum og arfleifðinni. I því
samhengi skal litið til þess, hve
ung íslenzk myndlist var, og margt
forvitnilegt að gerjast í útlandinu
sem þá var svo langt í burtu. Ungir
vildu eðlilega vera með og þátttak-
endur í þessum leik, og hér sem
annarsstaðar var einblínt á París,
sem höfuðborg heimslistarinnar,
suðupott nýjunganna. Eins og
ástandið var á þessum einstreng-
ingslegu tímum var afar erfítt ef
ekki ógemingur fyrir framsæknar
listspírur að fylgja ekki viðtekinni
þróun. Áhrif sem komu annars
staðar frá voru einfaldlega ekki
tekin gild, jafnvel ekki Ítalíu sem
þó átti að skipa mörgum framúr-
skarandi myndlistarmönnum, hvað
þá Norðurlöndum, París skyldi það
vera. Þetta var svo stórum al-
tækara en núviðhorfín sem bárust
seinna frá Hollandi, þangað sem ný
kynslóð listspíra streymdi á tíma-
bili, því þá var listheimnurinn orðin
til muna stærri og París einungis
ein listaborgin af mörgum beggja
vegna Atlantsála, og ekki sú hátt-
skrifaðasta. Þýsk áhrif lengi for-
dæmd, sem var í samræmi við tím-
ana, jafnvel framúrskarandi mynd-
listarmenn Parísarskólans, eins og
Kees van Dongen; sem höfðu leiðst
í að taka þátt í einni listsýningu í
Þýskalandi á stríðsárunum, úti í
kuldanum. Ekki skal litið fram hjá
því, að svo til öll áhrif sem íslenzkir
myndlistarmenn höfðu sótt út fyrir
landsteinana á öldinni, áttu rætur
að rekja til Parísarskólans. En
óskeíkulleiki Parísarskólans ‘ var
blekkingin stóra. Menn virtust
hafa gleymt því eftir stríð, að þeg-
ar árið 1928 var á ráðstefnu í Da-
vos tekið fyrir möguleika á óskeik-
ulleika vísindanna, og þarmeð
fræðikenninga, að úrskurða eitt-
hvað með fullri vissu. Frá þeim
degi að segja, var ekki lengur hægt
að loka augunum fyrir boðskap
Einsteins um afstæði allra hluta,
sem krafðist nýrra viðmiða og ann-
arrar tegundar rökvísi sem tæki
tilviljanamynstm- með í leikinn.
Franski heimspeking-
urinn Henri Bergsson,
nóbelsverðlaunahöf-
undur í bókmenntum
1927, hafnaði gáfum,
jafnvel fordæmdi, en
hélt fram hugsæi sem
undirstöðu allrar þekk-
ingar, taldi einfaldlega
að menn gætu ekki
höndlað kjarna hlut-
anna með vitrænni sýn
einvörðungu. Og enn
hefur það gerst að
menn taka hið vitræna
og óskeikullega fram
yfír hugsæið og nú með
þeim þunga, að viðkom-
andi hafna fyrri gildum,
helst málverkinu,
ásamt því að „óskeikular"
harðsoðnar fræðikenningamar
blómstra sem aldrei fyrr.
vo var líka annað, sem olli
ósjálfstæði okkar, sem var að
fræðilegur grunnur íslenzkrar
myndlistar var svo til enginn, fyi*ir
utan eina framúrskarandi grein
eftir Jón Stefánsson um eðli mynd-
listarinnar, og ýmsar hugleiðingar
djúpvitun-a hugsuða eins og Guð-
mundar Finnbogasonar. En um
ritaðar kenningar og stefnuyfirlýs-
ingar listamanna, manifestation,
ásamt vitrænni rökrfeðu sem hægt
var að styðjast við var ekki að
ræða. I öllu falli ekki í líkingu við
það sem listamenn á hinum Norð-
ui'löndum gátu sótt til, nefni hér
einungis surrealistana í Kaup-
mannahöfn og Halmstad, og Cobra
málarana dönsku, og tímaritin
Linien og Helhesten, hvar þeir
viðruðu kenningar sínar og skoðan-
ir um árabil. Þá voru félagsmál ís-
lenzkra myndlistarmanna á afar
frumstæðum reit, eiginlega megn-
asta ólestri, þótt mikill meirihluti
þeirra kenndi sig við félagshyggju.
að er mikilvægt að líta til baka
og gera sér grein fyrir jarðveg-
inum á þeim tíma sem íslenzk sam-
tímalist var að mótast, þá list
Sverris Haraldssonar skal skoðuð
ofan í kjölinn. Ungir voru afar virk-
ir á sýningavettvangi og stórsýn-
ingar einhverra þeiiTa með allt að
100 myndum af ýmsu tagi í Lista-
mannaskálanum gamla nær árviss
viðburður, og voru sumar mjög vel
sóttar. Hins vegar vora þeir flestir
alger börn í markaðssetningu, þótti
jafnvel meðmæli í innsta hring inn-
vígðra á heimslistina að selja lítið
sem ekkert, og þykir enn. Þetta
vora einstaklingar sem lögðu
ómælt erfiði á sig til að geta sinnt
list sinni og gengu hvorki að náms-
lánum hér heima né vora á opin-
bera framfæri í Hollandi líkt og
kynslóðirnar sem fylgdu. I Ijósi
þessa má vera undarlegt, hví þeir
fá ekki notið sannmælis er sagan
er skrifuð og að þeir skuli til sem
telja sér skylt að gera minna en
skyldi úr framlagi þeirra, sjást full-
komlega yfír suma. Flest tínt til
sem mönnum hugkvæmist til að
gera hlut þeirra rýrari, jafnvel
fundið að óviðjafnanlegu handverki
og þeirri blekkingu beitt að grann-
atriðin, innsæið og tilfinningin
skipti ekki máli í núlistum. Þau sett
að jöfnu við akademisma fyrri
tíma, sem er staðleysa eins og
alltaf er að koma fram.
Þetta era allt eiginleikar sem
Sverrir Haraldsson hafði ríkulega
til að bera og hefur því síður verið í
náðinni hjá hugmyndafræðingum
seinni tíma, sem sjá sumir í honum
rakið dæmi um tilgangsleysi hand-
verksins.
Sverrir hafði einstakt lag á að
byggja upp myndheildir á rök-
réttan hátt, og kom hér til meðfætt
og afar næmt auga fyrir hlutföll-
um, dálítið sem flestir verða að til-
einka sér með þrotlausu erfiði,
kæri þeir sig á annað borð um það.
Ungur hafði hann mikinn hug á að
vera virkur í núlistum tímanna og
um skeið ánetjaðist hann strangfla-
talistinni og fór hér létt með að
byggja upp afar sannfærandi
myndheildir. Jafnframt vann hann
á líkum grunni í hagnýtri myndlist,
sem nú nefnist auglýsingahönnun,
design, og gerði þar mjög eftir-
minnilega hluti. Seinna fór hann út
í spraututækni og naut hér enn
hinna fágætu hæfileika, slík vinnu-
brögð höfðu ekki sést í íslenzkri
myndhst og vöktu ómælda athygli
og aðdáun. Seldi eina þessara
mynda til Núlistasafnsins í París á
æskulíðstvíæringnum 1964, sem
var mikil upphefð. Um líkt leyti
hafnaði hann glímunni við grann-
mál málverksins einvörðungu og
þá lá leiðin aftur til hlutvakinna
forma sem hann færði stundum á
þann veg í stflinn að nálgaðist surr-
ealisma. Sverrir var ennfremur
slíkur hæfileikamaður í hönnun
hvers konar að hann hefði vafalítið
náð mjög langt á því sviði í stærra
þjóðfélagi hefði hann lagt hana fyr-
ir sig. Um það era hugmyndir hans
að húsgögnum til vitnis ásamt tálg-
uðu skúlptúranum sem bera í sér
lífsmögn ævintýrisins í ætt við líf-
rænan arkitektúr í bland við
ófreskar hugsýnir. Sverrir lá ekki
á skoðunum sínum á fyrri félögum
og aflaði sér því óvinsælda, og líkt
og gerðist með Erró af svipuðum
ástæðum, vora myndir hans ekki
keyptar til Listasafns íslands síð-
ustu áratugina sem hann lifði.
engur alls ekki ef menn vilja
búa til ímynd kringum íslenzka
myndlistarhefð og virða landhelgi
hennar, sem við eigum frekar að
stækka og útfæra en þrengja að.
Skyldi hin einhæfa bundna vinna
ekki hafa átt sinn þátt í að Sverrir
hafnaði strangflatalistinni, í þá vera
að honum hefur fundist hann á leið
að loka að sér, vera kominn út í hom
um óbundna og frjálsboma listsköp-
un, sem lá mun nær eðli hans?
MÓÐIR náttúra, 1971 Teikning.
Sverrir
Haraldsson