Morgunblaðið - 28.08.1997, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 28. ÁGÚST 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ

Alkógos,
vínhristingiir og
Tuborgdjass
SVOKALLAÐIR
„Alcopops" drykkir
ryðja sér nú til rúms
víða í Evrópu. Drykk-
imir eru einkum mark-
aðssettir fyrir böm og
iftglinga og innihalda
áfengi, alkógos. Fyrir
sömu markhópa era
einnig framleiddir sk.
„Designer Drinks“ eins
og t.d. áfengur mjólk-
urhristingur. Umbúðir
alkógoss til neytenda
eru sömu dósir og not-
aðar era fyrir venjulegt
gos og í engu frá-
bragðnar.
Sú spuming hlýtur
að vakna hversu langt
megi ganga í framleiðslu og sölu
neysluvara blandaðra löglegum
vímuefnum. Er hægt að markaðs-
setja og selja áfenga mjólk, áfengar
^kkulaðikökur eða karamellubúð-
inga. Hversu langt nær frelsið?
Eðli málsins samkvæmt er hér um
tilvísun á aukinn heilbrigðisvanda
að ræða. Ekki er hægt að horfa fram
hjá þeirri staðreynd að áfengisneysla
er umtalsverð og þekkt ógnun við
heilsu, einkum ungs fólks. Flest að-
ildarríki Evrópusambandsins leggja
nú kapp á að setja eigin reglur til
draga úr áfengisneyslu. í Frakklandi
gilda reglur sem hindra markaðs-
setningu áfengra drykkja. Margir
telja að frönsku lögin bijóti í bága
við ákvæði sáttmála Evrópusam-
bandsins um fijálst flæði vöru og
þjónustu. Svíar era undir sömu sök
seldir en þar er ríkiseinkasala á
áfengi þymir í augum þeirra sem
telja að frelsi til viðskipta eigi að
vera án hindrana, enda sé áfengi
„eðlileg neysluvara." Bæði Frakkar
og Svíar hafa verið kærðir fyrir að
bijóta reglur Evrópusambandsins af
þessum ástæðum.
Lögfræðilega virðist nokkuð lang-
sótt að banna sölu og
dreifingu alkógoss sam-
kvæmt reglum Evrópu-
sambandsins. Sá mögu-
leiki er samt fyrir hendi
að Evrópusambandið
styðji við og efli þá heil-
brigðispólitík sem aðild-
arlöndin ástunda til
verndar heilsu og öryggi
neytendanna, án þess
þó að sambandið sem
slíkt geti sett aðildar-
löndunum bindandi
reglur. Heilbrigðisskrif-
stofa Evrópusambands-
ins hefur einnig ítrekað
að taka beri tillit til
heilsuáahrifa við stjóm-
valdsákvarðanir, t.d. við
skattlagningu neysluvara. Sjónarm-
iðið byggist á þeim rökum að réttlát-
ara sé að skattleggja óhoilustuna en
sjúklinginn með svokölluðum sjúkl-
Hversu langt má ganga
í framleiðslu neysluvara
blandaðra löglegum
vímuefnum? spyr Skúli
Thoroddsen. Er hægt
að markaðssetja og
selja áfenga mjólk,
súkkulaðikökur eða
karamellubúðinga?
ingaskatti þegar hann þarf á heil-
brigðisþjónustu að halda.
Vegna þess lögformlega vanda,
að hindra sölu alkógoss eða svipaðra
vörategunda sem ætlaðar eru eink-
um bömum og unglingum, hafa
Bretar á grandvelli almenningsálits-
ins, bundist samtökum um gagnsókn
Skúli
Thoroddsen
sem felst m.a. í að hindra útbreiðslu
þessara neysluvara. Alkógos er, af
þessum ástæðum, ekki haft til sölu
í um 2.000 stórmörkuðum bresku
samvinnuhreyfingarinnar. írar hafa
bragðist við alkógosi með því að
setja reglur um sérstakar aðvaranir
á sjálfar dósirnar.
Þegar bjórsalan var leyfð á ís-
landi fyrir um áratug, jókst áfengis-
neysla íslendinga um 25% að meðal-
tali á hvern einstakling fyrsta bjór-
árið. Þótt smávægilegur afturkippur
hafi komið í neysluna eftir að nýja-
bramið hvarf af ölinu, færist nú
áfengisneyslan stöðugt til yngri ald-
urshópa. Það er kunnara en frá þurfi
að segja að öll viðbót vímuefna á
markaðinum, lögleg sem ólögleg,
eykur neyslu þeirra.
Allir sem að meðferðarmálum
hafa komið, vita að ungir neytendur
ólöglegra vímuefna, hafa haft
áfengi, oftast bjórneyslu, ásamt tób-
aksreykingum að innkeyrslu í vímu-
efnaheim sinn. Kostnaður í heil-
brigðiskerfmu af völdum áfengis al-
mennt er óheyrilegur. í skýrslu frá
sænska heilbrigðisráðuneytinu er
talið að um 35-40% sjúkrahúss-
kostnaðar stafí af alkóhól-tengdum
sjúkdómum og slysum.
Meðan Evrópuþjóðir ráða ráðum
sínum um hvernig draga megi úr
neyslu áfengis heyrast raddir á ís-
landi um að rétt sé að auka enn
frekar frelsi í þessum efnum. Byijað
er að birta óbeinar áfengisauglýsing-
ar í fjölmiðlum, m.a. um „áfengisteg-
undardjass" í Morgunblaðinu og það
hefur verið orðað að gefa dreifing-
una fijálsa með því að leggja niður
Áfengis- og tóbakseinkasölu ríkis-
ins. Margir telja slíkar aðgerðir í
samræmi við ákvæði EES-samn-
ingsins um fijálst flæði vöru og þjón-
ustu. En era það nægjanleg rök?
Ég tel að heilbrigðismat þurfi að
liggja fyrir, áður en ákvarðanir era
teknar sem geta haft örlagaríkar
heilsufarslegar afleiðingar. Sérstak-
lega á þetta við þegar börn og ungl-
ingar eru annars vegar. Auk þessa
er fyllsta ástæða til að láta á reyna
hvort neytendavernd og heilbrigðis-
sjónarmið séu ekki sterkari en hið
dýrkeypta frelsi á þessu sviði.
Höfundur starfar sem
sérfræðingur hjá
framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins.
Aðstæður lasburða eldri borg-
ara á Reykjavíkursvæðinu
Á UNDANFÖRNUM
áram hafa orðið umtals-
verðar framfarir hér á
Suðvesturlandinu hvað
varðar öldranarlækningar
og umönnun aldraðra. Má
þar helst þakka tilkomu
öldranarlækningadeilda
sjúkrahúsanna og þeirri
starfsemi sem þeim teng-
ist, nýbyggingu hjúkr-
unarheimilanna Skjóls og
Eirar og nú síðast Skóg-
‘lihæj&r og tilkomu vist-
unarmats aldraðra.
Vistunarmatið sem
hefur verið í notkun síð-
ustu 6 árin hefur leitt til
markvissari vinnubragða
af hálfu heilbrigðiskerfis-
ins og auðveldað forgangsröðun af
hálfu þjónustuhópa aldraðra og öldr-
unarstofnana. Það hefur jafnframt
leitt í ljós að þörf fyrir viðbótarúr-
ræði hvað varðar stofnanavistun er
nær engin í landinu nema á Reykja-
víkursvæðinu. Þrátt fyrir þetta eru
uppi áform um frekari byggingar
*Wdrunarstofnana á landsbyggðinni
en nær engin aukning hefur orðið í
heildarfjölda plássa fyrir aldraða á
Reykjavíkursvæðinu frá því Eir var
tekið að fullu í notkun árið 1995. í
apríl síðastliðnum voru tæplega 180
einstaklingar á vistunarskrá fyrir
hjúkranarrými á þessu svæði og eru
þeir þá ótaldir sem fluttir hafa verið
í vannýtt pláss út á landsbyggðina
og hafa neyðar sinnar vegna ekki
getað beðið úrræða í heimabyggð-
inni, Reykjavík. Fjöldi
þessara einstaklinga
er líklegast vel á
þriðja tuginn. Jafn-
framt eru ávallt á
hveijum tíma ein-
hveijir tugir einstakl-
inga sem blða efir- að
fá vistunarmat fram-
kvæmt.
Heildarfjöldi þeirra
sem bíða hjúkrunar-
vistunar á Reykja-
víkursvæðinu losar
því tvö hundruð ein-
staklinga varlega
áætlað. Af þessum
íjölda bíður um helm-
ingur á sjúkrahúsum
og hafa margir hveij-
ir beðið þar vel á annað ár sem verð-
ur að teljast fullkomlega
óásættanlegt ástand. Slík bið á
sjúkrahúsi er óæskileg fyrir viðkom-
andi einstakling og þjóðhagslega
afar óhagkvæmt þar sem reikna má
með að sjúkrahúsrýmið sé a.m.k.
fimmfalt dýrari lausn en rými á
hjúkranarheimili. Jafnframt hafa
þrengsli á sjúkrahúsunum og fækk-
un plássa vegna sparnaðaraðgerða
leitt til þess að sjúkrahúsin hafa
ekki getað sinnt hlutverki sínu sem
skyldi. Með því að flytja hina áður-
nefndu eitt hundrað einstaklinga í
æskilegt umhverfi má gera ráð fyrir
að sjúkrahúsin og þá sérstaklega
öldrunarlækningadeildir geti sinnt
réttu hlutverki sínu. Það er því þörf
á að aðilar á höfuðborgarsvæðinu,
sem láta sig þessi mál varða, geri
nú frekara átak til uppbyggingar í
þessum málaflokki.
Á hjúkranarheimilunum Skjóli og
Eir, sem undirritaður starfar við,
Meira en 200 eldri
borgarar bíða hjúkrun-
arvistar á Reykjavíkur-
svæðinu. Sigurbjöm
Björnsson segir marga
hafa beðið vel á annað
ár sem verði að teljast
„fullkomlega óásættan-
legt ástand“.
hefur að margra mati tekist að skapa
þá heimilisstemmningu sem þörf er
á á slíkum heimilum. Þetta hefur
tekist þrátt fyrir stærð heimilanna
en um það bil eitt hundrað heimilis-
menn búa á hvora heimilanna fyrir
sig. Má þar þakka vel útfærðri hönn-
un með vistlegu innra skipulagi og
vilja starfsfólks til að ná settum
markmiðum hvað þetta varðar. Stærð
heimilanna hefur hins vegar augljós-
an rekstrarlegan ávinning í för með
sér, en mikilvægt er að slík sjónar-
mið séu hugleidd gaumgæfilega þeg-
ar hugað er að frekari uppbyggingu.
Á áðurnefndum heimilum hafa
Sigurbjörn
Björnsson
Eru kennarar að
flýja stéttina?
TILEFNI þessara
skrifa er sú staða sem
upp er komin í launa-
málum kennara enn
eina ferðina. Ég hef
verið starfandi kennari
frá því ég lauk námi
vorið 1990. Ég get
ekki orða bundist og
tilfinningar minar í
dag sem kennara eru
margblendnar. Er það
vilji almennings og yf-
irvalda að kennarar
hrökklist úr starfi
vegna lélegra launakj-
ara? Kennarastarfið er
mér hugleikið og ann
ég því mjög. Á þessum
tímamótum, þegar samningar eru
lausir og ný samningalota hafin
vakna margar spurningar. Er það
þetta sem ég og kollegar mínir vilj-
um, viljum við verkfall? Nei, það
held ég ekki, að minnsta kosti ekki
þeir sem ég hef talað við. Við erum
orðin langþreytt á að byrja alltaf
á byijuninni nánast á hveiju ári,
það er að semja um kaup og kjör.
Ég er orðin leið á þvi að þurfa sí-
fellt að vera að veija starf mitt og
vinnuna mína hvar sem ég er, á
mannamótum eða bara við fjöl-
skyldu og eða vini. Hvernig á ég
og fleiri að koma fólki í skilning
um það í hveiju kennarastarfið er
fólgið? Hvaða orð á ég að nota til
að skýra almenningi frá því sem
er að gerast innan veggja skólans?
Við erum ekki bara að leika okkur
og reyna að láta tímann líða. Kenn-
arar eru svo sannarlega að vinna
fyrir kaupinu sínu. Eru aðrar stétt-
ir sífellt að útskýra sitt starfssvið
fyrir almenningi? Nei.
Auðvitað vilja allir sem að skóla-
málum koma að þar sé_ unnið gott
og uppbyggilegt starf. Ég veit ekki
um neina foreldra sem ekki vilja
börnunum sínum það besta. Hvemig
eiga kennarar að mæta þörfum og
kröfum hvers og eins ef skilningur
ekki aðeins verið rekin hefðbundin
heimilispláss heldur hafa fleiri úr-
lausnir verið reyndar. M.a. hefur
sambýlið Laugaskjól fyrir níu ein-
staklinga með heilabilunarsjúkdóma
verið rekið í rúm fimm ár og á Eir
og í minna mæli í Skjóli hafa verið
reknar skammtímavistanir fyrir las-
burða fólk til að gera því mögulegt
að dvelja lengur í heimahúsum. Á
síðastliðnu ári nutu ríflega eitt
hundrað einstaklingar slíkrar vistun-
ar. Á Móttökudeild Eirar eru jafn-
framt svokölluð biðpláss átján að
tölu auk eins bráðapláss og era þar
einstaklingar sem bíða eftir hentugu
og varanlegu hjúkrunarplássi á
heimilinu sjálfu eða öðram heimilum.
Þótt margt hafí breyst til betri veg-
ar hvað varðar heilbrigðisþjónustu við
aldraða á höfuðborgarsvæðinu á síð-
asta áratug liggur fyrir að stór vandi
aldraðra hjúkrunarsjúklinga er óleyst-
ur. Til vitnis um þetta era hinir öldr-
uðu sjálfir, aðstandendur þeirra og
starfsfólk sjúkrahúsanna og heima-
þjónustu, sem daglega þurfa að horfa
upp á ófullnægjandi úrlausnir fyrir
skjólstæðinga sína. Mikilvægt er að
sveitarstjómamenn á svæðinu nái
saman um lausnir yfir bæjarmörkin
því fengin reynsla af samvinnu Sel-
tjamamess og Reykjavíkurborgar
sýnir að hér má ná góðum árangri í
samvinnu. Fjölþættar lausnir sem
henta vanda þessara einstaklinga
þurfa að sitja í fyrirrúmi og forðast
skyldi að reyna að nota úr sér gengið
húsnæði til hjúkrunarvistunar eins og
flogið hefur fyrir að ráðamenn heil-
brigðismála ráðgeri nú. Heimilin þurfa
umfram allt að vera heimilisleg og
krafa dagsins er að allir sem þess
óska fái að búa á einbýlisherbergi.
fyrir starfinu er' eins
og hann er? Ég er ekki
í neinum vafa um það
að sá flótti úr kennara-
stéttinni sem nú blasir
við er ekki það sem
kennarar vilja. Fólk i
þessari stétt er einfald-
lega búið að fá nóg af
neikvæðum pólum úti í
þjóðfélaginu. Kennarar
hafa alltaf verið bitbein
fólks og það er ekki svo
sjaldan sem maður
heyrir athugasemdir
eins og hvað við kenn-
arar höfum það nú gott
að vera alltaf í fríi.
Fólk má ekki gleyma
því að kennarar eru líka fólk og
álagið sem fylgir kennarastarfinu
getur verið bæði erfitt og erilsamt
en sem betur fer á móti gefandi og
skemmtilegt.
Menntamálayfírvöld vilja efla
menntun í landinu. Hveijir vilja það
ekki? Þar era kennarar öragglega
meira en fúsir til að leggja lóð sitt
á vogarskálamar ef störf þeirra
væru metin að verðleikum. Mér
finnst það lýsa kaldhæðni yfirvalda
Við erum orðin lang-
þreytt á að byrja alltaf
á byrjuninni nánast á
hverju ári, segir
Gunnhildur
Grétarsdóttir,
það er að semja um
kaup og kjör.
að á tyllidögum sé sífellt hamrað á
gildi menntunar og fögrum fyrir-
heitum þar að lútandi en aldrei
minnst á að bæta þurfi kjör kenn-
ara. Annað nærtækt dæmi um slíkt
skrum er allt það fjaðrafok sem
varð sl. vetur er birtar voru saman-
burðarkannanir á gæðum menntun-
ar í ýmsum löndum. Þá var sífellt
verið að fjalla um hvað það væri
eiginlega sem hefði farið úrskeiðis
hér á landi og hvernig gæti eigin-
lega staðið á þessari slæmu út-
komu. Margar raddir heyrðust,
bæði í fjölmiðlum og manna á með-
al, þar á meðal að kennslan væri
einfaldlega ekki nógu góð. Það er
sjálfsagt margt til í því en þar er
ekki við kennara eina að sakast.
Sannleikurinn er að kennarar eiga
að fylgjast með þróun samfélagsins
Bséði hvað varðar tæknilegu hliðina
og þá félagslegu og koma til móts
við þarfir samfélagsins í einu og
öllu. Hversu lengi á að plata fólkið
í landinu? Er ekki kominn tími til
að segja fólki sannleikann um skóla-
kerfið og horfa á skólastarfið
raunsæjum augum? Ég er ekki í
neinum vafa um það að ef rétt
væri að málum staðið gætu betri
kjör kennara leitt til farsælla skóla-
starfs í landinu.
Það er skoðun mín að verkföll
leysi ekki vanda kennarastéttarinn-
ar. Ég held að við verðum að leita
annarra leiða. Ef til vill með fjölda-
uppsögnum, hvað veit ég? Þá fyrst
væri menntun í landinu í hættu.
En þá hlýtur allt það fólk sem held-
ur að kennarastarfíð sé svo ljúft
að gefa sig fram sem leiðbeinendur
þeirra barna sem stunda skólana.
Verði því að góðu.
Ég veit að margir kennarar eru
búnir að fá nóg en persónulega
hlakka ég ekki til að þurfa að flýja
starf mitt sem er mér svo kært og
ég hef menntað mig til en ef það
er vilji stjórnvalda, þá verður svo
að vera, eða hvað?
Gunnhildur
Grétarsdóttir
Höfundur er iæknir og
starfar við Eir, Skjól og
öldrunarlækningadeild SHR.
Höfundur er kennari í
Grandaskóla í Reykjavík.