Morgunblaðið - 11.09.1997, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 11. SEPTEMBER 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Á dómsvaldið að styðja
og verada þjóðkirkjuna?
SÍÐASTA skoðanakönnun, sem
gerð var nú á haustdögum, um af-
stöðu til aðskilnaðar ríkis og kirkju
leiddi í ljós að fleiri en nokkru sinni
eru fylgjandi aðskilnaði. Meirihluti
svarenda, 58 af hundraði, lýsti sig
fylgjandi aðskilnaði, 14 af hundraði
tóku hvorki afstöðu með né á móti
og einungis 28 hundraðshlutar voru
mótfallnir aðskilnaði.
Þegar einungis þeir sem afstöðu
tóku eru taldir, eru 66 af hundraði
fylgjandi aðskilnaði ríkis og kirkju,
tveir af hverjum þrem! Þetta er um
margt merkileg niðurstaða. Ekki síst
í ljósi þess að sá styr sem staðið
hefur um kirkjuna undanfarið er að
mestu genginn niður og nokkuð langt
liðið frá hinu merkilega páskahreti.
Á vordögum afgreiddi Alþingi til-
lögur um stöðu, stjóm og starfs-
hætti kirkjunnar. Tillögur þessar
höfðu iengi verið að velkjast um í
kerfínu og oftar en einu sinni verið
lagðar fyrir kirkjuþing. Þegar upp
var staðið voru tillögurnar aðeins
lagfæringar sem hefðu máske átt við
fyrir áratug eða svo, en vart nú í
dag. í athugasemdum nefndarinnar
sem um málið fjallaði við lagafrum-
varpið, á síðu 16, 5. málsgrein segir:
....fAjðilar hafa einnig látið til
sín heyra þótt eigi fari sérlega hátt,
m.a. í þá veru að slíta beri öll tengsl
milli ríkis og kirkju. Eigi verður þó
talið að nú um stundir eigi svo rót-
tækar hugmyndir fylgi að fagna
meðal alls þorra íslendinga og mið-
ast efni þessa frumvarps m.a. við
þá ætlan nefndarinnar."
Það má ljóst vera, með vísan í
skoðanakannanir sem gerðar voru
Ég beini þeirri spurn-
ingu til dómsmálaráð-
herra eða forseta
Hæstaréttar, segir Guð-
mundur Kr. Oddsson,
hvernig dómsvaldinu
beri að styðja og vernda
þjóðkirkjuna.
um málið, að forsendur þær sem
nefndin gaf sér við samningu laga-
frumvarpsins voru algerlega úr takti
við hina raunverulegu stöðu. Frum-
varpið var eiginlega úrelt áður en
• •
Orugg áhætta
SÍÐUSTU ár hefur
verið ævintýralegur
uppgangur á íslensk-
um hlutabréfamarkaði
eins og almenningur
hefur séð. Allir hafa
grætt á öllu og ekkert
verið til að spilla gleð-
inni yfír góðri ávöxtun
hlutabréfa. Þegar ein-
hveijum gengur vel er
það regla að hann
eignast marga vini og
svo hefur verið með
íslenska hlutabréfa-
markaðinn, hann hefur
marga fylgjendur og
fáa andmælendur enda
er svo komið að nánast ríkir hluta-
bréfaæði hjá þjóðinni, allir eru sér-
fræðingar og allir ætla að vera með
og græða. Það er svo komið að
mikill fjöldi fólks telur að hlutabréf
geti ekki annað en hækkað og þeg-
ar áhættunni sé dreift á hlutabréf-
sjóði sé ekki möguleiki að tapa leng-
ur, allt er pottþétt.
Frábær frammistaða
Þegar litið er á árangur íslenskra
hlutafélaga á markaði síðustu ár
er árangurinn vissulega frábær og
margir hafa auðgast verulega með
skynsamlegum fjárfestingum en
árangur þessi byggist ekki síst á
Nærfatnaður af bestu gerð
Laugavegi 4, sími 551 4473
því að markaðurinn er
nýr, mikið af félögum
var vanmetið og eftir-
spumin hefur verið
mikil og verðið farið
upp af þeirri ástæðu,
sérstaklega síðasta
árið. Nú er staðan hins
vegar sú að til að fyrir-
tækin standi undir hinu
háa verði sem á þeim
er verður hagnaður
þeirra að halda áfram
að vaxa því annars er
ávöxtunin til lengri
tíma ekki nógu góð
miðað við aðra kosti
sem bjóðast við ávöxt-
un fjármuna. Það má aldrei gleym-
ast í allri tölfræðinni að það sem
til langs tíma ræður hækkun hluta-
bréfaverðs er hagnaður félaganna
sjálfra því hann er á endanum þeir
vextir sem fólk fær á peninga sína.
Eftirspurn og framboð á bréfum
valda ákveðnum sveiflum en geta
ekki borið uppi þá meðalhækkun
sem verður á hlutabréfunum til
lengri tíma. Til að sýna þetta á
skýran hátt er best að taka raun-
hæft dæmi um ákveðið félag og
sýna hvemig frammistaðan er og
þarf að vera. Eimskip er stærsta
og glæsilegasta fyriitækið á ís-
lenska markaðnum, sannkallaður
ættarlaukur íslenskra hlutafélaga,
markaðsverðmæti þess er í dag
u.þ.b. 20 milljarðar kr. síðustu tíu
ár hefur hagnaður þess verið nokk-
uð góður, trúlega í námunda við
500 milljónir kr. á ári að meðaltali.
Talið er gott að ná 7% raunvöxtum
á fé til lengri tíma miðað við það
þyrfti hagnaður Eimskips að vera
1.400 milljónir kr. á ári til að standa
undir núverandi verði hlutabréf-
anna. Ef hagnaður Eimskipafélags-
ins eykst ekki á næstu árum eða
duldar eignir verða innleystar og
færðar til bókar má reikna með að
verð bréfanna lækki að því marki
að hagnaður félagsins standi undir
eðlilegri ávöxtun þeirra fjármuna
sem bundnir eru í hlutabréfum í
Eimskipi. Þetta dæmi um Eimskip
er ekkert einsdæmi og nýlegar dýf-
Tryggingar Allianz
bjóðast nú á íslandi.
Orri Björnsson telur
þær athyglisverðan kost
fyrir þá sem vilja ávaxta
sparnað sinn.
ur á markaðnum vegna minni hagn-
aðar traustra fyrirtækja sýna að
markaðurinn er afar spenntur og
má ekki við eðlilegum sveiflum í
milliuppgjörum fyrirtækja án þess
að verð hlutabréfanna sveiflist um
tugi prósenta.
Spenntur markaður
íslenski hlutabréfamarkaðurinn
er á miklu gelgjuskeiði núna og
kemur til með að sveiflast talsvert
á næstunni, það er ekki spurning
um hvort heldur hvenær verð hluta-
bréfa lækkar svo um munar, hve-
nær veit enginn en það gerist, það
er víst. Spurningin er því sú, á hinn
almenni sparifjáreigandi að leggja
allt sitt traust á hlutabréf þegar
vitað er að ávöxtun þeirra er mjög
sveiflukennd? Ég hygg að allir ráð-
gjafar fjármálafyrirtækjanna muni
ráða fólki frá því að leggja allt sitt
í hlutabréf þótt eðlilegt sé að taka
einhveija áhættu því þeir sem eru
að leggja fyrir vilja geta gengið að
einhveiju visu þegar á þarf að halda
og í hlutabréfum er sjaldnast á vís-
an að róa. Ein er sú leið sem marg-
ar þjóðir Evrópu hafa nýtt sér í rík-
um mæli og það eru söfnunarlíf-
tryggingar sem byggjast á því að
viðkomandi gerir samning um að
leggja fyrir ákveðna upphæð á ári
til tiltekins aldurs og fær í staðinn
líftryggingu og ávöxtun á iðgjaldið
sem greitt er út við samningslok. í
Þýskalandi er tryggingafélagið All-
ianz fremst þeirra fyrirtækja sem
bjóða slíkar tryggingar og er reynd-
ar stærsta líftryggingafélag Evrópu
árangur þeirra í gegnum tíðina
hefur verið framúrskarandi árs-
ávöxtun 7,44% síðustu 27 árin það
sem er ólíkt með sparnaðarlíftrygg-
ingu Allianz og hlutabréfum er það
að líftryggingarsparnaðurinn
hækkar stöðugt og lækkar aldrei
(Allianz ábyrgist 4% vexti á sparn-
aðinn hvað sem á dynur). Þessar
tryggingar bjóðast nú á íslandi og
eru athyglisverður kostur fyrir þá
sem vilja fá góða en umfram allt
örugga ávöxtun af sparnaði sínum.
Því eins og margir munu kynnast
á næstu árum þá er bæði hægt að
græða og tapa á hlutabréfum og
fjárfesting í þeim er örugg áhætta.
Höfundur fulltrúi lýá söluumboði
Allinnz.
Barnakuldaskór
stærðir 20-34 verð frá
3.990
og góðir fyrstu skór 5 gerðir
verð frá
3.590
smáskór
í bláu húsl við fákafen sími B68 3919
Orri Björnsson
það var samþykkt, og
fjölmargir innan kirkj-
unnar eru ósáttir við
einstök atriði þess, enda
er farið með kirkjuna
eins og opinbera stofn-
un, sem hún og aúðvit-
að er í höndum ríkis-
valdsins.
Stjórnarskráin
Samband ríkisvaldsins
og þjóðkirkjunnar
byggir á 62. grein
stjómarskrárinnar sem
hljóðar svo: „Hin
evangelíska lúterska
kirkja skal vera þjóð-
kirkja á Islandi, og skal
ríkisvaldið að því leyti styðja hana
og vernda.“ Þessi grein stjórnar-
skrárinnar hefu staðið óbreytt allt
frá því Danakonungur færði íslend-
ingum stjórnarskrá árið 1874.
Á sama tíma hefur þjóðfélagið
allt tekið stakkaskiptum, Island fékk
heimastjóm 1904, varð fullvalda
1918 oglýðveldi 1944. Stjómarskrá-
in tók veigamiklum breytingum á
þessum tímapunktum þar sem sjálf-
stæði íslendinga jókst til muna, en
62. greinin stóð þetta allt af sér.
Þrátt fyrir þetta er umræðan um
aðskilnað ríkis og kirkju að verða
aldargömul. Árið 1909 kom tillaga
um aðskilnað ríkis og kirkju fram á
Alþingi og aftur á seinni hluta ann-
ars áratugar aldarinnar. Um örlög
þessara tillagna þarf ekki að spyija.
Þrískipting ríkisvaldsins
En hvað felst í þessari stjórnarskrár-
grein? í annarri grein stjórnarskrár-
innar er þrígreining ríkisvaldsins í
framkvæmdarvald, löggjafarvald og
dómsvald staðfest. Það felur í sér
að ríkisvaldið er þetta þrennt.
Ein meginstoð lýðræðisins er sjálf-
stæði dómstóla gagnvart ríkisvald-
inu. Það felur í sér að dómstólar
skuli ekki taka mið af hagsmunum
ríkisins í dómsmálum heldur
„... fara einungis eftir lögunum",
eins og segir í 61. grein stjómar-
skrárinnar.
65. grein stjórnarskrárinnar hljóð-
ar svo: „Allir skulu vera jafnir fyrir
lögum og njóta mannréttinda án til-
lits til kynferðis, trúar-
bragða, skoðana, þjóð-
ernisuppruna, kynþátt-
ar, litarháttar, efna-
hags, ætternis og stöðu
þeirra að öðru leyti.
Konur og karlar skulu
njóta jafns réttar í hví-
vetna.“ Það sem fram
kemur í þessari grein
er hornsteinn almennra
mannréttinda. En það
að allir skuli vera jafnir
fyrir lögunum á ekki
einungis við um ein-
staklinga, heldur lögað-
ila sem slíka, stofnanir
óg fyrirtæki og ekki síst
ríkisvaldið sjálft. Á
þeirri forsendu er hægt að stefna
ráðuneytum fyrir dómstóla ef svo ber
undir, og dómendur skulu meta mál-
in hlutlaust og einungis með tilliti
til laga.
Er þjóðkirkjan undanþegin
lögum?
En annað gildir um þjóðkirkjuna.
Þar sem dómsvaldið er hluti ríkis-
valdsins hlýtur því að bera að styðja
og vemda þjóðkirkjuna sérstaklega.
Hvemig má skilja þetta á annan hátt?
Þetta felur í sér að þegar dóm-
endur þurfa að taka afstöðu til
máls sem varðar hagsmuni þjóð-
kirkjunnar, máls sem gæti komið
kirkjunni illa á einhvern hátt, þá
verði hagsmunir einstaklingsins að
víkja og að dæma verði þjóðkirkj-
unni í hag.
Hvernig samræmist þetta lýð-
ræðishefð á ofanverðri 20. öld?
Engan veginn! En hvemig er stuðn-
ingi dómsvaldsins við kirkjuna hátt-
að? Eru dómendur sem fara með
kirkjuna sem hvern annan lögaðila
að fremja stjórnarskrárbrot? Spyr
sá _sem ekki veit.
Ég beini þessum spurningum til
dómsmálaráðherra, forseta Hæsta-
réttar eða annarra sem til þessara
mála þekkja, og vonast eftir svari.
Höfundur stundar n&m í
stjórnmálafræði við Háskóla
íslands og er ritari Samtaka um
aðskilnað rikis og kirkju.
Guðmundur
Kr. Oddsson
Kvótinn okkar
LÖG kveða á um að
fískurinn sem syndir í
sjónum við landið okk-
ar sé sameign þjóðar-
innar. Alþingismenn
hafa fullvissað okkur
um þetta og ég trúi
þeim þó ég hafi aldrei
lesið þessi lög. Ég man
að vísu eftir einhveiju
ströggli á Alþingi um
að lögin væru óskýr en
ég geri ekkert með
það. Þingmenn hafa
alltaf átt erfítt með að
koma vafningalausum
texta á blað. En skráð
stefna allra stjórn-
málaflokka er vafn-
ingalaus. Þjóðin á kvótann. Lái mér
því hver sem vill þó ég sé dálítið
ruglaður þessa dagana. Mér er
ómögulegt að átta mig á því hvernig
Ég leyfi mér að efast
um, segir Sigurður
Björnsson, að þeir
stjórnmálamenn sem
láta þessi viðskipti með
sameign þjóðarinnar
viðgangast gangi heilir
til skógar.
þessu eignarhaldi þjóðarinnar er
háttað.
Þegar kvótanum var komið á var
honum úthlutað á skip. Umráðarétt-
inn yfir kvótanum fengu útgerð-
armenn. Ekki sjómenn eða fólk sem
vann við fiskinn í landi. Bara fáeinir
útgerðarmenn. Fyrir veiðiheimildirn-
ar, aðganginn að atvinnugreininni,
kom ekkert gjald, enda hafði það
aldrei tíðkast á íslandi
að borga fýrir að fá að
fara á sjó.
En allt í einu varð
breyting. Skyndilega
þurfti að borga fyrir leyfí
til að róa til fiskjar. Ut-
gerðarmennimir sem
fengu endurgjaldslaust
leyfí til að nýta sameign
þjóðarinnar selja nú þessi
sömu leyfi fyrir háar íjár-
hæðir og stinga pening-
unum í eigin vasa. Frétt-
ir af þessu berast á hveij-
um degi. Menn versla
með eigur annarra fyrir
opnum tjöldum.
Sum dæmin eru með
ólíkindum. Virtir lögmenn hafa stað-
fest að fólk hafi erft kvóta og greitt
af honum erfðafjárskatt til ríkisins.
Þetta er út í hött. Af hveiju komast
börn útgerðarmanna upp með það
að gera tilkall til arfs úr sameign
þjóðarinnar? Af hveiju leggur ríkis-
valdið blessun sína yfir arftökuna?
Nýjasta fréttin er óvenjuleg fyrir
það að kona nokkur, sem vill slíta
hjúskap við eiginmann sinn, sem er
útgerðarmaður, krefst þess að fá
helming kvótans úr búinu rétt eins
og veiðiheimildirnar séu eign sem
orðið hafi til í hjónabandinu. Þetta
er auðvitað í stíl við það sem á und-
an er gengið, en nú er mál að linni.
Ég leyfi mér að efast um að þeir
stjórnmálamenn gangi siðferðilega
heilir til skógar sem láta þessi við-
skipti viðgangast, á sama tíma og
þeir hafa sett lög um að kvótinn sé
sameign þjóðarinnar. Úr því að hægt
er að mistúlka lögin, eins og dæmin
sanna, á að breyta þeim. Réttsýnir
menn á Alþingi verða að sjá til þess.
Höfundur er rekstrarfræðingur
og markaðsfulltrúi hjá
Kópavogsbæ.
Sigurður
Björnsson